Ապրիլն ապրածը

Ռուբեն ու Օնիկ Մանուկյան եղբայրները միասին ապրիլյան ծանր օրերին ամենաթեժ գծում էին՝ Ջրակնում (Ջեբրայիլ): Նրանք երկվորյակ չեն, բայց ծառայել են միաժամանակ և նույն զորամասում: Զրուցում եմ Ռուբենի հետ:

-Ձեր մեջ կա տարիքային տարբերություն: Ինչպե՞ս ստացվեց, որ միաժամանակ և նույն զորամասում ծառայեցիք:

-Չնայած ես տարիքով փոքր եմ, բայց ավելի շուտ գնացի ծառայության, եղբայրս էլ հիվանդության պատճառով մեկ տարով տարկետման մեջ էր: Հետո զանգեցի, ասացի՝ ա՛յ տղա, մենա՞կ ես թողում ախպորդ, արի՛: Ու դրանից հետո երևի ինքն էլ ավելի վստահ դարձավ որոշման մեջ ու եկավ: Ես Ղարաբաղում էի ծառայում, ինքն էլ դիմում գրեց` բերեցին մոտս:

-Ինչպիսի՞ն էր բանակային կյանքը ձեզ համար:

-Իրականում ինչպես պատմում են, հեռվից լսում ու տեսնում ես՝ այդպես չի: Մինչև չես գնում, չես դառնում էդ ամեն ինչի մի մասնիկը, չես հասկանում ծառայության լրջությունը: Ամեն ինչ ավելի մեծ պատասխանատվություն է պահանջում:

-Երկուսով ծառայելը ի՞նչ դրական ու բացասական կողմեր ուներ:

-Դրական կողմերը շատ էին: Միշտ իրար հետ էինք, մեկս մյուսին թև ու թիկունք էինք ցանկացած պարագայում: Ծնողներն էլ ավելի հանգիստ էին: Բացասականն էլ այն էր, որ ոնց քեզ ես նայում, նույն ձևով էլ եղբորդ պետք է ուշադիր լինես, եթե պահը գա, իր արածների համար էլ պետք է պատասխանատվություն կրես: Դե՜, անկեղծ ասեմ՝ մեր միջի «նայողն» էլ ես էի:

-Միասին կռվել եք նաև ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին: Պատրա՞ստ էիք արդյոք դրան և ի՞նչ զգացումներ ունեիք այդ օրերին:

-Ամեն ինչ շատ անսպասելի եղավ. չէինք սպասում այդ կարգի լուրջ կռվի: Բայց որ սկսվեց, արդեն ուզած-չուզած հավաքվեցինք, ամբողջովին կենտրոնացրինք մեր ուժերը ու կռվեցինք:

Այդ պահին արդեն ոչ մի բանի մասին չէինք մտածում: Մեզ մենակ հաղթանակ էր պետք: Կարելի է ասել, վախը թողած զորամասում, մենք բարձրացել էինք դիրքեր: Մարտական ոգին տեղն էր: Փախուստ չունեինք, բոլորս էլ մեր ուժերի չափով առաջ էինք գնում:

-Ինչպիսի՞ն էր ընդհանուր վիճակը ձեր դիրքերում:

-Առաջին, երկրորդ օրերին վատ էին պայմանները: Միայն զենք ու փամփուշտ կար, ու լարվածությունն էլ այնքան մեծ էր, որ մեզ մենակ դրանք էին պետք: Էդ էր մեր հացն ու ջուրը: Բայց հետո ջրի, ուտելիքի ու հագուստի հարցն էլ լուծվեց:

Ընկերներ ենք կորցրել ու լավ ընկեր հրամանատարներ… Հիմնականում տագնապը առաջանում էր, երբ մեր մարտական ամուր ոգի ունեցող հրամանատարները անհայտ կորած էին համարվում կամ զոհվում էին… Ամեն կորցրած ընկերոջ հետ մեզնից ինչ-որ բան ոնց որ պոկվեր, գնար: Մտնում էինք զորամաս ու ինքնաբերաբար իրենց էինք փնտրում, բայց…

Մենք էլ մեր մաշկի վրա ենք զգացել կյանքը կորցնելու վտանգը, սկսել ենք ավելի շատ գնահատել կյանքը ու դրա գինը իրոք հասկացել ենք:

-Որքան էլ ծանր ու դժվար շրջան էր բոլորիս համար, բայց սահմանին, ձեր ընկերների հետ ինչպե՞ս էիք փորձում ցրել լարվածությունը:

-Անկախ ամեն ինչից աշխատում էինք կատակներով տրամադրությունը բարձր պահել, որ գոնե հանգիստ ժամանակ շատ չմտածեինք իրավիճակի մասին: Հաճախ լրագրողներ էին գալիս, նկարահանում էին, խոսում էինք: Դա էլ էր շատ օգնում: Տանն էլ տեսնում ու մի քիչ հանգստանում էին, որ ամեն ինչ կարգին է:

-Ի՞նչ փոխեց բանակը ձեր մեջ, և ըստ ձեզ, ի՞նչ նշանակություն ունի այն յուրաքանչյուր տղայի կյանքում:

-Բանակը, իրոք, առանց չափազանցնելու, շատ բան է փոխում: Մարդու բնավորությունը, մտածելակերպը, ավելի հասունացած ես հետ գալիս, շատ հարցրերի սկսում ես ավելի հանգիստ ու լուրջ վերաբերվել: Բանակը տղայի համար ճիշտ տեղ է: Երբ ծառայում ես, ավելի կամային ես դառնում, կյանքի դժվարությունները հաղթահարել ես սովորում:

-Ձեր պապիկը զինվորական է եղել: Կցանկանայի՞ք շարունակել նրա ուղին:

-Ո՛չ (ասաց կտրականապես): Չեմ սիրում բանակային կյանքը, չեմ ցանկանա աշխատել այդ ոլորտում: Չնայած, Աստված չանի, եթե նորից իրավիճակը լարվի, ես էլ, եղբայրս էլ մեր ընկերների հետ պատրաստ ենք սահման գնալ:

-Ձեր եղբայրը մեդալի ու շնորհակալագրի է արժանացել: Մի փոքր պատմեք դրա մասին:

-Օնիկը «Դրաստամատ Կանայան» շքանշանի է արժանացել` այդ չորս օրը անձնվեր ծառայելու, ընկերներին փրկելու, ճիշտ կողմնորոշվելու ու իրավիճակը լավ գնահատելու համար: Քաջության համար…

Երբ մեր ընկերներից մեկը վիրավորվել էր չեզոք գոտում, Օնիկը, իրեն վտանգելով, մտել ու դուրս էր բերել վտանգավոր դիրքից: Բայց, ցավոք, մեր ընկերը չապրեց…

Բոլոր տղաներին խորհուրդ կտամ գնալ ու ծառայել: Չեմ ուզում ամպագոռգոռ բաներ ասել ծառայության, բանակի վերաբերյալ, բայց, հավատացե՛ք, ամեն տղա իր կյանքում պետք է անցնի այդ փուլը, որ կյանքի մնացած հատվածը ավելի ուժեղ անցկացնի:

Զինվորը չի քնում, նա միայն հանգստանում է…

Ani Harutyunyan

Կարճ ճանապարհ

Երկար ճանապարհ, խառը մտքեր, խոհեր, ականջակալներ ու Lonely Day… Որևէ առարկա պարապող մարդու համար այս ամենը շատ ծանոթ է: Ոմանք այդ ճանապարհը չեն սիրում, շատերի համար էլ դա շատ ռոմանտիկ է: Իսկ ե՞ս: Ես բացում եմ մեր տան դուռն ու մտնում ուսուցչուհուս տուն: Այդքան մոտ է իմ պարապմունքի վայրը:

Միջին դասարաններում հանրահաշիվ-երկրաչափություն էի պարապում: Ճանապարհն էլ բավականին երկար էր: Բայց պարապմունքի գնալիս միշտ ուշանում էի ու այնքան էի շտապում, որ էլ ոչ մի ռոմանտիկայի ժամանակ չէր մնում: Իսկ երբ վերջացնում էի, ուղեղս այնքան ծանրաբեռնված էր լինում, որ մտածում էի միայն շուտ տուն հասնելու մասին:

Իսկ եթե լուրջ, դուրս եմ գալիս մեր բակից, անցնում եմ մի նեղ փողոց ու հասնում եմ պարապմունքի: Էլ ի՞նչ խորհելու, երազելու, ականջակալների մասին է խոսքը:

Աշնան հետ եկած տրամադրություն

Երբևէ նկատել ե՞ք, որ մարդիկ աշնանը ավելի հանգիստ են դառնում, զգացմունքային: Դե դա երևի նրանից է, որ աշունը մի քիչ ռոմանտիկ եղանակ է: Շրջապատումս շատ կան մարդիկ (հիմնականում աղջիկներ), որոնք միշտ ասում են.

