«Իմ հավասարության պատմությունը»

Օրերս համացանցում հայտնվեց «Խտրականության դեմ պայքարի և հանուն հավասարության» կոալիցիայի կողմից կազմակերպված մրցույթի հայտարարությունը, որը մեզ շատ հետաքրքրեց: Որոշեցինք ավելի մանրամասն իմանալ թե՛ մրցույթի, թե՛ կոալիցիայի մասին: Ձեզ ենք ներկայացնում մրցույթի պայմանները և հարցազրույցը՝ կազմակերպիչների հետ:

«Իմ հավասարության պատմությունը» խորագրով էսսեների և լուսանկարների մրցույթ

«Խտրականության դեմ պայքարի և հանուն հավասարության» կոալիցիան հայտարարում է խտրականության հիմնախնդիրների վերաբերյալ «Իմ հավասարության պատմությունը» խորագրով էսսեների և լուսանկարների մրցույթ։

Մրցույթին կարող են մասնակցել բոլորը՝ առանց տարիքային, գենդերային, ազգային, կրոնական և այլ սահմանափակումների։

Անհրաժեշտ է միայն ստեղծագործական միտք, համարձակություն ու ձեր կարծիքը կիսելու ազատություն, որոնց շնորհիվ հասանելի կդարձնեք ձեր պատմությունը՝ խտրականության, ձեզ երբևէ մտահոգած անհավասարության կամ այն հաղթահարելու հաջողության մասին:

Մասնագիտական հանձնաժողովը կընտրի երկու անվանակարգերում լավագույն աշխատանքները։

Ընտրության չափանիշներն են՝

նյութը պետք է լինի հանրամատչելի,

ներկայացվի խտրականության, իրավահավասարության, տարբեր ոլորտներում հավասարության հիմնահարցերը,

չպետք է պարունակի մարդու արժանապատվության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների հանդեպ անհարգալից վերաբերմունքի տարրեր,

պետք է պահպանի անձի անձնական կյանքի նկատմամբ հարգանք,

պետք է պահպանվի հեղինակային մոտեցումը:

Մրցույթի տեխնիկական պահանջներն են՝

Էսսեները՝ 400 – 800 բառի սահմաններում

Լուսանկարները՝ JPEG ֆորմատով (1000 -ից px ավել):

Յուրաքանչյուր անվանակարգում հաղթողներին կհանձնվեն վկայագրեր և դրամական պարգևներ

1-ին տեղ՝ 200000 դրամ,
2-րդ տեղ՝ 100
000 դրամ,
3-րդ տեղ՝ 50.000 դրամ:

Վերոնշյալ չափորոշիչներին համապատասխանող էսսեներն ու լուսանկարները մրցույթի ընթացքում, մասնակցի համաձայնության դեպքում՝ կհրապարակվեն Կոալիցիայի կայքէջում և կտարածվեն Կոալիցիայի Ֆեյսբուքյան էջով։

Յուրաքանչյուր անվանակարգում առավելագույն դրական արձագանքներ (լայքեր և կիսումներ հավաքած) մեկական նյութի հեղինակ կարժանանա խրախուսական մրցանակի։

Ձեր նյութերը կարող եք ուղարկել info@havasar.am էլ. հասցեին կամ անձամբ ներկայացնել Կոալիցիայի գրասենյակ՝ ք. Երեւան, Մ. Խորենացի 15, Էլիտ պլազա բիզնես կենտրոն, 1B2 սենյակ հասցեով:

Նյութերի ընդունման վերջնաժամկետն է 2017թ. նոյեմբերի 20-ը՝ ժամը 18։00-ն։

Լրացուցիչ տեղեկությունների համար կարող եք զանգահարել Կոալիցիայի գրասենյակ 060 657307 հեռախոսահամարով կամ գրել մեր էլ փոստին communication@havasar.am

 

Զրուցում եմ Ստելլա Գևորգյանի՝ «Խտրականության դեմ պայքարի և հանուն հավասարության» կոալիցիայի հաղորդակցման թիմի համակարգողի հետ:

-Ի՞նչ նպատակ է հետապնդում մրցույթը:

-Մենք համոզված ենք, որ յուրաքանչյուր քաղաքացի իր կյանքի ընթացքում այս կամ այն կերպ բախվում է խտրական վերաբերմունքի: Եվ մտածեցինք, որ կոալիցիային հետաքրքիր կլինի, թե ինչ պատմություններ կան հենց խտրականության հետ կապված, թե որքանով է մեր հասարակությունը պատկերացնում՝ ինչ է խտրականությունը, ինչ է հավասարությունը: Հասկանալը, թե որքանով է հասարակությունը ծանոթ այդ գաղափարին, այդ հասկացություններին, մեր կոալիցիայի գործունեության հիմնական ճյուղերից մեկն է: Հայտարարությունից արդեն պարզ է, որ ունենք երկու անվանակարգ՝ էսսե և լուսանկար: Խտրականություն ընդհանրապես չկա, մրցույթին կարող է մասնակցել ցանկացած մարդ: Արդեն ունենք նամակներ, էսսեներ, որտեղ մարդիկ պատմում են խտրականության իրենց դեպքերի մասին: Այս բոլոր էսսեների մեջ առանցքայինը պետք է լինի մարդկային պատմությունը՝ կապված կա՛մ հենց հեղինակի, կա՛մ իր միջավայրի հետ: Կարելի է մեկ լուսանկարով պատկերել մի պատմություն, ինչը, կարծում եմ, բավականին բարդ է: Էսսեների մեջ կարող են ներառվել նաև անձնական որոշ գաղափարներ, վերլուծություններ: Միակ սահմանափակումը երևի բառերի մեջ է՝ էսսեները պետք է լինեն 400-600 բառ, սակայն եթե գաղափարը հետաքրքիր է, կթույլատրվի և ավելին: Իսկ լուսանկարների համար այդ սահմանափակումը այն որակն է, որը մեզ թույլ կտա հրապարակել լուսանկարը, իսկ հետագայում, եթե ունենանք ցուցահանդես, ներկայացնել այն ցուցահանդեսում:

Ունենք ևս մեկ անվանակարգ՝ ամենաշատ լայքեր հավաքած նյութերը, դրանք նույնպես կստանան խրախուսական մրցանակներ: Չնայած, որ հայտարարության մեջ նշված է, որ բոլոր նյութերը տեղադրվելու են մեր կայքում և տարածվելու են մեր ֆեյսբուքյան էջից, մենք ևս մեկ անգամ հարցնում ենք բոլոր մասնակիցներին՝ արդյո՞ք նրանք դեմ չեն, որ նյութը տպագրվի: Էսսեների ու լուսանկարների տարածման այս երևույթը ևս շատ կարևոր է, այսպիսով մենք ճանաչելի ենք դառնում, փորձում ենք հասկանալ, թե մարդկանց ինչ է հետաքրքրում այս պահին:

-Ի՞նչ սկզբունքով են ընտրվելու նյութերը:

-Հայտարարության մեջ նշված կոնկրետ կետեր կան՝ նյութը պետք է վերաբերվի խտրականությանը, հավասարության գաղափարներին, պետք է ունենա հեղինակային մոտեցում, այսինքն՝ ոչ մի տեղից կրկնօրինակված չլինի: Մենք հնարավորինս հարգելու ենք հեղինակի իրավունքը: Նախընտրելի է, որ նյութերը մինչև մեզ ուղարկելը հրապարակված չլինեն: Դա մեզ անհրաժեշտ է հասկանալու համար, թե մրցույթը ինչ արդյունք տվեց, քանի որ սա մեր առաջին փորձն է նման բան կազմակերպելու: Պետք է հասկանանք մեր դրական և բացասական կողմերը, որպեսզի որոշենք՝ արդյո՞ք մրցույթը շարունակական կդառնա, թե՝ ոչ: Մտածում ենք նաև կազմակերպել ցուցահանդես ոչ միայն Երևանում, այլ նաև մարզերում: Մրցույթի վերջնաժամկետը նոյեմբերի 20-ն է, հանձնախմբում ներառված են կոալիցիայի ներկայացուցիչներ, լրագրողներ, իրավաբաններ, լուսանկարիչներ: Փորձելու ենք համատեղ ուժերով անկողմնակալ գտնել ամենա-ամենա նյութերը, լուսանկարները: Յուրաքանչյուր անվանակարգն ունի երեք տեղ, ինչպես նաև՝ խրախուսական մրցանակներ:

Անահիտ Չիլինգարյան, «Խտրականության դեմ պայքարի և հանուն հավասարության» կոալիցիայի համակարգող: 

-Ե՞րբ է ստեղծվել «Խտրականության դեմ պայքարի և հանուն հավասարության» կոալիցիան, ի՞նչ նպատակով և ի՞նչ կազմակերպություններ են այժմ մտնում կոալիցիայի կազմի մեջ:

-Ոչ ֆորմալ կերպով կազմակերպությունների համագործակցությունը սկսվել է դեռևս 2012-2013 թվականներին, երբ սկսեցին բարձրաձայնվել խտրականությանը և հավասարությանը վերաբերող խնդիրները, իսկ պաշտոնապես գրանցվեցինք այս տարի հունվար ամսին: Կոալիցիան հասարակական կազմակերպությունների և անհատների միություն է, որոնք հավաքվել են հավասարության իրավունքի ջատագովման շուրջ: Կոալիցիայի անդամներ են այժմ 11 կազմակերպություններ և մեկ անհատ: Կազմակերպությունները գործում են շատ տարբեր ոլորտներում, օրինակ՝ մարդու իրավունքների պաշտպանության լայն շրջանակի շուրջ գործող կազմակերպություններ՝ Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեն, Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը, ունենք հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպություն՝ Գյումրիում գործողԱգաթ կազմակերպությունը: Կոալիցիայի անդամ են նաև կանանց իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող, գենդերային հավասարության ջատագովող կազմակերպություններ՝ ա, Հասարակություն առանց բռնության Հկ-ները, սեռի և սեռական կողմնորոշման եւ գենդերային ինքնության հիմքով խտրականությունների դեմ պայքարող կազմակերպություններ՝ Փինք Արմենիա, Նոր Սերունդ, Համագործակցություն հանուն ժողովրդավարության կազմակերպություն որպես կրոնական կազմակերպությունների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպություն, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ով ապրող անձանց իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպությունը՝ Իրական աշխարհ, իրական մարդիկ, մեդիայի հետ աշխատանքում մասնագիտացված կազմակերպություն՝ Հանուն հավասարության իրավունքների, առողջապահական իրավունքի ոլորտում մասնագիտացված՝ Իրավունքի զարգացման կենտրոն և մեկ անհատ՝ ծրագրի համակարգողս:

-Ինչո՞վ է խտրականության դեմ պայքարը կարևորվում, Հայաստանում հատկապես ո՞ր ոլորտներում են շատ հանդիպում նման դեպքեր: 

-Մենք կարևորում և ջատագովում ենք հավասարությունը, մեզ համար կարևոր է, որ յուրաքանչյուր անհատ Հայաստանում հավասար հնարավորություն ունենա ինքնիրացվելու: Եթե վերլուծենք, կտեսնենք, որ բոլորս էլ խտրականության ենթարկվել ենք: Խտրականություն կարող է դրվել սեռի հիմքով, Երևանից կամ մարզերից լինելու պատճառով, առողջական վիճակի հիմքով, օրինակ՝ անձը ունի որոշակի առողջական խնդիրներ և դրա պատճառով չի կարողանում աշխատանք գտնել: Մենք հասկացանք, որ գոյություն ունեն խտրականության դեպքեր, առկա են անհավասար մոտեցումները՝ կլինի դա պետության կողմից դրսևորվող, թե մարդ-մարդ հարաբերություններում: Ու նաև գիտակցեցինք, որ միշտ չէ, որ մենք հասկանում ենք՝ այդ իրավունքի խախտումը հետևանք է հենց խտրական վերաբերմունքի, անհավասարության, խարանի, կարծրատիպերի, նախապաշարմունքների: Ու մենք որոշեցինք իրականացնել՛ հետազոտական աշխատանքներ, իրավունքի պաշտպանության ուղղված գործողություններ, եւ փորձել կոտրել այդ կարծրատիպերը:

-Գործնականում ինչպե՞ս եք պայքարում խտրականության դեմ:

-Փորձում ենք պայքարել տարբեր ուղղություններով. առաջինը իրազեկվածության բարձրացումն է է: Դրան է ուղղված նաև այս մրցույթը՝ մարդկանց իրազեկել, թե ինչ է խտրականությունը և ինչ կարևոր է հավասարությունը: Իրազեկվածության միջոցառումներ, դասընթացներ ենք իրականացնում, մյուս կողմից՝ փորձում ենք ազդել իրավական դաշտի վրա: Այսինքն՝ մեր ջանքերն ենք ներդնում, որպեսզի պետական մարմինների կողմից ընդունվեն այնպիսի իրավական կարգավորումներ, որոնք կօգնեն մարդկանց պայքարել խտրականության դեմ և հասնել իրենց իրավունքների պաշտպանությանը:

Մեր աշխատանքի մյուս ուղղությունը հենց խտրականության ենթարկվող անձանց օգնություն, աջակցություն ցույց տալն է, մենք նաեւ վերջերս սկսել ենք տրամադրել անվճար իրավաբանական աջակցություն: Մենք փորձում ենք աշխատել այն խմբերի հետ, որոնք մեր դիտարկմամբ առավել շատ են ենթարկվում խտրականության, և որը տեսանելի է մեզ համար: Օրինակ՝ սոցիալ-հոգեբանական հաշմանդամություն ունեցող անձինք (հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձինք), ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ -ով ապրող մարդիկ: Եթե անձը պարբերաբար խտրականության է ենթարկվում, նա սկսում է կամաց-կամաց իր ուժերին չվստահել, վստահ չլինել, որ ինքն իրեն կարող է պաշտպանել: Մենք առաջին հերթին փորձում ենք անձանց իրազեկել իրենց իրավունքների մասին, որ իրենք իրավունք ունեն չենթարկվելու խտրականության, իրավունք ունեն օգտվելու հանրությանը հասու բարիքներից, և իրազեկում ենք նրանց այն գործիքների մասին, որով կարող են պայքարել այդ խտրականության դեմ:

Դե, ինչ, դուք արդեն տեղեկացվեցիք, թե մրցույթի մասին, թե կազմակերպիչների, մնում է միայն հաջողություն մաղթել բոլոր նրանց, ովքեր որոշել են փորձել իրենց ուժերը: Հիշեք վերջնաժամկետի մասին: 

arxiv

Հայրենիքը այս է ահա

Առավոտ

Ձեռքս բռնած մի լավ հայրիկ,

Պատշգամբից նայող մայրիկ,

Մանկապարտեզ տաքուկ, սիրուն,

Ուսուցչուհի ինձ սպասող,

Զվարթ, զնգուն աղջիկ, տղա-

Հայրենիքը այս է ահա

Հրանտ Մաթևոսյան

 

Փոքր էի: Մանկապարտեզում հանդեսից առաջ ինձ ասել էին, որ եթե պապիկս Հրանտ Մաթևոսյանն է, թող ինձ համար բանաստեղծություն գրի: Այս օրվանից սկսած՝ երբ գնում էի պապիկիս տուն, խնդրում ու համոզում էի նրան, որ գրի այդ բանաստեղծությունը: Տատիկս ասում էր՝ պապիկը բանաստեղծ չէ: Հայրիկս էլ ասում էր, որ պետք է մանկապարտեզում ասել այդ մասին: Հաջորդ օրը մայրիկս հետս եկավ մանկապարտեզ և խոսեց տնօրենի հետ: Բայց դա ինձ չկանգնեցրեց: Մեկ ամիս շարունակ այնքան խնդրեցի պապիկիս, որ գրեց «Առավոտը»: Ես մինչև հիմա պահել եմ թղթի կտորի վրա ինձ համար գրված նրա երևի միակ բանաստեղծությունը:

Անի Մաթևոսյան, 13 տարեկան

Երբ Անին պատմեց պապիկի՝ գրող Հրանտ Մաթևոսյանի՝ իր համար գրած բանաստեղծության մասին, մտածեցինք. իսկ մեզ համար ո՞րն է հայրենիքը:

***

Դպրոցից շուտ դուրս եկա և սկսեցի արագ քայլել: Երբ ես բարկացած եմ լինում, արագ եմ քայլում՝ չնայելով շուրջս, չլսելով ոչինչ. ես այդպես հանգստանում եմ: Արագ քայլում էի՝ նույնիսկ չիմանալով, թե ուր եմ գնում, ուղղակի քայլում էի: Չգիտեմ՝ այսպես ինչքան կգնայի, եթե… Հանկարծ դիմացս տեսա մի փոքրիկ աղջկա, որը կանգնել և ժպտում էր՝ անդադար ինձ նայելով: Ես էլ ակամա նրան ժպտացի: Չեմ հիշում՝ ինչքան այդպես կանգնած մնացի, բայց երբ ուշքի եկա, աղջիկը չկար: Ես, ամեն ինչի մասին մոռացած, տուն գնացի:

Սիրան Մանուկյան, 13 տարեկան

***

Ընտանիքով տեղափոխվել ենք նոր բնակարան: Չնայած հին ու նոր շենքերն իրարից այնքան էլ հեռու չեն, բայց ես, այնուամենայնիվ, կարոտում եմ իմ հին բակը: Կարոտում եմ կոշկակար Ռուբիկին, ով ամբողջ օրն անցկացնում էր վարսավիր Արայիկի մոտ՝ վիճաբանելով քաղաքական տարբեր թեմաների շուրջ: Կարոտում եմ Արջուկին՝ մեր բակի շնիկին, որն ընդհանրապես նման էլ չէ արջուկի: Կարոտում եմ մեր հարևան տիկին Սուսանին, ով ամեն առավոտ արթնանում և իր համար մի նոր հիվանդություն է հնարում: Կարոտում եմ մեր բակի տաղավարը, որտեղ ամեն երեկո հավաքվում ու խաղեր էինք խաղում առանց տարիքային սահմանափակման: Բայց այն ժամանակ, երբ այնտեղ էի ապրում, նույնիսկ ուշադրություն չէի դարձնում այդ ամենի վրա:

Տեսնես հիմա ինչո՞ւ եմ կարոտում:

Գայանե Մարտիրոսյան, 16 տարեկան

***

Մենք ընտանիքով ամեն տարի ամռանը գնում ենք հանգստանալու: Երբ վերադառնում ենք տուն, ամեն անգամ ցանկություն եմ ունենում վազելու տան մեջ, որպեսզի վերհիշեմ մեր բնակարանը: Քաղաքից դուրս ես կարոտում եմ իմ տունը: Տեսնես՝ ինչի՞ց է: Ինձ թվում է՝ ես կարոտում եմ իմ մահճակալը, հեռուստացույցը և տան մյուս իրերը: Ես այնքան եմ մտերմացել մեր տան հետ… Արդեն աչքերս փակ կարողանում եմ տան մեջ քայլել:

Արամ Մնացականյան, 9 տարեկան

***

Լույսը բացվեց: Ես, դեռ լրիվ չարթնացած, լսեցի աղբի մեքենայի ձայնը, որից նորից դժգոհեցին մեր հարևան Սերոբ պապիկը և նրա շունը…

Քայլում էի փողոցով: Անցա կանգառի մոտով, որտեղ կանգնած քնաթաթախ մարդիկ սպասում էին իրենց երթուղայինին…

Դասարանում խոսում էի իմ դիմաց նստած Կարենի և Դավթի հետ…

Պատմության ժամին դասից մի փոքր շեղվելով՝ հիշեցի մեր բակի վարդենին, որն ամռանը պատված է լինում կանաչ տերևներով և ալ կարմիր վարդերով: Հետո հիշեցի ընկեր Սարգսյանի պատմած պատմությունները, և զանգը հնչեց…

Դպրոցից դուրս գալիս ականջիս հասավ մեր պահակի՝ պարոն Զորիկի մշտական հարցը.

-Փիլիպոսյանի դասարանն է, չէ՞:

Եվ այդ հարցի մշտական պատասխանը.

-Այո՛…

Նորայր Բարոյան, 13 տարեկան
***

Հայրենիքը իմ տունն է, իմ մանկությունը, հիշողությունները, բոլոր այն դեմքերը, որոնք տեսնում եմ ամեն օր: Ամռանն առավոտյան բացում եմ խոհանոցի պատուհանը, իսկ աջ կողմից Արարատն է ասում. «Բարի լույս»: Երեկոյան էլ ծիծեռնակների ձայնը հիշեցնում է, որ կարելի է դուրս գալ բակ՝ զբոսնելու: Հայրենիքը տատիկիս գյուղի տան սպիտակ թթի ծառն է: Փոքր ժամանակ, երբ բարձրանում էի գոմի տանիքին և վայելում թթի քաղցր համը, մայրիկս և տատիկս ներքևից բղավում էին.

-Նանե՜, զգո՛ւյշ, չընկնես, վտանգավոր է:

Նանե Աբելյան, 15 տարեկան

***

-Իջի՛ր, շո՛ւտ արա, իջի՛ր, վա՜յ, հիմա կընկնես,- դեռ չիմանալով, որ կատուները կարողանում են ծառ բարձրանալ, բղավում էի ես:

-Վա՜յ, դե, իջի՛ր, ուզում եմ մոտս լինես,- արդեն իմանալով, որ կատուները կարողանում են ծառ բարձրանալ, բղավում եմ ես:

Ու կատվիս գրկելով՝ գնում նստում եմ տաղավարում ու կարդում իմ սիրելի գրքերից մեկը: Գյուղում էի…

Հիմա էլ եմ նստում տաղավարում ու գիրք կարդում, բայց այն ժամանակ ուրիշ էր: Կատուս էլ հետս չի:

Մարիամ Նալբանդյան, 12 տարեկան

***

Շատ եմ սիրում նրանց, նրանք այնքան լավն են… Երբ ես նեղված եմ լինում կամ էլ ուրախացած, միշտ կարողանում եմ նրանց հետ կիսվել: Մենք շատ ենք սիրում երաժշտություն լսել, մանավանդ՝ ռեփ, սիրում ենք խենթություններ անել: Երբ ես ցանկանում եմ մենակ մնալ կամ էլ կիսվել ինչ-որ մեկի հետ, նրանք միշտ ինձ հետ են լինում, լսում են ինձ և երբեք չեն դավաճանում: Ես առանց նրանց չեմ կարող… Շատ եմ սիրում իմ նկարչական և բանաստեղծությունների տետրերը, բջջայինս և ֆոտոխցիկս, իմ մահճակալը, որի պատերի շուրջ տարբեր նկարներ ու պաստառներ են փակցված: Նրանք ինձ ավելի լավ են հասկանում, քան ընկերուհիներս:

Հայաստան Ապրեսյան, 16 տարեկան

***

«Էհ, ե՞րբ է գալու կիրակին: Գնամ, հասնեմ «Յոթն աղբյուրի» մոտ, կանգնեմ և կես ժամ սպասեմ Ջուլիետին, Դինջ Վհուկին, Գոգուշին և մյուս ընկերներիս: Ու երբ նրանք կհավաքվեն, կշարժվենք «Մեռյալ պողոտայով» դեպի «Վերածննդի պոնչիկանոց»: Ես Դինջի տեղը հաշիվ կփակեմ ու կլսեմ «Հաջորդ անգամ ես եմ վճարելու» նախադասությունը: Բայց ավելի շուտ ես ականջներս կհասցնեմ մինչև բերանս, քան Դինջը հաշիվ կփակի: «Վերածննդի պոնչիկանոցի» մոտից կհասնենք «Կասկադի վերին հարկ», Ջուլիետը կնստի ու իմ հաշվին կանի կերպարվեստի տնայինը: Ամբողջ Կասկադով մեկ կլսվի մեր աղմուկը: Հետո կգնանք Օպերայի բակ, որտեղ հաստատ կհանդիպենք Սերինեին, ու արագ քայլքով կգնանք Հանրապետության հրապարակի մետրո…»:

Այսպիսի անուշ երազանքների գիրկն էի ընկել, քանի որ մինչև հաջորդ կիրակի դեռ վեց դպրոցական օր կար:

Լուսինե Համբարձումյան, 15 տարեկան

***

Երբ մեր տան ժամացույցը չի աշխատում, ես անպայման առաջինն եմ իմանում այդ մասին: Ձեզ տարօրինակ կթվա, բայց իմ սիրած գործերից է գնալ ու մարտկոց գնել: Հետո էլ մեծագույն հաճույքով տեղադրում եմ այն ինձ հարազատ դարձած ժամացույցի մեջ: Սիրում եմ պատուհանից դուրս նայել դեպի մեր բակը և, տեսնելով ավտոտնակներն ու աղբը, պատկերացնել, որ մի օր այդ բակը կլինի մաքուր՝ ծաղկած ծառերով ու ծաղիկներով:

Փորձում եմ համակերպվել «քյառթուների» հետ և հուսալ, որ մի օր նրանք էլ բազմազբաղ կդառնան (միայն պատի տակ չեն նստի):

Սիրում եմ երազել և ապա տեղափոխվել իրականություն. այն իրականություն, որի մեջ ես ապրում եմ, և որն էլ իմ հայրենիքն է:

Շանթ Հակոբյան, 14 տարեկան

***

Ինքնաթիռը դանդաղ իջնում էր:

-Հեսա կհասնենք, մի քիչ էլ դիմացի,- ասաց մայրիկս:

Հանկարծ մենք մի ձայն լսեցինք.

-Սիրելի՛ ուղևորներ, մեր ինքնաթիռը վայրէջք է կատարում «Զվարթնոց» օդանավակայանում:

Ես չէի կարողանում զսպել ուրախությունս: Մի թխկոց լսվեց. ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց: Ես ինքնաթիռից դուրս վազեցի և խորը շունչ քաշեցի:

-Իմ հայրենիքը այս է ահա,- ասացի ինքս ինձ:

Նելլի Հարությունյան, 10 տարեկան

***

Առավոտյան վաղ զարթնում էի, դեռ մութ էր լինում: 6:30-ին միայն թռչունների և թութակիս ձայնն էր լսվում: Հավաքում էի պայուսակս, նախաճաշում և դուրս գալիս տանից: Փողոցները դատարկ էին լինում: Բարձր տրամադրությամբ քայլելով հասնում էի դպրոց: Շատ էր դուրս գալիս առավոտյան շուտ տանից դուրս գալը: Դպրոցից վերադառնալիս պայուսակս միշտ նետում էի ծառի տակ և վազում դեպի ցայտաղբյուրը…

Բայց հիմա մի բան այն չէ: Արթնանում եմ ժամը ութին և վազում դպրոց: Հոգնած տուն եմ վերադառնում և զբաղվում տնային հանձնարարություններով: Օրս տխուր է անցնում առանց հարազատներիս: Նրանք մեկնել են Կանադա:

Դավիթ Բաղդասարյան, 12 տարեկան

***

-Մա՛մ, էսօր ի՞նչ ենք ուտելու,- ժպիտը դեմքիս հարցրի:

-Արի՛, քո սիրելի ուտելիքներն են՝ հավ, պիցա, սալաթ:

-Վա՜խ, գալիս եմ: Արագ ուտեմ ու Ռոնիին տանեմ դուրս,- ասացի ես և վազեցի ձեռքերս լվալու:

Երբ զգացի, որ կշտացել եմ, կանչեցի դուրս:

Կապելով նրա պարանոցակապը՝ տարա դուրս: Ես գիտեի, թե ինձ ինչ էր սպասվում դրսում: Դեռ դռնից դուրս չեկած՝ զգացի, որ կորցնում եմ կառավարումս, քանի որ ուզում էի գնալ դեպի ձախ, իսկ նա՝ այդ չարաճճին, քաշեց ինձ աջ: 15 րոպե անդադար ես վազում էի նրա հետևից և «խելոք» գնում այնտեղ, ուր տանում էր ինձ Ռոնին: Ես նույնսիկ մի պահ մտածեցի, որ նա է ինձ դուրս տարել՝ ման տալու: Վերջում, երբ արդեն սկսեց հանգիստ քայլել իմ կողքով, հասկացա, որ շա՜տ է հոգնել: Մենք գնացինք տուն, և Ռոնին անմիջապես գնաց քնելու, իսկ ես՝ ծնողներիս հետ ֆիլմ դիտելու և հանգստանալու:

Շանս ուրախ հաչոցը և վազվզոցը, մայրիկիս ուտեստները, ընտանեկան ուրախ տրամադրությունը, իմ սովորական և արտասովոր առօրյան. հայրենիքը այս է ահա:

Ինեսա Մանուկյան, 14 տարեկան

***

Եղբորս ձայնն արթնացրեց ինձ առավոտյան:

-Բարի առավոտ,- ասաց նա:

-Բարի առավոտ,- պատասխանեցի ես:

Եղբայրս գնաց դասի, իսկ ես մնացի անկողնում և սկսեցի մտածել: Մտածմունքներիս թեման ամեն օր նույնն է: Մտածում եմ, թե ինչ լավ է, որ արթնանում եմ իմ անկողնում, մեր տանը, գնում դպրոց, որտեղ ժամանակ առ ժամանակ հաճելի եմ անցկացնում ժամանակս, հետո՝ պարապմունքների գնալն էլ հաճելի է… Սակայն, ինչպես միշտ, դարձյալ չի հաջողվում մտածել մինչև վերջ, քանի որ գալիս է մայրիկս և ինձ վերջնականապես արթնացնում:

Ալեքսանդր Սարգսյան, 13 տարեկան

2011թ.

amalya harutyunyan

Բարևների շարքից

Բարև, այսօր ասել եմ հազարերորդ բարևը, որից հետո պատռել եմ թուղթը: Գուցե հարցնեմ՝ ո՞նց ես:

Կներես ինձ, հա՞: Ի՞նչի համար: Չէ, հարցեր մի տուր, ես դրանց պատասխանը երբեք էլ չունեմ: Ի՞նչ ես անում հիմա. անհեթեթ հարց է, չէ՞: Ես ինքս քեզնից լավ գիտեմ՝ ինչով ես զբաղված: Սուտ է: Չհավատաս: Չգիտեմ: Ոչինչ էլ չգիտեմ: Միշտ էլ ամեն ինչ թաքուն ես անում ինձնից: Այ, օրինակ՝ այն օրը, երբ վերցրիր ինձ ու դուրս եկար լսարանից: Հարցրել էի՞ր ինձ: Չէ, իսկ եթե հարցնեիր, հաստատ չէի թողնի, որ տեսնեին արցունքներս:
Ուզո՞ւմ ես ինձ հասկացնել, որ ամեն տեղ լաց լինել պետք չի: Կներես, ես ընդունակ երեխա չեմ, չեմ սովորի: Մեկ է՝ ամեն անգամ կանեմ նույն սխալը, ու մենք կվիճենք: Ափսոս, որ սա էլ բարձրագույն մաթեմատիկա չէ, որ ունենա մի պատասխան ու այն լինի անժխտելի:
Ինչո՞ւ ես ինձնից փախչում, անկեղծ չեմ հասկանում: Ուզում եմ՝ խոսենք: Այ, դու, ինչպե՞ս ես պատրաստում թխվածքը: Ես, օրինակ, վառում եմ: Մտածո՞ւմ ես՝ խոհափիլիսոփայականից անցա կենցաղայինին: Չէ: Ես կյանքիս էջերն էլ եմ պատահմամբ սխալ բաղադրատոմսով պատրաստում: Գիտեմ՝ դու սխալներ չես հանդուրժում: Բայց ի՞նչ արած, ես էսպիսին եմ:
Այն օրը անձրև էր գալիս ուժեղ, համոզում էիր՝ անձրևանոց բռնեմ, բայց հասկացիր, էլի, չեմ սիրում կաղապարներ, չեմ սիրում պաշտպանվել: Հա, ես քո էն չսիրած սենտիմենտալությունն եմ նախընտրում, ու հիմա էլ տողերս դրանով են լցված: Ես չեմ կարողանում քեզ նման չոր ու կոպիտ լինել: Էդ հմտությունը էդպես էլ չսովորեցրիր:
Գիտե՞ս՝ երեկ ասում էին, որ ուժեղ եմ, երբ մի խումբ մարդկանց մոտ կարողացա խոսել շատ կարևոր ու անձնական խնդիրներից: Քեզ ինձ հետ էին խառնել: Ափսոս: Դու չափից շատ համարձակ ես ու ուժեղ, իսկ ես… Ես այս անգամ էլ եմ հակառակվել քեզ: Թույլ եմ ու կոտրվող:
Ուզում եմ՝ խոսես: Նորից լուռ ես: Ուզում եմ հասկանաս ինձ: Երբեք: Մեկ է՝ գիտեմ, որ չես հասկանալու: Ի՞նչ կլինի, փորձիր: Գիտեմ՝ խոսքեր չես սիրում, գործերն ես կարևորում, բայց մի անգամ լսիր ինձ ու փորձիր: Ախր, իմ մեջ ես ապրում, բայց ինձնից անջատ ես, սենյակիդ դուռն էլ կողպեքով փակել ես: Ախր, մենք կողք կողքի ենք, կամ էլ հենց նույնն ենք, չգիտեմ: Բայց դու այնքան ուրիշ ես, այնքան օտարված ինձնից: Չեմ հասկանում քեզ, չեմ կարող հասկանալ:
Կարծում ես՝ սիրո՞ւմ եմ բանավիճել ինքս ինձ հետ, չէ, տանել չեմ կարողանում մեր վեճերը, երբ ես քեզ, դե, այսինքն՝ ինքս ինձ չեմ հասկանում:
Հիշո՞ւմ ես, որ ինձ համոզում էիր խոսել ընկերներիս հետ:
Վիճում էիր ինձ հետ, ասում էիր՝ չամաչեմ:
Իսկ ես լռում էի, շարունակում էի չխոսել: Ու դու խոսեցիր, վերջապես խոսեցիր: Բայց ոչ ոք չիմացավ, որ դա դու էիր, ոչ թե ես:
Հիշո՞ւմ ես, որ քեզ հարցրի՝ քանի տարեկան եմ: Ծիծաղեցիր, չէիր սպասում, որ կարող եմ մեր տարիքը մոռանալ: Իսկ ես երբեմն մոռանում եմ նույնիսկ թե ով եմ՝ ե՞ս, թե՞ դու:
Այն մի անգամ էլ պատմության դասախոսը սկսեց պատմել Ավարայրի ճակատամարտի, Հայկի ու Բելի մասին, դու հասկացար, իսկ ես զարմացա: Մարդիկ չեն հասկանում, որ իսկական պատերազմները մեր մեջ են, իմ ու քեզ հետ, որ իրական պատերազմներում զենքերը մտքեր են, չեն հասկանում, որ իրականում զինադադարը կեղծ է, պայմանագրեր չկան, որ մենք երբեք էլ հայտարարի չենք գալու:
Հասկանում եմ արդեն քանիերորդ անգամ հետդ անտեղի խոսելուց հետո։ Հասկանում եմ ու հազարերորդ անգամ բանավեճից հեռանում եմ՝ լսելով՝ դե, էս անգամ էլ ոչ ինձ, ոչ քեզ, ամեն մեկս մեր ճանապարհով։ Շտապելով տալիս եմ հազարերորդ հրաժեշտը, բայց գիտեմ՝ հազարմեկերորդ բարևս սպասեցնել չի տա քեզ։
Ինչևէ, ես քեզ կարոտում եմ:

mariam papoyan portert

Ինքնամատնիչ արջերի ու ծալված թղթերից «խոզանակված» նյարդերի մասին

2017 թվականի սեպտեմբերն էր։ Հետօգոստոսյան, նախահոկտեմբերյան սովորական աշակերտի դեպրեսիոն շրջան։ Առավոտյան արթնացա։ Սովորաբար արթնանում եմ, էլի։ Մուսաս չկար։ (Սա՝ նախաբան-արդարացում, որ քիչ եմ գրում)։ Վախենում էի։ Չէ, առանց արիստոտելյան շնչի։ Հեչ չի եղե՞լ, որ վախենաս՝ քեզ հասկանան։ Էդ ինքնամատնիչ վախի տեսակ է։ Դու վախենում ես գրել արջերի մասին։ Արջերը հեչ, է՜։ Բա որ ենթատեքստդ հասկանան։ Է՜, «արիստոտել» մտքերիդ առաջ դուռը փակում ես, պատուհանից են մտնում։

Սեպտեմբերն էնքան լիքն էր, բայց իմ «լիքը» համարյա նույն քո «լիքից» է: Ուրեմն անցնենք: Մի տեսակ չե՞ս հոգնում մարդկանց չփոխվելուց։ Ես հոգնում եմ։ Էն օրը մտածում եմ՝ մենք սեփականություն ունե՞նք։ Չէ, հա։ Անգամ մեր պատմություններն են կիսված։ Տարբեր մասերի, տարբեր աչքերով ու տարբեր գլուխների համար։ Քեզնից տասը սանտիմետր էն կողմ համարյա քեզ պես շնչող արարածը քեզ համար անհետաքրքիր է։ Դու էգոիստ չես։ Ուղղակի հենց ծնվել ես, հասկացել ես, որ դու քո գլխով ու միջի պարունակությամբ մենակ ես։ Նույնն էլ 10, 20, 50 սմ այն կողմ կանգնածները։

Մտքովդ հեչ անցե՞լ է, որ մետրոյի շարժասանդուղքի վրա պատահական ինչ-որ մեկը քո մասին կմտածի։ Դու կիջնես, ինքը կբարձրանա, հայացքդ կֆիքսի։ Հետո հինգ ժամ կմտածի՝ ինչո՞ւ էր ձեռքիդ բռնած թղթերից մեկը ծալված։ Ու եթե դիտորդդ լինի պերֆեկցիոնիստ, հավանաբար, ամբողջ կյանքում կատի քեզ՝ էդ գրողի տարած թղթի ծալված մասը չուղղելու համար։ Դե, չի ատի, բայց կազդես նյարդերին։ Ու դու միանգամից կվերածվես ինչ-որ մեկի նպատակն իրագործելու միջոցը ձախ ձեռքումդ պահողի։ Շատ աննկատ պատահական բարձրացողից կդառնաս ուրիշ մեկը։ Ու մինչ նա երկու րոպե նյարդերի հաշվին կիջնի, դու կբարձրանաս, կշարունակես շնչել… Կարճ ասած՝ կապրես առանց իմանալու, որ րոպեներ առաջ մեկն ուզում էր վազել հետևիցդ ու էդ գրողի տարած ծալված թուղթն ուղղել։ Անկեղծ՝ մուսաս փախչում է ձեր թղթերի պատճառով։ Դուք ակամա ազդում եք իմ գործողությունների վրա։ Դե, կամ ես եմ դարձնում ձեզ էդպիսի մեկը։ Ինչևէ, ուղղեք ձեր թղթերը, դուք աշխարհում մենակ չեք, մի ալարեք։
Ստացվեց՝ պատմեցի քեզ արջերի մասին, բայց չիմացար՝ երբ։ Դու կհավատաս, անգամ եթե համոզեմ, որ վերևում երկու րոպե կարդացածդ խոզանակի կամ էլ սնկի մասին էր, նույն հաջողությամբ՝ շերեփի, բայց երբեք` էդ անիծյալ թղթերիդ կապոցի միջի առաջին էջին դրված թղթի ներքևի աջ անկյունի ծալված մասին ուշադրություն չես դարձնի։ Քեզ համարյա քեզ պես շնչող արարածի գլխինը չի հետաքրքրում: Արջերն էլ։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Երևան՝ սիրո քաղաք. Էրեբունի-Երևան 2799

mariam grigoryan

Մեզ պարտադրված կարծրատիպերը

Ես 17 տարեկան եմ: Ընդամենը 17: Վերջերս այնպես ստացվեց, որ հանդիպեցինք բոլոր հեռու-մոտիկ բարեկամներին, ում տեսել էի շատ փոքր հասակում, կամ էլ ընդհանրապես չէի տեսել: Երևի խոսելու թեմաների պակասից էր, բայց բոլորը մի քանի բառից հետո սկսում էին խոսել իմ ամուսնության մասին. «Վաղը մյուս օրը որ ամուսնանաս…»: Շո՞ւտ չի: Ես դեռ դպրոցում եմ սովորում: Հետո պետք է շարունակեմ ուսումս, կայուն աշխատանք գտնեմ և սկսեմ նպատակներս ի կատար ածել: Չեմ կարծում, որ մարդկանց կյանքը պետք է սահմանափակված լինի դպրոցում սովորելով և ամուսնանալով: Հետո էլ գործում է նույն սխեման՝ կինը երեխաներին է պահում, դաստիարակում և մաշում կյանքը տնային գործերով, իսկ ամուսինը օր ու գիշեր աշխատելով՝ ընտանիքն է պահում: Ես այս կյանքի մասին չէ, որ երազում եմ:

Տատիկներս ու մայրս էլ են ասում. «Էն ժամանակ քո տարիքում մարդիկ ընտանիք էին կազմում: Դու հեսա ամուսնանալու ես, գնաս, ոչ մի գործ անել չգիտես»: Բայց ընտանիք կազմելու համար նախ մարդիկ պետք է բավականին հասուն ու սոցիալապես կայացած լինեն, որ կարողանան խուսափել խնդիրներից, որոնց հանդիպում են նորաստեղծ ընտանիքները: Վաղուց 17-ում մի նյութ եմ կարդացել եզդի ընտանիքի մասին, որտեղ հարսը, եթե ճիշտ եմ հիշում, 16-17 տարեկան էր և ուներ մանկահասակ երեխա: Նա ինքը դեռ երեխա է և իր զավակին ճիշտ դաստիարակելու համար պետք է գոնե մի քիչ կյանքի փորձ ունենար:

Ինձ թվում է՝ շատերն են այս ամենը գիտակցում, բայց փորձում են խուսափել հասարակության պիտակներից: Ամուսնանում են շուտ, թեկուզ չսիրած մարդու հետ, միայն թե չարժանանան «տանը մնացած» տիտղոսին: Եկանք, նորից նույն թեմային հասանք: Մարդիկ չեն ուզում հասկանալ, որ բոլորը պարտավոր չեն ստանդարտ և պարտադիր դարձած կյանքի ճանապարհն անցնել: Յուրաքանչյուրն ունի իր նպատակները, ապագայի հետ կապված ծրագրերը և վերջապես, ամեն մեկը իր կյանքի ուղեկցին տարբեր տարիքում է գտնում:

Կարող եք քննադատել իմ կարծիքը, բայց ես չեմ ցանկանում ապրել այսպիսի Հայաստանում, և դրա համար բազմաթիվ պատճառներ կան: Կառավարությունը միգուցե մի օր կփոխվի, երկրի վիճակը միգուցե կլավանա, բայց հասարակության կարծրատիպային, սահմանափակ մտածելակերպը, պահպանողական ապրելակերպը և ուրիշի կյանքով ապրելու սովորությունը կմնա նույնը:

Խմբագրության կողմից. –Իսկ դո՞ւ ինչ ես կարծում, համաձա՞յն ես: Գրիր մեզ:

ella mnacakanyan yerevan

Յոգա-մոգական կամ մոգական յոգա

-Նամաստե,- ձեռքերի ափերը խաչում ու գլուխը փոքր-ինչ խոնարհում է Անահիտը:
-Նամաստե,- նույնը մեխանիկորեն կրկնում եմ ես:

Նա նայում է դեմքիս ու թերևս կռահում, որ առանց հասկանալու կրկնեցի ժեստը:
-Նամաստե, այսինքն՝ իմ ներսի ադամանդը ողջունում է քո ներսի ադամանդին:
Ես ժպտում եմ: Իմ պատկերացմամբ՝ ներսիս ադամանդը պիտի ժպտերես լինի: Ես ժպտում եմ՝ չնայած իմ ներսի ադամանդը ներկաներից միակն է, որ յոգայից բոլորովին գլուխ չի հանում: Սկսում ենք մեր յոգա-մոգական դասը:
Հայաստանում յոգայի մասին պատկերացումները, եթե դրանք կան առհասարակ, շատ խառն ու ցաքուցրիվ են: Ու իմ պատկերացումներն էլ այս առումով բացառություն չեն: Չէին: Համենայնդեպս, պատկերացում չունեի, որ միայն քեզ մտացածին ոսկով օծելով կամ «ճիշտ» շնչել-արտաշնչելով կարող ես մի լավ լիցքաթափվել լարված օրվանից հետո ու ներդաշնակություն գտնել ինքդ քեզ հետ:

Երևի հարց ծագեց՝ ի՞նչ ասել է «ճիշտ» շնչել-արտաշնչել: Բանաձևն ասե՞մ: Պարզապես պիտի կարողանաք շունչ վերցնել ձեր կյանքի լավագույն օրվանից՝ ա՜յ, այն մեկից, երբ երջանկությունից թվում էր՝ յոթերորդ երկնքում եք: Իսկ հիմա փորձե՛ք մոխրագույն օձի մեջ ամփոփել ձեր ներսի չարությունն ու բացասական լիցքերը կամ ալ կարմիր աքաղաղի մեջ՝ խանդն ու նախանձը: Ստացվե՞ց: Դե՛, հիմա այն ամենալա՜վ ու երջանիկ օրվանից վերցրած շունչն արտաշնչեք՝ պատկերացնելով, թե քթից դուրս եք հանում մոխրագույն օձին կամ ալ կարմիր աքաղաղին: Մի բան ստացվե՞ց: Եթե ոչ, ապա ոչի՜նչ, նորից փորձեք, ինձ մոտ էլ սկզբում ոչինչ չէր ստացվում: Անահիտը՝ մեր յոգա-մոգական դասի՝ պրոֆեսիոնալ որակավորում ունեցող ուսուցչուհին, ասում էր, որ կարևորն առանց հուսահատվելու փորձելն է. մի փոքր պրակտիկա, ու ամեն ինչ կստացվի: Անահիտի յոգան իսկապես մոգական էր, ու ստիպեց ինձ մի պահ կտրվել աշխարհից ու հայտնվել մեկ այլ՝ առանց կաղապարների ու սահմանների իրականությունում, որտեղ ենթագիտակցությունը գերիշխում էր միշտ զգոն գիտակցությանս:

Հայ-ճապոնական ցուցահանդես

Հոկտեմբերի 11-ին Ժողովրդական արվեստի կենտրոնում տեղի ունեցավ հայ-ճապոնական ժամանակակից արվեստի ցուցահանդեսի բացման արարողությունը։ Հայ-ճապոնական «էյբիք» կազմակերպությունը, համագործակցելով Ճապոնիայի «Գալերիա Գինձա Ի Չոմե» ցուցասրահի հետ, մեկ տասնամյակ է, ինչ կազմակերպում է համատեղ ցուցահանդեսներ Հայաստանում և Ճապոնիայում:

Այս ցուցահանդեսը նվիրվում է հայ-ճապոնական դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 25-ամյակին և գործելու է մինչև հոկտեմբերի 15-ը:
-Դեռևս 2006 թվականից պարբերաբար անցկացվել են ցուցահանդեսներ ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Ճապոնիայում: Ուզում եմ միայն նշել, որ ճապոնական աշունը Հայաստանում շարունակվում է։ Չնայած նրան, որ Հայաստանի և Ճապոնիայի դիվանագիտական հարաբերությունների 25-ամյակն է, մշակութային հարաբերությունները ունեն հարյուրավոր տարիների պատմություն։
Հենց այս խոսքերով էլ կատարվեց ցուցահանդեսի բացումը։ Մարդիկ շատ էին, և անգամ զարմացա, որ այդքան մարդ կա, որ հետաքրքրվում է ճապոնական մշակույթով։ Հանդիպեցինք հայերի, որոնք ուսումնասիրում էին ճապոներենը, անգամ բավականին լավ տիրապետում այդ լեզվին և կարողանում էին հաղորդակցվել։ Ես ինքս ինձ հետ հայ-ճապոնական զրուցարան էի վերցրել և ողջ ընթացքում փորձում էի հասկանալ ի՞նչ են խոսում, ինչևէ, դա ինձ չհաջողվեց։

Ցուցահանդեսում ներկայացված էին հայ և ճապոնացի արվեստագետների աշխատանքները։ Ես չեմ կարող առանձնացնել մեկը, բոլորը հիասքանչ էին և նման չէին մեկը մյուսին։

arxiv

Իմ Երևանը

Իմ Երևանը իմ ընտանիքն է: Իմ պատուհանից բացվող տեսարանը, նստարանը զբոսայգում, ամառվա զով քամին, մեր դպրոցի ծանոթ արահետը, Աբովյանով զբոսնող աղջիկներն ու տղաները, Կասկադի աստիճանները, Օպերայի բակը, երթուղայինում փիլիսոփայող ծերունիները… Այն ամենը, ինչը տեղի է ունենում Երևանում…

Երեք խորհուրդ

Այս անգամ իմ 8-ամյա համակարգիչն այնքան լսեց Զեմֆիրայի «Я хочу повеситься» երգը, որ ամեն օր կախվում է: Ի տաբերություն համակարգչիս, նման մտադրություններ չեմ ունեցել, ուղղակի մեկ-մեկ մտածել եմ, թե ինչի համար կարելի է մեռնել: Հիմա կասեք, թե մտածելու ուրիշ ախմախ բան չկա՞ր: Ըհը՛, կար, ու լավ էլ մտածել եմ: Վերջում էլ հասկացա, որ պարապությունը վտանգավոր է ու նման բաների մասին մտածելու հանճարեղ նախադրյալ է: Սկսեցի պարապ չմնալ: Հաճախ գնում էի այգի: Այնտեղ էլ հասկացա, որ այգում մթնոլորտը մեղմ է, գրելու հավես է ներշնչում, ու այնտեղից երկնքին նայելիս իրոք մխիթարվում ես:

Երբ երկինքը կատարեց իր մխիթարական առաքելությունը, ես հասկացա երրորդ ամենակարևոր բանը՝ բազմաթիվ անգամ հնչած, արդեն հոգնեցրած «Don’t worry, be happy» արտահայտությունը: Ու հիմա ես երևի ուրախ եմ և առանց նույնիսկ մի կաթիլ արցունքի, լիքը-լիքը ժպիտներով հասցնում եմ ապրել:

Վեներա Գրիշյան, 15 տարեկան

***

Իմ սիրելիները

Դասերն ավարտվելուն պես սկսվեց անձրևը: Երբ դպրոցից դուրս եկա, քայլերս դանդաղեցրի:

-Մա՛ր, արա՛գ քայլիր, կթրջվենք,- անընդհատ ինձ շտապեցնում էր ընկերուհիս՝ Լիդան:

-Ես էլ դա եմ ուզում,- պատասխանեցի ես: -Լի՛դ, նայի՛, տես՝ ի՜նչ լավն ա,- հիացած բացականչեցի ես՝ տեսնելով դպրոցի ցանկապատի անկյունում կուչ եկած կատվին:

Նա անձրևից չէր փախչում, երևի ինձ նման անձրև շատ էր սիրում:

-Մարիա՛մ, դրա ի՞նչն ա լավը, հետո՝ հերիք ա դրան կանչես:

Տեսնելով, որ չեմ պատրաստվում կատվից հեռանալ, Լիդան շարունակեց.

-Ես գնացի:

Նա ինձ չսպասեց, իսկ ես 15 րոպե շարունակ կախարդված նայում էի կատվին: Ի վերջո անձրևը հորդացավ, և կատուն փախավ: Երևում է՝ այնքան էլ անձրև չէր սիրում, այնուամենայնիվ: Ես շարունակեցի ճանապարհս: Փորձում էի ինչքան հնարավոր է դանդաղ քայլել: Երբ տուն հասա, քույրս արդեն եկել էր:

-Մարիա՛մ, «որբերդ» եկել են,- ինձ տեսնելով՝ ասաց նա:

«Որբերը» երկու անտուն կատուներն են, որոնք գալիս են, մեր պատուհանի տակ նստում և մլավում: Ես ամեն անգամ նրանց կերակրում եմ:

-Չէ՛, հիմա անձրև ա գալիս, հենց անձրևը վերջանա, կգան,- ասացի ես և շտապեցի սառնարանից հանել նրանց համար պատրաստած ուտելիքը:

Քույրս շարունակեց բողոքել.

-Առաջ մեկն էր, հիմա՝ երկուսը: Շուտով կատուների որբանոց ա բացելու…

Հիմա էլ կատուները գալիս նստում են պատուհանի տակ և, ինչպես քույրս է ասում, սերենադ են երգում, իսկ ես նրանց կերակրում եմ: Երևի արդեն եկել են: Արագ իջեցնեմ իրենց համար նախապատրաստած ուտելիքը, հանկարծ սոված չմնան:

Մարիամ Նալբանդյան, 12 տարեկան

***

Իմ ծառը

Մի օր, երբ ես բակ իջա, տեսա իմ ընկեր Վանիկին և իր հայրիկին: Նրանք ծառ էին տնկում: Ես ասացի.

-Կարո՞ղ եմ ես էլ օգնել:

-Արի՛:

Նրանք ինձ մի բահ տվեցին և մի ծառ, որ տնկեմ: Ես սկսեցի տնկել իմ ծառը: Ձեռքերս մի քիչ կեղտոտվեցին, բայց ես շատ հպարտ եմ, որ ծառ եմ տնկել մեր բակում:

Դավիթ Խանզադյան, 8 տարեկան

***

Խաղ

Մի անգամ ես ու ընկերս բակ իջանք, որոշեցինք բադմինտոն խաղալ: Մենք միասին երկու ժամ խաղացինք: Ընկերս այնպես խփեց գնդակին, որ այն ընկավ իմ գլխին:

-Վա՜յ, էս գնդիկն ինչքա՜ն ծանր ա, քիչ էր մնում գլուխս վրայիցս ընկներ,- ասացի ես:

Քիչ հետո էլ ես խփեցի նրա գլխին, և մենք շարունակեցինք մեր խաղը:

Վանիկ Առաքելյան, 10 տարեկան

***

Հեռանում եմ ես

Շուտով ես հեռանալու եմ Հայաստանից և կարոտելու եմ Երևանը: Ես Երևանում ամենաշատը սիրում եմ ընկերներիս հետ խաղալ բակում: Շատ կկարոտեմ իմ բակը և իմ ընկերներին: Նաև կկարոտեմ Հանրապետության հրապարակը, շատ եմ սիրում այնտեղի պարող շատրվանները:

Զարուհի Սարգսյան, 7 տարեկան

***

Սրճարանի «մշտական հաճախորդը»

Ես այգում եմ, ավելի ճիշտ՝ շատերն են այն այգի անվանում, բայց ես վաղուց արդեն հակառակ մտքին եմ: Ես երկաթից եմ պատրաստված, բարձրահասակ եմ (քչից-շատից), երկու գլուխ ունեմ, որոնք գիշերվա ժամերին լուսավորվում են: Ինձնից ձախ գտնվում է բացօթյա սրճարանը, իսկ աջ կողմում՝ կրկին սրճարան, այսինքն՝ կարելի է ասել, ես սրճարանում եմ գտնվում և շրջապատված եմ ծառերով ու ծաղիկներով: Ես օրվա ընթացքում զննում եմ, թե ինչ կա իմ շուրջը, ովքեր են ճաշում, միգուցե ծանոթ մարդկանց տեսնեմ, ովքեր հաճախ են գալիս այստեղ, միգուցե նրանք չզգան էլ, որ ես իրենց իմ ծանոթն եմ համարում: Երբեմն ես էլ եմ ուզում փորձել այդ ուտեստները՝ մոռանալով, որ այդ հնարավորությունը չունեմ ու բնավ կարիքն էլ չունեմ: Հաճախ ինձ թվում է, որ մատուցողը նոր տաքացրած ֆրին բերելու է և ինձ տա, բայց նա փոխում է իր ուղղությունը և տանում ուտեստը դեպի հաճախորդի սեղանը: Երևի այդպես ավելի լավ է, որ ես չեմ փորձում այդ ֆրին. իսկ ի՞նչ պետք է վճարեի, եթե մատուցողը հաշիվը բերեր:

Ամեն դեպքում, իմ կարգավիճակը բավականին լավ է, քանի որ գտնվում եմ ծառերի տակ, որտեղ զովացնող քամի կա, ստվերի տակ եմ: Իսկ ի՞նչ անեն այն նստարանները, որ արևի տակ խաշվում են: Ես կուզենայի նրանց ինչ-որ ձևով օգնել, եթե ոտքերս հողի տակ չլինեին: Գոնե լավ է, որ այդ նստարանների ստվերի տակ թաքնվում են տատրակները, որ ամեն վայրկյան ուտել են ուզում: Հուսով եմ՝ նրանք էլ մի օր կկարողանան օգտվել սրճարանից, հաստատ հաճախորդի պակաս չի լինի:

Բայց տվյալ պահին ես նայում եմ խաշվող նստարանին նստած տղային, որն ինձ է նայում և ինչ-որ բան գրում: Եվ ես ուրախ եմ: Ուրախ եմ, որ ինձ ինչ-որ մեկը նկատեց ու անտարբեր չանցավ իմ կողքով:

Շանթ Հակոբյան, 15 տարեկան

***

Չկա չարիք՝ առանց բարիք

Գրեթե ողջ ամառն անցկացրել եմ մայրիկիս և փոքր եղբորս՝ Դավթի հետ: Նրա մեկ տարին նոր էր լրացել և ամբողջ օրը գոռգոռում ու լացում էր: Ամբողջ օրը միայն լսում էի «Կաթի շիշը բե՛ր», «Տակդիրը գցի՛ր», «Խաղացրո՛ւ» և նման շատ այլ արտահայտություններ: Առաջին անգամն էր, որ ասացի.

-Ե՞րբ է գալու սեպտեմբերը, որ հանգստանամ:

Իսկ հիմա, երբ արդեն գալիս է սեպտեմբերը, ուզում եմ, որ հետ գան տակդիրները: Իմ աշխարհագրության ուսուցիչը միշտ ասում է. «Չկա չարիք՝ առանց բարիք»: Ես սովորեցի տակդիր փոխել:

Քրիստինա Սարյան, 16 տարեկան

2010թ.

liana grigoryan

Անցյալի քաղաքը

Քայլում ես հին փողոցներով ու քեզ թվում է, թե հայտնվել ես տարիներ առաջ նկարահանված ֆիլմում, որտեղ այդ ժամանակներից ոչինչ էլ չի փոխվել: Քարերը, փողոցները, շենքերը կարծես խոսում են հին ու իսկական Հայաստանի լեզվով: Սև քարե կիսաքանդ շենքեր, դռներ, որոնց տարիներով մարդկային ձեռք չի դիպել: Երևի թե այդպես լավ է. գոնե անցյալի քաղաքից մի քանի կտոր պահպանվել է:

Գնացքն արդեն հասնում է կայարան: Հնամաշ ու փոշոտ լուսամուտներից ներս է թափանցում զով աշնանային օդը: Դուրս ենք գալիս ոչ պակաս հին ու գունաթափված գնացքից և հյուրընկալ մարդիկ մեզ դիմավորելով՝ ուղեկցում են դեպի հին քաղաքը:

Քայլելով փողոցներով՝ մի տեսակ դատարկություն ու տխրություն ես զգում: Հազվադեպ փողոցով անցնում են արդեն բոլորի կողմից մոռացված «24» կոչված մեքենաները: Երբեմն մարդկանց կարող ես հանդիպել, որոնք փոքր-ինչ զարմացած, բայց և հուզված աչքերով նայում են քեզ. երևի զգում են, որ հյուր ես: Շատ տաք են ու մարդամոտ, ուզում են մի բանով պարտադիր օգնած լինել:

Շարունակելով ճանապարհը՝ կրկին տեսնում ենք դատարկ փողոցներ, հին ու գործունեությունը վաղուց դադարեցրած խանութներ ու գործարաններ, որոնց վրա անցյալից գրություններ են պահպանվել: Մի փոքր գնալով հին քաղաքի խորքերը՝ գտնում ես ամայություն ու մռայլություն: Անխնամ ճանապարհներ, կիսաքանդ շենքեր, հայտնի պատշգամբ, որն իր աուրան անփոփոխ է պահել, սակայն տեսքը շուտով միայն նկարով կլինի հիշել: Քաղաքում հայ մեծեր կան, որոնք ուշիուշով հետևում են քաղաքի անցուդարձին, ամեն մի հյուրի հետ նկարվում ու ժպտում նրան:

Անցյալի քաղաք Գյումրիում աչքիդ առաջ են գալիս հայկական մշակույթն ու դրա ճյուղերը: Այստեղ տեսնում ես մեր իրական ճարտարապետությունը, տեսնում ես իրական մարդկանց՝ մաքուր ու պարզ: Քաղաքը գնալով դատարկվում է՝ թողնելով հինն ու անցյալից եկածն այնպես, ինչպես որ կա: