Ներկայացնում եմ  հարցազրույց  պապիկիս՝ 66-ամյա Խաչիկ Մանուկյանի հետ:
Պապս օրինակ է ինձ համար, նրա նպատակասլացությունը թևեր է տալիս ինձ, որ ես էլ լինեմ այդպիսին:

-Պա′պ,պատմիր քո մասին, որտե՞ղ ես ծնվել և ինչպե՞ս է անցել մանկությունդ:

-Ես ծնվել եմ Ապարանի շրջանի Բուժական գյուղում, մեծ ընտանիքում: Ապրել, մեծացել եմ Բուժականում, 8-ամյա կրթություն ստացել, բայց միջնակարգ կրթությունս ստացել եմ հարևան`Երնջատապ կոչվող գյուղում` Եղիշե Չարենցի անվան դպրոցում: Դրանից հետո աշխատել եմ կոլտնտեսության վարչությունում, տարբեր գործեր եմ կատարել: Էն ժամանակ ասում էին՝ կոլխոզը գյուղացու ընդհանուր տնտեսությունն  է, դա կոմունիստական համակարգի լոզունգն էր, իհարկե: Ապա, 1969 թվականին մեկնել եմ խորհրդային բանակ և 2 տարի ծառայել եմ: Ինձ տարան Ռուսաստանի խորքերը` Մարիյսկի ինքնավար մարզ է կոչվում: Յոշկարոլա քաղաքում էի`Մոսկվայից 2500 կմ դեպի   հյուսիս:

-Պա՛պ, ասացիր, որ ձեր ընտանիքը մեծ էր: Քանի՞ քույր-եղբայր էիք:

- Մեր ընտանիքը իրոք մեծ էր,  հորս անունը՝ Մարգար էր, մորս անունը` Լուսիկ: Տանը 6 տղա և 2 աղջիկ էին մեծանում: Ես եղել եմ նախավերջին զավակը: Քույրերիս հետ շատ չեմ ապրել, որովհետև   շուտ են ամուսնացել`մինչև իմ ծնվելը: Եղբայրներիցս մեծ էին: Իրենցից հետո ծնվել է մեծ եղբայրս՝ Հարությունը, ապա Նորիկը, Նուրիջանը, Մարատը, ես և փոքր եղբայրս՝ Վաչագանը:

-Եթե տանը շատ  տղաներ կան, հնարավոր չէ, որ ինչ-որ հետաքրքիր միջադեպ, զվարճալի մի բան չլինի, կհիշե՞ս նման մի դեպք:

-Եղբայրներիս հետ, տարբեր առիթներով, հաճախակի էինք վեճի բռնվում:  Ոնց որ ասած, օրվա հաճելի ու հետաքրքիր պահերն էին: Կարծես, այդպես էլ պետք է լիներ: Հիշում եմ… Մի   անգամ եղբորս հետ նստած էինք թոնրի մոտ` ոտքներս կախել էինք մեջը, որ տաքանանք` հաց թխելուց հետո թոնիրը շատ տաք է լինում: Ես իրեն խաբեցի ու  ձեռքի տանձը խլեցի: Ու քանի որ խաբվել էր` ծիծաղեցի վրան: Ինքն էլ զայրացավ ու իմ ոտքը կպցրեց թոնրի տաք պատին: Ես ձայն հանեցի, որ մաման ու պապան գային ու իրեն ծեծեին: Բայց, ընդանրապես, եղբայրներով շատ սիրով էինք ու եթե կռվում էինք, ընդհարվում, դա ընդամենը 20 րոպե էր տևում` լացում էինք,  հետո միանգամից հաշտվում:

-Պա՛պ, ասացիր, որ ծառայել ես սովետական բանակում, հետո աշխատել, բայց գիտեմ, որ  աշխատել ես մանկուց, ինչպե՞ս ստացվեց:

-Ես իմ  առաջին  գումարը վաստակել եմ, երբ 7-8 տարեկան էի: Այն ժամանակ Արարատյան դաշտավայրից գալիս էին մեր լեռնային գոտիներ, նաև  Բուժական` փայտ տանելու: Փայտ էին կտրում` խաղողի վազերին որպես հենանոց ծառայեցնելու համար: Ես գնում, օգնում էի, և ինձ վարձատրում էին: Շատ լավ եմ հիշում, երբ ստացա առաջին գումարը, տվեցի մայրիկիս, որ դրանով ալյուր գնի և հաց պատրաստի բոլորիս համար:

-Բանակ գնալ-գալուց հետո ինչո՞վ ես զբաղվել:

-Երբ վերադարձա բանակից, արդեն 21 տարեկան էի, 2 ամիս հանգստացա, հետո գնացի Երևան` աշխատանք փնտրելու: Այն ժամանակ Երևանում շինարարության նախարարություն կար՝ «Գյուղշինը», որը գտնվում էր Արաբկիր համայնքում: Ընդունվեցի որպես վարորդ, աշխատեցի  6 տարի, հետո տեղափոխվեցի Աշտարակի «Գյուղշին»: Դրանից հետո տեղափոխվել եմ Նաիրի շրջանի Զորավանի խոշոր եղջերավոր անասունների բտման կայան` որպես վարորդ:

-Եղե՞լ ես արտասահմանյան որևէ երկրում:  Ո՞ր երկիրն է քեզ դուր եկել և ինչո՞ւ:

-Այո՛, եղել եմ Չեխոսլովակիայում` 15 օրով, Հունգարիա եմ գնացել 40 օրով` հիմնարկն էր գործուղել: Հետո, հիմնարկի կողմից  աշխատանքի եմ մեկնել Ռուսաստան, Լեհաստան,  Բուլղարիա, Մակեդոնիա, Թուրքիա, և′ հանգստանալու, և′ աշխատելու նպատակով: Երկրներից  ինձ շատ էր դուր եկել Չեխոսլովակիաննիր հնություններով, մայրաքաղաքը` Պրագան,  որը գրեթե ամբողջությամբ կառուցված է ջրի վրա, որտեղով շատ գետեր են անցնում և շատ գեղեցիկ կամուրջներ կան:

-Այդքան շրջել ես տարբեր երկրներում, ծանոթացել ես շատ մարդկանց հետ, ի՞նչն ես ամենից շատ գնահատում մարդկանց մեջ:

-Մարդիկ, իհարկե, պետք է լինեն ազնիվ և արդար: Չպետք է լինեն խարդախ և խաբեբա: Յուրաքանչյուրը պետք է կարողանա իրեն դրսևորել, եթե բոլորն այդպիսին լինեն, մարդիկ հանգիստ և հանդարտ կապրեն… Դա է կյանքի կարևոր հիմքը: Իսկ եթե անազնիվ լինեն, իրարից գողանան` ներքին պատերազմ,  ջախջախում կլինի և՛ մարդկության համար, և՛ ամեն ինչում:

-Պապ, ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչն է պակասում մարդկանց:

-Մեր  ժամանակներում ահավոր պակասել է բարությունը, իսկ նենգամտությունը և թշնամությունը շատ է: Իհարկե, դա գալիս է մարդկանց սոցիալական անապահովությունից, բայց դա հիմնավոր արդարացում չէ:

Չգիտես ինչու, շատերս ձգտում ենք հարցազրույց անցկացնել միայն հայտնի մարդկանց հետ, բայց  այս անգամ ես որոշեցի   ներկայացնել Դիանա Մանասյանին` տաղանդավոր,  բայց ոչ հայտնի մի երգչուհու:

-Դիանա, սկսենք սկզբից: Ինչպե՞ս սկսեցիր քո ճանապարհը երգարվեստում:

-Իմ պատմությունը նման չէ մյուսների պատմությանը։ Ես չեմ  երգել 4 կամ 5 տարեկանում։ Երգարվեստ մուտք գործեցի, երբ 10 տարեկան էի, իմ սիրած երգչուհուն՝ Ադելին նմանակելով։   Այնպես ստացվեց, որ մեկնեցի ճամբար: Մի առավոտ  ընկերներիս համար երգում էի Ադելի «Rolling in the deep» երգը:  Ջոկատավարներից մեկը, պատահմամբ, տեսել էր ինձ երգելուց, և երեկոյան, երբ ամեն մեկս ներկայանում էինք մեր կարողություններով, ջոկատավարը խնդրեց, նույնիսկ ստիպեց,  որ երգեմ այն երգը,  որն առավոտյան լսել էր։  Դե, իհարկե չէի կարող հրաժարվել, որովհետև  ջոկատավարն էր ասում։  Ես` կարմրած ու հուզված, սկսեցի երգել, ու ինձ թվում էր, թե այնքան վատ եմ երգում, որ վերջում ծաղրելու են ինձ, ու սենյակի ապակիները կոտրվելու են: Իրականում տեղի ունեցավ   հակառակը: Ես ծափահարությունների և գովեստի խոսքերի արժանացա։

 -Այդ ճամբարային երեկոն ինչ-որ բան փոխե՞ց  քո կյանքում:  

-Այդ պատմությունից անցել են տարիներ, ու հիմա ես ծննդավայրիս՝ Վարդենիսի եկեղեցում մենակատար եմ:  Մենակատար եմ նաև Վարդենիսի հ.1 երաժշտական դպրոցի Ժողովրդական նվագարանների անսամբլում։ Անցած տարի գերազանցությամբ ավարտեցի  դաշնամուրի բաժինը: Հետո որոշեցի ժամանակս անտեղի չանցկացնել և  մեկ այլ երաժշտական գործիք ուսումնասիրել։ Հիմա սովորում եմ կիթառ նվագել, զուգահեռ ուսումնասիրում եմ նաև ջութակն ու քանոնը:   Հետագայում, եթե զբաղվածությունս էլ ավելի չմեծանա, այլ գործիքներ էլ կուսումնասիրեմ:

-Իսկ ապագայի ի՞նչ ծրագրեր ունես: 

-Ցանկություն ունեմ կրթությունս շարունակել կոնսերվատորիայում։ Առաջին մասնագիտությամբ ուզում եմ  վոկալիստ-երգչուհի դառնալ։
Ի դեպ, երբ  կոնսերվատորիա ընդունվելու մասին խոսում եմ ընկերներիս,  ծանոթներիս հետ,  նրանք ասում են,  որ ամեն ինչ  զուր է,  քանի որ Վարդենիսում չկան համապատասխան մասնագետներ,  ովքեր կպարապեն նախքան կոնսերվատորիա ընդունվելը։ Բայց այնտեղ սովորելու ցանկությունս այնքան մեծ է, որ պատրաստ եմ  Երևան հասնել։

-Հուսանք, որ կկատարվի քո այդ մեծ երազանքը:

-Գիտե՞ք, իրականում ես շա՜տ երազկոտ եմ։  Բայց  երազանքներիս,  որպես երազանք չեմ նայում։  Փորձում եմ դրանք դարձնել նպատակ և հասնել այդ նպատակներին։

-Իսկ  կա՞  երազանք, որը քեզ անիրականանալի է թվում:

-Թերևս մի երազանք. երգել բրիտանացի երգչուհի Ադելի հետ նույն բեմում։  Ունենալ գործիքային և վոկալային բենդ, Վարդենիսում բացել վոկալի դպրոց.  սրանք առաջ երազանքներս էին, բայց այժմ   նպատակ են ինձ համար,  որոնք պետք է անպայման իրագործեմ:

-Իսկ երաժշտությունից բացի, այլ հետաքրքրություններ ունե՞ս: 

-Կարող եմ ասել, որ արդեն հմտացել եմ  հաղորդավարության ասպարեզում։ Անցած տարի մասնակցության հայտ լրացրեցի  «TEDx kids Yerevan» 2015-ի համար։ Ամեն ինչ շատ պատահական և հապշտապ ստացվեց։  Չհասցրի հստակեցնել թեման, և ընդհանուր առմամբ, այդ մրցման մասին այդքան էլ տեղեկացված չէի։  Թեմաս երգ-երաժշտությունն էր, բայց չանցա հիմնական կազմ:  Ես ընդհանրապես նահանջել չեմ սիրում,  այդ պատճառով մասնակցության հայտ լրացրի նաև այս տարի։ Քանի որ  ցանկություն ունեմ որպես երկրորդ մասնագիտություն, ընտրել հոգեբանությունը, որոշեցի  «TEDx kids Yerevan»-ում հանդես գալ «Մարդկային հոգեբանությունը և ժեստերի լեզուն» թեմայով: Այս տարի նախընտրական փուլը դժվարացել էր, մասնակցության հայտերը շատ էին՝ 500-ից ավելի: Պետք է ընտրվեր ընդամենը 25-ը։ Հուրախություն ինձ`ընտրվեցի: 

-Քո կարծիքով, հետաքրքի՞ր էր այդ թեման լսարանի համար:

-Թեմաս ժեստերի մասին էր: Մի քանի օրինակ բերեմ: Օրինակ, բոլորս գիտենք, որ  բութ մատը վեր պարզած ժեստը շատ տարածված է։ Իսկ տեղյա՞կ եք, որ   տարբեր երկրներում այն  տարբեր կերպ է մեկնաբանվում։  Օրինակ` ամերիկյան հասարակության մեջ, դա ճանապարհին մեքենա կանգնեցնելու ժեստն է:  Միմյանց դիմաց պահելը նշանակում է,  որ ամեն ինչ հիասքանչ է,  իսկ այ, Հունաստանում այն հայհոյանք  է համարվում, և շատ դեպքերում  օգտագործվում է աշակերտներին կամ ուսանողներին լռեցնելու համար։ Իսկ ծխելու ձևը կարող է շատ տեղեկություններ հաղորդել այն մասին,  թե ինչպես է վերաբերվում անհատն իր կյանքին. երբ ծուխը փչում է դեպի վեր,  նշանակում է,  որ  կյանքն իրեն դուր է գալիս,  եթե ներքև՝ վատատեսորեն է տրամադրված, եթե ուղղահայաց է փչում,  նշանակում է,  որ   իր կյանքում ամեն ինչ հավասարակշռված է։

-Իսկ ի՞նչ խորհուրդ կտաս նրանց, ովքեր նոր-նոր են մուտք գործելու երաժշտական աշխարհ: 

-Որպես հոգով  ամուր անձնավորություն, ով կարողացել է բարդ ուղի անցնել, մինչև երգարվեստում որոշ  չափով հաստատվելը, այս խորհուրդը կտամ. միշտ վստահեք ձեր ուժերին,  եղեք պայքարող,   փորձեք գտնել ելքեր` ձեր ուժերը բացահայտելու համար,  երբե՛ք մի նահանջեք,  քանի որ երգարվեստն ունի շատ բարդ ուղի,  որտեղ  կարող ես արդյունքի հասնել միայն աշխատասիրությամբ և համառությամբ։

Դիանան ինքն էլ այս նշանաբանով է առաջնորդվում, և հուսով ենք, անպայման մի օր նա կհասնի իր նպատակին:

Դեռ փոքր հասակից միշտ սիրել եմ լսել մեծ տատիս համով-հոտով պատմությունները՝ համեմված գյուղական բարբառով։ Ինձ հաճելի է եղել թեկուզ մի քանի ժամ անձայն լսել նրա կյանքի ամբողջական պատմությունը, կյանքի կարևորագույն պահերն ու հիշարժան իրադարձությունները։ Երբեմն նույնիսկ մեջս միտք է առաջացել գրքի տեսքով գրի առնել նրա բոլոր զրույցներն ամենայն մանրամասնություններով։ Ու հիմա վերջապես առիթ է ընձեռվել գրի առնել դրանցից մեկը։ Ստորև զետեղված է իմ ու իմ մեծ տատիկի՝ 83 -ամյա Ռոզա Մելիքյանի զրույցը։ 

-Տատ ջան, մի քիչ կպատմե՞ս ձեր գյուղից։

-Մերի ջան, մըր գյուղը, տեսի, ամենաառաջ, որ ես արդեն դպրոցական էրեխա էի, խելքս արդեն մի որոշ բան էր հասնըմ, ծնողներս ուզըմ էին գնան, դե գյուղից ռայոն են գնըմ, որ ռայոնից իրանց ինչ որ պետք ա, մինչև անգամ նավթ ա, դես ա, դեն ա, սաղ ընդեղերքից էին բերըմ: Դե գյուղում ի՞նչ կա. գյուղումը կարտոլ կար, հացահատիկ կար, գյուղի պայմանները դրանք էին, որ գնըմ էին, ասըմ էին` գնըմ ենք Դաստափյուռ, մըր ռայոնը ամենաառաջ եղել ա Դաստափյուռի շրջան, գյուղ Զագլիկ։ Մի որոշ ժամանակից հետո, որ արդեն հասել եմ 5-րդ, 6-րդ դասարան, արդեն մըր գյուղը, մըր ռայոնը փոխվել ա Խանլարի ռայոն։ Մի էրկու տարուց հետո արդեն Խանլարի ռայոնն էլ ա հեչ ըլել, բերել են Դաշքեսանի ռայոն՝ Քարհատ։ Էդքան բանը լավ եմ գիդում։

Մընք սովորըմ էինք, մընք լավ էինք սովորըմ, բայց պայմանները մըր, գյուղի պայմանները, ճանապարհները լավը չէին. ավտո չկար, ձիով էինք գնըմ ուրիշ տեղերից բան-ման բերըմ, դրա համար էրեխեքն էլ  էդքան ոչ լավ էին հագնըմ, ուտելը, դե հմի, ինչ-որ տեղ աշխատըմ էին, ուտըմ էին: Ով կարըմ էր, կով էր պահըմ, ոչխար, խոզ… Ապրըմ էին։ Բայց մընք, արդեն որ հասա 8-րդ դասարան, պտի 9-ը, 10-ը վերջացնեի, խելքս շատ էր հասնըմ: Մինչև էդ, ես որ գյուղից դուրս եմ եկել, մըր գյուղումը լույս գոյություն չի ունեցել, իսկ որ հանկարծ ցերեկը գնացել ենք դաշտերումը կարտոշկա ենք հավաքել, գործ ենք արել, անասունների համար խոտ ենք հավաքել, որ գալիս էինք, դպրոցում չէինք հասցնում, պտի սովորենք, չէ՞: Լույս չկար, ուշ ենք եկել: Ի՞նչ պետք ա անենք: Դրա համար պեչկը վառըմ էին, փետը վառըմ էին, ով որ ինձ նման խելքը հասնըմ էր, որ ուզըմ ա գնա, գյուղիցը դուրս գա, ավելի լավ սովորի, լավ մարդ դառնա, պեչկի դուռը բաց եմ արել շատ վախտ, նստել եմ ու կարդացել եմ ինչ գրքեր որ տվել են։

Դասատուները ոչ մեկն էլ ինիստուտը ավարտած չէր, բոլորը տեխնիկում, թերի բարձրագույն կամ երրորդ կուրսից եկած, ինչքան որ հնարավոր էր, աշխատըմ էինք սովորենք: Մընք  սովորըմ էինք, մեկը՝ ես։ Հա, շատ լավ էի սովորըմ, մըր դասարանի առաջին էրեխեն էի, խելքս հասնըմ էր, սովորըմ էի։ 

-Իսկ ե՞րբ ես Երևան տեղափոխվել։

-1950 թվին։ Էդ ա, էդ ժամանակ իմ ընկերուհու հերը մըր դպրոցի ռուսերենի դասատուն էր, իրա աղջիկն էլ իմ հետ առաջին դասարանից մինչև տասը իրար հետ վերջացրել ենք: Արդեն մընք պետք ա մըր պասպորտները հանենք, գնացել ենք Դաշքեսան՝ մըր ռայոնը, մինչև անգամ մըր գրասենյակում (կանցելար էինք ասում), որ թուղթ պետք ա տան, թե երբ ենք ծնվել, որ տանենք ռայոնից ծննդական հանենք, անգամ էդ էլ իրան կարգով չեն տալիս: Կա ոչ, ուրիշի, մի էրեխա մահացած ա ըլնում, նրա տեղն ա… Ինձ մի տարով մեծի, (ես իսկական 33 թիվ եմ, ինձ 32 թվով) տվել են։ Տվել են, գնացել ենք Դաշքեսան, էրկու օր գնացել ենք-եկել, որ էդ թուրքերը մըր ծննդականը տան, որ ծննդականի վրա էլ պասպորտ ունենանք։ Գյուղացուն հո պասպորտ չէի՞ն տալիս: Էլի տեղեկանքի պես թուղթ էր, որ գնըմ ենք սովորելու: Էդ տեղեկանքը պիտի ունենայինք, որ գյուղից թույլ են տվել գնանք սովորելու։ Վերջը, մի կերպ էդ տեղեկանքը վեր ենք ունըմ, գնըմ ենք, դառնըմ ուսանող։ Գյուղի էրեխեք … Ճիշտ ա, հայոց լեզու, մյուս  առարկաները լավ եմ սովորել, բայց ռուսերենը… Թուրքերենն անգամ լավ եմ սովորել, ես արդեն տասներորդ դասարանում ադրբեջաներեն էի խոսըմ, բայց ռուսերենը խոսըմ էի, էսօր Մանեն (քույրս է) ա ասըմ. «Տատիկ ախր, ես էլ եմ ռուսերեն խոսում, բայց գրելուց տառասխալներ եմ անում»: Մենք վաբշե հայերենըմ էինք տառասխալներ անըմ, որովհետև մերը բարբառ էր, գյուղի բարբառը, հա, քերականություն էինք անցնըմ, բայց մին-մին «փ»-ի տեղը «ֆ» էինք գրըմ, «ք»-ի տեղը մի ուրիշ բան … էդ ձևով, էլի։ Համենայն դեպս ավարտեցինք, ավարտեցինք-գնացինք (ծիծաղում է)։ Գնացինք  (Երևան): Հիմի մընք գյուղի գնացած էրեխեք ենք, քաղաք ես գնըմ, տանըմ են, օրինակ, որ թղթերը պետք ա տանք, նայըմ ենք շրջապատին: Դե ավելի շատ քաղաքի էրեխեքն են: Նրանք արդեն քաղաքի հագնված են: Մըզ համար էլ շոր են կարել, մի էրկու շոր ունենք, հա, կոշիկ են առել, բայց քաղաքի տեսք չունի, էլի. կոշտ-կոպիտ, չկար էլ, որ գնայիր խանութներից առնեիր: Էն վախտ էդքան ազատ չէր ամեն ինչը: Չկար, որ ինչ ուզես, էն էլ առնես-հագնես։ Հըմի մենք անհարմար ենք զգըմ մեզ: Ես ու ընկերուհիս ենք իրար հետ, իրա հերն ա մըզ տարել Երևան: Նայըմ ենք կողքներիս, մըր շորերը վոլտից (չիթ) կարած բարակ շորեր են, կոշիկներն էլ` ղորդան-ղորդան… Ու անհարմար ես զգըմ, ինչքան ուզըմ ա դու նրանցից կիրթ ըլես գիտելիքով, բայց նրանք ուրիշ են, մընք` ուրիշ, մենք քաշվըմ էինք։ Հիմի մեզ ով տարել ա, Արմիկի (ընկերուհին) հերը, մըզ ասըմ ա` ընենց տեղ ընդունվեք, որ շատ երկար չմնաք Երևանում, հինգ տարի չմնանք, երկու տարի: Այսինքն մենք պետք ա սովորեինք  ռուսական երկամյա ինիստուտ, որ գնանք գյուղումը կամ, ասենք, քաղաքումը տարրական դասարանների դասատու որպես։ Դե, մենք էլ իսկի համալսարանների ոչ հաշիվը գիտենք, ոչ տեղը, թե գնանք համալսարան: Ինձ որտեղ տային, էնքան ռուսերենը գրավոր չեղներ, ես ամեն տեղ էլ կանցնեի։ Բայց ըտե տարել են ռուսական էդ ինիստուտը, քառամյա էլ կա, մըր բաժինը երկամյա էր։ Աշխարհագրությունս հանձնեցի չորսի (մատները հերթով ծալելով՝ հաշվում է), լեզուս հանձնեցի իրեքի, գրականությունս ընգել էր Մաքսիմ Գորկու «Մայր» վեպը, համ հայերեն էի լավ սովորել, համ ռուսերեն, ըտե էլ որ ռուսերեն սկսեցի պատմել, մի քիչ երևի վերջավորությունները լավ չէր ըլում, ընդունող դասատուն ասավ`  հլա հայերեն պատմի։ Դե, հայերեն պատմեցի վեպի վերլուծությունը, չորս ստացա։ Բայց մինչև էդ ռուսերեն գրավոր էինք գրել, մըզ ասեցին՝ գյուղից եկածները եթե էն մնացածը լավ տան, գրավորը երկուս էլ լինի, կընդունենք։ Իմ ընկերուհին հենց առաջինից կտրվեց, բայց ես իրեքն էլ ստացա, գրավորն էլ գրեցի` էրկուս էր։ Որ արդեն քննությունները տվել էինք, պրծել, ես արդեն նենց ա, որ ընդունված եմ, էլ չեմ մտել տեղեկանք վեր ունեմ, որ ընդունված եմ, ինձ վեր կալան, տարան Վարդոանց (տատիկիս քույրն է) տուն, Քանաքեռ էր ապրում։ Ընկերուհուս հերն էլ տանըմ ա թղթերը տալիս ա կոոպերատիվ  տեխնիկում տասի բազայի վրա, հատուկ պլանային բաժին։ Պա՛հ, ես էլ ճամփա եմ պահըմ, ամսվա վերջին, պտի գամ, հանրակացարան ստանամ, որ թուղթ տան, որ գնամ սովորեմ։ Քիրս գալիս ա տենա՝ ընդունվել եմ, էդ հանրակացարանի համար թուղթ վերցնի, մեկ էլ քիրս գալիս ա, ասըմ ա. «Քու ազգը չկա, դու ընդունված չես»։ Ուրեմն քառամյայի ուսանողները, որ չեն անցել կամ ցածր աչոկներ են ստացել, դրանց սաղ բերել են երկամյայի, ու էն, ով որ էլ երկուս ա ստացել մեզ նման, նրանց էլ դուրս են թողել (ժպտում է)։ Իմ փեսեն պադպալկովնիկ էր։ «Բա ի՞նչ անենք, բա ո՞նց անենք, բա էդքանից հետո ուղարկե՞նք գյուղ, տհե ո՞նց կըլի: Բան չկա, դե, Արմիկը ընդե սովորըմ ա, տանենք, քո թղթերն էլ տանք»։ Տհե տանըմ են, դե առանց քննության ա։ Համա դե ժամանակն անց ա կացել, բայց փեսես որ պադպալկովնիկ էր, ի՞նչ ա արել, ո՞նց ա արել, ընդունել են։ Ես էլ պլանային բաժնում սովորեցի։ Ընդունվել եմ, սովորել եմ, շատ լավ եմ սովորել, թոշակը ստացել եմ, մի հետ էլ ա կտրվել չեմ թոշակից: Էէ՜՜, էրկու տարի սովորել եմ, էրկու տարին էլ լրիվ թոշակ եմ ստացել։

-Իսկ որտե՞ղ էիք ապրում։

-Մըզ Բաղրամյանի վրա սենյակ տվեցին։ Թումանյանի տունը սարքել էին մեզնից մի քիչ ներքև։ Ավետիք Իսահակյանի տունն էլ էր Բաղրամյանի վրա, գնալ-գալուց միշտ տենըմ էինք, որ Իսահակյանը ցիլոյով, Դեմիրճյանը, ախր մեկ էլ էն գրականագետը, անունը չեմ հիշում, փոքր մարդ էր, կանգնում նայում էինք, թե ոնց են զրուց անելով, փետը ձեռին անցնում։

-Դու որևէ տեղ աշխատե՞լ ես։

-Ինձ ուղարկեցին Քանաքեռ՝ շրջանային սպառողական կոոպերացիայի գրասենյակ՝ որպես պլանավիկ։ Մի տարի աշխատեցի, մյուս տարի ամուսնացա։ Էս տունն առանք, էկանք ստի (Վանաձոր), էլ գործի չգնացի, ոնց որ, էն որ ասած՝ գյուղիցը փախա, որ գամ քաղաքումը ապրեմ, մըկ էլ նորից էկա գյուղ, մաքուր գյուղ էր, տո մինչև հմի էլ հլա ոնց որ գյուղ էղնի։

-Տատ, Ադրբեջանում կրթությունն ինչպե՞ս էր։

-Ադրբեջանում մընք հայի պատմություն չենք անցել։ Մընք ոչ մի հայկական բան էլ չենք անցել։ Մընք հայկական պատմությունը հայ պատմավեպերից ենք մի քիչ կարդացել, մեկ էլ, որ էկել եմ տեխնիկումում սովորելու, ինձ հայ ժող. պատմություն ընդե են տվել, որ մի թիք սկսել եմ իմանալ։ Նոր պատմություն, Ռուսաստանի պատմություն, աշխարհի պատմություն, բայց հայ ժող. պատմություն չկար, գոյություն չի ունեցել։ Դրա համար ուզըմ էինք դուրս գանք, բոլորս էլ ուզըմ էինք։ Օրինակ՝ ինձ բախտ վիճակվեց, ես դուրս էկա, իմ քիրն ընդեղ էր, պայման կար գնալու։ … Բոլորն են գնացել, միթամ հիմի մարդ կա՞ ընդեղ։

-Ո՞ր շրջանում է եղել ձեր գյուղը։  

-Մըր տարածությունը Սահակ Սևադայի, կարդացել՞ ես Սահակ Սևադայի մասին (գլխով եմ անում), նրա տարածությունն ա էղել, էէէ՜… Կիրովաբադից բռնացրած, Կիրովաբադի հալալ կեսը հայ, հայի չաստ, թուրքի չաստ կար, բայց դե կարացին էլի հայերին դուս անեն։ Բաքուն հայերը ստեղծեն, հայերին դուս անեն,  տհե ո՞նց կըլի։

-Ձեր գյուղում պատերազմական լարվածություն զգացվե՞լ է երբևէ։

-Խանլարը Կիրովաբադին կպած էր։ Ըտեղ լեմսեր էին ապրըմ, նեմեցի գյուղ էր, լեմսեր էինք ասըմ։ Որ պատերազմը դեռ կիսատ էր, արդեն 42-43 թվերն էին, արդեն Գերմանիան առաջ էր գալիս, ըտեղի հրամանատարներց մեկը էդ Խանլարի գերմանացիներին տեղահան ա անըմ, որ հանկարծ, ասենք, նեմեցը գա, սրանք պաշտպանեն ոչ նրանց։ Էդ ժամանակ մեր գյուղացիք, հարևան գյուղացիք, ում խելքը որ հասավ, շուտ գնաց դրանց տների մեջը մտավ, առանց փողի, գնացին ապրեցին, դառան քաղաքացի։

Անընդհատ ահուվախի մեջ էինք։ Որ նենց բան էր էղնըմ, որ նախագահն ուզում էր գյուղի ժողովրդին հավաքեր, ժողով աներ, թե սկսում ենք, օրինակ, խոտհարքը, սկսում ենք հունձը, որ ամենքը գիդենան, հատուկ մարդ կար, կուրիեր էին ասում, կանգնում էր ամենաբարձր տեղը ու ձեն էր տալիս. «Ա՜ ժողովուրդ, լսեցե՜ք…»։ Որ լսելու էղնեն, դպրոցի զանգը տալիս էին։ Որ հանկարծ զանգը տալիս էին, ժողովրդի սիրտը կանգնըմ էր, թե էս ի՞նչ ա պատահել, թուրքը վրա՞ ա տալիս։ Այ տհե վախելու բաներ կար։ Բայց դրանից առաջ էլ ա էղել: Բա սաղ թուրքեր են չորս կողմը, մեջտեղը` մեր գյուղերը։  Մըհել ես տենըմ նրանց անասունները ընգել են մեր կոլխոզի արոտների մեջը, չոբանները սկսըմ են կռվիլը, կամ պահողները՝ ղուրուղչին։ Ըտհե էլ են կռիվ անըմ թուրքն ու հայը։

Մըր ռայոնը միշտ էլ հայ կառավարիչ ա ունեցել։ Եթե առաջին քարտուղարը հայ չի եղել, երկրորդը անպայման հայ ա ըլել։ Բայց եթե հանկարծ թուրք ա ըլել ու հանկարծ հային մը թիքա  պաշտպանել ա, չէ՞, սպանել են իրանց թուրքին, որ հայամետ ա, հայերին պաշտպանըմ ա։ Դրա համար էլ ժողովուրդը էնա փախավ ու փախավ…

-Ապրես, տատ ջա՜ն։ 

Ինձ համար իմ օրվա լավագույն մեկ ժամն էր՝ տատիս կենդանի ու կենսատու խոսքով ուղեկցված։