-Պաշտում եմ անձրևը… Շատ հավես ա անձրևի տակ քայլել:

Սկսենք նրանից, որ անձրևը լինում է տարբեր տեսակի. արևային, հորդ, քամու ուղեկցությամբ… Արևային անձրևը իրոք ինչ-որ տեղ հաճելի է. դանդա~ղ, ու ու դու ինքդ անկախ քեզանից նրա ռիթմով ես սկսում քայլել, կամ ականջակալներումդ լսվում է նուրբ երգ (ու էլի դանդա~ղ)… Ոնց որ թե ես էլ եմ դառնում քիչ-քիչ ռոմանտիկ…

«Պաշտում եմ անձրևը» խոսքը օդի մեջ է մնում… Ոնց կարող ես պաշտել հորդ անձրևի տակով քայլելու, թրջվելու գործընթացը, որին հետևում է հիվանդանալը: Իսկ այ, քամու ուղեկցությամբ անձրևը միմիայն տանը նստելու, տաք թեյ խմելու եղանակ է:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Աշնանը մարդիկ կարծես բաժանվեն երկու տարբեր խմբերի. մարդիկ, որոնք ամպամած, մռայլ օրերին ինքնըստինքյան իրենց տրամադրությունը գցում են, բայց դա իրենց դուր է գալիս, որովհետև անկախ իրենցից է դա ստացվում: Առանց պատճառի, ուղղակի հաճելի է այդ եղանակը իրենց, և մարդիկ, ովքեր տեսնելով դրսի մռայլ եղանակը, էլի տրամադրության անկում են ունենում,բայց նրա պատճառով, որ տանել չեն կարողանում մռայլ օրերը:

Ես առաջին խմբի անդամ եմ:

Այսօր առավոտյան արթնանում եմ տերևների խշխշոցի ձայնից: Պատուհանից նայեմ տեսնեմ` հարևանուհիս բակի չորացած թափված տերևներն է հավաքում: Միանգամից ֆոտոխցիկս վերցրի, որ ֆիքսեմ հետաքրքիր կադրերը:

-Բարի լու~յս:

-Բարև, Սոն ջան:

-Բա ինչի՞ ես հավաքում տերևները:

-Անիմաստ բակը կեղտոտում ա… Սկվեցին էլի էս օրերը: Ամեն օր վեր կաց ու տերև հավաքի:

Ավլում էր ու լցնում պարկը… Ու այդպես արդեն մեկ շաբաթ կլինի:

Օրինակ, ես շատ եմ սիրում չորացած, դեղնած տերևներ, հիմա բոլորի բակերում էլ լիքն են տերևները, ու ցավոք, մեծամասնությունը դա աղբ համարելով հավաքում է… Գոնե մի որոշ ժամանակ մնա, անցնողը տեսնի այդ գույները, իր մեջ մի քիչ ուրախություն, նոր տրամադրություն արթնանա, նոր հավաքեն:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Ախր աշուն է, բա հո նոր կանաչ խոտ չէ՞ր աճելու: Հիմա պիտի դեղինը, կարմիրը շողա մեր բակերում:

Տարվա չորս եղանակներից էլ դժգոհող մարդիկ կան: Ամռանը ասում են, որ շատ շոգ է, շնչել չի լինում, գարնանը ասում են` խաբուսիկ, զզվելի եղանակ է` մեկ անձրև, մեկ արև, ձմռանը, դե ինչպես գիտենք, շատ ցուրտ է, աշնանն էլ մեր բակերը գեղեցկացնող ամենասիրուն ու գունավոր տերևները հավաքում, թափում են, ասելով թե` աղբ է, մնում է` ինչ անենք:

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Մխիթարյանի

Երևի դա նրանից է, որ մարդիկ դեռ չեն հասկացել, որ ամեն եղանակ իր հետ տարբեր տրամադրություն է բերում, ու պետք չի միշտ դժգոհել:

sona mkhitaryan

Անորոշության դեմ

Ես դժգոհում եմ: Տեսնես` ինչո՞ւ այսպես սկսեցի…

Պատճառներ շատ կան: Վերջերս փոփոխություններ տեղի ունեցան մեր կառավարությունում, չնայած ամեն պահի էլ կատարվում են: Կրթության նախարարը փոխվեց, ու փոխվեցին լիքը բաներ: Դեկտեմբեր ամսին պատրաստվում ենք քննություն հանձնել երեք առարկաներից` հայոց պատմություն, հայոց լեզու, մաթեմատիկա: Ու քանի որ շատ բաներ դեռ անորոշ են, անորոշ կերպով տարածվել է այն լուրը, որ պատմությունը բանավոր պիտի հանձնենք: Ունենք երկու ամիս, ու պատմության հարցերը հաստատ 12-րդ դասարանի թեմաներ չեն լինի…

Հարց. ո՞նց եմ հանձնելու: Ես ինքս լարվող եմ: Պատասխանը կիմանամ, բայց լարվածության պատճառով չեմ կարողանա պատասխանել: Էս դեռ հերիք չի, մի հատ էլ էլի առանց ստույգ իմանալու տարածվել է, որ մայիս ամսին մեր ընտրած երեք առարկաները քննություն պիտի տանք… Հիմա ստացվում է, որ հայոց լեզու, մաթեմատիկա երկու անգամ պիտի քննություն հանձնեմ:

Ու ցավոք, դեռ կոնկրետ նախարարությունից որոշում չի հրապարակվել: Գուցե հրապարակվե՞լ է, բայց դեռ մենք կարգին ծանոթ չենք:

Հեռուստատեսությամբ կրթության նախարարի տեղակալը անընդհատ կցկտուր պատասխաններ է տալիս, որից ոչ մեկը բան չի հասկանում:

Այս անորոշությունից ինչպե՞ս դուրս գանք:

anush mkrtchyan

Գրիչով կամ առանց դրա

Երբևէ մտածե՞լ ես, թե ինչ կլիներ, եթե մարդիկ չհայտնագործեին գրիչը: Բոլորը կսկսեին հավ կամ աքլոր պահել և անընդհատ դրանց փետուրները պոկել ու թաթախելով թանաքի մեջ գրել:

Կամ դպրոցում, որ հարցնեն` ինչի՞ տնային չես գրել, կպատասխանեիր, որ փետուրիս ծայրը քոռացել է: Հետաքրքիր կլիներ, չէ՞:

Բայց գիտե՞ք, որ այդ անշունչ «էակը» շատ խելացի է: Օրինակ, ուսուցչուհին դաս է հարցնում ընկերներիցս մեկին, ով չի սովորել, հետո բարկանում է, ասելով` «Նստի՛ր, երկուս», ու հենց գրիչը տանում է, որ «երկուսը» դնի մատյանի մեջ, գրիչը սկսում է չգրել: Մինչև ուսուցչուհին հասկանում է, որ իրեն նոր գրիչ է պետք, հնչում է զանգը, և ընկերս չի ստանում այդ չարաբաստիկ «երկուսը»: Վերջ, գրիչը փրկեց ընկերոջս…

Իսկ, եթե լուրջ, ապա այդ փոքրիկ սարքը կախարդական էակ է, և առհասարակ մեր շրջապատում շատ չնչին բաներ, երբեմն ուշադրության կարիք ունեն, և արժե մտածել, թե ինչ կլիներ, եթե դա չլիներ:

Գնալով կյանքը զարգանում է, ու մեր 100 դրամանոց գրիչներին փոխարինելու են գալիս գերհզոր գրիչներ: Ի՞նչ գիտենք, շատ հնարավոր է, որ տարիներ հետո գրիչը դառնա փետուրի պես հին: Բայց հիմա, շատ լավ կլիներ, որ իմ գրիչը այսքանը գրեր առանց ինձ: Կամ թեմատիկի ժամանակ, գրիչը դնեիր տողի վրա, ու այն լուծեր այդ անլուծելի թվացող առաջադրանքը:

Բայց չէ, էէէ…. Առանց գրչի էլ մի բան չի: Գրիչները իմ կյանքում թողել են մի անմոռանալի վերք: Դա իմ աջ ձեռքի միջնամատի վրայի կոշտուկն է, որը ինձ ամեն անգամ հիշեցնում է, որ դրա պատճառը գրիչը ուժեղ սեղմելն է:

Բայց մի գաղտնիք բացահայտեմ. ես աջն ու ձախը հենց այդ կոշտուկով եմ տարբերում:

Մինչ ես այսքանը գրում էի, կոշտուկ արդեն կարմրեց, ու ինձ թվում է, որ այն ավելի կմեծանա, եթե շարունակեմ: Այնպես որ, կարևորեք գրիչները և մի մոռացեք թույլ սեղմել կոշտուկներից խուսափելու համար:

anush hovhannisyan

Մի կյանք

Տեսնել, հավանել, սիրահարվել, սիրել, կարոտել, լինել միասին, ժպտալ… Այս բոլորը պարզ գործողություններ են, որոնք մենք անում ենք մեր կյանքի ընթացքում, և հենց դրանցից է կախված մեր ողջ ապագան: Բայց արդյո՞ք հեշտ է դրանք իրականացնել, իհարկե ոչ, քանի որ հենց առաջին քայլից է կախված ամենակարևոր վերջին կետը` ժպտալը: 

Ցավոք, ոչ բոլորն են կարողանում ժպտալ ու լինել երջանիկ կամ թեկուզ, որ ամենակարևորն է, լինել միշտ միասին:

Սերը մի մեծ հասկացություն է, որը յուրաքանչյուրս ընկալում ենք յուրովի: Բոլորս էլ սիրահարվում ենք, ոմանք լինում են երջանիկ, իսկ ոմանց մոտ էլ պարզապես ոչինչ չի ստացվում:

Իսկ երբևէ տեսե՞լ եք սերը: Ես կարող եմ վստահ ասել, որ տեսել եմ և ուզում եմ պատմել:

Ընդամենը մի քանի օր առաջ ներկա էի մի արարողության, որը ես անվանեցի «Ոսկե հարսանիք»: Ինչո՞ւ, որովհետև նշվում էր ամուսնության 50-ամյակ: 50 տարի լինել միասին. Նախ` տեսնել, հավանել, սիրահարվել, սիրել, կարոտել, լինել միասին, ժպտալ… Ապրել միասին, ապրել հանուն իրար, հասցնել միասին անել ավելին, քան պահաջվում է… «Նորապսակները», ինչպես նշում էին արարողության հյուրերը, ողջ ընթացքում միասին էին ձեռք-ձեռքի բռնած, պարում էին միասին, ու սա է իրական սերը…

Anna Andreasyan

The 100

Ես սովորություն ունեմ մի բանով տարվելու: Տարվելը մեղմ է ասված: Հիմնականում այդ ինչ-որ բաները լինում են կա´մ ֆիլմեր, կա՛մ գրքեր՝ իրենց հերոսներվ հանդերձ: Ու վերջ, սկսվեց պաշտամունքի երկարատև ու տանջալից շրջանը: Եվ այն վերջանում է միայն այն ժամանակ, երբ հայտնվում է մի նոր պաշտամունքի առարկա: Ստացվում է՝ ես երբեք առանց իդեալի չեմ մնում:

Հիմա բոլորը կասեն, թե իրենց հետ էլ է այդպես: Բայց՝ չէ: Ես չափազանց խորն եմ տարվում:

Մի օրինակ բերեմ: Ես ու քույրս սկսեցինք միասին նայել մի ամերիկյան սերիալ: Երկուսս էլ շատ սիրեցինք այն: Ուրախանում էինք նույն չափով, տառապում՝ նույն ուժգնությամբ: Թվում էր՝ մենք հավասար չափով էինք սիրում հերոսներին, առհասարակ ֆիլմը: Նույնիսկ ինձ էր սկսել այդպես թվալ:

Բայց երբ սերիալի հերթական եթերաշրջանը ավարտվեց, և մենք պետք է սպասեինք հաջորդին, որը սկսվելու էր մեկ տարի հետո՝ քույրս շատ արագ մոռացավ այն, իսկ ես՝ ոչ: Ընդհակառակը, էլ ավելի էի կապվում սերիալին, տարվում նրանով: Հետևում էի սերիալի մասին բոլոր նորություններին: Ես ապրում էի դրանով:

Ֆիլմի նոր մասերը դուրս էին գալիս ամեն ուրբաթ: Այսպիսով, ինձ համար շաբաթվա մյուս օրերը գոյություն չունեին: Դրանք լոկ խոչընդոտ էին, որ ինձ բաժանում էրն բաղձալի ուրբաթից: Ու հենց նայում էի սերիան, նորից անհամբերությամբ սպասում էի հաջորդին: Եվ հաշվի չէի առնում, որ բացի ուրբաթից էլի օրեր կան:

Իմ բոլոր ծանոթները, ովքեր նույնիսկ չէին էլ նայել, ատում էին այն: Հիմա ասեմ՝ ինչու: Ես այնքան էի նրանց մոտ խոսում սերիալիցս, պատմում, պատմում ու էլի պատմում, որ նրանց հոգնեցնում էի: Իսկ իմ պատմելու և խոսելու նյութը անսպառ էր: Ես խոսում էի դրանից այնքան, մինչև դիմացինս հոգնում էր և էլ չէր լսում:

Եթե իմանային, թե ես ինձ ինչքան բավարարված ու լավ էի զգում այն պատմելուց՝ երևի հավերժ լսեին ինձ: Խոստովանում եմ ձեզ, հասկանում եմ, որ այդպես չի կարելի, բայց չգիտեմ` ինչպես վարվել:

Հ.Գ. Մոռացա սերիալի վերնագիրը ասել «The 100»:

qristine epremyan

23-ը

Ասում են՝ ուսանողը իրավունք ունի դասի չգնալու, եթե նա մահացել է։ Դե՜, քանի որ ես չեմ մահացել, այլ պարզապես ունեմ գլխացավ ու բարձր ջերմություն, ստիպված եմ վերցնել իմ չեղած տրամադրությունը, վեր կենալ և գնալ համալսարան…

Էլի կանգառում եմ ու էլի սպասում եմ «իմ սիրելի» 23-ին։ Հեռվից էլ տեսանելի էր, որ ավտոբուսը լիքն է, և էլի ոտքի վրա եմ գնալու ողջ ճանապարհս։

Բացվեցին ավտոբուսի դռները։ Մի ոտքս դեռ դրսում էր, երբ զգացի, որ պայուսակս այլևս ձեռքիս չէ։ Ինչ որ մեկն անմիջապես վերցրեց այն, առանց զգուշացնելու…

-Էս ինչ սիրուն-սիրուն աղջիկներ են գալիս։ Արի՜, արի՜, բալա ջան։ Էս ինչ բոյով, սիրուն աղջիկ ես: Արի մոտս կանգնի, բռնեմ քեզ` հանկարծ չընկնես։- Բարձացնում եմ գլուխս ու նկատում տատիկին, ով կլիներ մոտ 70-75 տարեկան, բայց ուներ 20 տարեկանի աշխուժություն։

Երկու տեղանոց նստարանին նստել էին երեք հոգի՝ մի կին, մի երիտասարդ աղջիկ և տատիկը՝ նրանց մեջտեղում։ Մի ձեռքում պայուսակն էր, մյուս ձեռքով պինդ բռնել էր երիտասարդ աղջկա ոտքերից, որ ավտոբուսի տատանումներից հանկարծ չընկնի։ Նրա դիմաց էլ, իրար կողքի նստել էին մի կին և մի երիտասարդ։ Ու տատը դիմում է երիտասարդին․

-Այ տղա, վեր կաց։ Դու ֆայմ չունե՞ս։ Վեր կաց, թող էս երեխեն նստի,-մատնանշում է ինձ։ Իսկ տղան ծիծաղում է ու ասում՝ չէ։

Մի քանի րոպե տատի դիտողությունները լսելուց հետո, երևի ամոթից, տղան վեր կացավ և զիջեց իր տեղը ինձ։ Վերցրի պայուսակս ու տեղավորվեցի։

Տղայի ձեռքին սև տոպրակ կար։ Երբ նա ոտքի ելավ, տատը վերցրեց նրա ձեռքից այն ասելով.

-Մյուս անգամ սև տոպրակի մեջ նվեր չդնես,- բացեց այն։ Տոպրակի մեջ էլի սև տոպրակ կար։- Էլի սենց բան տեսնեմ, վերցնելու եմ ձեռքիցդ ու շպրտեմ մի կողմ։-շարունակեց, արդեն մի փոքր բարկացած։

Տղան ծիծաղելով հետ քաշվեց։

Ավտոբուս բարձրացան երկու կին, որոնցից մեկին տատը «կլոր» անվանեց, երևի մի փոքր գեր լինելու պատճառով։ Նրանց ձեռքից էլ քաշեց ու վերցրեց պայուսակները՝ խեղճերին շփոթմունքի մեջ գցելով։

Ամբողջ ճանապարհին խոսում էր, պատմում իր մասին, մեզ էլ հաճոյախոսություններ անում։

-Էս իմ ասել-խոսելը որ չլիներ, ես շուտվանից մեռած կլինեի։ Բայց ինձ սենց աշխույժ մի նայեք։ Ես շատ ցավ եմ տեսել։ Հեսա, հասնում եմ իմ կանգառին։ Կիջնեմ` ինձանից կպրծնեք։ Տանեմ էս եղածն էլ ծախեմ, որ մի քիչ փող գա ձեռքս,- ու կարծես տխրություն իջավ աչքերին։

Հասավ իր կանգառին․

-Սիրու՜ն տիկին, ա՛ռ, վերցրու պայուսակդ։ Ա՛յ տղա, ո՞ւր ես, արի դու էլ տոպրակդ վերցրու, տատին իջնում ա։ Դե՜, երեխեք ջան, Աստված օրհնի ձեզ։ Լավ մնացեք։ Ձեր բալեքին էլ լավպահի,- դիմեց երկու կանանց։

Երկու մեծ տոպրակ ուներ, երևի՝ ծանր։ Ու անգամ իջնելիս էն խեղճ տղային էլի նախատեց․

-Այ տղա, չես ֆայմո՞ւմ, օգնի՛։ Էս տոպրակներս իջեցրու։

Տրամադրությունս բարձրացնելուց զատ, տատը ինձ մի խրատ տվեց. անկախ սոցիալական վիճակից, անկախ կյանքի տված հարվածներից, մարդը պիտի շարունակի ՄԱՐԴ մնալ, ժպտալ ու սիրել կյանքը, քանի որ այն տրվում է միայն մեկ անգամ…

Մեր կողքին ապրող վետերանները

Հարցազրույց Արցախյան ազատամարտի մասնակից Աշոտ Շահենի Սարգսյանի հետ:

Լուսանկարը՝Սոնա Մխիթարյանի

Լուսանկարը՝Սոնա Մխիթարյանի

-Կպատմե՞ք պատերազմից, երբ եք գնացել, ովքեր էին մեր գյուղից:

-Ծնվել ու մինչև հիմա ապրում եմ մեր գյուղ Ակնալճում: Ես պատերազմը սկսելուց տասնվեց տարեկան էի: Գյուղից էլի գնացողներ կային: Գյուղի ջոկատի հրամանատարը Հայկն էր: Հայկն էր, Մուրադը, Ֆերդինը, էս մեր հարևան Արայիկն էլ: Իրենց շքանշան էին տվել` «Մարտական խաչ» առաջին աստիճան:

Մենք պահում էինք Հադրութի գյուղերը. մոտ վեց, յոթ գյուղ: Երկու տարի էնտեղ եմ մնացել: Ընթացքում կռիվը հանդարտվեց՝ եկանք տուն, բայց 92-ին նորից ուժեղացավ: Գնացինք Արծվաշեն. օգոստոս ամիսն էր: Արծվաշենի կռիվները շատ ուժեղ էին: Էնտեղ եղել ա, որ երկու հոգով հարձակվել ենք մի դիրքի վրա: Շատ դժվար էր: Արծվաշենը ոնց որ կղզի լիներ: Չորս կողմից թուրքեր էին: Հայաստանի սահմանից 25 կմ թուրքերի միջով գնում էինք, նոր գյուղն էր: Հետո Վազգեն Սարգսյանը եկավ 92թ.-ի հուլիսին ու ասաց, որ կամ պիտի կռվենք, պայքարենք ու գրավենք, հետ չգնանք, կամ պիտի հանձնենք:

-Զինամթերքը բավականացնո՞ւմ էր:

-Սկզբից չկար զենք. որսորդական հրացաններ էին: Դեռ հայկական բանակ չկար: Մի հատ ավտոմատ ունեինք, էն էլ դպրոցինն էր: Վերանորոգել էինք ու մի կերպ օգտագործում էինք: Այդ թվերին ոչ մեկը չի օգնել մեզ: Նորմալ հագուստ էլ չունեինք: Մեր գումարներով վառոդ, փամփուշտ, հագուստ, վրան էինք առնում: 1992 թ.-ին, երբ Պաշտպանության նախարարությունը կազմավորվեց, արդեն զինամթերք տալիս էին:

-Ի՞նչ զինվորական կոչում եք ունեցել:

-Մինչև իմ վիրավորվելը պիտի ինձ լեյտենանտ տային, բայց որ վիրավորվեցի ու երկար ժամանակ չգնացի՝ չտվեցին: Բուժվելուց հետո գնացի, որոշ ժամանակ անց Արցախ կոմիտեի նախագահը եղա: Օգնություններ էինք բաժանում. մեր միջոցներով հայթայթում էինք սնունդ, հագուստ ու բաժանում էինք զոհվածների ընտանիքներին:

-Իսկ ինչպե՞ս եք վիրավորվել:

-Կռիվները ուժեղացել էր էլի: Արծվաշենն էլ արդեն գրավել էին: Թշնամին հարձակվեց մեզ վրա ժամը 12-ի կողմերը՝ ցերեկը: 10 -11 հոգով եկան ու հայերեն էին խոսում, իբր մերոնցից էին: Ասում էին` մի խբեք մեզ: Իրենք շատ էին մոտեցել մեզ ու սկսեցին կրակելը: Ու հենց այդ ժամանակ վիրավորվեցի: 1992թ.-ի օգոստոսի 11-ին:

-Բուժվելուց հետո մասնակցե՞լ եք նորից պատերազմին:

-Բուժումից երկու ամիս հետո էլի գնացել եմ,բայց վիճակ չկար վրես: Փամփուշտը մարմնիս միջով անցել էր, բայց որ մի քիչ ավելի լավ էի, երեք անգամ էլի գնացել եմ:

-Իսկ հիմա առողջական խնդիրներ ունե՞ք:

-Խնդիրներ կան, ո՞նց չէ: Դե տարեցտարի մեծանում եմ, թեթև մրսելուց հիվանդանում եմ: Դժվար ա, շատ դժվար ա: Էդ թոշակով ոչ մի բան չեմ կարողանում անել, չեմ հասցնում:

-Չե՞ք աշխատում:

-Աշխատում եմ, բայց քիչումիչ:

-Իսկ որպես պատերազմի մասնակից, պետության կողմից որևէ ուշադրության արժանացե՞լ եք:

-Երկրորդ կարգի հաշմանդամ եմ, թոշակ եմ ստանում: Անցած տարի միլիոն 300 հազարի շինանյութ են տվել: Ես էլ տանիքը փոխեցի: Ձրի են տվել: Անձամբ նախարարը:

-Եթե էլի պատերազմ լինի` կգնա՞ք:

-Բոլորիս պարտքն ա, չես կարող չգնալ: Ասենք, տես` քառօրյա պատերազմին գյուղի տղերքով արդեն պատրաստվել էինք, որ գնայինք: Մենք չպաշտպանենք, ո՞վ պիտի պաշտպանի մեր հայրենիքը:

Հ.Գ. Կուզենայի այնպես լիներ, որ պատերազմի մասնակիցները լինեն բոլորիս ուշադրության կենտրոնում: Նրանցից շատերը կորցրել են իրենց առողջությունը, դժվարությամբ են աշխատում և ապրում: Ինչ էլ լինի, պետք է նրանք միշտ զգան իշխանությունների և հասարակության հոգատարությունը:

Կարևորը` չնահանջել

Ես Գրիգորն եմ: Զբաղվել եմ ըմբշամարտով հինգ տարի: Ինձ սպասվում էր փայլուն ապագա: Ցավոք, ես ծնկի վնասվածք ստացա, բայց այնքան շատ էի սիրում այդ սպորտաձևը, որ որոշ ժամանակ ծնողներիս չէի ասում այդ վնասվածքի մասին: Սկզբում այդ մասին միայն մարզիչս գիտեր: Մեզ սպասվում էր լուրջ մրցույթ: Մարզիչս ցանկանում էր, որ ես այդ մրցմանը մասնակցեի: Ստիպված հայրիկիս ասացի այդ վնասվածքի մասին: Շատ մտորելուց հետո հայրիկս ինձ ասաց.

-Տղաս, ցանկանո՞ւմ ես այդ մրցմանը մասնակցես:

Դե, ես էլ շատ էի սպասել այդ լուրջ մրցմանը և պատասխանեցի.

-Այո, պապ, շատ եմ ուզում մասնակցել: Ախր, շատ եմ սպասել, է՜:

Եվ հայրիկը ասաց.

-Գնա՛, բայց զգույշ կլինես:

Իմ քաշային կարգում էր նաև ընկերս՝ Արթուրը: Ես Արթուրի հետ էի մարզվում: Եվ ստացվեց այնպես, որ ես ու Արթուրը պետք է իրար հետ մրցեինք, և հաղթողը կմտներ եզրափակիչ: Ծունկս շատ էր խանգարում ինձ: Եվ ես ասացի մարզիչիս, որ չեմ կարող այդ գոտեմարտում մրցել: Դե, մարզիչս ինձ համոզում էր, որ մրցեի, բայց եղբայրասիրությունս ավելի ուժեղ գտնվեց, և ասացի, որ թող հաղթանակը նվիրեն Արթուրին: Անցավ մի քանի ժամ, և պետք էր արդեն գոտեմարտեին երրորդ և առաջին տեղերի համար: Ես պայքարելու էի երրորդ տեղի համար: Ցավը մի փոքր թուլացել էր: Ուժերս կենտրոնացրի այդ գոտեմարտում և շատ արագ հաղթանակ տարա, որով էլ գրավեցի երրորդ տեղը: Ծնողներս իմանալուն պես անչափ ուրախացան: Երբ եկա տուն, հաղթանակս տոնեցի ընտանիքիս հետ:

Այդ մրցույթը ինձ համար վերջինը եղավ: Բժիշկները թույլ չտվեցին շարունակել այդ սպորտաձևով զբաղվել: Փորձեցի շարունակել, բայց չկարողացա:

Տխրեցի շատ, բայց որոշ ժամանակ անց ինձ առաջարկեցին զբաղվել բազկամարտով:Այժմ մարզվում եմ, բազկամարտը նույնպես ինձ դուր է գալիս: Պատրաստվում եմ հոկտեմբերի 16-ին կայանալիք մրցումներին: Հուսամ այս անգամ ոչ մի բան չի խանգարի: