Ինձ միշտ հետաքրքրել է՝  ի՞նչ է վերջապես այդ արդարությունը: Երկար-բարակ մտքում փիլիսոփայելուց և իմ մտքերի մեջ խճճվելուց հետո որոշեցի հարցազրույց անել իմ հասարակագիտության ուսուցչուհու՝ Արփիկ Քոչարյանի հետ, ում իսկապես համարում եմ արդար ու ազնիվ մարդ և հրաշալի ուսուցչուհի, որի հետ հաճախ զրուցում եմ ու տալիս ինձ հուզող շատ հարցեր:

-Ի՞նչ է արդարությունը:

-Արդարությունը դարեր ի վեր հետաքրքել է մարդկությանը: Դա համարվում է այնպիսի արժեք, որի քննարկման գործընթացը մինչ այսօր ընթանում է: Անհատը պետք է այնպիսի զարգացվածության մակարդակ ունենա, որ կարողանա լրջորեն մոտենալ, հասկանալ, ընդունել և կիրառել այդ արժեքը: Արդարությունը իրավ է, այսինքն՝ աջ զարգացում, ոչ թե ձախ: Ցանկացած քայլ անելիս կամ հարց քննելիս դու պետք է դրա աճը տեսնես: Ամեն դարաշրջանում դա քննարկվել է: Ինձ համար տիպական օրինակ է մեծ ու ամենաուժեղ մտածողներից մեկը՝ Սայաթ Նովան, որը ասել է հետևյալ  խոսքերը, որ մինչև այսօր հնչում է  որպես արժեք. «Արդար դատե. չէ վուր թագավոր իս դուն,Վաստանում տեր ու զորավար իս դուն…»:

Արդարության չափանիշը միևնույն համարել բոլոր մարդկանց մոտ հնարավոր չէ, քանի որ որքան մարդ կա, այնքան էլ կա մոտեցում այս արժեքի նկատմամբ: Այդ պատճառով հասարակագետները արդարության երեք տեսակ են ներկայացնում`բաշխման, ուղղման և ընթացակարգային:

Եթե ես գիտեմ, որ սոցիալապես անապահով խավեր կան, որ ունեն օգնության կարիք, ապա պետք է օգնեմ նրանց, ոչ թե ինձ համար հարազատ մարդու, որը անգամ չունի դրա կարիքը: Այսինքն՝ պետք է բաշխեմ հավասարապես, առանց որևէ վերապահումների, որը կխախտի իմ արդարության չափանիշը:

Մարդկությունը անսխալ լինել չի կարող, հասարակությունը՝  նույնպես, որովհետև մարդկանց տարբեր դաստիարակություն կա, տարբեր միջավայրերի զարգացում, և ամենքը յուրովի է իրեն դրսևորում հասարակության մեջ:

Եթե մենք ասում ենք` մի´ գողացիր, բայց տեսնում ենք, որ հենց մեր հասարակության մեջ էլ գողեր կան, նաև, որ ավելի վատ է, մարդասպաններ, nրանք շեղվում են օրենքից և կատարում այդ հանցավոր արարքը, որքանո՞վ ճիշտ կլինի նրանց չուղղելը: Այսինքն՝ ուղղման շնորհիվ նրանք իրենց կատարած հանցանքի համար պետք է պատասխանատվություն կրեն, որն էլ կարևոր է հետագա սերունդներին ճիշտ ուղու վրա դնելու համար: Իսկ ուղղելու համար կա ընթացակարգ, որը իրականացվում է արդարադատության մարմինների կողմից: Նրանք աշխարհի բոլոր երկրներում էլ գոյություն ունեն:

Արդարադատության մեջ մտնում է հիմնական դատական համակարգը, ինչը մեր երկրում եռաստիճան է:Սա ես ճիշտ եմ համարում, որովհետև, մենք ունենք մարզային դատարաններ, որոնք կոչվում են առաջին ատյանի դատարաններ, ունենք Վերաքննիչ դատարան, որը քննարկում է առաջին ատյանի դատարանի թույլ տված սխալները, ունենք Վճռաբեկ դատարան, որը զբաղվում  է վարչական և քրեական գործերով: Ես խոսում եմ փաստաթղթի վերաբերյալ,որը բեկանման ենթակա չէ, այսինքն՝ վճռաբեկը:

Երբեմն մենք շատ ենք լսում, որ Հայաստանում արդարությունը քայքայված է: Եկեք մենք տոկոսային հարաբերություն կազմենք: Քայքայողն էլ ենք մենք, կարգավորողն էլ ենք մենք: Եթե մենք լուրջ ենք մոտենում օրենսդրությանը, ուրեմն քայքայման գործընթացները քիչ են լինում: Եթե մարդիկ հեռու են օրենքից, չգիտեն այդ օրենքի չափանիշները և միշտ խախտում են, նրանք խախտում են նաև արդարության չափանիշները: Չէ՞ որ ուժն առանց արդարության ոչինչ է, արդարությունն առանց ուժի նույնպես ոչինչ է: Բերեմ վառ օրինակ՝ երթևեկության կանոնները: Եթե անընդհատ չհետևենք, դիտողություններ չանենք այդ կարգազանց վարորդներին, նրանց պատասխանատվության չենթարկենք (պատասխանատվության ամենամեծ չափանիշը 3 տարի վարորդական իրավունքից զրկումն է, սակայն նրանց ընդամենը տուգանքներ են տրվում), ապա ի՞նչ կլինի: Նրանց, եթե անընդհատ ներեն ու պատասխանատվության չենթարկեն, մեր երթևեկության կարգը և հասարակության անվտանգությունը խաթարված կլինի: Այսպիսով` արդարությունը արժեք է, որի իրականացման համար հարկավոր է զարգացվածության բարձր մակարդակ, որպեսզի ճիշտ ձևով մատուցենք սերունդներին այն փորձն ու պատկերացումները, որը մշակել ենք սերնդեսերունդ:

-Ձեր կարծիքով «ճշմարտություն» և «արդարություն» բառերը հիմնական բնորոշում ունե՞ն:

-Արդարությունը լուրջ արժեք է, իսկ ճշմարտությունը մեզնից յուրաքանչյուրի իրականությունն է, որը անձը պետք է կարողանա ճիշտ տարբերակել և ներկայացնել: Եթե ես այդ իրականությունը ճիշտ չներկայացնեմ, կեղծեմ, քծնեմ ու ոչնչացնեմ, այստեղ կխախտվի ճշմարտություն ըմբռնումը: Սակայն ինքան էլ փախչեմ իրականությունից, միևնույնն է, վաղ թե ուշ փաթաթվելու է ինձ: Եթե ասեմ, որ իմ երեխան լավ է սովորում, բայց արդյունքում ես գիտեմ, որ իմ երեխան բացարձակապես չի սովորում, այդ արարքով ես առաջին հերթին խաբում եմ ինձ, երկրորդ հերթին քայքայում եմ իմ երեխայի ապագան: Այստեղ խաթարվում է ճշմարտությունը, իսկ ինչքան այն չի պահպանվում, այնքան մեր հասարակությունը գնում է դեպի քայքայման: Այստեղից եզրակացություն, որ ճշմարտությունն ու արդարությունը որոշակի չափով իրար հետ կապակցված են, սակայն արդարությունը ավելի լայն հասկացություն է:

-Լիարժեք արդարություն գոյություն ունի՞:

-Լիարժեք արդարության մասին խոսելն ավելորդ է, որովհետև բոլոր երկրներն էլ այս հարցը քննարկում են ու կքննարկեն: Արդարությունը պահպանողն էլ ենք մենք, խախտողն էլ ենք մենք: Իմ կարծիքով հարյուր տոկոսանոց արդարության մասին խոսելն ավելորդ է. սա իմ անհատական մոտեցումն է: Կան բազմապիսի չափանիշներ: Ես`որպես հասարակագետ, չեմ հավատում լիարժեք արդարության գոյությանը, որովհետև տարբեր մարդիկ ու հասարակությունները տարբեր կերպ են սահմանում այն: Ուստի կարող են այդ սահմանումները չհամընկնել, ինչն էլ նշանակում է, որ իդեալական արդար վիճակ լինել չի կարող:

-Իսկ Հայաստանի մասին ի՞նչ կասեք:

-Հայ ժողովուրդը, եթե այսօր այս անելանելի վիճակում է, ապա դրա արմատները ինչ-որ չափով պատմական անցյալում պետք է փնտրել: Անընդհատ ունենալով տարբեր թշնամիներ և պայքար, միշտ մտածել ենք, որ մեր սեփական ոտքի տակից չկորցնենք մեր հողն ու պետականությունը: Այդ պատճառով մենք շատ հաճախ, մեր պատմական իրականությունից ելնելով, ձևավորել ենք մեր ազգային մենթալիտետը, մեր ազգային վարքագիծը: Երբեմն մենք անարդարացի ենք եղել, քծնել ենք, ենթարկվել ենք: Դա եղել է այն ժամանակ, երբ մեր ժողովուրդը կորցրել է իր ազգային ինքնությունը, իր պետություն ունենալու արդարացի իրավունքը: Երբ մենք թուրքին հպատակ ենք եղել, մտածել ենք մեր ընտանիքի, մեր ազգի մասին:

Ամեն երկիր ունի իր պատմությունը և ինքն է թելադրում  այդ: 1991 թվականին Հայաստանն անկախացավ ու դարձավ ժողովրդավարական, իրավական, սոցիալական պետություն: Հետևելով ժողովրդավարության սկզբունքներին, որ մենք պիտի լինենք իրավական պետություն, ժողովուրդը պետք է պահպանի, սովորի ու ընկալի, հարգի ու կիրառի հասարակության կողմից թելադրված արդարացի կանոնները, ես կասեի, որ մենք դեռ դրան չենք հասել:

Ես չեմ համոզում շատերին, չեմ ասում, որ մենք չենք հասնի և չենք դառնա իրոք ժողովրդավար երկիր, ինչպես աշխարհի շատ զարգացած երկրներ են, սակայն համենայն դեպս հույս ունեմ, որ մենք էլ մի օր կկայանանք որպես ժողովրդավարական երկիր, և կունենանք այն ամենը, որ կկարևորենք և կարժևորենք, ինչն էլ մեր ժողովրդին կտանի դեպի առաջ: Կա մի այսպիսի արտահայտություն. «Ինչպիսին իշխանությունն է, այնպիսին ժողովուրդն է»: Ամեն ժողովուրդ արժանի է իր իշխանությանը: Իշխանությունդ գրագետ է, խելացի է, ժողովրդավարության կարգ ու կանոնը ճիշտ է արժևորվում, մարդուն տալիս է հնարավորություն օրենքի առաջ հավասար լինելու, այդ դեպքում ժողովրդավարությունը կկայանա: Իսկ այսօր մենք ունենք օլիգարխիկ մոտեցումներ, այսինքն մենիշխանության հասկացություն: Իշխանավորը, ընտրվելով ժողովրդից, նրան «մարդու տեղ է դնում» միայն ընտրությունների ժամանակ, իսկ դրանից հետո անում այն, ինչ ցանկանում է: Որտեղ կա ժողովուրդ-իշխանություն անջրպետը`հեռացումը, այնտեղ լուրջ ժողովրդավարություն կայանալ չի կարող:

Ես միշտ լցված եմ հավատով ու հուսով, որ այս երկիրը կզարգանա, կկայանա: Պարզապես մենք դեռ ժամանակ ունենք, ուղի ունենք անցնելու և շուտով կհասնենք դրան, քանի որ մենք արդեն զարգացման մեջ ենք,պարզապես մեզ պետք է արժեքները ճիշտ գնահատել, չոտնահարել մեր օրենքները, որոնք կարևոր են մեր երկիրը զարգացնելու համար:

-Իսկ ըստ ձեզ, ինչպե՞ս կարելի է հասնել դրան:

-Առաջին հերթին, այն երկրում, որտեղ հարգանք կա օրենքի հանդեպ, որտեղ օրենքը չեն շրջանցում, չի գրվում ու մնում թղթի վրա, այսինքն կիրառվում է և հասանելի է ժողովրդին, հասնում են ժողովրդավարական մոդելին: Ժողովուրդը պետք է ունենա այնպիսի գիտակցական որակ, որ կարողանա արժևորել ու կարևորել օրենքը:

Օրենքների մայրը համարվում է Սահմանադրությունը: Նրա պահպանումը պետք է սկսվի վերևից: Եթե վերադասը ինքը հարգի այդ օրենքը, դա չափանիշ կդառնա նաև մյուսների համար:  Չէ՞ որ պետք չէ անջատել ժողովրդին ու իշխանությանը:

Հարցազրույց մայրիկիս` Հասմիկ Շահինյանի հետ:

-Մամ, ինձ կպատմե՞ս քո դպրոցական տարիների մասին:

-Ի՞նչ ես ուզում իմանալ, Գարիկ ջան, շատ սովորական դպրոցական տարիներ էին, ոչ մի առանձնահատուկ բան չի եղել իմ դպրոցական կյանքում: Բացի այդ, զբաղված եմ, չե՞ս տեսնում, դասերդ սովորի:

-Մամ, գիտեմ, որ դպրոցում լավ ես սովորել, ասա, ինչո՞ւ որոշեցիր դառնալ ուսուցչուհի: 

-Որովհետև ծնվել եմ ուսուցչի ընտանիքում, և փոքր ժամանակ շատ էինք ուսուցիչ-աշակերտ խաղում: Երբ բանասեր պապիկս տուն էր բերում իր աշակերտների տետրերն ու ստուգում, այդ աշխատանքը ինձ շատ էր գրավում: Պապիկիցս գաղտնի ստուգում էի, հետո կապույտ թանաքով ուղղումներ էի անում` ինչքան որ կարողանում էի: Երևի քիչ-քիչ ինձ նախապատրաստում էի այդ կոչմանը, երբ դեռ դրա լրջությունը չէի էլ պատկերացնում:

-Իսկ հիմա սիրո՞ւմ ես քո աշխատանքը, չե՞ս փոշմանել, որ ընտրել ես այդ մասնագիտությունը: 

-Շատ եմ սիրում թե իմ աշխատանքը, թե իմ սաներին: Չեմ պատկերացնում, թե ուրիշ ինչով կարող էի զբաղվել:

-Բա ինչո՞ւ ես երբեմն շատ հոգնած ու ջղային, նույնիսկ հետդ խոսել չի լինում:

-Որովհետև չեմ կարող անտարբեր լինել: Կարևորը, երբ դասարան եմ մտնում, արդեն հանգիստ ու հավասարակշռված եմ, աշխատում եմ չջղայնանալ:

-Բայց ի՞նչն է քեզ հունից հանում:

-Շատ բան: Օրինակ այն, որ չեմ կարողանում այդ չնչին աշխատավարձով արժանապատիվ կերպով պահել ձեզ` քեզ ու զինվոր որդուս:

-Բայց դու ու պապան ինձ ու իմ եղբորը շատ արժանապատիվ եք պահում: Համ էլ, մի անհանգստացիր, ես ու եղբայրս լավ աշխատանք կունենանք ու լավ կապրենք, արդեն մեծացել ենք, չէ՞:

-Իմ ուզածն էլ դա է, որ դու ու այս սերնդի երեխաները ապրեք գոհ ու երջանիկ, իսկապես ազատ ու հզոր երկրում, ծառայեք հայրենիքին ու երբեք չմտածեք օտար երկրում մի կտոր հաց վաստակելու մասին:

-Լավ, մամ ջան, ոնց ասես: Իսկ ուրիշ ի՞նչ ցանկություն ես ունեցել:

-Երբ փոքր էի, ամեն օր երազում էի պարաշյուտով թռնելու մասին: Այնքան շատ էի ուզում, որ ինձ պատկերացնում էի օդում սավառնելիս:

-Շատ հետաքրքիր ցանկություն ես ունեցել, ափսոս չես փորձել: 

-Հենց սեփական ինքնաթիռ ունեցար, անպայման կփորձեմ:

-Կունենամ, մի անհանգստացիր: Իսկ ինչ-որ բանի հասնելու համար ի՞նչ է հարկավոր:

-Դասերը կարգին սովորել: Գարիկ, դասերդ սովորե՞լ ես:

-Բարի գիշեր, մամ:

-Բարի գիշեր, ծույլիկս: