Ճամբարի երկրորդ օրը մենք առաջարկել էինք մի շարք ֆիլմերի գաղափարներ: Եվ այսօր, երբ արդեն մեր ճամբարը հատում է իր «գոյության» կեսը, մենք քննարկեցինք և ընտրեցինք ամենահետաքրքիր գաղափարները: Դե հիմա, եթե սկսեմ ներկայացնել իմ կարծիքը, ահագին սուբյեկտիվ նյութ կստացվի:
Ինչ ասեմ, առավոտյան էլի արթնացա: Հետո արթնացրի Արտյոմին: Հետո քնեցի: Հետո արդեն Արտյոմը ինձ արթնացրեց:
Սովորական մեդիաքեմփային օր: Նախաճաշ: Ու հավաքվում ենք կոնֆերանս-դահլիճում քննարկելու ֆիլմերի գաղափարները: Նախորդ օրը մոտ քառասուն ֆիլմեր էինք առաջարկել, ու եկել է պահը, որ «ֆիլտրենք» լավ գաղափարները: Սկսեցինք
Մինչև փակեցինք չարաբաստիկ առաջին ֆիլմի թեման, արդեն հասցրեցինք հոգնել: Չեմ ուզում խորանալ, ուղղակի մի բառ՝ «Հաղարծին», և ամեն ինչ ասված է: Քանի որ Հաղարծին վանական համալիրի մասին ֆիլմեր շատ են նկարվել, մենք որոշեցինք չգնալ տրորված ճանապարհով, նկարել այնպիսի թեմա, որի մասին ուրիշները չգիտեն: Լավ, ինչևէ, շատ ծավալվեցի: Շատ-շատ թեմաներ կային: Մեր գործն էլ էր շատ-շատ: Դե, մենք էլ շատ-շատ տանջվեցինք: Գործը կամաց-կամաց առաջ էր գնում: Քննարկում էինք ֆիլմերի հետ կապված բոլոր գաղափարները ՝ իրենց դետալներով: Սկսած տեղ հասնելու գործընթացից, թե քանի ժամ կտևի ճանապարհը, արդյո՞ք անվտանգ է այն, կամ ընդհանրապես ճանապարհ կա՞ թե ոչ, մինչև այն, թե արդյո՞ք ֆիլմի գաղափարը հասկանալի կլինի դիտողին: Հետո գործը նորից սկսեց մեռնել, ու մենք դուրս եկանք քննարկումը դրսում շարունակելու: Արդյունքում մենք մի քանի ժամ աշխատելուց հետո մեր գաղափարները բաժանեցինք երեք խմբի. «կանաչներ»՝ ֆիլմեր, որոնք որոշված է նկարվել, «կապույտներ»՝ գաղափարներ, որոնք ունեն հավելյալ քննարկման կարիք, և «սևեր»՝ որոնք որոշեցինք չնկարահանել ընդհանրապես: Տեսնենք` ինչ կստացվի: Գաղափարները շատ լավն են:

Հուսով ենք, ֆիլմերն էլ գաղափարների նման լավը կլինեն: Չէ: Համոզված եմ:

Շատ հաճախ որևէ բանի վրա կենտրոնանալով մենք չենք նկատում և այդպես էլ ստվերում ենք թողնում որոշ մանրուքներ, էպիզոդիկ դետալներ, որոնք երբեմն շատ խորը իմաստով, մտորումների տեղիք տվող, հետաքրքիր բաներ են լինում:

Ճամբարի չորրորդ  օրը ես էլ մասնակցեցի ֆոտոարշավի: Ուղղությունը` Լոռու մարզի Մարգահովիտ գյուղ:

Առաջին կանգառը կատարեցինք Դիլիջան-Մարգահովիտ ճանապարի մի հատվածում` Ֆիոլետովո գյուղում, որտեղ ռուս-մոլոկանները վաճառում էին բանջարեղեն, թթուներ և նման բաներ:  Իրենք հրաժարվեցին նկարվել, բայց ասացին, որ կարող ենք նկարել երեխային, ով նստած էր տաղավարի հետևում հարմարեցված տեղում: Այդ հարմարեցված տեղը` փայտաշեն, պատուհանների փոխարեն ցելոֆան փակցված, մոտ երկու մետր բարձությամբ և կես մետր լայնությամբ մի բան էր, որի ներսում էլ հենց երեխան էր: Բջջայինով միացված մուլտֆիլմ էր դիտում:

Առաջին հայացքից` արտասովոր ոչինչ չկար, բայց երբ մի փոքր ուշադիր էիր նայում և սկսում էիր մտածել` շատ բան կար այդտեղ:
Մեկ նայում էի այն տեղին, որտեղ հարմարվել էր փոքրիկ տղան, մյուս պահին նայում էի երեխայի աչքերին, հայացքին ու հասկանում, որ իրոք երջանկությունն ամենևին էլ ճոխությունից կախված չէ:
Նայում ես այդ ամենին ու տեսնում` պարզություն, անկեղծություն, ինչ-որ տեղ միամտություն, անհոգություն նաև երջանկություն, մի խոսքով` մանկություն:

Մինչ  ես տարվել էի այդ ամենով, խմբակիցներս գնացել էին նկարելու քիչ հեռվում`դաշտում աշխատող գյուղացիներին: Իսկ ես գտա ինձ հետաքրքրող մեկ այլ բան, ու առա~ջ:
Քիչ այն կողմ` հանդամասում արածում էր մի ձի:  Մի գաղտնիք բացեմ` որքան ինձ հիշում եմ, երբևէ ձիուն այդքան մոտիկից չէի տեսել: Երբ մոտեցա, որ նկարեմ,  մի պահ վեր թռավ, ոչ` ծառս չեղավ, ուղղակի երևի հանկարծակիի եկավ: Հետո փորձեցի ավելի մոտենալ: Մեկ քայլ, երկու քայլ, երրորդն ավելի վստահ, և այդպես դանդաղորեն բավական մոտեցա նրան: Սկզբում իրեն ինձնից հեռու էր պահում, բայց մի քանի րոպե նկարելու ընթացքում քիչ-քիչ սկսեց մոտենալ: Մի փոքր անց արդեն կարծես ընկերացավ ինձ հետ: Մոտենում էր այն աստիճան,  որ զգում էի նույնիսկ շնչառությունը, քիչ-քիչ ավելի էր մոտենում ու հպվում ինձ: Նրա հայացքում մի տեսակ տխրություն կար, ճանճերն էլ հավաքվել էին աչքերի շուրջ ու բաց վերքին լցվող աղի նման տանջում էին: Նրա առջևի աջ ոտքին անցկացված էր անազատության շղթա: Բայց ախր, ինքը ծնվել է ազատության գրկում անհոգ վազվզելու, այլ ոչ թե շղթայված պահվելու, ու բանելու համար: Նրա աչքերը մեծ էին ու խորը, ասես` թախիծով լեցուն օվկիանոսներ:
Հիմա եմ հասկանում, որ նա իմ ներկայության շնորհիվ մի պահ կտրվել էր այդ ամենից: Նրան չէին հետաքրքրում ո’չ աներես ճանճերը, ո’չ էլ անգամ դիմացի աջ ոտքի շղթայակերպ դառնությունը:
Նա այլևս մենակ չէր, և ամեն կերպ փորձում էր մտերմանալ ինձ հետ: Ինձ կիպ մոտենալով երևի ուզում էր` շոյեմ իրեն, խաղամ իր հետ: Եվ ես սկսեցի այդպես էլ անել: Ձեռքս կամացուկ տարա բաշին: Չառարկեց… Մի քանի վայրկյան տևեց այդ պահը և ցավոք վերջացավ, քանի որ շտապեցրին` պետք է գնալ:
Չնայած իր ոգևորության պատճառով «թույլ չտվեց» ինձ իրենից լավ կադր ունենալ, բայց միևնույնն է, ես սիրեցի նրան: Հիմա անկեղծ` ես կարոտում եմ նրան` հայացքը, աչքերը, շնչառությունը: Մեղավոր եմ զգում ինձ, որ մենակ թողեցի նրան: Իսկ տեսնես` նա հիմա հիշո՞ւմ է ինձ:
Նա ինձ շատ բան հիշելու ու խորհելու առիթ տվեց: Դժվար թե մոռանամ նրան:

Ցավոք, շատ բաներ հասկանում ենք ուշացած: Ինչևէ, հուսամ նա նորից մենակ չի մնա… Ախր, նա հրեղեն ձի է… Բայց շղթայված…

Ինչպես արդեն ասացի` պետք էր առաջ շարժվել, այդպես էլ արեցինք…
Մարգահովիտ հասնելուն պես սկսեցինք անցնել փողոցներով: Հետաքրքրական մի բան էլ այդ ընթացքում եղավ, քայլելու ընթացքում մի քանի տան դռների ուշադրություն դարձրեցինք, մի քանիսով փորձեցինք ներս մտնել` մի բաժակ ջուր ուզել, բայց դռները փակ էին… Ամեն փակ դռան հանդիպելիս ակամայից մտածում էի արտագաղթի մասին: Բայց չմտածեք, թե բոլորն արտագաղթել էին, ոչ, ուղղակի նման պատկերներ էին… Երբ որևէ գյուղով շրջում ես ու տեսնում կողպված դռներ, որոնք էլ երբևէ գուցե չեն բացվելու, մի տեսակ հոգիդ սկսում է ճմլվել: Մի՞թե չկա մի բանալի` փակ դռներ բացելու, ինչո՞ւ ենք միայն կողպեքների մեջ գտնում փրկությունը… Ախր, դա փրկություն չէ, այլ ճիշտ հակառակը` կործանում… Ազգի ու հայրենիքի կործանում… Հուսամ, ոչ մի դուռ հավերժ կողպված չի մնա, այլ կբացվի ու նոր կյանք կբերի… Ինչպես օրինակ մեզ հանդիպած այն դռներն էին շուտով բացվելու…

Մի քանի բառ կասեմ հաջորդ երևույթի մասին և ենթադրություններն ու մտորումները կթողնեմ ձեզ… Ծանր է տեսնել մանկական կոշիկներ` կիսաքանդ, խարխուլ ու աղքատիկ կիսատան դռան դիմաց…

Բայց հոդվածս ավարտեմ դրական: Մյուս էպիզոդիկ հերոսները դրանք շներն էին: Ամեն բակ մտնելիս, կամ տան մոտով անցնելիս աչքս նրանց էր փնտրում: Պատճառն այն չէ, որ վախենում եմ նրանցից, այլ հակառակը` շատ եմ սիրում: Եվ շատ եմ  ուրախանում, որ տան բակում տեսնում եմ նրանց: Մի քանի տան բակում հանդիպեցին. բոլորն էլ լավն էին, բայց կառանձնացնեմ մեզ հյուրընկալած տան բակում ապաստանող շանը: Նա  առաջինը դիմավորեց մեզ, ուրախ թռվռոցներով ու ծամածռություններով: Ստիպեց ժպտալ… Մի տեսակ այնքան բարություն ու դրական բան զգացի այդ շնից, որքան նրա տերերից… Այսօրվանից ավելի շատ սկսեցի սիրել շներին և ընդհանրապես կենդանիներին…

Շատ մանրուքներ երբեմն ավելի նշանակալից են լինում: Հասարակ զրույցի ժամանակ էլ,  շատ կարևոր բաները հիմնականում ասվում են աննկատ` խոսքի մեջ…

Անտարբերությունը դժվար թե լավ բանի բերի:

Վերջ, նորից վերջ։
Վերջանում է երեկվա պես դեռ նոր սկսված երեք ամիսը։ Էն, որ անհամբերությամբ էինք սպասում մեր էս ուրախ հանգստին, որ նոր էինք կազմել, թե ամռանը ինչ պետք է անենք, ոնց պետք է անենք, որ լավ անցնի։ Մեր ուրախ ամառային արձակուրդների երեք ամիսը վերջանում է։
Էս ամառ ամենայուրահատուկն էր, բոլոր ամառների մեջ։ Հենց էս ամառ էր, որ դարձա 17.am-ի թղթակից, ու որը մեծ դեր կատարեց իմ կյանքում։ Ճիշտ է, ես ամառները չեմ սիրում, բայց էս մեկը մի տեսակ ամենաուրախ ու հաճելի ամառն էր։ Բայց՜ էս էլ է վերջանում։
Ու նորից գալիս է նոր ուսումնական տարի, նորից իմ սիրած ոսկեզօծ աշունը։ Իմ սիրած ժամանակահատվածը, որ մի տեսակ հոգիդ հանգիստ է լինում: Միշտ նստած երազում ես, բայց երևի աշնան վերջում միշտ չի, որ մեր երազանքները պահում ենք, կամ իրագործում։ Շատերը հաստատ դառնում են աշնան չորացած տերևների նման, ու հաստատ քամին՝ աշնան մեղմ քամին, բոլոր տերևների հետ «քշում տանում է»։
Էս աշունը ու իրեն հաջորդող ձմեռը, գարունը ու ամառը հաստատ ուրիշ կլինեն իմ ու իմ հասակակիցների համար։ Երկու տարվա մեր տանջանքը, մեր բոլոր երազանքները, սպասումները հաստատ էս ամառ կիրականանան։

Դե իհարկե, ուսումնական տարին կավարտվի, վերջին զանգ ու նոր քննություններ կլինեն։
Ամառը դեռ չի ավարտվել, իսկ ես երազելով մեկ տարի առաջ ընկա: Երևի անհամբերությունից է:

Ֆոտոարշավներով հագեցած երրորդ օրվանից հետո պարզ դարձավ, որ հաջորդիվ մեզ սպասվում են ավելի ծանր աշխատանքներ: Արթնանալուց հետո արդեն անում եմ ինձ համար ռեֆլեքս դարձած գործողությունը` նայում եմ օրակարգին և միաժամանակ վերհիշում երեկվա մեր կատարած հիմարությունները: Երբ Միլենան մատուցողին մաղթում էր մեր իմպուլսային թեյի պես երկար կյանք, և թե ինչպես էր նրա հետ լուսանկարվում:

Դիլիջանում առավոտները բավականին սառն են, իսկակապես թվում է, թե օդը ստեղծվում է բոլոր այն ծառերի արտաշնչանքից, որոնք ապրում են այստեղ: Մեծ ուրախություն էր ինձ համար այստեղ գտնվելը, քանի որ Հայաստանի տարածքում բացի իմ Երևանից ուրիշ ոչ մի տեղ չէի եղել և անգամ պատկերացում չունեի, որ այսպիսի հրաշքներ էլ են լինում: Եվ այնքան հետաքրքիր է անցնում մեր օրը, լի վարպետության դասերով, այդքան գիտելիքներով, որ փոխանցվում է մեզ:

Այստեղի միջավայրը էլ ավելի հիանալի են դարձնում բոլոր այն մասնակիցները, ովքեր հավաքվել են այստեղ: Որոնցից ամեն մեկը մի մեծ աշխարհ է պարունակում իր մեջ: Մի առանձին գժվելու բան: Ու այստեղ չեմ կարող չնշել Անահիտի անունը: Ում արևն ամեն անգամ տեսնելուց շոյում է, ու մի փոքրիկ արև գոյացնում իր մազերի մեջ: Երևի իր երկինք աչքերը համարելով իր բնակության վայրը: Թեև այդ լույսին երկար նայելուց աչքերդ կուրանում են, մեկ է, այդ գանգրահեր աղջիկը կմնա արևի տեղում` տիեզերքի կենտրոնում, իր մտքերով, իր ժպիտով և իր արևից կարմրած այտերով: Էլ չեմ խոսում մնացածի` Միլենայի, Լիդուշի, Հռիփսիմեի, Մարիամի, բոլոր-բոլորի, և իջևանցի մեր ընկերների մասին, և ամենատարբեր մարզերից եկածների:  Այսպես երկար կարելի է խոսել, քանզի ամեն մեկը իր մեջ մի ամբողջ տիեզերք է պարունակում:

«Մանանայի» շնորհիվ Դիլիջանում համախմբվեցին տարբեր մարզերից պատանիներ և անգամ այս չորս օրվա ընթացքում դարձան լավ ընկերներ:

Հարցազրույց  Մարգահովիտ գյուղի բնակչուհի Գալյայի հետ

-Կպատմե՞ք մի քիչ ձեր առօրյայի մասին:

-Ես Գալյան եմ,վարսահարդար եմ մասնագիտությամբ: Ոնց տեսնում եք, ունենք մեծ հողամաս: Ամեն ինչ ցանում ենք հողամասում, ամեն ինչ ունենք: Պահում ենք մի քանի հավ: Ապրում եմ բալիկիս ու մամայիս հետ:

-Ձեր մասնագիտությամբ աշխատանք ունե՞ք:

-Առաջ աշխատում էի վարսավիրանոցում. էս վերջերս դուրս եկա: Հիմա հաճախորդներս տուն են գալիս, դե, ես հաճախորդներ ունեմ:

-Ձեր աշխատանքով կարողանո՞ւմ եք ձեր կարիքները հոգալ:

-Դե որոշ չափով` այո, բայց դժվարություններ շատ կան: Մամաս տանն ա,ախպերս` Ռուսաստանում աշխատում ու օգնում ա: Եթե չօգնի, բացարձակ չենք կարա ապրենք: Ես մենակ հողամասով ու օրական 1500-3000  դրամով չեմ կարա: Ստեղ նորմալ կարող են ապրել նրանք, ովքեր ապրանք ունեն, բերք ունեն, գոմը` լիքը:

-Իսկ գյուղից դեպի քաղաք հե՞շտ է գնալը:

-Շատ լավ ա էդ մի կողմից: Տրանսպորտը մշտական կա. գյուղի միջով ա գնում: Ես հիմնականում Վանաձոր քաղաքից եմ առևտուր անում, դե կպած ա մեր գյուղին: Գյուղի խանութներում համեմատաբար թանկ ա: Ստեղից մենակ առնում են էն դեպքում, երբ գումար չունեն, դե, պարտքով:

-Ձեր բալիկի ապագան ինչպե՞ս եք պատկերացնում:

-Էստեղ ինձ համար վատ չի, բայց երեխուս համար ստեղ ապագա չկա: Սաղ երիտասարդները սովորելու համար գնում են Երևան, վարձով տուն գտնում ու իրանց կյանքը ընդեղ շարունակում: Ստեղ հետաքրքիր բան չկա: Մի հատ լավ մանկապարտեզ ունենք, երկու հատ էլ դպրոց:

-Դպրոցում մասնագետների պակաս ունե՞ք:

-Հըլը մի բան էլ ավել են: Երեխեքն են շատ քիչ: Կարող ա նենց լինի, որ առաջին դասարան մի հատ լինի, կամ` չլինի:

-Իսկ ձեր գյուղում միայն հայե՞ր են ապրում:

-Հա, մենակ հայեր են: Մոլոկաններ էլ կան, բայց կողքի գյուղերում՝ Ֆիոլետովոյում ու Լերմոնտովոյում: