hasmik givargizyan

Մուսան, Լուսինեն ու մենք

Եվ ո՞ւր են այն հարազատները, որոնք խոստացել էին կողքիդ լինել լինել դժվար պահերին: Ասացին ու հեռացան: Փիլիսոփայական հարց. երբ տանը գրեթե միշտ  մենակ ես, հեռախոսդ օրերով չի ընդունում սպասված զանգերը, փողոցով քայլելիս ավելի ու ավելի հազվադեպ ես հանդիպում ծանոթ դեմքերի… 

Ինչպե՞ս է կոչվում այդ ամենը՝ ազատությո՞ւն, թե՞ մենակություն: Ինքս էլ չգիտեմ: Գնալով ավելի քիչ եմ գրում, իսկ գրելուց էլ՝ տխուր բաների մասին, հետաքրքրություններս դառնում են նախկին հետաքրքրություններ, և միայն այդ կոտրված գրիչն է, որ ոչ մի կերպ չի բարկացնում և չի հոգնեցնում ինձ:

Մտքերս գալիս են, գնում, ու ես չեմ հասցնում գրի առնել դրանք:  «Եթե մուսադ եկել ա, թքած ունեցի կիսատ թողած դասերիդ վրա, որովհետև դասերդ էլի կսովորես, իսկ մուսան նենց բան ա, որ կարող ա կես ժամով գա ու էլի գնա: Պիտի հասցնես նյութիդ հիմքը դնես, որ հետո եթե մուսադ գնա էլ, նյութիդ վրա աշխատել իմանաս»,-ասաց արդեն համալսարանական Լուսինեն, ասաց լավ նպատակներով, ասաց մեր սրտից, որովհետև հենց այդ խոսքերն են իմ այս նյութի երկրորդ աստիճանը:

Այդ կիսատ թողած դասերը մենք կսովորենք, ու կսովորենք ոչ թե հենց այնպես՝ սովորելու համար, այլ արդեն որպես մի նոր պատմություն: Ու մեր հիշողության մեջ կմնան ոչ թե այդ պարտաճանաչ սովորած դասերը, այլ հենց այդ կիսատ թողած  ու հետո սովորած դասերը, որոնց շնորհիվ մենք, գուցե, գրենք մեր ամենալավ ու հաջողված նյութը կամ նյութերից մեկը: «Հասցրեք գրի առնել կամ մի տեղ նշել էն կարևոր միտքը, որի շուրջ հետո ձեր նյութը կկառուցեք: Հնարավոր ա վերջում էդ միտքը պետք էլ չգա, ու հանեք, բայց էդ մի միտքն ա, որ ձեզ առաջ կտանի»,- շարունակեց Լուսինեն, ու կարծես ինչ-որ կախարդական ձևով հետ կանչեց այդ «մուսա» կոչվածին:

Իսկ ես հիմա էլ դասերս թողած այս նյութն եմ գրում` ինքս ինձ տված` դասերը պարտադիր սովորելու խոստումով: Խոստումով, որ Լուսինեն բարձր կպահի գլուխը իր ճիշտ խոսքերի համար, ու խոստումով, որ ուսուցիչներս չեն մեղադրի նրան երեխաներին դասերից կտրելու և այլ բաներով զբաղեցնելու համար:

Հ.Գ. Սիրելի Լուսինե, շնորհակալ եմ սրտացավ լինելու և խորհուրդներ տալու համար:

Հ.Գ.Գ. Սիրելի ուսուցիչներ, հիշե՛ք ու իմացե՛ք, առանց մեր ստեղծագործական կյանքը զարգացնելու, մենք մեր բարձր գնահատականներով ու առաջադիմությամբ չենք գոհանա: Ես այդպես եմ կարծում:

Մեր անմահ զինվորը` Սաշա Գալստյանը

Սաշա Վաչագանի Գալստյան. զոհվել է Արցախյան քառօրյա պատերազմում:

Սաշան ծնվել է 1996 թվականին Արմավիրի մարզի Մեծամոր քաղաքում: Սաշան բարի, հավասարակշռված, հոգատար, մեծահոգի, համեստ, խելացի և ընկերասեր երիտասարդ էր: Սիրում էր շփվել և նոր ընկերներ ձեռք բերել, լսել, օգնել և խորհուրդներ տալ մարդկանց: Չկար Սաշին ճանաչող և չսիրող գոնե մեկ մարդ: Մանկուց երազում էր բժիշկ դառնալ և հետաքրքրված էր բժշկությամբ:Սաշը ընկերների և ծնողների հպարտությունն էր: Դպրոցն ավարտելուց հետո որոշեց մանկության երազանքը ի կատար ածել և քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ հասավ նպատակին: Սովորել և կարմիր դիպլոմով ավարտել էր Արմավիրի բժշկական պետական քոլեջը: Հետո ընդունվել էր Երևանի «Հայբուսակ» համալսարան և առաջին կուրսն ավարտելուց հետո զորակոչվել բանակ:

Չէր սիրում ընտանիքին նեղություն տալ: Ճանապարհածախս անգամ չվերցնելու համար, ծնողներից թաքուն, դասերից հետո գնում էր ավտոլվացման կետ և մեքենաներ լվանում:

Բանակում շատ լավ էր ծառայում և հպարտությամբ էր կրում զինվորական համազգեստը: Սաշան իր լավ ծառայության համար ստացել էր նաև սերժանտի կոչում: Ուրախությանը չափ չկար: Ծնողների հետ վերջին անգամ խոսել է ապրիլի մեկին, ասել, որ դիրքեր է գնում, ամեն ինչ լավ է, և պետք չէ անհանգստանալ:

Նա եղել է առաջին գծում: Նրան հրամայել են նպաստավոր դիրք զբաղեցնել  և  գնդացիրով կրակ բացել հակառակորդի ուղղությամբ: Նա գերազանց կատարել է առաջադրանքը և ճնշել հակառակորդին իր դիպուկ հարվածների շնորհիվ: Սակայն Սաշը գլխից ծանր վիրավորվում է: Կապի միջոցով փորձել են կազմակերպել նրա տարհանումը, սակայն կրակը գնալով ուժեղացել է: Բժիշկները չեն կարողացել մոտենալ և փրկել Սաշի կյանքը:

Սաշան տան միակ տղան էր, և, ինչպես մեծերն են ասում, այդ օջախի կրակը մարեց: Ունի երկու քույր՝ Անահիտը և Լուսինեն: Երկուսն էլ իրենից փոքր էին:

Լուսինեն վերջերս է երեխա ունեցել, սակայն փոքրիկին նա այդպես էլ չտեսավ:

Սաշայի հայրը՝ Վաչագան Գալստյանը, մեկ այլ հարցազրույցի ժամանակ ասել է.  «Ինչ ունեի` հայրենիքիս տվեցի»:

Ինձ հիմա հուզում է Գալստյանների ընտանիքի վիճակը: Ինչպես ասացի, Սաշան տան մինուճար տղան էր, և ծնողները մեծ հույսեր էին կապում տղայի հետ: Մորը և քույրերին խոստացել էր վերադառնալ, աշխատել և թեթևացնել նրանց հոգսը: Հիմա ընտանիքը դժվար կացության մեջ է, սակայն շնորհակալ եմ այն բարերաներին, ովքեր վարկերի մի մասը փակեցին:

Ինչն այս  աշխարհում  ամենաթանկն է` Սաշան տվեց հայրենիքին: Գիտեմ, այս բառերը չեն մեղմելու կորստյան ցավը, սակայն ես ու ամբողջ հայությունը շնորհակալ ենք Սաշային, Սաշայի ընտանիքին և ծնողներին, որոնք մեծացրել և դաստիարակել են նման հերոսի:

Ծնողների հետ այդպես էլ չհամարձակվեցի զրուցել, սակայն զրուցեցի Սաշայի զարմիկի` Մարգար Մկրտչյանի հետ:  Մի քանի ամսից Մարգարը նույնպես կզորակոչվի բանակ:

- Սաշն ինձ համար միակն էր… Նա իմ մեծ եղբայրն էր, խորհրդատուն: Քանի Սաշը կար, ես հանգիստ էի, որ ցանկացած հարցում ինձ կօգնի:

-Իսկ ինչպե՞ս իմացար այդ ցավալի լուրը:

-Ապրիլի չորսին, ժամը երեքը կլիներ, հայրս ասաց: Մի պահ աշխարհը կանգ առավ, ոչ մի բան չէի զգում: Փորձում էի հավատալ, սակայն մինչ օրս չի ստացվում: Կորցրել եմ ուրախ լինելու  զգացումը, կարծես մի բան ներսումս կոտրվել է:

-Սաշի բնավորության ո՞ր գծերն էին քեզ դուր գալիս:

-Անձնազոհությունը, հոգատարությունը, բարությունը, ամենակարևորը` կարեկցելու և սիրելու կարողությունը:-Կպատմե՞ս որևէ հետաքրքիր դեպք Սաշայի հետ կապված:

-Մի օր իրենց ամառանոցի մոտերքում զբոսնում էինք և խոսում տարբեր թեմաներից: Մոտակայքում կար մի լիճ, դրա կողքով անցնելիս ոտքս սայթաքեց, և ընկա լճի մեջ: Այդ պահին Սաշն ինձ օգնելու փոխարեն բարձր ծիծաղում էր: Երբ դուրս եկա, նրան հարցրի. «Այ ախպեր, բա որ խեղդվեի, ի՞նչ էիր անելու»: «Կկանգնեի մի բարձր բլրի վրա ու կգոռայի` ուռա ՜ ուռա՜…»: Սակայն մի քանի ամիս հետո նա իր կյանքը տվեց, որ ես կյանք ունենամ…

-Եթե իմանայիր, որ այս դեպքը լինելու է, ի՞նչ կասեիր Սաշին:

-Կասեի… Կասեի` ինձ էլ հետդ տար…  Ինչքան էլ ցավով տանեմ եղբորս մահը, կուզեի բոլորին մի բան ասել: Երբ կորցնում եք հարազատ ու թանկ մարդու, այդ ժամանակ էլ մի հուսահատվեք: Մենք քրիստոնյաներ ենք, և Աստված է միայն, որ կարող է մխիթարել մեզ:

nane tsaturyan

Ո՞վ ա տեսած էս ամսին սըհե ցուրտ

Արդեն գարնան վերջին ամիսն է ավարտին մոտենում՝ մայիսը, և մեր գյուղացիների համար տարօրինակ է, որ այսպիսի վատ եղանակ է՝ անձրև, ամպրոպ, կարկուտ… Նրանք բողոքում են եղանակից.

-Լա գարհետակին, էս ի՞նչ խաբար ա:

-Տենը՞մ ես, էս ինչ ա անում…

-Մենք էլ պեչկը արդեն դուս ենք քցել:

-Չէ, մերը հրեն նայի` վառվըմ ա:

-Ո՞վ ա տեսած էս ամսին սըհե ցուրտ անե:

-Սաղ բաղչեն ցուրտը տարել ա:

Իսկ Ղուշիկ տատը (հիշո՞ւմ եք նրան) «համոզում» էր անձրևին, որ էլ չգա մեր գյուղի վրա:

- Ջանիդ ղուրբան, ստեն գնա, գնա Բաղանիսի, Ոսկեպարի վրին արի, դու ստի էլ գալ մի:

Ավտոբուսի մեջ

-Է~, տեսնես` երբ պետք է էս գյուղում մի բան սարքին լինի…

Առավոտյան ժամը 9-ին կազմ-պատրաստ կանգնած էինք ավտոկայանում: Այս տարվա մեջ առաջին անգամ, ժամանակ գտնելով, որոշեցի բաց չթողնել առիթը և գնալ գյուղ:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Իմ գյուղը Արջուտն է: Առաջ այս գյուղի անունը Արչուտ (թուրքերեն բառ) էր, հետո չգիտեմ ինչ պատճառով գյուղի մուտքի մոտ կանգնեցրեցին արջի արձան, իսկ նախկին չ-ի փոխարեն գրեցին` ջ: Վստահեցնում եմ ձեզ, այստեղ արջեր երբեք չեն եղել: Գուցե միայն մ.թ.ա, ո՞վ իմանա, ամեն ինչ էլ հնարավոր է: Գյուղում ժամանակին շատ թուրքեր են ապրել, իսկ հիմա այստեղ միայն հայեր են: Մի քանի տարի առաջ գյուղում բավականին շատ բնակիչներ կային, ինչը չեմ կարող ասել այսօրվա մասին: Եթե առաջ ավտոբուսում նստելու տեղ չկար, այսօր նստող մարդիկ չկան: Բնակելի տները շատ քիչ են, հիմնականում ամառանոցներ են, կամ էլ ուղղակի լքված տներ:

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

-Ջուրը էլի շատ քիչ էր: Ասում են` սարում մի քանի տեղից պայթել ա: Էն օրն էլ ինչ-որ որոշում էին` փող հավաքեն, սարքեն ու ամսեկան 500 դրամ մեկին տան, որ հետևի:

Գյուղը արդեն շատ երկար ժամանակ է, ինչ ունի ոռոգման խնդիր: Հաճախ են լինում վթարներ: Պատճառն այն է, որ խողովակները գտնվում են գետնի երեսին, և ձմեռը սառչում են ու պայթում, իսկ հետո էլ ուղղակի լավ չեն սարքած և հին են: Եթե այլ գյուղերում կան ջրի հսկողությամբ զբաղվող կառույցներ, այստեղ ամեն մարդ իր գլխի տերն է: Ոչ ոք ոչ մի բանի համար պատասխանատվություն չի կրում: Հողամասը ոռոգելու համար մարդիկ իրենց գրպանից ահռելի գումարներ են ծախսում: Ապա գալիս է մի պահ, երբ ավելի շատ նախընտրում ես վաճառել հողամասը, քան թե ջուր ունենալու համար հերթական անգամ գումար ծախսել:

Գյուղում կան այլ խնդիրներ նույնպես: Օրինակ, ճանապարհները, գազաֆիկացումը: Այստեղ ընդհանրապես գոյություն չունի ճանապարհ: Գոյություն չունի ասֆալտի գոնե մի փոքրիկ նշույլ: Ձմռանը ընդհանրապես հնարավոր չէ գնալ գյուղ մի պարզ պատճառով` չկա այնպիսի ավտոմեքենա, որը կկարողանա անցնել այդ քարքարոտ, ձմռանը սառցակալած ճանապարհը: Իսկ գազ կա միայն գլխավոր փողոցում: Ինչպես հասկացաք, գյուղի մեծամասնությունը գազ չունի, իսկ ունեցողները շատ մեծ ջանքեր և ֆինանսներ են ծախսել: Վերջին 5 տարիների ընթացքում մարզերի զարգացման ծրագրով մեր մարզի շատ գյուղերում տարբեր աշխատանքներ են կատարվել` գազամատակարարման, ջրամատակարարման, ճանապարհաշինության, տանիքների վերանորոգման…

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Մի՞թե Արջուտը Լոռվա մարզի մեջ չի մտնում: Այստեղ աշխատանքներ չեն կատարվում, գյուղը ընկել է հետին պլան և ընդհանրապես մոռացության է մատնվել:

Պարզ է, թե ինչու են մարդիկ հեռանում: Եթե այսպես շարունակվի, գյուղում շներն էլ կդադարեն ապրել:

Այս ամեն ինչը գիտեի վաղուց, բայց չէի պատկերացնում, որ այս հարցը այսքան լուրջ կլինի, իսկ երբեմնի աշխույժ ավտոբուսում այսքան ծանր լռություն կտիրի…

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը՝ Մարիամ Բարսեղյանի

արամ հարությունյան

Ես ինքս

Երբ ես ավելի փոքր էի, ինձ դուր էր գալիս, որ բոլորը, ուր գնում էինք, ճանաչում էին իմ հայրիկին, ու որ ես իր տղան եմ: Բոլորը ինձ վրա ավելի շատ ուշադրություն էին դարձնում, քան մյուսների վրա:

Իսկ հիմա դա ինձ դուր չի գալիս: Չեմ ուզոմ, որ ինձ վրա ուշադրություն դարձնեն միայն այն պատճառով, որ իմ հայրիկը հայտնի մարդ է:

Ես գնում եմ  մարտեր առանց կանոնների սպորտաձևի, ու ինձ անընդհատ մարզիչները հարցնում են` լավ եմ ինձ զգում թե ոչ: Իսկ ես չեմ ուզում, որ ինձ անընդհատ հարցնեն:

Սա սպորտ է: Էստեղ կապ չունի` հոգնած ես, լավ ես, վատ ես… Ես ուզում եմ հասնել ինչ-որ բանի ինքնուրույն, որ ինձ սիրեն դրա համար, այլ ոչ թե` որովհետև ես հայտնի մարդու տղա եմ:

Ես ափսոսում եմ, որ այդ մասին իմանում են խմբակների մի մասում: Թող ինձ գովեն, ինձ վրա բարկանան, ինձ շատ հանձնարարություն տան: Ինձ, ոչ թե հայտնի մարդու տղային:

Եթե ես գնամ հետագայում ուրիշ խմբակների, ապա չեմ ասի, թե ով է հայրիկս:

Այո, ես ափսոսում եմ, որ հիմիկվա խմբակներում գիտեն դրա մասին:

Ես կարող եմ ինքնուրույն դժվարություններ հաղթահարել: Օրինակ, ես երկու շաբաթվա ընթացքում իմ համառությամբ 9 կգ կարողացա նիհարել, և դրա մեջ ինձ չի օգնել ոչ հայրիկս, և ոչ մի այլ մարդ մեր ընտանիքից:

Sargis մելքօնյան

Ինչո՞ւ…

Մանկությանս հուշերում կնիքի պես դրոշմվել են այնպիսի իրադարձություններ, որոնք դեռ փոքր տարիքից կոփում են մարդուն՝ նախապատրաստելով ապագայի դժվարություններին ու կյանքին: Ես սիրում եմ դպրոցն ու ուսուցիչներին, և դա իր հիմնավոր պատճառն ունի: Գուցե հարցնեք` ինչո՞ւ… Փորձեմ պատասխանել:

Մեծացել եմ մանկավարժների ընտանիքում: Մայրս՝ Ոսկեհատը, ավագ հորաքույրս՝ Սուսաննան, և կրտսեր հորաքույրս՝ Անահիտը, մանկավարժներ են: Ամռան օրերին, երբ հորաքույրներս (ունեմ 3 հորաքույր՝ Սուսաննա, Հայկանուշ, Անահիտ) գյուղ էին գալիս, հավաքվում էինք մեր այգու ամենամեծ տանձենու ստվերում և գրական երեկոներ էինք կազմակերպում: Ի դեպ, տանձենին տնկել է Մելիք պապս` 60 տարի առաջ: Ծառը մոտ 15 մետր բարձրություն ունի:

Ահա այդ երեկոներից մեկն էլ տպավորվել է իմ հուշերում, և գուցե այդտեղ է թաքնված նաև իմ հարցի պատասխանը:

Ամառ էր: Ես հինգ տարեկան էի: Այդ երեկո Հայկանուշ հորաքրոջս նախաձեռնությամբ (նա բուժքույր է) վերցրինք ծածկոցներ, բարձեր, քաղցրավենիք, հյութեր և իջանք այգի` մեզ հետ տանելով նաև Հովհաննես Թումանյանի բանաստեղծությունների ժողովածուն: Տեղավորվելով մեր հարազատ տանձենու տակ, սկսեցինք գրական երեկոն: Բացումը կատարեց Սուսաննա հորաքույրը.

-Կանաչ, վիթխարի այս տանձենու տակ…

-Իրենց հասակի կարգով ծալպատակ,- շարունակեց Հայկանուշը։

-Միասին բազմած, մի շրջան կազմած,- հեռվից լսվեց մայրիկիս ձայնը,- քեֆ են անում և ուրախանում,
Իմ լավ տալերն ու բալաները, սիրելիները…

Մեր գրական երեկոն դեռ երկար կշարունակվեր, եթե չլինեի ես: Արևի տակ երկար մնալուց քթիցս արյուն եկավ: Լավ է, որ ներկա էր բուժքույր հորաքույրս, և արագ օգնության հասավ:

Դրանից հետո, իհարկե, շատ այսպիսի երեկոներ են եղել, որոնց ընթացքում ծնողներս, հորաքույրներս, տատիկներս ոչ միայն ասմունքում, այլ նաև պատմում էին հայ գրականության կարկառուն դեմքերի մասին: Մենք՝ ես, քույրերս, եղբայրս, հորաքույրներիս երեխաները, հաճույքով էինք լսում այդ պատմությունները:Մեր մեծերն այնպիսի ոգևորությամբ ու սիրով էին ներկայացնում այդ ամենը, որ չլսելն ուղղակի անհնար էր: Երևի այդ օրերից էլ ես սիրեցի մանկավարժներին և դպրոցը:

Ահա և « ինչու»-ի պատասխանը:

Ի դեպ, ես էլ եմ ցանկանում ուսուցիչ դառնալ, բայց `բոլորս գիտենք, թե մեր երկրում ինչպիսի կարգավիճակ ունի ուսուցիչը: Այդ աշխատանքով անհնարին կլինի ընտանիք պահել , ուստի կսահմանափակվեմ` դպրոցին սիրահարված մնալով…

Բաց երկնքի տակ

Երկար ժամանակ է, ինչ Արմավիրում խոսում են մի կնոջ մասին, ով ապրում է զբոսայգում` բաց երկնքի տակ: Որոշեցինք գնալ և համոզվել: Մեր զարմանքը չափ չուներ: Տեսարանը իրոք շատ տխուր էր:

Կնոջ անոոնը, ում հետ զրուցում էինք, Արևիկ էր: Արևի պես ուրախ էր հոգին, սակայն կյանքի անակնկալը նրան հուսախաբ արեց… Երբ գնացինք ճաշում էր.

-Բարև ձեզ, բարի ախորժակ:

-Հազար բարին, երեխեք ջան, սոված չե՞ք, ընկերովի հաց ուտելը լավ բան ա:

Միայն այս խոսքերը բավական էր, որ հասկանայինք, թե ինչքան տխրություն է թաքնված նրա հոգում:

Մեր զրուցակիցը` Հակոբյան Արևիկը, մի քանի օր առաջ դարձել էր 57 տարեկան:

-Ես ծնվել եմ Արմավիրի մարզի Երասխահուն գյուղում: Ծանր հիվանդություն եմ տարել, իմ տունը վաճառել եմ ու ինձ բուժել եմ: Հետո, որ տուն չեմ ունեցել, եկել եմ այստեղ, վարձով եմ ապրել: Հիմա չեմ կարում վարձը տամ, շատ ա գումարը, ու վարձով տնից հանեցին ինձ: Ես էլ եկել եմ, այստեղ եմ ապրում:

-Իսկ ոչ ոք ձեզ տուն չի՞ առաջարկել:

-Տուն առաջարկել են, բայց դրանք տան նման չեն, սաղ պետական կառույցներ են` Ախպարաշենի կինոյի շենքն ա, որ ոչ մի հարմարություն չունի` ջուր չկա, լույս չկա, «կռիսանոց», ջարդած-փշրած, իսկ մեկն էլ մեր «շուշի» գործարանի հանրակացարանն ա: Դրա կողքն էլ մի հատ կիսակառույց շենք կա, դա են առաջարկում: Դրանք ահավոր են. բնակչություն չկա:

-Իսկ այս պայմաններից ավելի լավ չի՞, գոնե տանիք կա:

-Չէ, էստեղ ավելի մաքուր, ավելի գեղեցիկ, «զիբիլ» չկա, օձ ու կարիճներ չկան, հարևանությունը ստեղ լիքն են: Լույս կա, ընդեղ ոչ մի բան չկա:

-Իսկ բարեկամներ չունե՞ք, որ օգնեն ձեզ` ապաստան տան:

-Բարեկամություն շատ ունեմ, բայց հավասար ա չլինելուն:

-Ինչքա՞ն ժամանակ է, որ այստեղ եք:

-Ապրիլի 26-ի իրիկունը ժամը 6-ից էսօր մայիսի 23-ն ա, արդեն ամսից ավել ա: Էդքան երկար ստեղ եմ` կարկուտի, անձրևի տակ:

-Աշխատանք ունեցե՞լ եք:

-Ունեմ, հիմա էլ աշխատում եմ, ավել եմ անում:

-Իսկ աշխատավարձը չէ՞ր բավարարում:

-55 հազար ա, էդքանը հերիք չի անում, եթե հերիք աներ, չէի գա ստեղ: Կգնայի, վարձով կապրեի:

-Մենա՞կ եք այստեղ:

-Հա մենակ եմ, ամուսնացած չեմ, չեմ էլ ցանկանում ամուսնանալ:

-Իսկ գիշերը չե՞ք վախենում:

-Չէ, ես ընդհանրապես վախ չեմ ունեցել, սահման եմ հելե, կռվել եմ Գասպարյան Ռուստամի ջոկատում, բուժքույր եմ եղել, «պովր» եմ եղել:

-Իսկ այդ ջոկատը ձեզ չի՞ օգնում:

-Չէ, սաղ սուտ ա, ազիզ ջան: Մենակ էդ տանջանքը մնաց ինձ, որ ես էդքան տարի ծառայեցի: Սաղ սուտ ա…

-Իսկ այստեղ հարևանները օգնու՞մ են ձեզ:

-Ոչ, ոչ… Ոչ մեկը:

-Իսկ դուք սպասու՞մ եք ինչ-որ աջակցության, թե՞ ձեր ուժերով եք ուզում մի բան անել:

-Հույսով ապրում եմ: Ես իրանց հույսին չեմ, ես Աստծու հույսին եմ: Կան մարդիկ, մեկ-մեկ, հազվադեպ գալիս են, ասենք սնունդով, փող ա, բան ա, քիչ տալիս են ու գնում են: Բայց էդ էլ սկզբում էին տալիս, հիմա` չէ:

-Իսկ մարդիկ, որ անցնում են, ուշադրություն դարձնու՞մ են:

-Շատ-շատ: Ես ամաչում եմ: Շատ ժամանակ մարդիկ չհասկանալով ոնց որ ձեռ առնեն, ծիծաղում են: Ես էլ աներես չեմ, ազդվում եմ: Ասում եմ` տես, ինչ եմ դառե: Ճիշտ ա, էսքան ծանր պայմաններում եմ, բայց դեռ ունեմ պահածոներ փակած: Հլը օգնում եմ ուրիշներին: Մի տուն կա, որ տալիս եմ, ասում եմ` տարեք, կերեք, ոչինչ: Ի՞նչ անեմ: Ես շատ եմ օգնել ծերանոցներին, մանկատներին, իսկ էսօրվա օրով ես ունեմ կարիքը էդ օգնության: Հասկանում եք (հուզվում է)…

Երկար լռեց, հետո նայեց մեզ տխուր ու ասաց.

-Է՜, սաղ էլ սուտ ա, այ բալա: Էս կյանքը էնքան բարդ ա… Իմ ուզածը չորս պատ ա, որ գլխիս տանիք ունենամ:

 

Զրույցը վարեցին Անուշ Հովհաննիսյանը, Մերի Դավթյանը, Աննա Եղոյանը

tatev aghazaryan

Մարդն ամեն ինչ հակառակն է անում…

Իմ կարծիքով յուրաքանչյուր մարդ պետք է իմանա իր օրգանիզմի առանձնահատկությունները, օրգան-համակարգերը, հիվանդություններից կանխարգելման միջոցներ և շատ ու շատ այլ բաներ: Ես համոզված չեմ, որ բոլորը գիտեն, թե ոսկրանյութը քանի անգամ է ամուր աղյուսից (2.5 անգամ) և գրանիտից (3 անգամ), ո՞ր գույնի եղջերաթաղանթն է ամենազգայունը (կապույտ), ինչի՞ համար են մարդիկ հորանջում (սթրեսային վիճակում, ինչպես նաև ձանձրույթից), մինչև ո՞ր ջերմաստիճանը մարդը կարող է դիմանալ (+70-80 աստիճան ցելսիուսի սահմաններում), ինչի՞ն է նպաստում ծիծաղը (իջեցնում է տագնապ առաջացնող հորմոնների քանակը, ամրապնդում իմունային համակարգը) ինչի՞ պատճառով է, որ մարդը երազ տեսնելու ժամանակ անշարժացած է (նշագեղձերի արտադրած հորմոնի պատճառով), ժառանգական հիվանդությունները և դրանց մասին (ալբիմիզմ, բազմամատություն, շաքարային դիաբետ, հիպերտրիխոզ, հեմոֆիլիա…), ծխելու հետևանքով կարող են երազները գունավոր չլինել: Ինչևէ, ձեզ շատ չձանձրացնեմ: Այս ամենի համար շնորհակալ եմ իմ կենսաբանության ուսուցչուհի  Ջուլիետա Խոեցյանին: Իմ տարիքի դեռահասները քնում են շատ ուշ ժամի, իսկ դա մեծ տարիքում կհանգեցնի ճնշման հետ խնդիրներ ունենալուն: Եվ, երբ դա ասում եմ ընկերներիս, նրանք դա ոչինչ են համարում…

Առողջությունը ամենակարևորն է մարդու համար: Մարդու անզգույշ և սխալ քայլերի հետևանքով տարեցտարի ավելանում է հիվանդությունների թիվը: Առողջությունը պահպանելու համար պետք է առաջին հերթին զբաղվել սպորտով, հրաժարվել վատ սովորություններից և հնարավորինս չափով ստեղծել լավ մթնոլորտ:

Այս ամբողջը կեզրափակեմ հետևյալ խոսքերով.  «Մարդն ամեն ինչ հակառակն է անում: Շտապում է դառնալ մեծահասակ, իսկ հետո ափսոսում է անցած մանկության համար: Վատնում է առողջությունը փողի համար, և այդ փողերով վերականգնում կորցրած առողջությունը: Ապագայի մասին այնպիսի անհանգստությամբ է մտածում, որի պատճառով չի ունենում ոչ ներկա, ոչ էլ ապագա: Ապրում է այնպես, կարծես երբեք չի մահանալու, և մահանում է այնպես, կարծես երբեք էլ չի ապրել…»

Kristina Epremyan

Հիշողություններ իմ Մայիսյանից

«Առավոտ էր, Արարատյան դաշտի լուսապայծառ առավոտներից մեկը»: Այսպես է սկսում Րաֆֆին Արարատյան դաշտի նկարագրությունը և էլ ավելի գեղեցիկ շարունակում այն. «Արևի առաջին ճառագայթների ներքո՝ Մասիսի սպիտակափառ գագաթը փայլում էր վարդագույն շողերով, որ աչք էին շլացնում: Արագածի պսակաձև գագաթը չէր երևում: Նա դեռ պատած էր ձյունի ճերմակ մշուշով, որպես մի ամոթխած հարսիկ, որ սքողում էր իր դեմքը անթափանցիկ շղարշով: Կանաչազարդ դաշտավայրը, ցողված մարգագետիններով, վառվում էր ծիածանի ամենանուրբ գույներով: Փչում էր մեղմ հովիկը, ծաղիկները ժպտում էին, դալար խոտաբույսերը ծփում ու ծածանվում էին, և դաշտի խաղաղ տարածությունը օրորվում էր սքանչելի ալեկոծությամբ: Գեղեցիկ էր այդ առավոտը»:

Այս դրախտային Արարատյան դաշտավայրում էլ գտնվում է իմ հայրական գյուղը՝ Արմավիրի մարզի Մայիսյան գյուղը: Փոքրիկ, բայց մեծանուն այս գյուղն արդեն ութսունչորս տարեկան է: Ինչո՞ւ մեծանուն, որովհետև նրա անունն իսկ արդեն հզորություն է խորհրդանշում:

«Մայսիյան»՝ մայիս ամսի, հաղթանակի ու աշխատավորի անունն է կրում իմ մի բուռ գյուղը…

Կյանքիս տասնութ գարուններն անցել են այս գյուղում: Ծնվել, մեծացել, կրթվել և դաստիարակվել եմ այստեղ: Այժմ հանգամանքների բերումով օրերիս մեծ մասն անցկացնում եմ գյուղից հեռու, և կարծես սա խթան լինի, որ ավելի շատ սիրեմ այն, կարոտեմ ու անհամբերությամբ սպասեմ տուն գալուս օրվան:

Ահա և հանգստյան օրեր են: Վերադարձել եմ տուն և չգիտեմ ինչպես առնեմ կարոտս գյուղից…

Առավոտ էր, Մայիսյանի լուսապայծառ առավոտներից մեկը: Չնայած անցած օրվա հոգնածությանս՝ զարմանալիորեն շուտ էի արթնացել, այնքան շուտ, որ գյուղում դատարկություն էր տիրում (բոլորն այդ ժամին քնած են լինում): Որոշել էի շրջել գյուղով, ես էլ չգիտեմ՝ ինչու… Դուրս եկա և քայլում էի անհայտ ուղղություններով: Ընկել էի հիշողությունների գիրկը և հանկարծ հասկացա, որ քայլերս ինձ բերել են իմ դպրոց: Ոչ ոք չկար դպրոցում, բացի տնօրենից: Նա չէր ազատվել իր վաղեմի սովորությունից՝ դասերը սկսվելուց երկու ժամ շուտ էր գալիս դպրոց (ապրում է ք. Արմավիրում, բայց մեր գյուղի լիիրավ բնակիչն է): Տեսնելով նրան, շատ ուրախացա…

-Հիշում եք, ընկեր Պետրոսյան, միշտ ուշանում էի դասերից, և միշտ Ձեր դիտողությանն արժանանում: Տեսեք՝ այսօր ինչ շուտ եմ եկել՝ բոլորից շուտ,-ասացի ու երկուսս էլ ծիծաղեցինք:

Քայլում էինք դպրոցում, հիշում լավ օրերը:

Բակում արդեն երևան էին գալիս վազվզող երեխաներ, դասի ժամն էր մոտենում: Դպրոցի ռադիոն առաջվա նման երգում էր: Ամեն ինչ նույնն էր, միայն մենք չկայինք…

Դուրս եկա դպրոցից ահագին թեթևացած:

Արդեն կեսօր էր, արևը փայլում էր երկնքում և ջերմացնում շրջապատը: Այն սկսել էր ջերմացնել նաև իմ կարոտած սիրտը:

Գյուղում արդեն շարժ կար, մարդիկ իրենց առօրյա գործերով էին: Նրանց համար դա սովորական օր էր, իսկ ինձ համար… Ես կարծես այդ օրը ուրիշ լինեի:

Երեխաները դպրոցից տուն վերադառնալուն պես, գցել էին պայուսակները ու վազել դուրս: Խաղում էին, վիճում, երբեմն իրար չէին հասկանում… Ակամայից հիշեցի ինձ, եղբորս: Հասնում էինք տուն թե չէ, առանց որևէ բան ուտելու դուրս էինք վազում: Խաղում էինք մինչև մութն ընկնելը, և երբ արդեն մթից իրար չէինք տեսնում, այդ ժամանակ միայն վերադառնում էինք տուն:

Արևը քիչ-քիչ մայր էր մտնում, օդի մեջ արդեն դուրեկան սառնություն կար, և հենց դա ինձ սթափեցրեց ամբողջ օրվա դյութանքից: Հասկացա, որ շատ ուշ է, պետք է տուն վերադառնալ: Չէի էլ նկատել՝ ինչպես էր ժամանակն անցել, ինչպես էի ամբողջ գյուղը ոտնատակ տվել: Բայց մի բան հստակ գիտեմ՝ չէի ուզում այդ օրը վերջանար: Ես կարծես գտել էի ինձ և չէի ուզում նորից կորցնել…

Այսպես ամեն անգամ գյուղ վերադառնալիս հիշողությունները լցնում են օրերս: Ժամանակս թռչում է, և չեմ էլ հասցնում մի կարգին հագեցնել կարոտի ծարավս:

Մի բան անհերքելի է. այստեղ, թե այստեղից հեռու, ես սիրում եմ գյուղս և հպարտ եմ, որ ծնվել եմ այստեղ:

Պահանջված բնակիչը, որ բոլորը ունեն

Նրա մասին կարելի է խոսել անվերջ ու անդադար, որովհետև ինքն էլ ուրիշների մասին խոսում է անվերջ ու անդադար…

Առավոտ է: Նույնիսկ մենք ` աշակերտներս, դեռ չենք արթնացել, իսկ նա շքամուտքի մոտ է:
Շագանակագույն վերարկուն հագին, սև, պլպլացրած կոշիկները ոտքերին, ձեռքերը «բաքսի քաշած» գրպանները դրած (ա՜խր, ձմռանը շա՜տ ցուրտ է. հնարավոր չէ այսքան ժամանակ դրսում կանգնել. հաստատ ջեռուցվում են գրպանները), խաժ աչքերն էլ չորս արած` կանգնած է: Հա՛,ճաղատ չէ ու ոչ էլ գլխարկ է դնում: Բա որ վեհանիստ սանրվածքը փլվի՞:

Լուսանկարը` Մանե Սարգսյանի

Լուսանկարը` Մանե Սարգսյանի

Էս մարդը բարևում է նույն տան բոլոր անդամներին. հանկարծ մի լուր բաց չթողնի: Շենքի բոլոր բնակիչներին աշխատանքի ճանապարհելուց հետո շտապում է կողքի բակ. բա ամոթ չէ՞, կանայք չե՞ն ասի` ինչ մարդ է , տո՜, կասեն, թե գործի էլ չի ճանապարհում իրենց ամուսիններին, բարև էլ չի տալիս, իրենց երեխաների հագ ու կապին էլ հավելյալ ուշադրություն չի դարձնում: Պատկերացնո՞ւմ եք, անգամ գործն է լրաբեր. տաքսի է քշում: Մարդկանց փոխադրում է, հետն էլ նորություն ստանում. մասնագիտություն եմ ասել` երկուսը մեկում…

Սուտ են ասում, թե հաղորդակցման առաջին միջոցները նամակներն ու հեռագրատներն են եղել. Ալյոշն է եղել, հենց էն նույն «տելեֆոն» Ալյոշը…
Հետո Ալյոշը կասի.
-Հա՜յ, հու՜յ, կեսօր է արդեն, ախչի, Թամար, բարձրացի՛ր տասնչորս, տե՛ս նորություն, բան հո չկա՞:

Թամարն էլ կգնա, սուրճ կխմի, հետո գալուց էլ հետը լիքը նորություն կբերի, որ Ալյոշի համար հէչ նորություն չեն, արդեն հնաբանություն են, նախորդ շաբաթվա թերթի պարունակություն, անցած էտապ: Չնայած լավ մտածելու դեպքում դրանք կարող է նորացնել, ճոխացնել, ծաղկացնել. Դե, դա իր ոճն է:

…Օ՜ֆ, մեղք է էս մարդը, գոնե հաց ուտո՞ւմ է…
Վա՛յ, վա՛յ, քիչ էր մնում մոռանայի, որ սա եմ գրում (արդեն ժամը երկուսն է ), վերելակը մեկ էլ աշխատում է. հաստատ ինքն է :

Գիշերը լուրերի պակասից խեղդվել է (լուրապակասամանիա ունի), որոշել է նորությունների որսի դուրս գալ:
Վա՜յ, վա՜յ …