Ես 7-ամյա աղջնակ էի, երբ ընտանիքով տեղափոխվեցինք գյուղ ապրելու: Վաճառեցինք մեր Երևանի տունը, որոշ խնդիրների  պատճառով, ու չգիտեմ ինչու, տեղափոխվեցինք հենց Սասունիկ: Շատ տխուր էի, չէի հաշտվում այն մտքի հետ, որ էլ չեմ տեսնելու ընկերներիս, դասարանցիներիս, ուսուցչիս, դպրոցս, որ էլ չէի վազվզելու մեր բակում ու մեծ ծիրանի ծառը մագլցելու:

Մինչև տեղափոխվելը ՝ գյուղում չէի եղել, պատկերացումներս գյուղի վերաբերյալ սարսափելի էր` «խփող և կծող» կովեր, լիքը գազազած շներ, մեծ խոզեր, և գյուղի ժողովուրդը պետք է այնպիսի լեզվով  խոսեր, որ ես չհասկանայի: Չնայած նրան, որ էստեղ շատ ընկերներ ունեմ, չեմ համակերպվում, սիրում եմ քաղաքի կյանքը:

Ոչ ոքի  չէի  ճանաչում: Մի օր դուրս եկա պատշգամբ, և մեր պատշգամբին անմիջապես կից մի պատշկամբ կար, որտեղ խաղում էր իմ տարիքի մի աղջիկ: Նա ինձ բարևեց և սկսեց հարցեր տալ: Ես ժպտալով պատասխանում էի, որովհետև միակ մարդն էր, ում հետ այդ գյուղում խոսեցի առաջին անգամ: Զարմացած էի… Մենք  ծանոթացանք, մտերմացանք, և նա ինձ առաջարկեց  իջնել բակ` խաղալու և ծանոթանալու մեր բակի երեխաների  հետ: Գնացի…

Գյուղում բակից դուրս ոչ մի տեղ չէի գնացել, սակայն մայրս մի անգամ ասաց.

-Գնա Լիլիթին խնդրի` միասին գնացեք  խանութ:

-Լավ:

Լիլիթը երկու աղջկա հետ նստած միրգ էր ուտում:

-Լիլ, կգա՞ս գնանք  խանութ, տեղը չգիտեմ:

-Ես կգամ,-ասաց այդ աղջիկներից  մեկը:

Լիլիթը մեզ ծանոթացրեց, նրա անունը Լիանա Էր: Պուճուր-մուճուր աղջիկ էր, աշխույժ, ժպտերես:

Գնացինք միասին խանութ, ծանոթացանք հարցերի միջոցով: Իսկ արդեն հետ վերադառնալիս կանգնեցինք մուտքի առաջ, խոսեցինք  մի քիչ, պատմեցինք իրար մասին և նկատեցինք , որ նույն զգեստից ենք հագել, ուղղակի տարբեր գույների: Երբ իմացա, որ նա էլ է պարի գնացել, որոշեցինք պարել: Սկզբում նա էր շարժումներ անում՝ ես կրկնում, հետո հակառակը (շատ է տպավորվել այդ պարը, մինչև հիմա էլ հիշում ու պարում ենք:

Դա եղավ  «մեր առաջին և վերջին տեսությունը»:

Եկավ սեպտեմբերի մեկը: Ես գնացի դպրոց, շատ էի ամաչում: Գնացի մայրիկիս հետ դասարան և հանկարծ տեսա, որ Լիանան մի տղայի էր ծեծում: Նստեցի ուսուցչի դիմաց, և ուսուցչուհին սկսեց ինձ ծանոթացնել մնացածի հետ և հարցեր տալ:

Ես ու Լիանան ավելի մտերմացանք: Որոշ ժամանակ անց մենք դարձանք մտերիմ ընկերուհիներ, ովքեր միշտ միասին էին խաղում, դաս անում և մեր դասարանի տղաներին ծեծում: Ժամանկի ընթացքում նա դարձավ իմ կյանքի կարևոր մարդկանցից մեկը, իմ ընտանիքի անդամը, իմ քույրը: Արդեն ինը տարի է, ինչ մենք միասին ենք, և դեռ հարյուր ինը տարի էլ միասին կլինենք:

Փոքր ապերիկս հարցրեց.

-Անահիտ, բա ինչի՞ ես հենց Ռեալ սիրում որ:

Ու ես էլի սկսեցի նույն բանը, որ էնքան քիչ եմ պատմում մարդկանց, որ մի քիչ անհավատալի է երազ տեսնել, արթնանալ, գուգլով փնտրել անունը ու ֆուտբոլից բացարձակ անտեղյակ՝ սկսել ապրել դրանով:

Դասարանում երևի մենակ ես էի Ռեալ Մադրիդ սիրում, մնացածը՝ Բարսելոնա, ու պարտության օրերին ավելի լավ էր դպրոցում չերևայի: Հա, էն ժամանակ էդպես էինք սիրում:

Դասարանում մի սեղան կար. ես ու դասընկերուհիս էինք նստում,  մի կողմում գրված էր Ռեալ Մադրիդ, մյուսում ՝ Բարսելոնա: Դասամիջոցներին գրատախտակի վրա ով հասցնւոմ էր, արագ մե՜ծ սիրտ էր նկարում, մեջը անգլերեն գրում իր թիմի անունը, կողքերին՝ ֆուտբոլիստների անունները: Ես տետր ունեի, որ սկսվում էր Ռեալի հիմնով, հետո պատմությունն էի արտագրել, գրել ֆուտբոլիստների անունները`  ծննդյան թվերի հետ միասին:  Տրանսֆերների մասին էի գրում:

Կլասիկոյին ավել շատ էի սպասում, քան արձակուրդներին: Օրերով իրար հետ չէինք խոսում, որովհետև ֆուտբոլային հարգանքը էնքան քիչ էր. անընդհատ ծաղում էինք իրար, անկապ արտահայտություններ անում,  մի կաթիլ չէինք հասկանում իրար: Եթե Ռեալն էր հաղթում կլասիկոյում,  ուրեմն, ես էի մի քայլ առաջ գնում, եթե Բարսան ՝ ուրեմն իրենք: Էդպես գնում էինք իրար հետևից, բայց ոչ կողքից: Ամիսը մի անգամ պարտադիր կրկնվող դիալոգ էր.

-Բարսան 5-0 ա կրել:

-Հա, ի՞նչ, Ռեալն էլ` 11-1:

Մենք չէինք հետևում մեր հակառակորդ թիմի փոփոխություններին… Իբր թե: Եթե էդ ժամանակներում Բ տառը գրեի, առաջինը Բարսայի հայկական կայքը կբերեր:

ՑՍԿԱ-Ռեալ խաղին վերջին անգամ անիմաստ լաց եղա. 1-1 էր: Մերոնք ջղայնացան.

-Ֆուտբոլ ա, էլի:

Մենք մեր ցավով էինք տառապում: Ավելի շատ մտածում էինք ոչ թե միավորի, այլ պարզ ճակատով դասի գնալու մասին: Իրար երեսի նայելու:

Լա Լիգայի վերջին խաղերն էին, հորեղբորս տանն էի, խաղը չկարողացա նայել ու, որովհետև փոքր էի, ու realmadrid.am-ից բացի ուրիշ կայք չգիտեի (թե ոնց մտքովս չէր անցել ուրիշ տեղ նայել), մինչև գիշերվա 3-4-ը սպասեցի արդյունքների տեղադրելուն: Ամենվատն էն էր, որ… Նորից ոչ ոքի էր:

Ընկերներիցս մեկը խաղերից առաջ, տուրերից առաջ միշտ գրում էր՝ տես, էսա Բարսան ինչ ա անելու:

Ես նույնիսկ ֆուտբոլ խաղալ սովորեցի ու դարպասապահ էի ՝ Կասիլյասի պես: Հետո Կասիլյասը գնաց: Կասիլյասը… Չգիտեմ ՝ ինչ եղավ: Անսովոր էր: Ահավոր: Ռեալից ամեն ֆուտբոլիստի գնալը մի բան պոկում-տանում է, ու մարզիչի ՝ Մոուրինյոի գնալուց հետո էլ տխրեցի: Ահագին:

Անհույս ժամանակ վերջին րոպեներին Քուինի “We are the champions”-ն էի միացնում, մի անգամ խփեցին… Մի անգամ մի բան եղավ: Երգ էր էլի, խաղեր էին, էլի:

Փոխվեցինք: Մեկ-մեկ ասում էին, ասենք, Ռեալ-Վալենսիա խաղը ե՞րբ ա: Ու ինչ ամոթ էր չիմանալը: Մեկ-մեկ խաղերը չէինք նայում, որովհետև… Որովհետև միշտ մի պատճառ կար: Բայց դե հարգել սովորեցինք: Ժամանակի ընթացքում հարգել սովորեցինք, կամաց-կամաց, բայց սովորեցինք:

2015/2016 թվականի Չեմպիոնների Լիգայի եզրափակիչ էին դուրս եկել Ռեալն ու Ատլետիկոն, մի խոսքով ՝ Մադրիդյան դերբի էր: Ու էդ խաղում Մադրիդի Ռեալը հաղթեց: Երեկ ես հաղթեցի ու հաղթեցի… Ինքս ինձ: Հաղթեցի՝ արցունքների աստիճան հուզված պարտվողի լիքը լցված աչքերից ու… Իրենց տխրությունը հարգելով: Հաղթել եմ` մեջս սպանելով տարիներ շարունակ չակերտավոր հաղթողին՝ միայն հաղթանակը տեսնողին: Գավաթը մերն է: Գավաթը իմն է: Պարտվողի տխրության տերերն էլ, դե, մենք ենք:

Ամեն օր արթնանալով նույն միջավայրում ու անընդհատ տեսնելով շրջապատը նույն կետից, հաճախ ամբողջությամբ չենք կարողանում ընկալել կյանքը: Պետք է կարողանաս այն դիտել տարբեր կողմերից, ու գուցե ամենաչնչին իրերն ու երևույթներն անգամ քեզ նոր գույներով երևան: Ինձ համար միշտ երազանք է եղել տանիք բարձրանալն ու այնտեղից տեսնել ինձ արդեն հարազատ դարձած միջավայրը: Ընկերուհիներիցս մեկի հետ մի օր որոշեցինք իրականացնել այդ երազանքն ու բարձրացանք շենքի տանիք: Սկզբում մի քիչ վախենալով, բայց հետո այդ վախը վերածվեց մի հաճելի զգացողության, որն այժմ դժվարանում եմ բացատրել: Կյանքը տանիքից մի տեսակ ավելի գունեղ ու հիասքանչ է երևում: Երբ ամեն ինչին նայում ես շատ վերևից, ու քեզ թվում է, թե քո ու ներքևում գտնվողների միջև մի անհաղթահարելի տարածություն է, սկսում ես գնահատել այն, ինչն ունես:

Ամեն անգամ տանիք բարձրանալիս իմ ողջ հույզերն ու զգացումները խառնվում են իրար, ու ինձ պարուրում է մի տարօրինակ զգացում, որն ասես հաճելի վախ լինի: Հետաքրքիր է հնչում, չէ՞: Հաճելի վախ, կարծում եմ տարօրինակ արտահայտություն է, բայց միայն դա է բնութագրում այն, ինչ զգում եմ: Եվ ամեն անգամ տարբեր են զգացմունքներիս չափն ու ուժգնությունը: Մանավանդ, երբ տանիքից դիմավորում եմ մայրամուտը:

Մայրամու՜տը… Նարնջագույնով պատված երկինքը, որը քեզ այնքա՜ն մոտ է թվում, այնքա՜ն հասանելի: Երբ տխուր եմ լինում, միշտ բարձրանում եմ տանիք և ուղղակի լուռ նստում եմ այնտեղ: Այդ հանգստությունը, որ կա վերևում, մի տեսակ ապրեցնում է. վերադարձնում է կյանք: Ու ամեն անգամ, երբ նորից ցած եմ իջնում տանիքից, երկար ժամանակ չեմ կարողանում ուշքի գալ, ասես ամպերի վրայով քայլելիս լինեմ: Երբ մտածում եմ, որ ընդամենը մի քայլ, ու կարող էր ամեն ինչ ավարտվել, սկսում եմ ավելի ուժգին սիրել կյանքն ու ժպտալ ամեն ինչին և ամենքին: Դե, իսկ տանիքն ինձ համար դառնում է բաց պատուհան, որտեղից ծագում է արևը ու տալիս հնարավորություն կյանքը նոր գույներով ընկալելու համար:

Այսօր շուտ եմ եկել…

Անցած տարի այս օրը ուշացա, բայց այսօր շուտ եմ եկել: Փուչիկներ են, անթիվ-անհամար ծաղիկներ: Անսահման ուրախություն է շուրջս, ժպտացող անհամար դեմքեր:

Վերջին զանգ է… Հիշում եմ անցած տարին: Ես էի այդ բեմում, ես էի հուզվում: Կողքիս ընկերներս էին…

Կարծես երեկ լիներ: Գնում էինք դպրոցից: Ինչ-որ տեղ` ուրախությամբ, բայց ինչ-որ տեղ էլ` կարոտով թողնում էինք դպրոցը: Անգամ ուսուցիչներն էին տխրել, ախր, մենք ուրիշ էինք…

Այն տասներկու տարիները, որ պիտի թողնեինք դպրոցում, քիչ էր մեզ համար: Մենք ուզում էինք անմահացնել մեր անունն այնտեղ: Մեզնից հետո պետք է մնար մի մեծ հիշողություն, որ հետո, ամեն անգամ դպրոց մտնելիս հպարտություն ապրեինք:

2015-ն էր: Սպասված մայիսին մնացել էր երկու-երեք ամիս:

Դասարանը, որտեղ սովորում էինք, կոչվում էր «Ռազմագիտության» դասասենյակ: Այն գտնվում էր բավականին անբարեկարգ վիճակում: Միաձայն որոշել էինք վերանորոգել դասասենյակը: Հենց դա էլ կլիներ այն, ինչ կմնար մեզնից դպրոցին:

Որոշեցինք ու գործի անցանք: Ամեն ինչ մեր ուժերով պիտի լիներ և ամեն բան անթերի պիտի արվեր: Չէ որ կարևոր գործ էինք անում:

Տասներկու տարի սովորել էինք այդ դասասենյակում, հպարտությամբ  կրել մեր զոհված ազատամարտիկի՝ Այվազ Թարվերդյանի անունը, և դա ամենաքիչն էր, ինչ կանեինք մեր երախտագիտությունը հայտնելու համար:

Դպրոցական տասներկու տարիների ամենահագեցած ու ամենահետաքրքիր երեք ամիսներն էին: Նույնիսկ պատմելու էլ չէ:

Վերանորոգվեց դասասենյակը: Պատերին կախված էին մեր բոլոր հերոսների նկարները: Նրանց նվիրումն ու փառքն էինք դրել այնտեղ…

Վերջին զանգը մեզ համար դարձավ երկակի տոն:  Պետք է դասասենյակի բացում էլ այդ օրը լիներ:  Հպարտություն, ուրախություն, կարոտ, հուզմունք… Այս բոլորը եկել ու խառնվել էին իրար:

Մեզ հյուր էր եկել մարզպետը: Կարող եմ ասել՝ պարոն Ղահրամանյանը հիացած էր, երևի նման նախաձեռնության առաջին անգամ էր ներկա լինում: Հիշում եմ՝ միասին կտրեցինք դռան կարմիր ժապավենն ու ներս մտանք: Նրա աչքերում արցունք նկատեցի: Երևի ուրախության էին, կամ հպարտության:  Չէ որ այդպիսի սերունդ պիտի ճանապարհեր նոր կյանք…

Կուզեի` սա ավանդույթ դառնար բոլոր դպրոցներում: Բոլոր շրջանավարտներն ապրեին այն հպարտությունը, որն ապրեցինք մենք այդ մի քանի ժամում: Հավատացեք, դպրոցին մի հիշատակ թողնելը շատ ավելի հիշարժան ու կարևոր է, քան մեծ գումարներ վատնելը ռեստորաններում մեկ երեկո անցկացնելը:

Հիմա եմ գիտակցում դպրոցի կարևորությունը երեխայի կյանքում, երբ սեպտեմբերին դպրոց չեմ գնում որպես աշակերտ, երբ  «Վերջին զանգին» ներկա եմ որպես «հյուր»…

Ուղղակի պետք է գնահատել դպրոցական տարիները: Դրանք հաստատ մեր կյանքի ամենալուսավոր տարիներն են…

Ընդամենը մեկ տարի առաջ էր: Ամառ, շոգ, կիզիչ արև, անտանելի դատարկություն… Բոլորս էլ գիտենք ամառային +40 աստիճանի հասնող եղանակային խաղերի արդյունքները: Ընդամենը մեկ տարի առաջ էր, որ սկսվեց մեր տան նոր մասնաշենքի շինարարությունը: Բոլորս շահագրգռված էինք նոր տուն ունենալու գաղափարով, և ամեն ինչ անում էինք, ամեն կերպ օգնում վարպետներին: Ոգևորությունն այնքան մեծ էր, որ բոլորս մոռացել էինք, որ առջևում նոր ուսումնական տարին է: Երբ գալիս է սեպտեմբերը… Բոլորիս է հայտնի, թե ինչ ծախսեր է բերում այդ սեպտեմբերը:

Երևի օգոստոսի երեքն էր: Երեկոյան, երբ պառկեցի քնելու, սկսեցի մտածել սեպտեմբերի մեկի՝ գիտելիքի օրվա մասին: Ինքս ինձ հետ մոտ քառասուն րոպե խոսում էի:

«Սեպտեմբերի մեկի հագուստ ունեմ՝ անցած տարվանից դեռ մնացել է, բայց կոշիկ, սպորտային հագուստ չունեմ: Հարկավոր է մի բան մտածել, սակայն ի՞նչ… Ծնողներիս չեմ կարող դիմել, քանի որ այդ շինարարությունը, այդ ծախսերը, ամեն ինչ խանգարում է, նաև իմ այս միտքը… Ոչ ոք պարտավոր չէ կատարել իմ քմահաճույքները, և եթե ես կոշիկ եմ ուզում, պետք է ինքս գնեմ իմ գումարով:

Մինչ այս երբեք չէի մտածել խնայելու մասին: Դե իհարկե, փափուկ բամբակի մեջ մեծացած տղան ինչո՞ւ պիտի մտածեր մի բանի մասին, որ երբևիցե պետք չի եկել իրեն, որովհետև ծնողները ամեն ինչով ապահովել են:

Առավոտյան, երբ արթնացա, իջա այգի: Նայեցի հասուն եգիպտացորեններին, ու ահա գաղափարը: Ամեն ինչ մեր կողքին է, սակայն մենք չենք կարողանում տեսնել ապագա փողը:

Գնացի հորս ու մորս հետ զրուցելու: Պատմեցի իմ մեջ հանկարծակի առաջացած գաղափարի մասին: Սկզբում կարծես թե համաձայն չէին, սակայն հետո մտքերը փոխվեցին: Երբ սենյակից դուրս եկա, լսեցի նրանց շշուկները, որ ինձնից հետո մնացին:

-Մեր տղան կարծես թե մեծացել է…

Հաջորդ օրը մեկ կաթսա խաշած եգիպտացորեն տարա մայրուղի, որտեղ գյուղատնտեսական ապրանքների վաճառքով զբաղվում էին մեր համագյուղացիները: (Մեր գյուղը գտնվում է Երևան- Գյումրի մայրուղու հարևանությամբ): Մեկ ժամ էր, ինչ կանգնած էի, սակայն ոչ մի առևտուր: Մարդիկ գալիս էին, գնում, սակայն ոչ մի առևտուր…

Ես հուսահատվել էի: Ես վաճառում էի խաշած եգիպտացորեն, սակայն ոչ ոք չգիտեր դրա մասին բացի ինձնից, ծնողներիցս ու իմ հարևանությամբ առևտուր անողներից: Հարկավոր էր տեղեկացնել մարդկանց, բայց ինչպե՞ս: Ամեն ինչ իմ ձեռքերում էր: Ես պիտի ինքս գովազդեի իմ վաճառած ապրանքը:

Հանկարծ մի սև մեքենա եկավ ու կանգնեց: Ըստ երևույթին, նրան Օֆելյա տատիկի սուջուխից էր պետք, որովհետև նրա սուջուխներն ամենահամեղն են: Նրանք գնեցին իրենց անհրաժեշտը և երբ ուզում էին հեռանալ, ամոթխածությունս հաղթահարելով կամաց ասացի.

-Խաշած, համեղ, էկոլոգիապես մաքուր եգիպտացորեն չե՞ք ցանկանա:

Նա կամաց շրջվեց դեպի ինձ, և ամեն ակնթարթի հետ ես ավելի էի հույսով լցվում:

-Կցանկանամ:

-Իրո՞ք:

-Այո՛, իրո՛ք…

Իմ ուրախությանը չափ ու սահման չկար:

-Իսկ քանի՞ հատ:

-Հինգ:

Ես հինգ եգիպտացորեն հանեցի կաթսայի միջից: Համեմեցի աղով ու տվեցի պարոնին:

- Շնորհակալություն, – ասաց նա և տվեց ինձ հազար դրամ, ճիշտ այնքան, որքան պայմանավորվել էինք:

Այսպես ամեն օր ես սկսեցի գալ մայրուղի և եգիպտացորեն վաճառել, բայց լինում էին օրեր, երբ ամեն բան այսպես հարթ չէր ընթանում: Ես ստիպված դրանք բերում էի տուն, հավաքվում էինք թաղի երեխեքով, նստում- ուտում…

Օգոստոսի վերջին ես գնեցի կոշիկներն իմ գումարով, գնեցի նաև սպորտային համազգեստը: Հաճույքով ու մեծ հպարտությամբ եմ կրում դրանք:

Այժմ ես խնայում եմ: Իմ դրամատուփը ամեն օր մի քիչ լցվում է: Ես չեմ ծախսել իմ առաջին հազար դրամը, առաջին ԻՄ վաստակած գումարը: Այժմ այն խնամքով դրված է դրամատուփիս ամենաներքևում, իբրև հիմքն իմ առաջին ինքնուրույն քայլերի…

Հիմա նորից ամառ է, և իմ հասակակիցներն էլ, փոխանակ ծնողներից գումար պահանջելու, կարող են արձակուրդներին աշխատել: Հավատացնում եմ. Եթե ցանկություն ունենաք, աշխատանք կգտնվի: