Չհասցրի գրկեմ փոքրիկ Էլենին, երբ բարևից հետո եղավ նրա այս հարցը: Մի պահ զարմացա, հետո ուրախացա նրա հետաքրքիր մտքերից, ու քանի որ ես էլ շատ կուզեի, պատասխանեցի.

-Հա, բա ոնց չէի ուզենա,- ու ամուր գրկեցի Էլենին:
Ե՞ս եմ դեռ շատ փոքր, թե՞ նա է բավականին մեծացել, կամ գուցե երկուսիս աշխարհներն էլ բախվում են միևնույն տեղում` նրա 6-ամյա աշխարհն ու իմ 21-ամյան:
Հետաքրքիր է, չէ՞, թռչել անսահմանության վրայով ու չհասնել հորիզոնին, այն հորիզոնին, որը թվում է` վերջանում է պատուհանիցս երևացող սարի ու երկնքի հատումից: Այն հորիզոնի, որը այդպես էլ կմնա առեղծված:
Երբ ես հարցրի նրան, պատասխանեց.
-Կուզեի թիթեռ լինել:
(Էլենը կլիներ անչափ գեղեցիկ, կանաչ աչքերով, թմբլիկ թիթեռ):
Գուցե ճիշտ է այն խոսքը, որը կարդացել եմ. «Մարդու ամենամեծ երջանկությունը թռչելն է»: Եթե երջանկություն է, պատկերացնո՞ւմ եք` ի~նչ երջանիկ են թռչունները: Անսահման երջանիկ են: Նրանք կրկնակի երջանիկ են. գիտեն և թռչել, և քայլել:
Ես ու Էլենն էլ չենք կարող թռչել, բայց հո՞ մեր հոգին ու միտքն էլ կարող են հասնել անծայրածիր հեռուները ու թռչե~լ… թռչե~լ…

Մարդկային միտքը սիրում է  համեմատել, նմանություններ ու տարբերություններ փնտրել-գտնել մարդկանց, երևույթների և, ընդհանրապես՝ ամեն ինչի միջև: Ու հենց այդ համեմատել-համեմատվելու  «մոլուցքն» է, որ մարդուն ստիպում է  գտնել կատարելություն ու ձգտել դրան, ստեղծել կուռքեր, կամ շրջապատում փնտրել նրանց:

Ու չասեք, թե այդպես չէ: Բոլորն էլ, կյանքի ինչ-որ փուլում կորցնում են ինքնագնահատականն ու այն փնտրում ուրիշների մեջ: Ասես նմանվելով մեկ ուրիշին՝ նրա ինքնավստահությունն էլ են ունենալու: Երևի  կհամաձայնվեք, որ շատերի մոտ այդ իդեալները դառնում են աստղերը: Չէ՛, երկնքի չէ՝  Հոլիվուդի:

Իսկ գիտե՞ք՝ ինչու եմ այսքան վստահ գրում, որովհետև ես էլ, մի ժամանակ, մինչև մի պահի հասնելը, տարված էի այդ ամենով: Ֆիլմեր ու երգեր, երգիչներ ու դերասաններ, այս ամենն էին իմ ու իմ հասակակիցների օրվա մեծ մասը կազմում: Այնպես, որ թվում էր, թե առանց դրա, կամ դրանից այն կողմ ուրիշ ոչինչ չկա ու չի էլ կարող լինել:

Ու մի օր ես էլ, բոլորի պես գտա մեկին, ով ինձ այնքան գրավեց,  ում ես ցանկացա նմանվել,  բայց ո՛չ արտաքնապես: Նրան ես սկսեցի փնտրել-գտնել ամենուր, բայց… Բայց մի՛ վայրկյան: Չկարծեք, թե ես էլ ֆանատիզմով եմ տառապել կամ տառապում: Չէ՛, ես իմ հերոսին չգտա ոչ ֆիլմերում ու  ոչ էլ երգերի մեջ: Նա գրքի հերոս էլ չէր:

Ես նրան գտա այն ժամանակ, երբ իմացա, որ Հայաստանի կողքին, բայց նրա սրտում Արցախ անունով աշխարհ կա: Երբ իմացա, որ այդ աշխարհի ամեն մի թիզը արյամբ է ներկված: Ու զգացի, որ առանց այնտեղ լինելու սիրում եմ այդ աշխարհը, զգում իմ ամեն բջիջով: Մտքում գծում այն ճանապարհը, որով  շուտով պիտի անցնեի:

Երևի հասկացաք. իմ հերոսին ես գտա պատմության ոչ վաղ անցյալի մի էջում: Չգիտեմ, չեմ հիշում, թե ինչպես իմացա նրա մասին, ով պատմեց, ու ինչպես ստացվեց, որ նրա մի  նկարը տեսնելով, կյանքս ասես փոխվեց, չգիտեմ, թե ինչպես, բայց փոխվեց: Զգում էի:

Ես որոշեցի ճանաչել նրան, ճանաչել որպես հերոս, նախ՝ հայրենիքի, ապա՝ ինձ համար: Ցանկացա գտնել Դուշման Վարդանի այն կախարդական ուժը, որ անգամ նկարից էր փոխանցվում: Ու ես սկսեցի կարդալ, կարդալ նրա գրածները, սկսած դպրոցական շարադրություններից, կարդացի ընկերների հուշերը, որոնցից  շատերը Վարդանի մարդ տեսակի մասին էին:

Երևի չփորձեմ բացատրել, թե նրան ամեն օր էլ ավելի բացահայտելուց հետո  ինչ փոխվեց իմ մեջ, բայց, որ ամենակարևորն է՝ փոխվեց իրական  հայրենասեր կոչվածի՝ մինչ այս ունեցած իմ սահմանումը: Հայրենասեր լինել չի նշանակում կանգնել ու գոռալ, ֆեյբուքում ստատուս գրել կամ  անընդհատ գովել ու երգել այդ հայրենքի մասին: Հայրենասեր լուռ պետք է լինել՝ Վարդանի նման: Սա է իմ բանաձևը: Իսկ մնացածի մասին՝ ավելի լավ է լռեմ, որովհետև կան բաներ, որոնք բառերն ուղղակի անզոր են արտահայտել,  քիչ են:

Ու եթե որևէ մեկը, մի օր ասի, թե սա էլ է ֆանատիզմ, վատ չեմ զգա, չեմ փորձի հակառակը համոզել: Գուցե մի քիչ էլ հպարտանամ, որ նման իդեալ ունեմ, որ ոչ ոք երբեք իրավունք չի ունենա քննադատել կամ առավել ևս՝ ծաղրել այդ զգացմունքը:

Իսկ վերջում, եթե գա մի ժամանակ, երբ ես էլ փորձեմ համեմատություններ անել, Ջոնի Դեպի կամ մեկ ուրիշի արտաքինը չեմ ուզում տեսնել իմ առջև, Վարդանի աչքերն ու հոգին եմ փնտրելու…

-Պայուսակդ տեղը դիր…Սպիտակ վերնաշապիկդ հանի…Թող, ես կկախեմ… Արի՝ մազերդ նորից հավաքեմ…Հյուսե՞մ, չէ՛, ժամանակ չկա… Էսօր տառ անցա՞ք…Չէ՞… Էլի նկա՞ր էիք պատմում…Ձանձրանո՞ւմ ես…Դե պիտի դիմանաս… Բոթասներով չե՞ս շոգի… Հաց չկերար…Ոչի՞նչ, էնտեղ կուտե՞ս… Լավ, դե վազի, ուշանում ես…

Սա ձեզ ինչ-որ բնական զրույց թվաց, չէ՞: Ի՞նչ կա որ: Մաման երեխուն ինչ-որ տեղ ա ճանապարհում: Մանկապարտե՛զ: Մաման ինձ մանկապարտեզ էր ուղարկում: Հարցնում եք՝ ո՞ւ: Դուք էլ եք գնացել մանկապարտեզ, ու սա հեչ էլ արտասովոր պատմություն չի՞: Սխալվեցիք:

Դե գրեթե բոլորս էլ անցնում ենք կյանքի «մանկապարտեզ-դպրոց-բուհ» ճանապարհը: Ոմանք առաջին կամ երրորդ կանգառները բաց են թողնում, բայց հիմնականում պատկերն այսպիսինն է: Ես էլ բացառություն չեմ: Եղել եմ ջրիկ ու վայրենի երեխա, հետո՝ լուրջ ու կարգապահ դպրոցական, համալսարանն էլ դեռ սպասում է ինձ: Բայց չէ՛, լավ էլ բացառություն եմ: Ուրեմն սկսենք:

2004-ի ամռանը (այդ ժամանակ 5,5 տարեկան էի) մեր տուն մտան մի քանի կանայք՝ ինչ-որ գրքեր ձեռքներին: Չէ՜, ի՞նչ Եվհովայի վկա: Մաշտոցի վկաներն էին՝ դպրոցից, գիրքն էլ «Այբբենարանն» էր: Իրենց՝ մամայի հետ ունեցած երկար զրույցից այն հասկացա, որ ուզում են ինձ դպրոց տանել: Այդ տարվա «նորակոչիկները» մեր գյուղի համար աննախադեպ շատ էին՝  30-ից ավելի, ու անհրաժեշտ էր ևս մեկը, որ դասարանը կիսվեր: Դպրոցում իմացել էին, որ ես արդեն գրում, կարդում եմ, ու որոշել էին՝ հարմար թեկնածու եմ: Սեպտեմբերին արդեն դպրոցում էի: Դասի էի գնում 7 տարեկանների հետ, թեև ինքս դեռ 6 էլ չկայի: Կասեք՝ հեչ էլ բացառիկ չէ: Համաձայն եմ: Շատերն են ժամանակից շուտ դպրոց գնացել, բայց մինչև վերջ կարդացեք:

Քանի որ ինձ համար շատ դժվար էր էդպես միանգամից կտրվել խաղերից ու ընկերներից, մայրիկս պայմանավորվեց մանկապարտեզի ղեկավարության հետ (նրանք ինձ շա՜տ էին սիրում), որ դպրոցից հետո նորից մանկապարտեզ պիտի գնամ: Փաստորեն, մոտ 12-ին ավարտվում էին դասերը, հրաժեշտ էի տալիս ուսուցչուհուս, դասընկերներիս, վազում տուն, փոխում հագուստներս ու շտապում դաստիարակչուհիներիս ու ընկերներիս մոտ: Ժամը 5-ին տուն էի գալիս: Այո՛, ոչ թե ծնողներս էին գալիս ու ինձ տուն տանում, ինչպես մյուսների դեպքում էր, այլ ինքս էի գնում: Ինձ ամեն ինչ թույլատրված էր. չէ՞ որ դպրոցական էի: Գալիս էի տուն, արագ «նկարում» հանձնարարված մասնիկները՝ փնթփնթալով, թե դա թող տառերը չիմացողները գրեն, իմ շատ էլ պետքն է… Ու վազում էի բակ՝ խաղալու:

Այս տարօրինակ պայքարս՝ մանկապարտեզ VS դպրոց, խաղ VS դաս,  ավարտվեց օրեր անց  մարզպետարանի շենքում կոստյումավոր, շիկահեր տիկնոջ  «Գրել, կարդալ կարողանալը ոչ մի նշանակություն չունի, նա դեռ շատ փոքր է դպրոցի համար, թողեք՝ երեխան մանկություն ապրի» նախադասությամբ: Եվ այսպես, հին ու բարի խաղալիքները ջախջախիչ հաղթանակ տարան գիրք ու գրիչի նկատմամբ: Ես սկսեցի նախկինի պես առավոտյան 9-ին մանկապարտեզ գնալ: Ռևանշը ուղիղ մեկ տարի անց կայացավ, և դպրոցը 11 տարի ժամկետով հաղթանակ տարավ:

Դե հիմա ասեք, տեսնեմ՝ ձեզնից քանի՞սն են դպրոցից րոպեներ հետո ու մանկապարտեզից րոպեներ առաջ մայրիկի հետ զրույց ունեցել, քանի՞սն եմ միաժամանակ և՛ դպրոց գնացել, և՛ մանկապարտեզ:

Մինչև 17.am-ին միանալս մասնագիտություն ընտրելը ինձ համար շատ դժվար էր: Անընդհատ իմ ընտրած մանագիտությունը փոխում էի: Սկզբում ուզում էի դառնալ իրավաբան, բայց դա ոչ թե իմ ցանկությունն էր, այլ մայրիկինս: 

Հետո ես հաճախեցի Թեկվոնդոի, և կարծիքս փոխվեց: Ուզում էի դառնալ մարզիչ: Սակայն տարիներ անց, երբ 7-րդ դասարանում էի, ավելի ու ավելի շատ խորացա մեր անցյալի պատմության մեջ՝ «Հայոց պատմության»: Քեռիս մեղվապահ է, երբ նա եկավ մեր գյուղ և բերեց մեղուները, ես գնում էի նրա մոտ և սովորում մեղվապահություն: Այդ ժամանակ կլինեի 12-13 տարեկան: Սակայն իմ հետ եղավ անսպասելին: 14 տարեկանս նոր էր լրացել, երբ Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի կազմակերպիչները  եկան մեր դպրոց: Երբ Սիսակին տեսա, ասեցի.

-Վախ, մամա ջեն, էս ինչ թրաշ ունի…

Լավ, թեմայից շեղվեցինք: Նրանք սկսեցին պատմել 17.am-ի և «Մանանա» կենտրոնի մասին: Ինձ շատ հետաքրքրեց, և ես որոշեցի դառնալ պատանի թղթակից: 4 օր դասընթաց անցնելուց հետո ես խորանում էի լրագրության մեջ, այլևս չմտածելով ոչ մի մասնագիտության մասին: Սակայն սա էլ չեղավ վերջին և կարևոր մասնագիտությունը: Ես մի քանի օր առաջ եմ վերադարձել 17-ի մեդիա ճամբարից, որը կազմակերպել էր «Մանանա»  կենտրոնը: Ճամբարի ընթացքում սկսեցի խորանալ կինոյի ոլորտում: Սկսեցի կինո նկարել, կինոյի գաղափար մտածել և տեսա, որ դա ինձ դուր է գալիս: Ես որոշեցի դառնալ կինոռեժիսոր: Եվ սա իմ լավագույն հնարավորությունն է` շարժվելու դեպի պայծառ ապագա:

Մթնշաղ էր, երբ ես ու տատիկս տուն էինք  վերադառնում: Լուսինն  արդեն երևում էր, ու ասես երեքով էինք քայլում փողոցում`ես, տատիկս ու լուսինը:

Մենք զրույցի էինք բռնվել. խոսում էինք այս ու այն կողմից: Ես  պատմում էի «Մանանայից»:

-Տա՛տ, նորից եմ ուզում գնալ, հանդիպել իմ հին ու լավ ընկերներին, ուսուցիչներիս: Է՜հ, տա՛տ, ի՜նչ լավ օրեր էին:

-Հա, բալե՛ս, մի՛ մտածիր, հնարավոր է` նորից հանդիպեք: Լսի՛ր, Էլե՛ն, որքա՞ն ժամանակով գնացիր, չեմ  հիշում…

Ու մինչ տատս փորձում էր ինչ-որ բան հիշել, ես լուռ ու  կլանված նայում էի լուսնին ու խոսում նրա հետ: Մտածում եք գժվե՞լ եմ, բայց դա այդպես չէ. դուք միայն պետք է նայեիք լուսնին ուշադիր ու կհասկանայիք ասածիս իմաստը: Լուսինը կարծես լսեր, թե տատիկիս ինչ եմ պատմում, ու կարծես նա էլ էր ինձ ասում, որ մի օր անպայման կհանդիպեմ ընկերներիս:

-Է՞լեն…

-Հա, տա՛տ:

-Քեզ ի՞նչ եղավ, աղջի՛կ ջան, ի՞նչի չես խոսում:

-Տա՛տ ջան, սպասիր… Լուսնի հետ եմ խոսում:

-Ի՞նչ, բալա՛ ջան, հո չե՞ս գժվել:

-Չէ՛, տա՛տ ջան, հլը լուսնին նայի… Ինչ սիրու՜ն ա, նայի, տա՛տ, լուսինը խոսում ա:

-Այ, քեզ լուսին, բան չեմ հասկանում էս էրեխուց:

Դե, պատկերացրեք՝ ինչ հրաշալի զրուցակիցներ ունեի` լուսինը և տատիկս: Իհարկե, սկզբում տատս կարծում էր, թե գժվել եմ, բայց ես նրան էլ ապացուցեցի, որ լուսինը խոսել գիտի:

Հ.Գ. Երբ դուրս եք գալիս տնից, նայե՛ք ձեր շուրջը: Բնությունն այնքան գեղեցիկ է, ու նրա ամեն մի հրաշք ուշադրության է արժանի: Նայեք ու կհասկանաք, որ կարող եք խոսել լուսնի հետ այնպես, ինչպես ես էի խոսում: