Արդեն որոշել էինք փիքսիլեյշնի գաղափարը և պատրաստվում էինք նկարել: Գաղափարների քննարկման ժամանակ, երբ որոշում էինք, թե ինչ ենք նկարելու մեր առաջարկներից ոչ մեկը հնարավոր չէր նկարել, որովհետև հյուրանոցում չկային բավարար պայմաններ: Իսկ դրսում եղանակային պայմանները թույլ չէին տալիս  նկարել ամենը, ինչ կանցներ մեր մտքով: Բայց երկար քննարկուներից հետո, վերջպես որոշեցինք, թե ինչ ենք նկարելու եւ ինչպես։ Մեզ այդ ամեն ինչում օգնում էր Սիսակը, ով ուներ վառ երևակայություն և հետաքրքիր լուծումներ էր առաջարկում: Նկարահանումներն  այդքան էլ հեշտ չէին, Հակոբի երեւի հեշտ չէր Նվերին ձեռքերի վրա բարձրացրած պահելը: Դժվար էր հատակին պառկելը ու, մի խոսքով, շատ բաներ կային, որ այդքան էլ հետաքրքիր չէր: Սիսակը ասաց, որ յուրաքանչյուր վերջնական ֆիլմի 1 վայրկյանը իր մեջ պետք է պարունակի  24 ֆոտո, որպեսզի դիտողը ընկալի կատարվողը: Սկզբից վախեցանք, բայց հետո, երբ նայեցինք նախորդ ճամբարների ընթացքում նկարված փիքսիլեյշնները, ոգևորվեցինք և սկսեցինք ավելի աշխույժ աշխատել: Երբ ստիպված էինք մի քանի անգամ տարբեր դիրքեր ընդունել, որ կադր առ կադր նկարենք մի որեւէ շարժում, հոգնում էինք: Չնայած՝ նկարահանումները այնքան հետաքրքիր էին անցնում, որ չէինք էլ հասցնում ուշադրություն դարձնել այդ ամենի վրա: Ինձ թվում է, ինչքան էլ հիմա գրեմ, մեկ է, չեմ կարող այնպես գրել, որ նկարագրեմ ամեն ինչ այնպես, ինչպես եղել է: Բայց ասեմ, որ նկարահանումներն անցան այնքան լավ ու հետաքրքիր, որ նույնիսկ չէինք ուզում դրանք վերջանային:

Հիմա նկարել ենք ֆիլմի մեծ մասը, մնացածն էլ կնկարենք ու հետո կստանանք մի զվաճալի ֆիլմ, որը հաճույքով կդիտենք ճամբարից հետո՝ հիշելով մեր նկարահանումները: Իսկ հաջորդ ճամբարներին մյուսները կնայեն մեր ֆիլմը ու կտեսնեն նկարելու ողջ հմայքը, ինչպես և մենք հասկացանք` մյուսների փիքսիլեյշնները նայելուց հետո…

Այսօր օրակարգում հետաքրքիր հանդիպում ունեինք: Բոլորս անհամբերությամբ սպասում էինք մեր առաջին վարպետության դասին։ Դասը վարելու  էր հանրային ռադիոյի մանկապատանեկան հաղորդումների գլխավոր խմբագիր Կարինե Գևորգյանը։ Նախաճաշից հետո եկանք ու որոշեցինք, թե ով պետք է գնա այսօրվ անկարահանումներին, իսկ հետո դիմավորեցինք մեր այդքան սպասված հյուրին։ Տիկին Կարինեն պատմեց հանրային ռադիոյի, ռադիոլրագրողի աշխատանքի մասին: Մենք զարմանքով իմացանք, որ մեր ռադիոն արդեն 90 տարեկան է: Նա պատասխանեց մեր հարցերին, իսկ հետո միասին պատրաստեցինք մեր առաջին ռադիոռեպորտաժը: Բանից պարզվեց, որ ռադիո ռեպորտաժ վարելը շատ բարդ ու հետաքրքիր գործընթաց է։ Ռեպորտաժն ամբողջովին վերաբերվում էր ճամբարին, թե ինչպես մենք եկանք ճամբար, ինչ տպավորություններ ունենք և ինչ ենք ակնկալում ճամբարից։ 

Տիկին Կարինեն շատ ազատ ու անկաշկանդ էր և մեզ բազում նորանոր գիտելիքներ տվեց։ Սակայն մեր ժամանակը անսպառ չէր, և մենք տխրությամբ ճանապարհեցինք տիկին Կարիներին` հուսալով, որ միշտ կհամագործակցենք, իսկ եթե ոչ, ապա լավ հիշողություններ կունենանք մեր առաջին վարպետության դասից։ Հուսամ, մեր մեդիա ճամբարի օրերին դեռ շատ կլինեն նման հետաքրքիր ու հաճելի օրեր: Այստեղ ներկայացնում ենք հանդիպման համառոտ շարադրանքը:

Հանրային Ռադիոն այս տարի դարձավ 90 տարեկան, 1926 թվականի սեպտեմբերի մեկին եղավ առաջն ռադիոազդակը` «Երևանն է խոսում»: Երբ ռադիոն ի հայտ եկավ և սկսեց իր գործունեությունը, դա հավասարազոր էր համացանցի մուտքին, կարելի է ասել նույն հարթության վրա են: Այն մարդկանց կյանքում մեծ հեղաշրջում առաջացրեց:

Մինչև 90-ական թվականները բացի հանրայինից, ուրիշ ռադիոկայաններ չկային: Միայն անկախությունից հետո ի հայտ եկան նոր ռադիոներ: Կան խոսող ռադիոներ, կան «երգող» կամ այլ ժանրերի ռադիոկայաններ: Մենք խոսող ռադիո ենք, ասեմ դրա էությունը. մենք ներկայացնում ենք Հայաստանում և սփյուռքում տեղի ունեցող բոլոր դեպքերը: Քանի որ 24 ժամվա ռադիո ենք, մեր աշխատանքի ծավալը շատ մեծ է: Մենք պարտավոր ենք բոլոր շերտերի համար հաղորդում պատրաստել: Հենց սրանով է տարբերվում հանրային ռադիոն այլ ռադիոներից: Ասեմ, որ անցյալ տարի ունեինք նաև երաժշտական ծրագրեր, սակայն այս տարի սեպտեմբերի մեկից այն չի գործում:Հանրային ռադիոն ֆինանսավորվում է պետության կողմից: Մենք շատ անուններ ենք ունեցել` «Հայկական ռադիո», «Հայաստանի հանրային հեռուստառադիոընկերություն», «Կոմիտե», բայց այս վերջին 13 տարիներն ներկայանում ենք «Հանրային ռադիո» անվանումով: Հանրային ռադիոյով երաժշտություն գրեթե չի հնչում, եթե դա երաժշտական հաղորդում չէ և այդ հաղորդման շրջանակներում չկան երաժշտական կատարումներ:

Իսկ հիմա այն մասին, թե ինչ է նշանակում խոսող ռադիո: Խոսող ռադիոյի նպատակը խիստ տարբեր է, հատկապես, երբ մենք խոսում ենք Հանրային ռադիոյի մասին: Այ, երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչ է նշանակում Հանրային ռադիո: Տեսեք, կա «Ռադիո Ջան», «Ռադիո Ավրորա», «Ավտոռադիո», և ես կարող եմ թվարկել: Խնդրում եմ դուք էլ մտածեք: Հանրային ռադիոն, քանի որ ֆինանսավորվում է պետության կողմից, հանրության բոլոր շերտերի համար պարտավոր է հաղորդումներ պատրաստել. փոքրերի համար, միջին տարիքի և տարբեր նախասիրություններ ունեցողների համար: Մենք ֆինանսավորվում ենք ձեր իսկ միջոցներով, բյուջեից մեզ հատկացվում է որոշակի մաս, իսկ բյուջեն գոյանում է ձեր իսկ հարկերից, ուրեմն պարտավոր ենք ձեր բոլորի, հասարակության բոլոր շերտերի համար պատրաստել հաղորդումներ:

Հանրային ռադիոն մնացած ռադիոներից տարբերվում է հենց դրանով, սա հիշեք մեկընդմիշտ: Մենք պատասխանատու ենք ձեր առաջ: Սա նշանակում է, որ մենք ոչ թե ձեր հաճույքի հետևից պետք է վազենք, այլ ձեզ ուղղված հաղորդումներ պատրաստենք: Մանկապատանեկան խմբագրությունը հենց դրա համար էլ գոյություն ունի: Կարո՞ղ եք որևէ ռադիո հիշել, որ մանկապատանեկան հաղորդում ունի: Ես չգիտեմ, գուցե կա, գուցե որևէ ռադիոյում կա, բայց ես խիստ կասկածում եմ: Գուցե որոշ հեռուստաընկերություններ ունեն մանկապատանեկան ծրագրերի բաժին, չգիտեմ, սակայն Հանրային հեռուստաընկերությունն ունի, որովհետև իրենք նույնպես ունեն այնպիսի պարտավորություն, որն ունի Հանրային ռադիոն:

Մի փոքր պատմեմ մեր` մանկապատանեկան հաղորդումների խմբագրության մասին: Նախ, շատ լավ կլիներ, եթե դուք լսեիք հաղորդումներ, որովհետև մեր խոսակցությունը ավելի առարկայական կլիներ: Մեզ գտնելը դժվար չի, հատկապես մարզերում մեզ որսալը շատ հեշտ է: Ես գիտեմ, որ Երևանում 107.7 հաճախությամբ ենք, իսկ մարզերում դրանից մի փոքր այս կողմ կամ այն կողմ: Այնպես որ, խնդրում եմ մեր հանդիպումից հետո սկսեք լսել մեզ, քանի որ հնարավոր է 17.am-ի միջոցով մենք դառնանք գործընկերներ: Եթե հասկանանք, թե ի՞նչ է ռադիոհաղորդումը, ռադիոլուրը, ի՞նչ կարևոր դետալների վրա մենք պետք է կենտրոնանանք ռադիոհաղորդում պատրաստելիս, գուցե հնարավոր լինի, որ ձեզնից նրանք, ովքեր ասացին, որ կուզենային ռադիոյում աշխատել, աշխատեն ու դառնանք գործընկերներ, որովհետև ցանկությունը մի բան Է, իսկ աշխատել, պատկերացնել, թե դա ինչ բան է, լիովին այլ բան: Պիտի ուսումնասիրեք նյութը մինչև ձեզ հասնելը: Ռադիոյում երկու հոգի նստեցին, ուղղակի խոսեցին, ցանկացած բանի մասին ուզեցին, խոսեցի՞ն: Էդպիսի հաղորդումներ էլ կան, բայց մենք մի քիչ այդ դաշտից դուրս ենք: Մենք այդ իրավունքները մեզ չենք վերապահում: Մենք ոչ թե ավելի դաստիարակչական հաղորդաշարեր ենք ստեղծում, իհարկե, դա էլ է շատ կարևոր, բայց հավատացեք, եթերը շատ թանկ արժի, որ մենք այն ծախսենք միայն ժամանցի, միայն զվարճանքի վրա, որովհետև մարդիկ ամեն օր իրադարձային, մշակութային, կրթական տեղեկատվության անհրաժեշտություն ունեն: Ու շատ դեպքերում ենք մենք որոշում, թե ինչ ենք ցանկանում հանրությանը հասցնել: Հիմա դուք շատ կարևոր գործ եք անում: Դուք ամեն օր կամ ամեն շաբաթ շատ տարբեր շարադրություններ էիք գրում դպրոցում, ձեզնից ոմանք շատ լավ էին գրում հավանաբար: Հետո դուք ծանոթացաք 17.am-ի հետ և հասկացաք, թե ընդհանրապես ի՞նչ պետք է գրի լրագրողը, որ կետերի վրա պետք է ուշադրություն դարձնի: Պիտի ուղղակի շարադրությո՞ւն գրի, թե՞ այլ տեսանկյունից պիտի նայի:

Ռադիոյում ամենակարևորը ձայնն է, և սա ուղղակի բառեր չեն: Ռադիոհաղորդավարի ձայնը պիտի բարեհունչ լինի: Ռադիոլրագրողը պիտի միշտ իր հետ տանի ձայնագրիչ, որը ստուգված է, ունի լավ որակ և այլն: Ռադիոյում ամենակարևորը ձայնն է, մենք ռադիոյով պիտի ստեղծենք պատկեր, այ, դա հեռուստատեսությամբ շատ հեշտ է, որովհետև դիտողը իր աչքով տեսնում է, իսկ ռադիոյում այդ ամենը միայն նկարագրվում է:

Երևի առաջին անգամ մեծ ուրախությամբ գնացինք մեր սենյակ քնելու, որովհետև լուսադեմին գնալու ենք ձկնորսության մասին ֆիլմ նկարելու: Իսկ ձկնորսների աշխատանքային օրն սկսում է առավոտյան 4-ից, ուստի պետք էր շուտ քնել: Չնայած մեզ ստիպում էինք քնել, բայց նաև վախենում էինք, քանի որ ասել էին, որ եթե խոստացված ձյունը գա, ձկնորսները դուրս չեն գա ծով:

Քնեցինք: Արթնացա զարթուցիչի ձայնից: Առաջին բանը, որ ես արեցի, պատուհանից նայեցի դուրս. ձյուն էր: Ճիշտ է, մի պահ ուրախություն զգացի, բայց հետո հասկացա, որ նկարահանման չենք գնա: Քիչ անց արթնացրեցի Ռաֆայելին, իրար հետ սկսեցինք տագնապած մտածել, հետո ձայն տվեցինք մեր սենյակակից տղաներին: Արդեն 9:30- էր, նախաճաշի ժամը, սովորականի պես դուրս եկանք միջանցք` միասին գնալու նախաճաշի, սակայն ասացին, որ նախաճաշը 10:00 է լինելու, քանի որ ճաշարանի աշխատակիցները ձյան պատճառով չեն կարողացել ժամանակին հասնել հանգստյան տուն:

Այս օրը պլանավորած մյուս ֆիլմն էլ, որը Սևանի թիավարության մասին էր, նույնպես չէինք կարող նկարել: Ճանապարհները փակ էին, մարզումները նույնպես հետաձգվել էին:

Նախաճաշի գնացինք տաք բաճկոններով ու ճանապարհին ձնագնդի խաղալով: Դե, առաջին ձյունն է, իսկ մենք ձնագնդի խաղալ սիրում ենք:

Լավ է, որ չնախատեսված իրավիճակների համար կա պահեստային տարբերակ, և թե ինչպես անցավ մեր օրը, ընկերներս կպատմեն:

Աշուն՝ անձրև, դեղնած տերևներ, խոնավ եղանակ… Բոլորիս պատկերացումներում աշունն այդպիսին է, իսկ մեզ մոտ վաղ առավոտվանից ձյուն էր գալիս:

Տաք հագնվելու և հյուրանոցում մնալու փոխարեն, վերցրեցինք վերարկուները ու վազեցինք դուրս, դեպի սպիտակ հեքիաթը՝ Սևանի ափը: Սկսեցինք միմյանց հարվածել ձնագնդիկներով, չգիտես որտեղից` Հակոբը վերցրել էր ձյուն մաքրելու բահը և բոլորի նկատմամբ առավելություն ուներ: Մեր «բանդայով» գրավել էինք հյուրանոցի գլխավոր մուտքը և ճաշարանից վերադարձողներին նախ լավ ծածկում էինք ձյունով, իսկ հետո հաշտություն կնքելով, համալրում էինք մեր շարքերը:

Լուսանկարը` Լիլիթ Կարապետյանի

Ձյունը մեծ-մեծ փաթիլներով գալիս էր, իսկ մենք շարունակում էինք խաղալ, թեկուզ առանց ձեռնոցների: Բոլորս արդեն ոտքից գլուխ պատված էինք ձնով, ստիպված դադարեցրեցինք խաղը և հավաքվեցինք կոնֆերանսի դահլիճում: Մյուս երեխաները, որ չէին խաղում, տաքացրեցին մեր ցրտից անզգայացած մատները:

Աշուն՝ ձյուն, քամի, ամենուր սպիտակ հեքիաթ…

Բոլորս միասին մտածում էինք, թե ինչ ֆիլմ արժե նկարել։ Բազմաթիվ տարբեր գաղափարներ հնչեցին, որոնցից մեկը ձկնորսության մասին էր։ Ֆիլմի գլխավոր հերոսները լինելու էին ձկները և հորեղբորս տղան։ Շատ էի ոգևորվել այդ ֆիլմը նկարահանելու մտքից։ Բոլորին շատ դուր էր եկել նաև, թե ինչ ենք նկարելու. Ձկնորսներին, որոնք լուսադեմին նավակներով գնալու են ձկնորսության, ինչպես են ուռկան գցելու, ձուկ բռնելու, հետո, թե ինչպես են ձկները մշակելու, ինչպես և որտեղ են վաճառելու: Քանի որ հորեղբորս տղան ձկնորս է, զանգահարեցի իրեն, և սկսեցի համոզել, որպեսզի ֆիլմը նմարահանենք իր մասնակցուտյամբ։

-Հայկ, բարև: Լսիր` դու ձուկ ծախո՞ւմ  ես:

-Բարև, հա հընչի՞:

-Բայց ծով մտնո՞ւմ ես, Հայկ: Կլինի՞ գանք քո  մասնակցությամբ ֆիլմ նկարենք:

-Է~, բայց ինչի՞ համար ա պետք:

-Դե որ ես պատանի թղթակից եմ, մենք պիտի ֆիլմեր նկարենք։

-Է~, չէ։

-Լսիր, Հայկ, որ համաձայնվես նկարենք, վերջում էլ քեզանից ձուկ ենք առնելու։

-Հա, լավ, բայց էսօր չլնի։

-Լավ դե, ես քեզ էլի կզանգեմ։

Ուխ, ստացվեց: Ես ներս մտա քննարկման սենյակ, ուրախությունս զսպելով, որտեղ  շատերը սպասում էին իմ լավ լուրին։ Ես հայտնեցի  նրանց, որ ձկնորսները համաձայն են: Սկսեցինք պայմանավորվել, թե երբ և որտեղ ենք հանդիպելու մեր հերոսներին։ Որոշեցինք առավոտյան ժամը 5-ին լինել մեր գյուղի` Լճափի ճանապարհին։

Բայց գիշերը տեղի ունեցավ անսպասելին: Սկսեց առատ ձյուն գալ և քամի բարձրացավ: Անընդհատ սպասում էի, որ ուր որ է, ձյունը կկտրվի, և լուսադեմին մենք կսկսենք նկարահանումները: Սակայն այդպես չեղավ: Ցավոք սրտի, մեր ֆիլմը ձախողվեց իմ այդքան սիրելի ձյան և վատ եղանակի պատճառով։

Լուսանկարը` Զարուհի Գևորգյանի

Շատ տխրեցի բայց… Բայց իմ տխրության պատճառը միայն ձախողված ֆիլմը չէր։ Այդ եղանակի և ձկնորսության  պատճառով Սևանա լճում այդ օրը քամուց նավակի շուռ գալու պատճառով խեղդվել էին Նորատուս գյուղի երկու երիտասարդներ։

Տխրելուս մյուս պատճառն էլ այն էր, որ այդ նույն եղանակի պատճառով մեր գյուղի թղթակիցներով` ես, Գայանեն, Դիանան և Մերին  չէինք կարողանալու առավոտյան գնալ ճամբար։

Բայց մի քանի ժամ անց հայրիկիս շնորհիվ  հաղթահարելով ամեն տեսակի խոչընդոտներ, մենք    բարեհաջող հասանք Նորաշեն և մասնակցեցինք այդ օրվա աշխատանքներին:

Հույս ունեմ, որ ֆիլմը անպայման նկարելու ենք, թեկուզ ճամբարից հետո, երբ եղանակը ավելի բարենպաստ կլինի:

Իսկ այս լուսանկարներում դուք տեսնում եք, թե ինչ դժվարությամբ ենք հասել «Ծովասար»:

Լուսանկարը` Զարուհի Գևորգյանի

Սևանի մեդիա ճամբարում «քյավառցի» մեր ընկերներից իմացանք, որ հաջորդ օրը պետք է տեղի ունենա փառատոն, ուստի հետաքրքրեց հատկապես այն երեխաներին, ովքեր առաջին անգամն էին լսում այդ տոնի մասին, և Գեղարքունիքի մարզից չէին: Ես նույնպես դասվեցի նրանց շարքին: 

Կարտոֆիլ մշակողներն իրենց տարածքում փուռ էին դրել և ազգային երաժշտության ներքո ավանդական ձևով խորովում էին կարտոֆիլը: Երբ շրջում էի սեղանների կողքով, նկատեցի որ մի պապիկ, ակորդեոն էր նվագում, մոտեցա նրան: Պապիկը երգում էր Սայաթ-Նովայի «Թամամ աշխարհ պտուտ եկա»-ն, որը նախորդ օրը արտասանել էի ընկերուհիներիս համար: Տողերը հոգեհարազատ էին ինձ, և ես ակամայից ձայնակցեցի: Դա առաջացրեց պապիկի մեծ զարմանքը, երգը կիսատ թողնելով մոտեցավ մեզ. Ներկայացավ, անունը Մհեր Արամյան էր.

-Երեխեք ջան, մենք, որ երգում ենք, ձեր հըմար ենք երգում, մեր հայկական գյոզալներին, էս աշխարհում ոչ մեկ չի կարա հասնի: Էն, որ դուք կաք, մեր մուսան բացվում ա, ու մենք դառնում ենք երգիչ, բանաստեղծ… էդ սաղ ձեր համար ա, եղա՞վ, ձեր ցավը տանեմ:

Ես ուղղակի ժպտացի, և ոչինչ չպատասխանեցի: Ընդհատելով իր երգը, նա անընդհատ մեզ խորհուրդներ էր տալիս.

-Ինչ լավ ա, որ Հայաստանում սենց լավ աղջիկներ կան, ժպտում են, ուրախանում են: Միշտ ուրախ եղեք, ժպտացեք մշտապես: Միշտ լավ եղեք, բերք ու բարիքով ժողովուրդ եղեք, ստեղծագործեք, արեք ամեն ինչ ազգի համար, ուրախ եղեք, որ ես էլ ուրախանամ:

Լուսանկարը` Անգելինա Կարապետյանի

Պապիկը շարունակեց իր երգը: Երգն ավարտելուց հետո ցանկացավ ինձ հետ լուսանկարվել, ես կարծեցի, թե շփոթել է ինձ ինչ-որ մեկի հետ, բայց նա ասաց, որ ցանկություն ունի լուսանկարվել այն մարդու հետ, ով գիտի հայ գուսանների ստեղծագործությունները, որովհետև դա իր համար շատ մեծ արժեք էր: Իր կողքին կանգնած մի պապիկ ինձ փոխանցեց փռից նոր հանած մրոտ կարտոֆիլը, որը վառեց մատներս, բայց այնուամենայնիվ, պահեցի ձեռքիս մեջ: Պապիկը պնդում էր, որ կարտոֆիլը պիտի հենց այդպես մրոտ էլ ուտես, որ ձեռքերդ ու բերանդ մրոտվի:

Շրջում էի, ամենուրեք մարդիկ էին, ժպտացող դեմքեր, այդ աշխուժությունը համատարած էր, իսկ մենք անչափ ուրախ էինք, որ ներկա գտնվեցինք նման գունեղ, հետաքրքիր, «համեղ» տոնի: