Որտե՞ղ ես, հայրի՛կ

Երբ ես շատ փոքր էի, առավոտյան ամենավերջինն էի արթնանում: Աչքերս բացելուն պես տեսնում էի հայրիկիս, ով միշտ բարձր տրամադրությամբ գալիս էր, ինձ բարի լույս ասում ու բարձրացնում անկողնուց: Դա ինձ շատ էր դուր գալիս: Մի օր էլ, երբ քնած էի, հանկարծ աչքերս բացվեցին, և նկատելով, որ հայրիկս կողքիս չէ, ես առանց երկար-բարակ մտածելու բարձր բղավելով կանչեցի նրան.

-Պա՜պ:

Ու աչքերս նորից փակեցի: Մի վայրկյան անց լսվեց հայրիկիս շշնջացող ձայնը.

-Ի՞նչ ա եղել:

Ես աչքերս բացեցի, տեսա հայրիկիս՝ քնաթաթախ աչքերով, հոնքերը կիտած, մի փոքր խառնված մազերով ու ամենակարևորը՝ գիշերային հագուստով: Խառնված շուրջս նայեցի ու տեսա, որ դեռ մութ գիշեր է: Հայրիկս սպասում էր իմ պատասխանին, որը պետք է, որ շատ կարևոր բան լիներ, բայց իրականում ոչինչ էր:

-Լավ, հեչ,- շվարած պատասխանեցի ես ու անմիջապես փակեցի աչքերս:

Երևի խեղճ հայրիկս այդպես էլ չկարողացավ նորից քնել:

Եվա Հախվերդյան, 15 տարեկան, 2010

***

Չարաճճին

Երբ ես փոքր էի, շա՜տ-շա՜տ չարաճճի էի, բայց, միևնույն ժամանակ, շատ բախտավոր էի: Օրինակ, մի անգամ ես մեր հեռուստացույցի սեղանին էի խփում իմ խաղալիք ավտոմեքենայով: Հանկարծ սեղանի ոտքերը ջարդվեցին, հեռուստացույցը թռավ իմ գլխավերևով սեղանին, հետո ընկավ ինձնից մի միլիմետր հեռու՝ գորգի վրա, ննջարանի ծաղկամանն էլ եկավ հասավ հյուրասենյակ իմ մեջքի հետևից: Բայց ինձ բան չեղավ: Եվ, իհարկե, ես ոչ մի բանում մեղավոր չէի:

Կամ՝ մի անգամ մենք ընտանիքով մեկնել էինք Ֆրանսիայի ծովափնյա քաղաքներից մեկը՝ Լա Սիոտա: Մայրիկս մտավ ծովը՝ լողալու: Արդեն քանի օր էր՝ հանգստանում էինք այնտեղ, իսկ մայրիկս առաջին անգամ էր ջուրը մտնում, որովհետև նրա ձեռքը միշտ շղթայված էր լինում իմ ձեռքին, թե չէ՝ ինձ բռնել չէր լինի: Ինձ դեռ տասն ամսեկանից չէին կարողանում բռնել: Իմ կողքին էին հայրս, քույրս, հորեղբայրս, երեք հորաքույրներս  և նրանց հինգ տղաներն ու մեկ աղջիկը: Մայրիկս դեռ նոր էր խորացել ծովի մեջ, արդեն բարձրախոսով հայտարարում էին. «Գտնվել է մի երեխա, թող ծնողները ներկայանան»: Բայց մայրիկս ուշադրություն չդարձրեց՝ մտածելով, թե ես բարեկամներիս հետ եմ: Իսկ այն «ամբոխը», որն իմ կողքին էր, չէր նկատել, որ ես չկամ: Ջրից դուրս գալով՝ մայրիկս նկատեց իմ բացակայությունը և հասկացավ, որ հենց իմ մասին էին հայտարարում բարձրախոսով:

Ահա թե ինչպիսին էի, երբ փոքր էի:

Նաիրի Արեգ Հացպանյան, 9 տարեկան, 2010

***

Արդարության պաշտպանը

Ես մանկությունս անցկացրել եմ քեռուս տղայի՝ Արամի հետ, ով ինձնից վեց ամիս մեծ է: Ի տարբերություն ինձ, Արամը շատ խելոք և հանգիստ երեխա էր:

Մի օր, երբ ես երեք տարեկան էի, Հասմիկ մորաքույրս ինձ և Արամին տարել էր իր ընկերուհու տուն, ով ուներ ինձանից երեք տարով մեծ տղա: Տղայի անունը Խաչիկ էր: Խաչիկը գնում-գալիս էր՝ Արամին նեղացնում էր, իսկ Արամը նվնվում էր: Երբ Խաչիկը հյուրասենյակից դուրս եկավ, ես վազեցի նրա հետևից և ձեռքիս հովանոցով սկսեցի հարվածել Խաչիկին՝ ասելով.

-Դե, լացի՛, դե, լացի՛…

Մի կերպ Խաչիկին փրկեցին իմ ձեռքից, և մենք գնացինք տուն:

Վերջերս հանդիպեցի Խաչիկին, և բարևից առաջ նա ինձ հարցրեց.

-Դու դեռ այդքան չա՞ր ես…

Գայանե Մարտիրոսյան, 15 տարեկան, 2010

***

Շատ ուրախանալու արդյունքը

Եբ ես փոքր էի, շատ էի սիրում իմ ծննդյան օրերը: Հինգ տարեկան դառնալուս նախօրյակն էր: Շատ էի ուրախացել, որ հաջորդ օրը ստանալու եմ շա՜տ նվերներ: Արդեն կեսգիշեր էր, սակայն ես չէի էլ պատրաստվում քնել, որովհետև շա՜տ էի ուրախացել և ուրախությունից վազվզում էի տնով մեկ: Հանկարծ գլուխս հարվածեցի մեծ սեղանին, իսկ հետևանքները… Ես հայտնվեցի հիվանդանոցում: Ինձ վիրահատեցին: Հետո պարզվեց, որ իմ ծննդյան օրը բժշկիս ծննդյան օրն էլ էր: Եվ մենք սկսեցինք բողոքել: Նա բողոքում էր, որ իր ծննդյան օրը պետք է հերթապահի գիշերը, իսկ ես բողոքում էի, որ իմ ծննդյան օրը անցկացնելու եմ վիրակապած ճակատով:

Լուսինե Ղազարյան, 14 տարեկան, 2010

***

 «Ո՛չ» ուտելուն

Երբ ես փոքր էի, ուտել ընդհանրապես չէի սիրում: Մայրիկս ասում է, որ ես անգամ սովի զգացում չունեի:

Մի անգամ ինձ զոռով տոլմա էին կերակրում: Վերջապես վերջին կտորը զոռով բերանս դնելուց հետո ուղարկեցին քնելու: Ես այդ ժամանակ չորս տարեկան էի: Երբ զարթնեցի, տատիկս նկատեց, որ բերանիս մեջ ինչ-որ բան կա: Տոլման էր, որ մինչև այդ պահը բերանումս էր մնացել:

Հետո, փոքր ժամանակ ես շատ համառ էի: Եթե երեխաների մեծ մասի առաջին բառը եղել է «մամա», իմը եղել է ռուսերենով «ո՛չ» բառը: Դրա համար էլ իմ անունը դրել էին «девочка-неточка»:

Իննա Ազնաուրյան, 15 տարեկան, 2010

***

Տրամաբանություն

Փոքր ժամանակ շատ էի սիրում քիթս մտցնել մեծերի գործերի մեջ: Երբ մեծերը սուրճ էին խմում, գնում էի մայրիկիս մոտ և ասում.

-Ես էլ եմ ուզում:

Մայրիկս ասում էր.

-Ո՛չ, եթե երեխաները փոքր հասակից սուրճ են խմում, նրանց մաշկը սևանում է:

Մի անգամ մայրիկիս հետ զբոսնում էինք, և ես նկատեցի մի սևամորթ կնոջ: Սկսեցի մատով ցույց տալ նրան և ասել.

-Մա՛մ, մա՛մ, նայի՛, էս մորաքույրը շատ ա սուրճ խմել:

Իսկ այդ կինը, չհասկանալով, թե  ինչ եմ ասում, պարզապես նայում էր ինձ և ձեռքով անում: Տեսնես ի՞նչ էր մտածում:

Քրիստինա Սարյան, 15 տարեկան, 2010

***

Վեճերի պատճառը

Փոքր ժամանակ ես եղել եմ շատ քնկոտ և ցերեկային ժամերին հինգից յոթ ժամ քնել եմ: Շատ անգամ մայրս մոտենում էր և կամաց մատը մոտեցնում քթիկիս՝ համոզվելու համար, որ շնչում եմ:

Երբ փոքր էի, նաև սիրում էի լինել շատ մարդկանց շրջապատում: Ինձ ավտոբուսում տեսնելով՝ մարդիկ միշտ ասում էին.

-Վա՜յ, ի՜նչ համով բալիկ է…

Եվ ես ոգևորված սկսում էի ծայրից ծայր  «Մկների ժողովն» արտասանել մինչև մեր իջնելու կանգառը:

Հիմա, երբ մայրիկս էլի ինչ-որ բաներ է պատմում իմ մանկությունից, անպայման վերջում ավելացնում է.

-Տե՛ս, է, փոքր ժամանակ ինչ խելոք երեխա ես եղել, իսկ հիմա…

Հենց այդպես են ամեն անգամ սկսվում իմ ու մայրիկիս միջև վեճերը:

Տաթև Հակոբյան, 15 տարեկան, 2010

***

Ո՞վ կհասնի առաջինը

Առաջ մայրիկիս ոչ մի կերպ չէի թողնում առանց ինձ ինչ-որ տեղ գնալ: Ամեն անգամ, երբ լսում էի, որ մայրս պետք է տանից դուրս գա, արագ հագնվում էի և պատրաստ սպասում նրան, անկախ նրանից, թե նա պատաստվում էր ինձ տանել իր հետ, թե՝ ոչ: Մի օր, երբ դեռ հինգ տարեկան էի, մայրիկս պետք է գնար ընկերուհու տուն: Ես նրան հարցրեցի.

-Մա՛մ, կլինի՞ ես էլ գամ:

Նա ասաց.

-Ո՛չ:

-Մա՛մ, գոնե իջնեմ բակ խաղալու, հա՞,- համարյա լաց լինելով ասացի ես:

Մայրս թույլ տվեց: Ես արագ-արագ հագնվեցի և դուրս եկա բակ, բայց ոչ թե խաղալու, այլ մայրիկից շուտ նրա ընկերուհու տուն հասնելու:

Երբ հասա, տիկին Անահիտն ասաց.

-Բարև, Շուշա՛ն ջան: Բա մաման ո՞ւր է:

-Հիմա կգա,- պատասխանեցի ես:

Երբ մայրիկս եկավ, կարծում էի՝ կբարկանա, բայց նա ինձ տեսնելուն պես սկսեց ծիծաղել:

Շուշան Աբրահամյան, 15 տարեկան, 2010

Պլաստիկ վիրահատություն

-Մա՛ն, կուզե՞ս քիթդ փոքրացնեմ, սիրուն քիթիկ ունենաս,- հարցրեց քույրս ինձ, երբ ես վեց տարեկան էի:

-Հա՛, հա՛, փոքրացրո՛ւ, խնդրում եմ, փոքրացրո՛ւ,- միամտորեն համաձայնեցի ես:

-Մի քիչ կարող ա ցավա, ոչի՞նչ,- զգուշացրեց քույրս:

-Հա՛, հա՛, ոչինչ, վիրահատություն ես անելո՞ւ,- փայլփլող աչքերով հարցրի ես:

-Վիրահատելու եմ, ճիշտ ես: Մի րոպե, սարքերը բերեմ:

Քույս բերեց հղկաթուղթը և սկսեց աշխատել:

Հաջորդ օրը մանկապարտեզի դայակս, ինձ տեսնելով, սարսափահար հարցրեց.

-Մանե՛, այս ի՞նչ է եղել քիթդ: Վառե՞լ ես, ընկե՞լ ես…

-Չէ՛, չէ՛, մի՛ անհանգստացեք, ընկե՛ր Գոհար, ուղղակի քթի պլաստիկ վիրահատություն եմ արել, վաղը կանցնի:

Համենայնդեպս, քույրս ինձ այդպես էր ասել:

Մանե Ենգիբարյան, 14 տարեկան, 2010

***

Փաստորեն, խառնակիչ եմ եղել

Մի անգամ ընտանիքով գնացել էինք մեր ծանոթի տուն: Նա նոր էր ամուսնացել և ծանոթացրեց իր կնոջ հետ: Բոլորը սկսեցին գովել այդ աղջկան, անիմաստ շողոքորթում էին: Մեկ էլ այդ տղան՝ Արամը, հարցրեց ինձ.

-Հը՞, ճաշակս լավն ա, չէ՞:

-Հա՛, լավն ա, բայց սկզբից մտածեցի, որ մամադ ա,- հանգիստ ձայնով պատասխանեցի ես:

Արամի կինը զայրույթից կարմրել էր: Անհարմար վիճակից դուրս գալու համար՝ քույրս ասաց.

-Վե՛ն, բայց ինչքան շատ ես տափակ հումորներ անում:

-Ես հումոր չեմ անում, ոնց որ մեծ կին լինի, համ էլ դու չես տեսնո՞ւմ,- վիճակն ավելի բարդացնելով և կատակի ոչ մի նշույլ չթողնելով՝ պատասխանեցի ես:

Խեղճ աղջիկը լացակումած գնաց իր սենյակ:

Հիմա, երբ տեսնում եմ նրան փողոցում, անմիջապես ճանապարհս փոխում եմ ամոթից:

Վեներա Գրիշյան, 14 տարեկան, 2010

***

Չկայացած ընկերություն

Երբ մենք նոր տուն էինք տեղափոխվել, ես վազեցի բակ՝ նոր ընկերներ ձեռք բերելու: Տեսա մի փոքրիկ աղջկա՝ միայնակ նստած: Սկզբից ամաչեցի մոտենալ, բայց մտածելով, որ եթե հիմա ինչ-որ մեկի հետ չընկերանամ, հետո կարող է ուշ լինել, ինքս իմ մեջ ուժ գտա և քայլերս ուղղեցի առաջ: Քայլեցի, քայլեցի և նորից կանգնեցի, պտտվեցի և փորձեցի ևս մի րոպե մտածել՝ որոշում կայացնելու համար: Երկու րոպե մտածելուց հետո քայլեցի աղջկա մոտ: Բայց դեռ նրան չհասած՝ չդիմացա, նորից կանգնեցի: Որոշեցի մի անգամ ևս մտածել, վերջին անգամ, ևս մեկ անգամ, որ հետո չփոշմանեմ իմ կայացրած որոշման համար: Եվս մեկ րոպե մտածելուց հետո ես ոչ թե քայլեցի, այլ վազեցի, որ ճանապարհին նորից միտքս չփոխեմ: Վազեցի առաջ, բայց դեռ տեղ չհասած՝ նորից կանգնեցի՝ այս անգամ ոչ թե մտածելու, այլ հիասթափություն ապրելու. աղջիկը հեռացել էր…

Սիրան Մանուկյան, 13 տարեկան, 2010

***

Դավադիրը

-Նարեն շատ լավ, խելոք երեխա էր, այնքան քիչ էր լացում,- ասում է միշտ մայրս քրոջս մասին:

-Իսկ ե՞ս: Ես ինչպիսի՞ն էի,- հարցրի մայրիկիս, երբ հերթական անգամ նա սկսեց Նարեի գովքը:

-Վա՜յ, Մանե՛, դու ահավոր էիր՝ լացկան ու կամակոր: Ամբողջ օրն ինձնից կպած էիր: Երբ ես մեկի հետ զրուցում էի, երեսս թեքում էիր դեպի քեզ և չէիր թողնում ոչ ոքի հետ խոսել,- հիշեց մայրս:

-Երևի դեռ այն ժամանակ էլ խանդոտ էի,- նկատեցի ես:

Այդ պահին Նարեն՝ քույրս, հիշեց.

-Մանե՛, իսկ մի անգամ դու ինձ համոզում էիր. «Նարե՛, արի՛ ինձ խփիր, խնդրում եմ»: Ես զարմացած պատասխանեցի. «Չէ՛, Մա՛ն ջան, ինչի՞ խփեմ, պետք չի»: Բայց դու համառորեն պնդեցիր. «Չէ՛, չէ՛, լավ էլի, խնդրում եմ, արի՛ խփիր»: Շատ համոզելուց հետո ես եկա ու խփեցի: «Չէ՛, Նարե՛, մի քիչ ավելի ուժեղ խփի՛ր»,- խնդրեցիր դու: «Է՜, պետք չի, ինչի՞ համար ուժեղ խփեմ»,- ասացի ես, բայց, դու շատ համառեցիր, և ես խփեցի: Դու էլ սկսեցիր լացելով գոռալ. «Մա՜մ, էս Նարեն եկավ, ինձ անտեղի խփեց»: Ուզում էիր, որ մաման պատժի ինձ:

-Երևում է՝ դեռ մանկուց դավադիր դեմք էի,- ինձնից գոհ ու ծիծաղելով ասացի ես:

Մանե Արշակյան, 14 տարեկան, 2010

***

Ուշացած մանկություն

Մի օր, երբ ես ութ տարեկան էի, իմ ծնողները հասկացան, որ ես ոչ մի անգամ կարուսել չեմ նստել, և ինձ տարան առաջին պատահած զբոսայգին: Ես նստեցի առաջին պատահած կարուսելը: Այն մի սարսափելի բան չէր, բայց ես շատ էի վախեցել, քրտնել էի, կարմրել: Մայրիկս և հայրիկս ստիպված եղան ինձ կեսից իջեցնել: Իմ գլուխը պտտվում էր, սիրտս խառնում: Ինձ տուն տարան և իմ սիրած կերակուրները գնեցին, որպեսզի ես չտխրեմ: Հաջորդ օրն էլ դասի չգնացի:

Հովնան Բաղդասարյան, 15 տարեկան, 2010

***

Մանկությունից չես փախչի

-Հիշո՞ւմ ես, թե փոքր ժամանակ ինչպես էիր ուշանում մանկապարտեզից,- հարցրեց մայրիկս:

-Մա՛մ, ժամանակ գտա՞ր հիշելու,- բարկացա ես,- հա՛, հիշում եմ… Երբ ուշացած մտնում էի սենյակ, դաստիարակչուհին ինձ «քնած գեղեցկուհի» էր անվանում:

-Ճիշտ է,- հիշեց մայրիկս:

-Հիշո՞ւմ ես, թե փոքր ժամանակ ինչքան էիր «էծիկե» բառն ասում:

-Այո՛,- նորից զզվանքով պատասխանեցի,- բայց էդքան «էծիկե» ասելուց հետո էլ էթիկետի կանոնները չէի սովորում:

Որպեսզի չպատասխանեմ մայրիկի հաջորդ հարցերին, մի բան հիշեցի.

-Մա՛մ, շուտով քո սիրած հաղորդումն է սկսվելու:

-Վա՜յ, լավ հիշեցրիր: Ոչինչ, հարցերիս հետո կպատասխանես:

Խորամանկությունս չստացվեց:

Շանթ Հակոբյան, 14 տարեկան, 2010

***

Կամակորը

Ինձ բոլորն ասում են, որ մինչև երկու տարեկանը շատ խելոք երեխա եմ եղել, միայն ուտում էի, քնում և լացում, երբ սոված էի, իսկ դա շատ հաճախ էր լինում, համարյա անընդհատ: Իսկ հետո ես դարձա ավելի կամակոր և չսլող: Եթե ես չէի ուզում որևէ բան անել, ինձ ո՛չ համոզել, ո՛չ էլ ստիպել էր լինում: Իսկ եթե մայրիկս բարկանում էր վրաս, ես նրա վրա էի շպրտում իմ խաղալիքները, իսկ հետո խիղճս տանջում էր, ու սկսում էի լացել, բայց մայրիկիս հետ երկար չէի հաշտվում: Երբ ես նեղանում էի, միշտ պառկում էի և քնում: Քնում էի որտեղ պատահի՝ գետնին, աթոռի վրա… Մի անգամ էլ նեղացած մտել էի մահճակալի տակ և քնել: Հետո ստիպված էին եղել մահճակալը բարձրացնել և տեղափոխել, որ կարողանան ինձ տակից հանել:

Դավիթ Սողոյան, 11 տարեկան, 2010

***

Հուշ

Մայրիկս և հայրիկս պատմում են, որ փոքր ժամանակ ես շատ ակտիվ էի և անընդհատ բանաստեղծություններ էի արտասանում: Երբ մայրիկս ինձ համար «Չարի վերջն» էր կարդում ու ասում. «…բնի մեջ երեք ձագ ու վրան՝ կկու», ես չէի հասկանում, որ կկուն թռչուն է, ու ինձ թվում էր, թե դա նշանակում է «կծու»: Հետո, երբ ինքս էի արտասանում «Չարի վերջը», ասում էի. «…բնի մեջ երեք ձագ ու վրան՝ բիբար»:

Նաև շատ էի սիրում խոսել և անընդհատ ինչ-որ բանից բողոքում էի: Օրինակ, ինձ պատմում են, որ երբ ես և եղբայրս՝ Դավիթը, առաջին անգամ էինք գնացել Սևան, Դավիթն ընդամենը մեկ տարեկան էր, իսկ ես՝ երկու: Դավիթն անընդհատ մտնում էր ջուրը, իսկ ես մայրիկին բողոքում էի, որ ջուրը թաց է, հողը՝ չոր, իսկ քարերը ծակում են:

Լիլիթ Սողոյան, 12 տարեկան, 2010

Կասկադը Երևանում ինձ ամենահարազատ վայրերից է միշտ եղել: Իսկ մայիսից սեպտեմբեր ամեն ամսվա վերջին ուրբաթ օրը այն դառնում է նաև ամենասիրելին՝ չնայած մարդաշատությանն ու աղմուկին: Այդ օրերին Կասկադը վերածվում է մի խաչմերուկի, որտեղ «բախվում» են ժամանակակիցն ու հին ազգայինը՝ ազգագրական երգն ու պարը: Արդեն երկու տարի է, ինչ ես նույնպես մասնակից եմ դառնում ամենամսյա այս տոնին, որն իրար շուրջ է հավաքում թե՛ արտաքնապես, թե՛ կենսակերպով ու թե՛ էությամբ ամբողջապես տարբեր մարդկանց, որոնց միավորում է միայն մեկ բան՝ սերը հայկական մշակույթի հանդեպ: Ինչո՞ւ չնշեցի միևնույն ազգային պատկանելիությունը: Որովհետև, ի ուրախություն ինձ, ամեն ամիս կտրուկ աճում է նաև այն զբոսաշրջիկների թիվը, ովքեր այդ օրերին գալիս են Կասկադ ու այնպիսի մեծ ոգևորությամբ են փորձում սովորել հայկական ազգագրական պարերը, որ ինքդ ես ամաչում, երբ հասկանում ես, որ դու էլ լավ չես տիրապետում դրանց:

Ես ինքնուս եմ: Պարերը սովորել եմ ամեն անգամ Կասկադ գալով ու համառորեն փորձելով կրկնել կողքիններիս շարժումները, որոնց անընդհատ խանգարում էի իմ՝ պարել չիմանալով: Բայց չէ՜, այնտեղ ինձ հանդիպած մարդիկ միշտ այնքա՜ն բարեհամբույր ու պատրաստակամ են եղել՝ օգնելու սովորել պարերը, ու քաջալերել են, երբ ինչ-որ շարժում շարունակ չի ստացվել: Ու այդ հանգամանքն այն մագնիսն է, որ երկաթի նման ինձ ամեն անգամ ձգում, քաշում է դեպի Կասկադ ու նույնիսկ ոգևորում այնքան, որ երկու անգամ համարձակվել եմ ինձ հետ օտարերկրացիների բերելու: Այս տարվա վերջին բացօթյա համերգին՝ սեպտեմբերի 30-ին, թեև հետս դրսից հյուրերի չէի բերել, բայց այնքան էի հպարտանում, որ պարողների մեջ գրեթե ամեն երրորդը ծանոթ ու հարազատ էր՝ մեծամասամբ համալսարանից: Մինչդեռ վերջերս, երբ կրթական ծրագրի շրջանակներում հյուր էինք երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկին, վերջինս պնդում էր, թե Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանը թեև տալիս է որակյալ մասնագիտական կրթություն, բայց կաղում է ռազմահայրենասիրական դաստիարակության հարցում: Այդ ժամանակ շատ տխրեցի այդ խոսքերից, բայց ոչ մի հակափաստարկ չկարողացա ներկայացնել: Իսկ հիմա վստահորեն կարող եմ ասել, որ մեր համալսարանը եթե չի գերազանցում, ապա գոնե չի զիջում մնացած բուհերին ռազմահայրենասիրական կրթությամբ: Չնայած՝ դա արդեն կարևոր էլ չէ…
Կարևորն այն է, որ ամսեամիս Կասկադում մարդիկ շատանում են, պարելու տեղը՝ փոքրանում, մթնոլորտը դառնում է ավելի ջերմ, իսկ ոգին՝ ավելի հայկական:

Ամենալավ ելքը լռությունն է

Արդեն աստիճանների վրայից լսում էի դասարանցիներիս ձայները, միաժամանակ կողքի դասարանցիների ձայները, երրորդ դասարանցիների բղավոցները, որոնք իրար հետևից վազում էին ու աղմկում: Մտնելով դասարան՝ երեխաների ավելի ուժեղացած ձայներին ավելացավ նաև գնդակի դոփյունը, որն աղմուկ առաջացնելով՝ ցատկում էր Ռաֆիկի և Դերենիկի միջև: Դասամիջոց էր… Հայոց լեզվի ու մնացած մյուս դասերի ընթացքում գնդակը դադարում է ցատկոտել, բայց երեխաների ձայները չեն լռում… Արդեն ամեն ինչից հոգնած՝ հասնում եմ տուն ու… Վերջապե՜ս, իմ սիրելի լռությունը: Այն շարունակվում է այնքան, մինչև քույրս որոշում է երաժշտություն լսել: Հետո մտածում եմ գիշերվա մասին ու հիշում, որ նորից միանալու է ինչ-որ մեքենայի ազդանշանը, դիմացի շենքից մի փոքրիկ շուն սկսելու է վնգստալ, և նրան են միանալու շենքերի բարեկեցիկ կյանք վարող ու փողոցում թափառող շները: Եվ միայն մեկ մխիթարանք կա. լինում են դեպքեր, երբ ես տանը գտնում եմ այդ լռությունը: Առաջին՝ երբ քույրս հասկանում է, որ ես սիրում եմ կատարյալ լռություն, ու անջատում է երաժշտությունը: Երկրորդ՝ երբ քույրս հոգնած է լինում և ուզում է լռության մեջ հանգստանալ:

Մարիամ Նալբանդյան, 12 տ.

***

Ուրիշ ժամանակներ

Չգիտեմ ինչու, բայց ես միշտ շփվելու կարիք եմ զգում: Հատկապես շաբաթ, կիրակի օրերին և արձակուրդներին: Սովորաբար այդ օրերին ես բոլորից շուտ եմ արթնանում և, դեռ աչքերս չբացած, սկսում եմ հերթով արթնացնել իմ ընկերուհիներին: Գիտեմ, որ նրանք քնած են, և ես իմ զանգով արթնացնում եմ նրանց, բայց երբ հարցնում եմ. «Հո քնա՞ծ չէիր», քնաթաթախ ասում են.

-Չէ՛, արդեն ուզում էի վեր կենալ:

Դա արդեն սովորություն է դարձել:

Երբ սկսում է կոկորդս ցավել, հասկանում եմ, որ խոսել էլ չեմ կարող: Նստում եմ համակարգչի դիմաց, ինտերնետ եմ մտնում և սկսում լեզվիս տեղը մատներս աշխատեցնել: Կարող եմ ամբողջ օրն այդպես անցկացնել և չձանձրանալ: Մեկ-մեկ կարոտում եմ այն օրերը, երբ ընկերուհիներս էին ինձ համոզում, որ դուրս գամ զբոսնելու: Ժամերով այնպես էինք ծիծաղում, որ չէինք կարողանում կանգ առնել: Ժամանակն էլ այնքան արագ էր անցնում, որ թվում էր, թե հինգ րոպե ենք իրար հետ անցկացրել, ոչ թե հինգ կամ վեց ժամ:

Մի անգամ կենսաբանության ժամին իմացանք, որ երբ անընդմեջ ծիծաղում ես, և չես կարողանում կանգ առնել, պետք է ականջները պինդ փակել, որպեսզի չուշաթափվես: Ու երբ հերթական անգամ հավաքվել էինք և անընդմեջ ծիծաղում էինք, փորձեցինք իրար ականջներ փակել, բայց դա մեզ ավելի շատ զվարճացրեց:

Իսկ հիմա, ինչքան էլ իրար ինտերնետով գրում ենք և մեկ-մեկ էլ ծիծաղում, չենք լսում ծիծաղի ձայները: Արդեն հեռացել ենք իրարից: Հոգնել եմ նրանց համոզել հանդիպել, դրա համար էլ անում եմ այն, ինչ անում են իրենք: Ինձ էլ ոչինչ չի մնում. համակարգիչն ու հեռախոսը դարձել են իմ կյանքի անբաժանելի մասը, և արդեն ես եմ մերժում ընկերուհիներիս, երբ դուրս են կանչում…

Լուսինե Ալեքսանյան, 14 տ.

***

Ամեն օր նույնը

Լույսը բացվեց: Ես վեր կացա, լվացվեցի և գնացի դպրոց: Ինչպես միշտ, դպրոցում անցկացրի 7 դասաժամ: Տուն վերադառնալու ճանապարհին ընկերոջս հետ քննարկում էինք տարբեր թեմաներ: Տուն մտնելուց հետո ճաշեցի և նստեցի համակարգչի դիմաց: Մի քանի տնային անելուց հետո մի ֆիլմ դիտեցի և գնացի քնելու: Եվ ամեն օր նույնը. արթնանում եմ, գնում եմ դպրոց, գալիս եմ տուն, տնային եմ անում և քնում եմ: Ինձ պակասում են օրվա մեջ փոփոխությունները, ավել շատ հետաքրքրությունները և կյանքի այլ ընթացքը, թե չէ՝ այս կրկնությունից արդեն հոգնել եմ:

Նորայր Բարոյան, 14 տ.

***

Քնի անհագ ծարավ

Ինձ միշտ տանջել է քնի պակասը: Զարմանալի է, բայց մեր դասարանում ես ամենաշուտը քնողներից եմ, սակայն միշտ առաջին երկու դասաժամն անցկացնում եմ գլուխս գրքերի և տետրերի մի կույտի վրա դրած, երրորդ ժամին մի փոքր արթնանում եմ, սկսում հասկանալ, որ դպրոցում եմ գտնվում, հիշել, որ պետք է դաս պատասխանել: Այդ տրամադրության տակ անցնում է նաև չորրորդ ժամը: Հինգերորդ դասին ես վերջնական եմ արթնանում, ակտիվանում, դաս պատասխանում, բայց գալիս է վեցերորդ ժամը, ակտիվությունս անցնում է, և ես հետ եմ վերադառնում քնիս: Ժամանակ առ ժամանակ իմ հաճելի երազներն ընդհատում են ուսուցիչները. ոմանք ուզում են, որ ես դաս պատասխանեմ, իսկ ոմանք կարծես թե ինձ արթնացնելուց հաճույք են ստանում:

Ալեքսանդր Սարգսյան, 13 տ.

***

Նամակ ծնողներիս և եղբայրներիս

Սիրելի՛ ծնողներ և եղբայրներ իմ,

Ո՞նց եք դուք ինձ այսքան տարի դիմանում: Ո՞նց էիք դուք ինձ այդքան խաղալիք գնում, երբ ես փոքր էի, որովհետև ես ջարդում էի դրանք միանգամից, հենց ձեր աչքի առջև: Հետո էլ վերցնում էի ձերը, ի՛մ թանկագին եղբայրներ: Կամ՝ ո՞նց եք այսքան տարի դիմանում իմ առևանգումներին: Ես արդեն քանի տարի է՝ վերցնում եմ ձեր շալվարները: Խե՜ղճ իմ ծնողներ, դեռ ինչքա՞ն եք ինձ զոռով տանելու խանութ՝ աղջկական զգեստներ գնելու: Միևնույնն է, ես միշտ գնում եմ տղայի շալվարներ:

Գևո՛րգ, ի՛մ սիրելի եղբայր, ինչքա՞ն դու դեռ կհանդուրժես այն, որ ուտում եմ ճաշի քո բաժինն էլ և քեզանից ամեն մի գործողությանս համար փող վերցնում:

Կարապե՛տ, դու ինչքա՞ն դեռ կդիմանաս իմ գժություններին և շատ մեծ ականջակալներին, որոնցից դու ամաչում ես, հատկապես, երբ մենք միասին քայլում ենք փողոցում:

Բայց չշարունակեմ այս ցանկը, այն շատ երկար է: Հույս ունեմ՝ ձեր համբերությունը կբավարարի ևս հինգ տարի առանց ինձ ամուսնացնելու մտքի:

Ձեր դուստր և քույր Լուսինե:

Հ. Գ. Հույս ունեմ՝ դուք ինձնից չեք նեղանա, եթե չամուսնանամ: Վերջերս հաճախ եք դրա մասին մտածում:

Լուսինե Համբարձումյան, 15 տ.

***

«Ո՛չ» միանմանությանը

Այնպես է ստացվել, որ ավագ դպրոցում իմ դասարանում տարիքով ամենամեծ աշակերտը ես եմ, մյուսներն ինձանից մեկ-մեկուկես տարով փոքր են: Ուղղակի ես յոթ տարեկանից եմ գնացել դպրոց, իսկ նրանք՝ ավելի շուտ: Թվում է, թե տարբերությունը փոքր է, բայց մեծանալով՝ զգում եմ, որ դա բավականին մեծ ազդեցություն է թողնում ինձ վրա, հատկապես՝ այս տարի: Առաջ այնքան էլ ցավագին չէի ընդունում այդ փաստը, և թվում էր, թե ինձնից մեծերի հետ անելիք չունեմ: Իսկ հիմա շատ ժամանակ նյարդայնանում և մտածում եմ, որ ես ավելիին եմ ընդունակ և ավելին կարող եմ հասկանալ ու զգալ, քան դասարանցիներս, որոնց համար դասը «ուսուցչի գլխին օյիններ խաղալու և դրանից հաճույք ստանալու ժամանց է»: Օրինակ, ֆիզիկայի ժամին մեկը հազում է, ու բոլորը պայմանավորված սկսում են ծիծաղել՝ ուսուցչուհուն շեղելու և զայրացնելու համար: Նրանք ունեն մի ընդհանուր կարգախոս, որը ես երբեք չեմ ընդունի. «Լինել այնպիսին, ինչպիսին կողքիններս են, և գժվել Ջասթին Բիբերի համար, ինչպես ընդունված է այս տարի»:

Ձանձրալի է լինել միանման:

Նանե Աբելյան, 16 տ.

***

Մանրուքներ

Ես շատ բանի կարիք եմ զգում: Ամենից շատ ուզում եմ պլանշետային համակարգիչ կամ համակարգչային խաղերի սարք: Բայց ավելի հաճախ մտածում եմ մանրուքների մասին: Օրինակ, երբ մայրիկս խանութից տուն է վերադառնում՝ մթերքներով տոպրակները ձեռքին, ես միանգամից վազում եմ նրան ընդառաջ, վերցնում տոպրակները և սկսում դատարկել դրանք՝ հուսով, որ մայրիկս հատուկ ինձ համար էլ մի բան գնած կլինի: Բայց սովորաբար հատուկ ինձ համար ոչինչ էլ չի լինում այնտեղ…

Հետո, ես արձակուրդների կարիք ունեմ: Դրանք այնքան քիչ են: Օրինակ, գարնանային կամ աշնանային արձակուրդներն ընդամենը մեկ շաբաթ են. այդ ընթացքում հազիվ հասցնում եմ տնային աշխատանքներս կատարել: Բա ե՞րբ հանգստանամ: Իսկ ինչ վերաբերում է ամառային արձակուրդներին, չեմ էլ ուզում հիշել, թե ինչքան են հանձնարարում ամռան համար:

Բայց իրականում սրանք մանրուքներ են: Ես աստիճանաբար հարմարվում եմ այս ամենին: Ես ամեն ինչ էլ ունեմ:

Մերի Վարդանյան, 11 տ.

***

Չհասկացվածը

Դասերս ուշ էին վերջացել: Ընկերուհիներով հոգնած դուրս եկանք դպրոցից և որոշեցինք սրճարան մտնել՝ մի բան ուտելու, հետո էլ մի քիչ զբոսնել: Այնքան լավ արևոտ օր էր, որ չնկատեցինք էլ, թե ինչպես երկու ժամ անցավ: Ես լավ տրամադրությամբ տուն գնացի: Ամեն ինչից շատ գոհ էի: Բայց երբ տուն հասա, հասկացա, որ ամեն ինչ այնքան էլ լավ չէ: Մայրիկս մի լավ բարկացած էր իմ ուշացման պատճառով: Նա չհասկացավ ինձ, առանց լսելու բացատրություններս, գոռգոռաց վրաս և տնային կալանքի ենթարկեց: Իսկ հետո ասում է, թե ծնողներից լավ ոչ ոք չի հասկանա զավակներին:

Թագուշ Բաղդասարյան, 16 տ.

***

Մարդավարի քուն

MP3 նվագարկիչի երգերն արդեն երկրորդ անգամ կրկնվում են, իսկ լուսնի լույսի տակ գիրք կարդալուց աչքերս հոգնել են: Ցավող աչքերով գիշերն անցկացնելը նույն լարվածությունն ու անհանգստությունն է, ինչ դասի գնալ առանց որևէ բան անելու:

Չգիտեմ ինչու, քունս ինձ միշտ հիշում է առավոտյան ժամը հինգին, ու մինչ ես մուշ-մուշ քնած եմ, ժամը յոթին հնչում է իմ ու քրոջս ամենահարազատ ու ամենաճշգրիտ կարգավորումով զարթուցիչի՝ հորաքրոջս ձայնը: Բայց դա դեռ ինձ համար չէ, քրոջս համար է միայն, չէ՞ որ նա ունի երկար մազեր, որ պիտի հարդարի: Եվ քանի որ ես չեմ հանդուրժում վարսահարդարիչի ձայնը, ստիպված եմ լինում վեր կենալ, հինգ րոպե կռիվ անել քրոջս հետ և ուղարկել նրան ուրիշ սենյակ: Հետո տասը րոպե տանջվում եմ, որ իմ քնելու ցանկությունը նորից հետ գա: Եվ մինչ այն բարեհաճում է այցելել ինձ, դրա հետ գալիս է նաև զարթուցիչի, ավելի շուտ՝ հորաքրոջս ձայնը…

Այդպես էլ չեմ կարողանում մարդավարի քնել:

Վեներա Գրիշյան, 15 տ.

***

Իմ երազածը

-Մա՛մ, նայի` ինչ լավ շոր ա, միշտ ուզում էի էս շորն ունենալ,- ասացի ես՝ ցույց տալով մի գեղեցիկ զգեստ:

-Լավ, գնա՛ փորձի,- հոգոց հանելով՝ ասաց մայրիկս:

-Մա՛մ, վրայովս ա, կառնես, չէ՞:

-Լավ, լավ, բե՛ր դրամարկղի մոտ:

Եվ մայրիկս նորից ինձ համար զգեստ գնեց:

Մենք գնացինք տուն, և ես վերջապես նստեցի դաս անելու:

-Մա՛մ, տես ինչ լավն ա, արի առնենք,- հաջորդ օրը մայրիկիս հետ խանութ մտնելով՝ ասացի ես:

-Չէ՛, Նե՛լ, էս անգամ չեմ կարող գնել:

Ամեն անգամ շատ տխրում ու դժգոհում եմ, երբ լսում եմ այս խոսքերը, մտածում եմ, որ հենց այդ զգեստը միշտ կպակասի իմ կյանքում:

Նելլի Հարությունյան, 10 տ.

***

Ուզում եմ

-Սա էլ չէ, էս մեկն էլ չէ, էս մեկն ինձ չի սազում, հըմ… Էս մեկը մեծ ա… Վա՜յ, ինչ փոքր ա վրաս, չէ՜… Էս մեկի ասեղնագործած ծաղիկը դուրս չի գալիս… Վա՜յ, էլի ոչինչ չկա,- այսպես զգեստապահարանի առջև կանգնած՝ երկար ինձ համար զգեստ էին ընտրում:

Երբ չգտա ինձ դուր եկող ոչինչ, չհանելով քրոջս շապիկը, որը հագել էի փորձելու համար, սակայն վրաս մեծ էր, արագ գնացի հյուրասենյակ՝ մայրիկիս մոտ:

-Մա՛մ,- դժգոհ տոնով ասացի ես,- մա՜մ, մա՜մ, լսո՞ւմ ես,- փորձելով գրավել նրա ուշադրությունը՝ խոսում էի ես:

-Ասա տեսնեմ՝ հիմա՞ փորացավդ որն ա,- հոգոց հանելով՝ ասաց նա:

-Մա՜մ, նոր շոր եմ ուզում,- բացականչեցի ես:

-Բայց քո հագի շապիկն ինչո՞վ ա վատը:

-Սա իմը չի, ու ինձ չի սազում,- մրթմրթացի ես:

-Ի՞նչ տարբերություն՝ քոնն ա, թե քրոջինդ,- ասաց մայրս,- քույրդ ընդամենը մի անգամ ա հագել, հո դեն չե՞մ գցելու:

-Չեմ ուզում: Ես իմն եմ ուզում: Չեմ հասկանում, ուզում եք, որ ամբողջ կյանքում քույրիկիս շորերը հագնե՞մ կամ էլ նրա հին պայուսակը բռնե՞մ: Ես չեմ ուզում հագնել նրա շորերը, նրա շապիկը, չեմ ուզում նրա պայուսակը… Չեմ ուզում: Ուզում եմ ի՛մ շորերը, շապիկները, պայուսակը,- բարկացած պահանջում էի ես:

Մայրիկս ուշադիր ինձ էր լսում: Ես էլ խորամանկորեն շարունակեցի.

-Հա՜, իմիջիայլոց, խանութում նե՜նց սիրուն կոշիկներ եմ տեսել…

Հայաստան Ապրեսյան, 17 տ.

2010թ.