Մեծ շունչ քաշելով՝ ավարտելով քննությունները, ուզում եմ ձեզ ներկայացնել 2017-2018 ուսումնական տարին՝ իմ առաջին կուրսը։ Անսահման արագ անցավ այս մի տարին։ Հիշում եմ սեպտեմբերի 1-ը, որ առանց հասկանալու, առանց պատրաստվելու նոր կյանք էինք մտնում։ Նոր, որտեղ կան թե՛ հիասթափություններ, թե՛ ուրախություն, թե՛ տխրություն։ Մի լսարանում 43 ուսանող, բոլորը տարբեր մտածելակերպի, 43 նոր ու կայացած ես-եր, որ առանց հասկանալու նոր կյանքի իմաստը՝ մեծ քայլ կատարեցին դեպի համալսարան։

Հիշում եմ, երբ ուսանող չէի, իսկ քույրիկս նոր էր ընդունվել, ասում էր՝ դեկան, դեկանատ, զամդեկան, միշտ մտածում էի՝ լավ ես է՞լ եմ նույն բառերը ասելու։ Երբ ընդունվեցի, հիշում էի այս ամենը ու խորը շունչ քաշելով ասում.

-Հա, էս էն ամեն ինչն ա, ինչ քույրիկիցս էի լսում։

Նոր ընդունված ուսանողի նման սկզբում պարտաճանաչ նստում էինք դասերին, նույնիսկ մի վայրկյան չէինք ուշանում զանգը տալուց։ Մի քանի ամիս հետո նոր հասկացանք, որ կարելի է մի քիչ ուշանալ՝ մի քանի վայրկյան։ Կարևորն այն է, որ սիրում ենք մեր համալսարանը, մեր ֆակուլտետը, մեր կուրսեցիներին։ Սիրում, հարգում, մի քիչ վիճում, իսկ հետո նորից սկսում ժպտալ իրար։

Մի քիչ պատմեմ իմ կուրսեցիներից։ Ամենակարևորն այն է, որ միշտ կհիշեմ ու կկարոտեմ այն ամենը, ինչ կապված էր այս մի տարվա հետ։

Երբեք չեմ մոռանա Ինգայի ասած. «Օ՜, բոժե մոյ»-ը։ Ինգ, լավ կհիշես, ինչքան էի ասում՝ մի հատ կասե՞ս էլի քո ասածը։

Լուս, դե գիտես՝ մենք եթե մի բան ենք ուզում ասել, ուրեմն՝ միշտ իրար հետ ենք ասում ու անպայման հավասար։

Վերգինե, չասեմ էլի էն, որ ջղայնացած ժողով եմ անում, իսկ դու ամենավերջում ամեն ինչ անում ես, որ ինձ խառնես, ես էլ ծիծաղեմ, բայց դե գիտես՝ մեկ է՝ չի ստացվում:

Մար, դե քո «գիտեմ»-ը․ մենք խոսք ենք տվել, որ քեզ պետք է մինչև չորրորդ կուրս սովորեցնենք, որ երբ ասում են՝ սիրուն ես, Մար ջան, ոչ թե ասես՝ գիտեմ, այլ ուղղակի՝ շնորհակալություն։

Ամենավերջում ուզում եմ պատմել ամենահավես, ամենակարևոր մարդու մասին՝ Աննայի։ Հա, հիշում եմ՝ ոնց չէինք սիրում իրար, յոլա չէինք գնում իրար հետ, իսկ հիմա ամենամտերիմ ընկերուհիներ ենք, մենք ամենահավես, ուրախ ու նույնիսկ տխուր պահեր ենք ունեցել իրար հետ։

Ես սիրում եմ իմ համալսարանը, իմ կուրսը, դասախոսներին։ Կարևոր են բոլորը կյանքում՝ ամենամեծ քայլերը անելու համար։

Հիմա ուզում եմ փակել մեր լսարարանի դուռը ու թողնել այնտեղ առաջին կուրսի ամենավառ, գունավոր, պայծառ օրերը։ Ուզում եմ՝ երկրորդ կուրսում ժպիտները, սերն ու հարգանքը կրկնապատկվեն։ Անկեղծ, շատ կկարոտեմ:

-Ախր, պա՛պ, ես մեղք չունեի: Ես խելոք կանգնած էի, պատուհանը կոտրվեց: Ինչի՞ չես հավատում ինձ:

-Իսկ, որ ճամփան փակվել էր, աշխատանքային մեքենաները, որոնք ապրանք էին տեղափոխում, մնացել էին ճանապարհի կեսին, էլի՞ դու մեղավոր չէիր:

-Ե՞ս: Հա, բայց ես էդ ժամանակ տանն էի:

-Պարտադիր չի, որ դու էնտեղ լինեիր: Դու տանից էլ ես «տեռոր» կազմակերպում:

Լռեցի:

-Լավ, պատուհանն ու մեքենաները դնենք մի կողմ: Բա էն խեղճ երեխան քեզ ի՞նչ էր արել:

-Պա՛պ, մի բան կա, որ դու չգիտես:

-Հիմա ի՞նչ ես արել:

-Պա՛պ, ապերը երեխա չի: Ինքը աբորիգեն ա:

-Դե վերջացրու: Ինձ թվում ա էն տարիքին չես, որ ասեմ՝ չի կարելի: Մեծ երեխա ես: Դու փոխանակ օրինակ ծառայես քրոջդ ու եղբորդ համար, կորցրել ես ժամանակի զգացողությունը,- լսվեց հորս զայրացած ձայնը:

-Լավ, պա՛պ: Մենակ մի՛ ջղայնացի, մի՛ջղայնացի, էլի,- վախից կուչ եկած սկսեցի հարթել իրավիճակը:

-Թե, էս մեքենան ինչի՞ փչացավ:

-Գուցե, յուղը չե՞ս փոխել:

-Հը՞ն:

-Թե՞ էդ չէին փոխում:

-Խելոք կարո՞ղ ես նստել, գնամ մարտկոցը ստուգեմ ու գամ: Ուշադիր նայելու եմ ընթացում: Խելոք նստի՛ր:

-Հա վա՜յ, ոնց որ չգիտես, թե ինչքան համեստ, անմեղ, հնազանդ երեխա եմ ես:

-Տանը, տեռորիստ ենք մեծացնում, ասում ա ` հնազանդ,- դժգոհելով մեքենայից դուրս եկավ հայրս:

Արդեն 2 ժամ էր, ինչ անշարժ մնացել էինք մայթին, որովհետև մեքենայի շարժիչը որոշել էր չաշխատել: Հայրս անընդհատ փորձում էր հասկանալ պատճառը, իսկ ես օգտվում էի ազատ ժամանակից ու մի լավ նրա գլուխը տանում: Որովհետև, չկա աշխարհում ավելի լավ հանգստի տարբերակ, քան ազատ ժամանակդ ընտանիքիդ հետ անցկացնելը:

-Չէ, մարտկոցն էլ չէր,- տխուր վերադարձավ հայրս,- սպասենք մինչև այլ մեքենա գա, մեքենան չի շարժվում:

-Ոչինչ, պա՛պ: Տես, ի՜նչ եմ գտել քո մեքենայի միջից: Էսպես սեղմում եմ, էսպես ա լինում, հետո էստեղից սեղմում եմ, էսպես ա լինում:

-Մանր ավտոմաս էր` օգտագործման ենթակա: Ջարդեցի՛ր: Ափսոս, դրա երջանկությունը սեղմելու մեջ չէր, այլ օգտագործման:

-Ի դեպ, շատ անորակ ապրանք էր: Ի՞նչ ես կարծում, ինչի՞ են արտադրում նման անորակ ապրանքներ, որոնք մի հատ սեղմելուց պիտի կոտրվեն:

Լուռ էր:

-Շատ ճիշտ ես, պա՛պ: Ոնց չէի մտածել, ախր: Անիմաստ են արտադրում, զուտ շահի համար:

Էլի լուռ էր:

-Ինձ թվում է, պետք է ճիշտ մատերիալ ընտրեն, քե՞զ էլ, չէ՞: Դիմացկուն չէր մատերիալը:

Անարձագանք:

-Ես էլ եմ քեզ հետ համաձայն, պա՛պ: Իհարկե, ամեն ինչ մատերիալից է կախված:

Անպատասխան:

-Պա՛պ, պա՛պ, մոռացել էի լրիվ: Ուղարկածս վերջին նյութը տեսա՞ր:

-Շատ սուբյեկտիվ էր: Լրագրողը պիտի օբյեկտիվ լինի: Ինչի՞ ես հեղինակավոր կարծիքդ ամբողջ տեսանյութի մեջ «պտտել»:

-Ա՜, նույն սխալը երկրորդ անգամ եմ անում:

-Բա, մի արա: Եթե գիտես սխալ ա, մի արա: Ես պատկերացնում եմ, եթե թափառական շների մասին ռեպորտաժ նկարեիր, ինչ պիտի անեիր:

-Ո՞ւ:

-«Պետք է անխնա վառել բոլոր շներին: Դրանք ոչնչի պիտանի չեն: Միայն վնաս են պատճառում: Վառել: Վառել: Վառել:» Վստահ եմ, հենց էսպիսի վերնագիր պիտի ունենար:

-Է՜, պա՛պ, էդպես մի ասա: Մյուս անգամ ավելի ուշադիր կլինեմ:

-Լավ, բայց միայն նյութ պատրաստելիս չէ: Դուռ, պատուհան, տուն, ճանապարհ փակելիս էլ: Ու առհասարակ:

-Անգամ անանուն իրերի ձեռք տալուց:

-Անգամ …

Շարքը կշարունակվեր, եթե մեքենայի շարժիչը չսկսեր աշխատել: Ի՜նչ լավ է, գոնե մեքենայի շարժիչը իմ կողմից է:

Արևն առավոտյան արթնացավ, լվացվեց, խմեց մայրիկի պատրաստած երիցուկի անուշաբույր թեյը, բայց դեռ շարունակում էր հորանջել, աչքերը իրենք իրենց փակվում էին, ի՞նչ անել։ Հնարամիտ արևը գտավ դրա լուծումը. կոպերը սոսնձով ամրացրեց դեղին ճակատին ու փորձեց հաղթահարել մռայլ տրամադրությունը։ Ի՞նչ արած, ուրիշ ելք չկար: Դա էլ նրա պարտականությունն է՝ վաղ արթնանալ ու կյանքը լցնել լույսով ու ջերմությամբ։ Արևը երբեք չի դժգոհում, չի փնթփնթում, բոլորին ժպտում է ու բարի լույս մաղթում, մեկ-մեկ նաև հաճոյախոսում ու որպես համաձայնություն՝ բարձրացնում իր թեյի գավաթը, ինչպես եղավ այսօր, երբ նա երկնքից լսեց մանուշակագույն ավտոբուսում տեղի ունեցող զրույցը…

Դե լավ, թույլ տանք արևին ավարտել իր երկրորդ բաժակ երիցուկի թեյը, և սլանանք ոլորապտույտ ճանապարհով՝ ավտոբուսի հետքերով։

Ահա, գալիս է մանուշակագույն մի ավտոբուս. չնաշխարհիկ գույն է, այնպես չէ՞։ Այնքա՜ն խորհրդավոր է ու գաղտնիքներով լեցուն։ Ես թափահարում եմ ձեռքս ու բարձրանում ավտոբուս։ Չկարծես, թե ավտոբուսներն ընտրում եմ ըստ գույնի, պարզապես այս մեկը, ը՜, ինչպես ասում են՝ մի կրակոցով երկու նապաստակ: Պարզվում է, որ վարորդն էլ է խորհրդավոր ու իմաստուն՝ ինչպես իր ավտոբուսի գույնը, և սիրում է մեղմ ձայնով զրուցել ուղևորների հետ…

-Պապի՛կ ջան, կարևորն այն է, որ հիմա մի ուրիշ հեղափոխություն էլ անենք, բայց արդեն ինքներս մեր ներսում, ա՜յ այստեղ՝ սրտում։ Այ, օրինակ, քո ավտոբուս քանի՜ հարյուր մարդ է բարձրանում, նրանցից քանի՞սն են քեզ բարևում, քանի՞սն են իջնելիս շնորհակալություն ասում։ Ջերմությունն ու սերն են պակասում, ջերմագին հեղափոխությունը…

-Դե՜, մարդիկ կան, որ բարևում են, տղա՛ ջան, չէ, չէ, հաստատ, թեկուզ՝ քիչ, բայց կան։ Կարևորն այն է, որ ժպտացող մարդիկ էլ կան։ Հաղթանակից հետո մեր կամքն առավել ուժեղ է, մնում է՝ սկսենք ինքներս մեր հոգուց ու սրտից, ճիշտ ես, տղա՛ս: Վստահ եմ, ամեն բան կփոխվի, միայն հոգով ցանկանալ է պետք։ Կգա այդ օրը, երբ իմ ավտոբուս բարձրացող յուրաքանչյուր մարդ՝ մեծից փոքր, կբարևեն ինձ ու շնորհակալություն հայտնել չեն մոռանա։ Դա կլինի ամենամեծ հաղթանակը։

Կանգառում ավտոբուսը կանգնեց, պապիկը ժպիտիս բարի ժպիտով պատասխանեց, ես իջա՝ ինձ հետ տանելով լսածս յուրաքանչյուր բառը, իսկ ավտոբուսը շարժվեց՝ իր հետ տանելով տասնյակ բարի սրտեր, որոնց կարիքն ունի հեղափոխությունը։

Մի բան երբեք չեմ մոռանա. անկախ ամեն բանից միշտ ժպտալ և ժպիտս կրկնապատկել՝ մանուշակագույն ավտոբուս բարձրանալիս։

Մինչ հեղափոխությունը անելու շատ բան կար, հեղափոխությունից հետո դա քառապատկվել է, հնգապատկվել։

-Շարժասանդուղքից օգտվելիս եղեք ուշադիր, առանձնակի ուշադրություն դարձրեք Ձեր անձնական իրերի նկատմամբ… բլահ, բլահ…

Ականջներումս հնչում են մետրոյում լսած այս խոսքերը. երանի դպրոցում հանձնարարած բոլոր անգիրներն այսպես լավ իմանայի… Իսկ ինչո՞ւ է այդ ձայնը միշտ նույնն ասում, չի՞ հոգնում, ի՞նչ է։ Գուցե տարօրինակ թվա, բայց այն ինձ համար գալիս է ինչ-որ հեռվից, ասենք, Հյուսիսային բևեռից, սառն է, ինչպես այն սառցի կտորները, որոնցով պատրաստված էր Ձյունե թագուհու տնակը։ Պարզապես ծակում է ականջներս ու թափանցում ուղեղս։ Չի՞ կարելի արդյոք այդ բառերի կույտին ավելացնել. «Խնդրում ենք՝ չմոռանաք ժպտալ» կամ «Ձեզ պայծառ օր» կամ «Մենք սիրում ենք Ձեզ» արտահայտությունները։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ հարյուրավոր մարդիկ դա լսելիս կժպտան։ Ու նրանցից յուրաքանչյուրի հոգում ծիլ կտան բարի, արդար, գիտակից հասարակություն ձևավորելու գաղափարն ու մղումը, միմյանց սիրելու ու լավ խոսքեր շշնջալու ցանկությունը։

Սպիտակ հեղափոխությունը չի լինում հենց այնպես՝ սպիտակ շապիկ հագնելով։ Երբ առավոտյան հագնեք ձեր սպիտակ շապիկները, վերցրեք նաև մի վրձին ու գեղեցիկ ներկեր։ Սպիտակով ներկեք ձեր հոգին, որպեսզի ամեն բան սկսեք նոր էջից, հետո սպիտակին ավելացրեք միայն գունավոր ու պայծառ երանգներ, որպեսզի երբեք բարությունն ու ժպիտը չլքեն ձեզ։ Երբ մեզանից յուրաքանչյուրը հեղափոխություն անի իր սրտում ու պաշտոնաթող անի կեղծիքը, չարությունը ու բոլոր արատները, Հայաստանը կդառնա ամենապայծառ, ջերմ ու բարի անկյունն աշխարհում։

Նայի՛ր պատուհանից դուրս, արևը ժպտում է քեզ։

-Անո՛ւշ, որ մի օր հանկարծ որոշես գրասեղանիդ վրայի փոշին սրբել ու գրքերը հավաքել, նախապես ինձ կասես. կփորձեմ դիմանալ այդ մեծ ուրախությանը:

Քեզ ի՞նչ է պետք ուրախ լինելու համար: Պատկերացրու, որ շահել ես անվճար հանդիպում ոսկե ձկնիկի հետ։ Երբևէ մտածե՞լ ես, թե ինչ կխնդրեիր նրանից: Տե՜ս, նոր հարց, որի շուրջ կարող ես մտածել, երբ այսօր պառկես քնելու։ Հը՜մ, իհարկե, եթե մահճակալիդ տակ պառկած հրեշը, օ՜, ների՛ր, թիկնոցավորը թույլ կտա կտրվել քո հորինած հոգսերից ու խնդիրներից։ Հրեշը պառկում էր այնտեղ, երբ փոքրիկ էինք, հիմա նա հեռացել է՝ իր տեղը զիջելով անտեսանելի թիկնոց հագած տխրությանը:

Մի գաղտնիք ասեմ. մայրիկս կխնդրեր ձկնիկից գրասեղանս միշտ մաքուր տեսնել, դրանում վստահ եմ։ Դե լավ, խոստանում եմ՝ այսօր կհավաքեմ այն: Լա՜վ, վրայի փոշին էլ կսրբեմ, որպեսզի մայրիկս ձկնիկին տեսնելիս ավելի լավ բան խնդրի. դե, դա կարող է լինել երբեք չվերջացող շոկոլադե պաղպաղակ ինձ համար։ Պատերացնո՞ւմ ես. անդադար ուտում ես, բայց այն չի վերջանում… Ճիշտ օդում կախված ուրախության նման, որը ի տարբերություն պաղպաղակի՝ պետք չէ խնդրել ձկնիկից, հարկավոր է միայն զգուշորեն վերցնել ու պահել սրտումդ՝ մի փոքրիկ անկյունում։

Երբ փոքր էի, սիրում էի հագնել տոնական մանուշակագույն զգեստս, դու էլ երևի քո կապույտ վերնաշապիկը՝ ձախ անկյունում նարնջագույն գրպանիկ, մազերիս ամրացնել մեծ-մեծ թիթեռնիկներ, նայել հայելու մեջ ու հիացմունքից շողալ։ Իսկ երբ այս ամենին ավելանում էր այն, որ դուրս էի գալիս բակ ու պատահական հանդիպում մեր հարևան Հոռոմսիմին, ով ասում էր․ «Մազերդ ներկա՞ծ են, բալի՛կ ջան, ախր, շատ սիրուն գույն է», ուրախությունս կրկնապատկվում էր։ Ինձ թվում է՝ դու էլ ես նույն ուրախությունը զգացել, երբ ինչ-որ մեկն ասել է, որ աչքերդ գեղեցիկ են, ինչպես աստղազարդ երկինքը։

Հետո, երբ մի քիչ մեծացա, մազերիս գույնն ու մանուշակագույն զգեստս սկսեցին չուրախացնել ինձ: Կարծում եմ՝ դրանք պաշտոնաթող եղան՝ իրենց տեղը զիջելով ավելի կարևոր բաներին: Երբ առաջին դասարանում կարմիր աստղիկ ստացա, ամենաերջանիկ մարդն էի աշխարհում… Երկրորդ դասարանում դա ինձ ուրախություն էր պատճառում այնքան, որքան Ձմեռ պապիկին՝ ամանորյա նրբաբլիթը։

Հետաքրքիր է մարդկային բնավորությունը. այն, ինչն այսօր քեզ ուրախություն է պատճառում, վաղը դառնում է սովորական մի բան, որը հազիվ է նուրբ շրթունքներիցդ մի ժպիտ պոկում։ Տարիների հետ համոզվում ես, որ ուրախությունը նման է երեք սենյականոց բնակարանի՝ քաղաքի կենտրոնում. գնալով թանկանում է: Եթե մեկ շաբաթ առաջ Գվիդոնի հումորը քեզ այնպես էր ծիծաղեցնում, որ աչքերիցդ արցունքներ էին հոսում, ապա այժմ այն հազիվ թե արժանանա ուշադրությանդ: Պատճառն այն է, որ հիմա քեզ ծիծաղեցնելու համար Գվիդոնից պահանջվում է ավելի մեծ սրամտություն, տրամաբանություն, դերասանական խաղ ու պայծառ միտք… Գիտե՞ս՝ այս ամենի մեղավորը մենք ենք՝ կատարելության ձգտող կատարյալներս։ Երբեմն ձգտելով ամենագեղեցիկին, չենք էլ նկատում մեր կողքին եղած ջերմությունը, բարությունն ու տաքուկ ժպիտները… Ես այսօր այնքան ուրախ եմ, իսկ դու դա կնկատե՞ս, եթե ես չասեմ դրա մասին։ Առավոտյան տերևների վրա ցող է լինում, գիշերը լուսնի վրա մարդ է քայլում, անձրևից գինու համ է գալիս, իսկ դրանք երբևէ նկատե՞լ ես։ Ո՛չ, որովհետև դու չափազանց զբաղված ես իրական ուրախություն փնտրելով, դու կրում ես հոգսերի ու խնդիրների գորշասևավուն ակնոց, որը թույլ չի տալիս նկատել մանրուքները: Հանի՛ր դա, տե՛ս, թե որքա՜ն ուրախություն կա օդում։ Երբ սկսես նկատել մանրուքները ու ուրախանալ դրանցից, կյանքը կդառնա ավելի գունավոր, քան ծիածանն է։

Աշխարհին քո ուրախությունն է պետք ու մի մեծ վարդագույն ամպիկ։

Հա՜, բայց այնուամենայնիվ, պիտի փորձեիր, պիտի գնայիր, պիտի քայլ անեիր: Պատճառ ես փնտրում: Դու քեզ ես խաբում, ախր, ինձ չես խաբում: Մարդ ինչքան աննորմալ լինի, որ սովորի, պարապի, բայց առավոտյան արթնանա, հանկարծ որոշի, որ չի ուզում գնալ, մերժման նամակ ուղարկի ու օրվա պլանները 180 աստիճանով փոխի:

Դու մի՛ ափսոսիր քո սխալ արարքների համար: Դու դրանք արել ես անցյալում, ուրեմն թող անցյալում, ինչի՞ ես ծանր բեռի պես քարշ տալիս: Ա՜, թեթև ապրի, էլի, էդ էլ մոդուլով անհավասարում չի, որ չես կարողանում լուծել: Ինչ արել ես՝ լավ ես արել: Ժամանակը քո ձեռքն ա, ոնց ուզում ես` «լցրու», ուզում ես` վերջում դեղին սրտիկներ նկարի սովորությանդ համաձայն, միայն մի՛ կանգնիր ու ափսոսիր: Չկատարած արարքների համար են ափսոսում:

-Վա՜յ, մի հատ երկուսդ էլ սուս մնացեք, գնում եմ դաս անեմ, եղա՞վ: Չգա՛ք,- բղավեցի ես ձախ ու աջ ուսերիս նստած ծովախոզուկների վրա, որոնք միշտ հայտնվում են այն ժամանակ, երբ որոշում պիտի կայացնեմ: Ի տարբերություն շատ մարդկանց, իմ ուսերին նստող երկու մարդուկներն էլ բարի են: Երևի մեր միջի չար մարդուկը ես եմ, որը միշտ լի է «դատարկ» ու «հիմար» կասկածներով, ծայրահեղ փոփոխական որոշումներով և տեղը չնստող սնդիկ բնավորությամբ: Եթե շատ մարդիկ ուզում են վերացնել իրենց բնավորության վատ գծերը, ապա ես անգամ չեմ սկսի քայլեր անել դրանք վերացնելու համար: Որովհետև ես ես եմ: Ես այսպիսին եմ, որովհետև ես Վալենտինան եմ, ես չեմ կարող լինել Գեղանուշը կամ, վատագույն դեպքում, Բարսեղը: Կամ մաթեմատիկական երրորդ աքսիոմով հակադարձած՝ ես Վալենտինան չէի լինի, եթե այսպիսին չլինեի: Հետո էլ մարդը չփոխվող տեսակ է: Սուտ է, մեծ վարդագույն տուփի մեջ դրած գեղեցիկ սուտ, ասեմ ավելին՝ վրան էլ կարմիր «բանտիկ», որ մարդ փոխում է իր բնավորությունը: Բնավորության գծերը անկանխատեսելի են, էն իմ սիրած ռեցեսիվ գեների նման, որ միամիտ չեն ճնշվում, թաքնվում են ԴՆԹ-իդ գաղտնի տնակների տանիքների տակ, ու մեկ էլ մի օր այնպես են դրսևորվում, որ ամաչում էլ ես զարմանալ: Էդ ժամանակ առաջացած զարմանքը համազոր է, երբ օրինակ, պատահաբար իմանում ես, որ Վարազդատ անունով մի տղա քեզ անվանում է խճճված անունով աղջիկ: Աա՜, Վարազդա՛տ, եթե դու հիմա նստած կարդում ես սա, կամ վատագույն դեպքում կանգնած ես, ապա հավատա, նստի՛ր: Հաջորդ նյութս կլինի «Ինչպես անհետացավ Վարազդատը», «Փնտրենք Վարազդատին միասին», «Արի տուն, Վարազդատ», «Ո՞ւր է Վարազդատը» վերնագրերից մեկով կամ, լավագույն դեպքում, եթե տրամադրությունս բարձր լինի՝ «Երեք պատճառ Վարազդատից լրագրողին չխճճելու համար» վերնագրով: Չէ՜, լավ, մի՛ տխրիր, էդքան չեմ խճճի քեզ: Միայն նշտարիկ ու վերջ:

Թեմայից չշեղվելով կամ էլ շեղվելով, որովհետև էս խճճուկը կոնկրետ թեմա չունի, պետք է նշեմ, որ խճճուկը իմ հեղինակային նորաբանությունն է: Եթե լեզվի տեսչությունից ընթերցողներ լինեն, թող մտածեն այս բառը գործածության մեջ դնելու մասին: Հիմա մոդա է, չէ՞, հեղինակային նորաբանություն ստեղծելը: Ինչ վեհ ենք, չէ՞ դառնում: Բա մոդան, էդ շատ կարևոր է, ախր, ո՞նց չնմանվենք ուրիշներին, ամոթ ա, չէ՞, հանկարծ տարբեր միտք արտահայտենք: Վա՜յ, էդ հանցագործություն է: Պիտի սահմանափակ մտածելակերպով ապրենք, ինչ տվել են, դրանով բավարարվենք, ոչնչի մասին չբարձրաձայնենք՝ աննկատ, ինչպես ցորենի մեջ թաքնվող արտույտը, կամ մահճակալի տակ ընկած գուլպայի զույգը, ինչու չէ, բուտերբրոտների մեջ սեղմված հոթ-դոգը: Վա՜յ, բա որ մազերդ դեղին ես ներկում, ա՜յ էդ «ամոթագույն» արարքն է, որ կարող ես անել: Էդ ժամանակ գետինը պիտի մտնես կամ օճառն ու պարանը ձեռքդ մտնես լոգարան: Չնայած դրա հակառակ պատկերն էլ է գործում: Եթե ուզում ես տարբերվել, պիտի անպայման մազերդ կապույտ լինեն, հա՜, չմոռանանք դաջվածքների մասին: Օրինակ, եթե քիչ ես ուզում տարբերվել, կարող ես միայն հավերժության նշանը դաջել դաստակիդ, եթե քչից մի քիչ շատ, կարող ես թիթեռնիկ դաջել ուսիդ, իսկ եթե, ուշադրություն (էս մասը կարդալ սև ակնոցով ու պարտադիր լուրջ դեմքով), ուզում ես աննախադեպորեն ու բացառիկորեն շատ տարբերվել, կարող ես ողջ ձեռքիդ վրա բազմազան, երբեմն գունագեղ դաջվածքներ անել: Չէ՜, մի՛ սահմանափակվիր միայն դաջվածքներով ու մազերի գույնով: Շատ պարտադիր է, որ վեհ միտք արտահայտես, որ դու աթեիստ ես, որովհետև ոչնչի չես հավատում: Մինչդեռ աթեիզմի մասին ոչ մի նյութ չես կարդացել ու չգիտես, որ աթեիզմը ոչ թե հավատ չունենալն է, այլ կոնկրետ Աստծո գոյությունը չընդունելը: Էնպես չի` ես շատ բան գիտեմ Աստծո մասին, կամ էն հավատացյալներից եմ, որ ամեն կիրակի եկեղեցի են գնում, ուղղակի կարծում եմ, որ եթե մի բանի չես հավատում, ուրեմն էդ կա, չէ՞, որ չես հավատում: Էս միտքը հայտնի փիլիսոփաներից մեկինն էր, չմտածես` իմն է, ես վեհ չեմ, էլի:

Եթե ավելի լուրջ նայենք էս խճճուկին, ծիծաղելի կթվա, որովհետև տարբերվելը, ըստ իս, մտածողության ձև է: Ես չեմ ասում, որ դեմ եմ գունավոր մազերին կամ դաջվածքներին, աթեիստներին կամ հավատացյալներին: Ընդհակառակը, կողմ եմ դրանց գործածությանը, ասեմ ավելին` ես էլ եմ աթեիզմ ու դեիզմ ուսումնասիրում, որովհետև կասկածներով եմ մոտենում մեր կրոնին ու փնտրում եմ ինձ հետաքրքրող հարցերի պատասխանները, որ հարցականներ չլինեն: Էնպես չի` մեծ բան եմ անում, էլի վեհության դրսևորում չի: Բայց էդ արտաքին «եսիմինչիկներով» չի, որ մարդը պիտի տարբերվի:

Մտածող մարդիկ քչացել են, հիմա եմ հասկանում, թե ինչ էր ասում ընկեր Գրիգորյանը: Ասում է ՝ բոլորը ռոբոտ են դարձել, ոչ մեկի մտքով չի անցնում մտածի, թե ինչ է անում, կարևորը անի, որ երևա` իբր անում է: Ասում է` կապիկությունների հետևից են ընկնում: Էդպես է, չէ՞, բոլորը ցանկանում են կարծիք արտահայտել, բայց ոչ մեկը չի ուզում մտածել: Ես էլ երբեմն չեմ մտածում, և սխալ արարքներիս պատճառով ծովախոզուկներիս հանում եմ քննարկման ուսերիս վրա:

Ու վերջում, չնայած էս խճճուկը վերջ չունի, միշտ կարելի է բացել, ուզում եմ ընկերոջս միացրած սիրելի տրակտորից, որ անջատեմ` գլուխս հանգստանա:

Բացում եմ աչքերս: Զարթուցիչն անվերջ սուլում է: Նորից պինդ փակում եմ աչքերս, փորձում պատկերացնել երազիս շարունակությունը:

Ահ, արթուն եմ: Սովորականի նման վեր եմ կենում, ևս մեկ օր սկսվեց: Արթնանալուց հետո օրս ինձ չի հերիքում: Անկեղծ ասած, ես շատ եմ հոգնում` նույն դասերը, պարապմունքները, անկապ ժպիտով մարդիկ: Ես հոգնում եմ ոչինչ չանելուց:
Բայց ես սիրում եմ ամեն նոր օրը: Երևի այն բանի համար, որ կյանքը նոր գույներ վերցնի էդ նոր օրից, բնությունը ուրախանա, ու մարդիկ մի քիչ երջանիկ լինեն: Ուղղակի պետք է սիրել ամեն բացվող նոր օրը: Այն մեզ ապրելու նոր շունչ է տալիս, թույլ է տալիս սիրել, սիրվել, շրջապատված լինել մեր ընտրած մարդկանցով: Վերջիվերջո, ամեն մի նոր օրը մի նոր հեքիաթ է, որն ուղղակի պետք է վայելել։
Այս ամենը ես մտածում էի առավոտյան խոհանոցի պատուհանից դուրս նայելիս ու մայրիկի պատրաստած թեյը ստիպված խմելիս:
Էլի մտածում եմ, որ դրա փոխարեն կարող էի երկար քնել, գոնե վերջացնել կիսատ թողած երազը, ոչ թե հորինել շարունակությունը: Արթնանալ, սիրելի գիրքը կարդալ, ֆիլմը դիտել կամ պարզապես մնալ վերմակի տակ:
Ես վերջապես խմում եմ թեյն ու դուրս գալիս:
Ճանապարհին հանդիպում եմ ընկերներիս, բարևում կապտադարչնագույն երկնքին ու լավ տրամադրությամբ գնում դպրոց:
Ես քայլում եմ անձրևից հետո մնացած ջրափոսերի վրայով, ինձ փնտրում դրանց մեջ, հետո ինքս ինձ վրա բարձր ծիծաղում: Էլի մտածում եմ անձրևից հետո եկող հոտի մասին, էլի նայում եմ թփերին, ու այդ ամենը շեղում է ուշադրությունս: Ինչպես միշտ ուշանում եմ:
Դպրոցի մոտ մեքենաներն են ինձ գրավում: Կարծես գարնան հանդես են եկել` կարմիր, կանաչ, դարչնագույն: Բայց այլ բան է ինձ հետաքրքրում՝ ինչու են այդքան պինդ փակել պատուհանները, ինչու չեն թողնում, որ բնության շունչը իրենց քթին էլ դիպչի, իրենք էլ զգան այն, ինչ ես, ծառերը, թփերն ու թռչուններն ենք զգում:
Ես նորից շարունակում եմ քայլել ու վերջապես հասնում եմ դպրոց:
Մեր դպրոցում անձրև օրերին պատուհանի այն կողմում էլ են անձրևանոց պահում: Անհետաքրքիր են։

Արդեն մեկ տարի և մի քանի ամիս է, ինչ Հայաստանում չեմ ապրում, ու չնայած որ երկար ժամանակ չի անցել, բայց հասցրել եմ շատ կարոտել ամեն մի մանրուք Հայաստանի հետ կապված։ Երբ Հայաստանում ասում էին՝ Ֆրանսիա, ես պատկերացնում էի կարծես մի դրախտ։ Գալով այստեղ, այդքան էլ հույսերս չարդարացան։ Լավ երկիր է, ոչ ոք խնդիր կարծես չունի: Ամեն մեկն ապրում է ապրելու համար՝ իրենք միայն իրենց կյանքով, բայց այդքան էլ ինձ դուր չի գալիս նրանց ապրելակերպը։

Դե, ես միշտ Հայաստանի քաղցրության, ժողովրդի սրտացավ ու միշտ իրար հետ լինելու պայմաններում եմ ծնվել և մեծացել։ Հայաստանը կարծես ոչինչ էր ինձ համար, երբ Հայաստանում էի։ Բայց երբ ոտք դրեցի օդանավակայան, հասկացա, որ ամեն օրս, նույնիսկ այն վայրկյանները, որոնք իզուր վատնել եմ՝ ոչինչ չանելով, մի օր շատ կկարոտեմ, կկարոտեմ այնքան, ինչքան որ կույրն է կարոտում իր տեսողությունը։

Ընկերներ, բարեկամներ, նույնիսկ անծանոթներ, որոնց ամեն օր տեսնում էի փողոցում, այստեղ իմ սրտի խորքում հարազատ են դարձել: Կարոտը ոչնչով չի կարող փոխարինվել: Ոչ մի հարստություն չի կարող ավելի թանկ լինել, քան այն պահերը, որոնք կարոտում ես, որոնք տեղի են ունեցել հարազատների, ընկերների կամ նույնիսկ մենակ եղած ժամանակ։

Հայաստանից եկել եմ անորոշ ժամանակով ու չգիտեմ երբ կվերադառնամ իմ հայրենի երկիր: Չգիտեմ, ուղղակի քաղցր հուշերն ստիպում են, որ պայքարեմ, հասնեմ բարձունքների ու կայացած վերադառնամ հայրենիք։

Եթե անկեղծ, ես սառը մարդ եմ։ Երբ փոքր էի, ինչ որ մի տեղ գնալով, երկար ժամանակ մնալով, գալիս էի տուն, և տնեցիք հասնում էին և սկսում համբուրել, հարց ու փորձ անել, թե ինչպես եմ, ինչ եմ արել, բայց ես սառը նայում էի, և կարծես կարոտի ոչ մի նշույլ չկար մեջս։ Դե, ընտանիքիս անդամներն են, ամեն օր տեսել եմ։ Այդպես էի մտածում, բայց մի՞թե Հայաստանը ամեն օր չէի տեսնում, ի՞նչը փոխվեց իմ մեջ, ինչո՞ւ եմ հիմա կարոտում։ Երևի մարդիկ, որոնց հետ անցկացրել եմ ամեն օրս, կամ նրանց, ում ճանաչել եմ Ֆրանսիա գալուց հետո, միգուցե սիրած աղջիկը։ Շատ են պատճառները, շատ են։ Գիտե՞ք, մի հնար ունեմ վերադառնալու Հայաստան: Մի քանի ակնթարթ, մի քանի դրվագ, որոնք տեսնում եմ երազում շատ հաճախ։ Երազում երազում եմ Հայաստանի մասին, ուղղակի չգիտեմ, դա կարոտը թեթևացնո՞ւմ է, թե՞ ավելի խորացնում։

Հաճախ ենք սկսում գնահատել այն, ինչ կորցնում ենք։ Հիմա հասկանում եմ ինչ է կարոտախտը: