Համարյա մեկ դարյա կյանք տեսավ: Դժվարություններ հաղթահարելով յոթ երեխա լույս աշխարհ բերեց, մեծացրեց, ուսման տվեց: Բայց դժբախտաբար այսօր մենակ է իր երկրաշարժից «հուշ» մնացած վագոն տնակում…
Քրտինքով կառուցած տունը ավերակ դարձրեց երկրաշարժը: Մնաց հույսով, թե պետությունը պետք է կառուցի, բայց այդ հույսը քիչ-քիչ մարեց, ու հիմա ապրում է այն սպասումով, որ կիսակառույց տունը մի օր իր երեխաներն ու թոռները ոտքի կկանգնեցնեն: Ամեն օր աչքը նրանց ճամփին է, բայց ամենքն իր հոգսերի ու խնդիրների պատճառով չեն կարողանում վերադառնալ հայրենի տուն, իրականացնել իրենց մոր երազանքը: Իսկ մոտ ապրող երեխաների կոչերը, որ տեղափոխվի իրենց հետ ապրելու, միշտ մերժում են ստանում:
95 տարիների հիշողությունների մեջ դժվարանում էր գտնել երջանիկ պահերը, իսկ այն սպասումը, թե կյանքի վերջին տարիներին գոնե անհոգ կապրեր՝ այդպես էլ մնաց անկատար…
Լուսանկարը` Մարատ Սիրունյանի
Զրուցում եմ ՝ Լոռու մարզի, Ջրաշեն գյուղի ամենատարեց բնակչի՝ 95-ամյա Մարիամ Զարգարյանի հետ:
Նոր էի ներկայանում, ասում, թե որտեղից գիտեմ իր մասին, թե ընդհանուր առմամբ, ինչի մասին եմ ուզում խոսել, երբ նա առանց որևէ հարցի սպասելու սկսեց պատմել իր մասին.
-Մըր գյուղի դբռոծնի սովրա, հեդո գածի Լեննագան սովրա հաշվեպահ՝ իրեք տարի: Էգա, էն վախտ կադրերու բաժին կար, հմգը չկա, ընձի նշանագին Սպիտակում «Միստրեստ»-ի հաշվեպահ: Սովետի ժամանագ միս գիկար, որ ուղարգեինկ բանագի ֆոնդին, ես գգրեի: Անասուններուն գեղե գեղ գբերեին, օրինագ՝ մեգը մե 100 կիլանոց կով գբերեր, էդրա միսնի քանձներ, էդ ես գգրեի ու էդ սաղ գըղգեի բանագի ֆոնդին:
Հեռախոս լը չկար էն ժամանագ, ոտկով կերտեինկ, ոտկով գիկեինկ. ավտո, ավտոբուզ չկար… Հակուստ լե չկար, աբռելաձև չկար… Մեր գյուղիծ փոշտավո մը կար, մե հասագով մարդ, էդ մարդնի ճամպինի գկայնիր, որ ես լը էրտամ, հիրուր հեդ էրտանկ՝ ինկ փոշտնի գբերեր Սպիտակից, ես լը կաշխադեի: Հիրգունն էլի ոտկով տուն գիկայ… Տանջանկով, չարճարանկով, բայծ կարկվա, երեխեկ ունեծա, մե կերբ յոլլա գածինկ… Լավ տներ ունիյնկ, երգրաշարժ ելավ, փուլ էգավ… Տղես էրգու էրէխա ունիր, դե էն վախտ լը հակ ու կաբ չկար, բայծ գերազանծիգ գսորվեին դբռոծը: Հերն ըսեծ, թե ղրգիմ Երևան, էրէխեկն ամճծան, թե պաբա’, քաղկծի էրէխեկ հակաձ-կաբաձ, իսկ մենկ գյուղիծ, կամճնանկ, որ էրտանկ…
Իսպանիայում աղճգաս տղա կար: Կանճեծ, թե մե տարի արի հուդը, էրեխեկին շորով-մորով աբահովե ու կանճե` թըղ գան հուդը… Ըդմալ լը էրավ տղեսի… Ուրանկ իմ մոդն իյն: Ես մանծի ես քանդվուգ դոմիգի մեջ, ուրանկ գածին Իսպանիա: Սորվան չորսը լեզու:
Տղես լը տասը պրձավ ու գնած: Գնած, բայծ ըսավ՝ ես շադ մնամ հուդը, թե քիճ՝ ուրիշ աղճիգ չըմ ուզերի. ես հայ իմ, հայ լը աղճիգ գուզիմ: Իդը տերանիծ ուր դասհընգեր (դասընկերուհուն) ուզեծ տարավ ուր հեդ, հինկ չեգավ, հունը մնած. Առավ գնած… Հմգը էդ էրէխեկ էնդեղ ին՝ թոռ, հարս, տղա էնդեղն ին, ես լը կսպասիմ, որ հիկան, տուն սարկին: Թե չէ երգրաշարժն էն տներն ավիրեծ, էգանկ իդը դոմիգնի, ծագերինի թուխտ բան կբուծինկ, ինճ էղաձ կար թապեծինկ դուս, հում ինճ հարգավոր էր տարավ, մենագ մնածի ես…
Տղա ունիմ հուդը, կսե՝ մա՜մ, արի մըր տուն մանծ (մնա)… Իմա՞լ էրտամ. Մատերյալ դուռ թապուգ՝ էստեղ մատերյալ, էնդեղ մատերյալ… Հմգա լե գողուտյան հեդ մե հադ ին. փագ չկա, բալնիք չկա… Դու էղնաիր կերտաի՞ր… Չգածի…
Էդ անձրևներու, բկի տագ լավ չեմ լսե: Որ մեգն ընձի ծանոտ է, հեդսի աշխադել է կամ բան, գիկա կսե՝ բարև, տատի ջան, կսիմ՝ դու ո՞վ իս, չըմ հիմնա… Կսին՝ վա՜յ, տատի՞, մի խաբի: Դու էն կնիգն իս, որ «Միստրես»-ը սաղ միսն ուղարգում էիր բանագի ֆոնդին, սաղ մարզ քզի գինար…
Հմգա լե մանծեր իմ՝ տեսնամ գիկա՞ն տուն սարկին, ի՜նչ էնին…
Յոտ էրէխա իմ ունեծի՝ չորս ախճիգ, իրեկ տղա… Ու ըդպես աշխադեր իմ, սաղ Սպիտակում հարգանկով, կարկով, պադվով… Հմգա չմգինա՝ դու իմ թո՞ռն իս, թե՞ չէ… Ըդմալ պադմուտյուններ ըստածվավ իմ կյանկ…
-Իսկ էդ տարիներից ի՞նչ հետաքրքիր դեպք կհիշես: Թեկուզ այդ երկար ճանապարհն ամեն օր ոտքով անցնելիս ինչ-որ դեպք չի՞ պատահել, որ տպավորվել է ու հիշում ես մինչև հիմա:
-Էն ժամանագ հածը չեկով էր: Ետե դու տան անդամ էիր, 200 գրամ քզի կար, իսկ ետե ես կաշխադեի՝ հաշվեպահ, 500 գրամ էր: Ես լը էդ 500 գրամի չեկ գվերծիյ գտանիյ բազար, մե հադ հած է կառնեի, գբերեի տուն՝ ծնողներուս համար…
Հեդո, որ ես մենագ է կերտայ, էդ թիպուն, ցրդին, գվախենեի, որ գելեր վրա կիդան… Էդ ժամանագ Սպիտակից մե կնիգ մե ընձի գճանճնար էլի, կսեր՝ աղջիկ ջան, մի գնա, հմգա ձեր գյուղից մարդ գիկա, հեդը հնգերածի, նոր գնա: Կսեր՝ արի մըր մոդ մանծի, ըսի ՝ չէ…
Մե անկամ եգանկ ֆորղունով (ձիուն կցվող սայլ), գյեղի մեջնի էդ մե ֆորղունն իր, ես սովոր էի ոտկով էրտալ-գալ, էնկան որ հնգերանալու համար նստա, որ չվախնամ, էլի: Էդ մարդնի ըսավ՝ այ քուր ջան, կինս հիվանդ է, ծարավ է, ո՞նց անեմ: Ըսի՝ դե շիշն ի տուր… Վազման մե կիլոմետրի վրա, էգեր իմ մըր գյուղի առու կար, էդտեղիցնի ջուր իմ լծե ու վազման լը եդ իմ դառե՝ մե րոբվա հասուծեր իմ էն հիվանդ կնգան… Հուր որ տեսնար կսեր՝ դու իմ փրգարարն իս, մորկուր ջան…
Էնկա՜ն դժվարուտյուններ քաշեծի, այ բալա ջան, է ի՞նճ էնիմ… Հմի լը ոտկս գերեզմաններն ի, հարըրին դրուգ (ի նկատի ունի շուտով հարյուր տարեկան դառնալը) էլի դժվարուտյուններնի հառաճս ին… Բը՜, տղա ջան, իդմա բաներ… Հեչ մեգ լը իմ պադմուտյուն չգինար…
Լուսանկարը` Մարատ Սիրունյանի
-Իսկ կհիշես՝ ամուսնուդ հետ ո՞նց ծանոթացար:
Մարիամ տատը դժվար էր լսում ու հարցս մի քանի անգամ կրկնելուց հետո էլ չլսեց: Բայց երբ կարողացանք բացատրել՝ խոսքն ինչի մասին է, միևնույն ժամանակ և ուրախացավ, և նեղսրտեց.
-Վա՜յ, տուն չսարկողի հերն անիձվի, որ անձրևներու տագ ես էս օրի հասա…
Ես ախճիգ էի, կաշխադեի հաշվեպահ: Մորս քեռիմե կար՝ մըր գյուղածի, հմնօր էդ քեռինի մըր տուն գիկար: Ըսիի՝ մամա, էդ հնչի՞ էդ քեռինի հմնօր մըր տուն գիկա: Ըսավ՝ որովհեդև, ախճիգ ջան, էդ իմ քեռին գուզե ուր քրոջ տղինի քզի ուզե: Ըսի՝ չէ, չէ, չըմ ուզի…
Վերջն որ շադ գնած-էգավ, դե ընձի լե հուզողներ շադ կային, շադ տղեկ կային գուզեին ընձի առնեին, ես չըյ ուզե: Վերջն ուզեծի՝ էդ իմ ամուսնուն…
Էս ամուսինս լե ախպեր ունիր՝ էրգու հադ՝ մեգ գնած բանագ, չեգավ՝ թուրկերու հեդ կռիվներուն, մեգ լը օտպուսկ էր էգի: Էդ ժամանագ լը մենկ բոստաններ քար քավակեինկ, մե մենձ յաշկիմե վրա կնգդիկ քարեր քավակեին, գթափեին: Հիրգունն էլ թոմառի՝ օխտ-ուտ (բոլորով՝ յոթ-ութ) հոկիսի ճամփով գիկեինկ: Տեսանկ՝ էդ իմ ամուսնու ախպորնի (маряк էր): Էդ կնգտիկ մզի խրադեծին, թե էս տղի վրեն գծիձղաք. ընճի է կայնե մինագ ճամպու վրեն… Էգանկ, հասանկ էդ տղի մոդնի, ծիձաղեծինկ, էդ տղեն հերես թեկեծ. Է, ի՞նճ բդի ըսեր…,- ծիծաղում է,- Հեդո էդ քեռին, որ ուզեծ ընձի իմ ամուսնուն, ամուսինս ըսավ՝ Մարիա’մ, մե հադ նամագ գրե ախպորսի, ինկ բանագ է… Նամագնի գրեծի, բայց չսեծի՝ ես ով իմ: Ինկն էդ նամագի պադասխան ղրգեծ, ըսեծ՝ ես գինամ, թե դու ով իս: Ամուսինս լե զարմածավ, թե ո՞վի, որ գինաս: Ըսավ՝ էն աղճիգն ի, որ հնգերդանու հեդ էգան իմ վրա ծիձաղածին… Ըդպես էգավ… լավ-լավ, կիսուր կեսրարիս իմ գլխուծ լե վեր գպաեի, տուն լը չունեինկ, ըդմալ անծավ, հըրի (մինչև) էգանկ, տներ սարկեծինկ, էրեխեկիս լը ուսման տվի, էդ նեղ ժամանագ յոտին լը ուսման տվեծինկ…
Հմգա լը փեսեկ ունիմ, լավ տուն տեղ ունին: Կսին՝ մամա ջան, էս տները դու իս սարկի… Կսին՝ իմա՞լ կնիգ հալիս տուն սարկող ի՞մ, սարկող էղնեի ընձի համար գսարկեի… «Չէ՜,- կսե,- մըր տուն խալմախալ լը էղերի, խոսկ ու զրուծ լե, բայծ դու նես չես մդե: Մենկ բարիշեր ինկ, խոսածեր ինկ, խմուգ ինկ էղի, ինճ ինկ էղի՝ յոլա ինկ գածի, լավ-լավ տներ ինկ սարկի… Էդի քու շնորիֆնի…»
Մարիամ տատը ասում էր, որ երեխաներն իրեն լավ են նայում, թե որդին, օրինակ, 100 դրամ աշխատի, կեսն իրեն է ուղարկում, մյուս երեխաներն ամեն հարցով օգնում են, բայց միևնույնն է, ուշադիր լինելով Մարիամ տատի թե’ խոսքերում, թե’ աչքերում կնկատեիր խռովածությունը: Ինքը խռոված էր… Խռոված էր բախտից, կյանքից, մի փոքր էլ երեխաներից, որովհետև իրեն գումարներն ու մյուս բաները պետք չէին, այլ երեխաներին մոտ լինել էր ուզում: Կիսակառույց տունն օր առաջ ուզում էր կառուցված տեսնել, բայց հետո ակամայից խոստովանեց, որ ոչ թե իր համար է այդ տան կառուցմանը սպասում, այլ որդիներից գոնե մեկի վերադարձի:
-Քանի ես հլը կռնամ ժաժ հիկամ (շարժվեմ), թըղ էրէխեսի աշխադի, որ հիկա գոնե մե սենյագ սարկե: Որ ամռան շոկուն, էնտերան ուժեղ շոկ է, գա գոնե մե էրգու-իրեկ ամիս ուր մանդր էրէխեկու հեդ, գա հանգստանա, հով էղնի: Էն փոկր թոռնիգսի, տղիս թոռնիգնի, չըմ տեսերի, բայծ կսե՝ տադի ջան, պաբին որ եգավ գյուղ քեզ մոտ, ընձի որ չբերեց, ես սամալյոտ նստիմ գիկամ…
-Ասացիր, որ ձեր տունը երկրաշարժի պատճառով քանդվեց, կհիշե՞ս՝ ոնց այն տեղի ունեցավ, ի՞նչ հիշողություններ ունես կապված այդ օրվա հետ:
-Երգրաշա՞րժ… Ես գիդեմ մգլօրս է էղե, էս էրգօրնի էղե, բա չե՞մ հիշում… Մենձ տղեսի խանուտ էր գածե, ամուսինս տունն էր. հիվանդ էր: Խանուտիծ տղես գիկա, մե հինգը կիլո սառաձ ձուգ առուգ, մեգ լը տեսնա, որ տներ փուլ է գիկան, ճամպեն ժաժ է գիկա: Էդ առուգ թողնա ու վազե գիկա իմ հավարին… Էգավ, որ տուն բլեր էր, թոռսի փոկր էր, մոդս էր, ինկ մանծել էր սենյագի մեջ, ես դուրս էի հելի: Դուս էի հելի, որ տեսնայի, թե էդ ինճ էղավ: Էդ էրէխեն ծըպա (խփվում) էն կողմ չըկռնա դուս հելնա. բլեր էր չորս կողմ է: Նոր մեգն էգավ՝ մըր հարևան, ըսի՝ ի՞նճ կեղնի, էրէխեն մանծել է սենյագի մեջնի, գնա հանե…
Հեդո տեսնամ՝ մըր մե մենձ սենյագնի չբլերի ու էրեխու ձեն լը գիկա էնտեխեն: Ըսի՝ էդ ի՞նճ էրեխայի: Ըսին որ՝ հարևանի տուն բլեր է, էրէխեկ մանցաձ մենագ, բերել է լուսամուդիծ նես է մդուծե… Բը չը՞մ հի՜շի… Իմ համար ինչխ որ հերեգ էղնիր …
-Իսկ հետո ո՞նց դուրս եկաք ծանր վիճակից: (Այս հարցը տվեցի ես, բայց պատասխանը լսելով հասկացա, որ իրոք միամիտ հարց էր, քանի որ այդ պատասխանն իմ աչքերի առաջ էր…)
-Ըշտը էն է, ու իդը ծանդր վիջագնի ես գքաշիմ…,-վրդովվում է,- Ըդրա համար լը էն ժամանագիծ մինճև հիմա իդը դոմիգի մեջն իմ…Իմա՞լ է գքաշիմ…,- քիչ առաջվա վրդովմունքը փոխարինվում է թախծով…
Ես էլ անկախ ինձնից տխրեցի. այս համարյա մեկ դար ապրած կնոջ կյանքում դժվարությունների ու վշտի պակաս չի եղել: Այդ համարյա մեկ դարում ինչեր ասես, որ չէր տեսել՝ թուրքերի հալածանքներից մինչև երկրաշարժ ու միայնություն…
Ու իմանալով, որ ջրաշենցիները Մուշից գաղթածների սերունդ են, չէի կարող չհետաքրքրվել, թե Մարիամ տատն արդյոք ծնողներից լսե՞լ է ցեղասպանության ու գաղթի մասին.
-Մարիամ տատ ջան, դու փաստորեն ցեղասպանությունից էնքան էլ ուշ չես ծնվել: Ծնողներդ պատմե՞լ են էդ դեպքերից կամ, թե ո՞նց են եկել, հաստատվել Ջրաշենում:
-Կսին, թե մենք Էրգրից ինկ էգի…Թը որ երգրից չմգինա…
Ինձ թվում է Մարիամ տատի միամտությունը դեռ այն ժամանակվանից է գալիս, երբ թուրքերից ու հալածանքներից վախենալով, ծնողները լռել են էրգրի մասին: Կամ էլ միամտություն չէր ու լավ գիտեր, թե որն է այդ ՝ էրգիրը, բայց չէր ուզում խոստովանել. ամաչում էր, որ այն էլ մերը չի… Ու այս միջոցին մտքիս «Սասունցու հիմն» կոչվող երգից մի հատված եկավ. «Կռիվ էղավ Սասունում, ավեր էղավ Սասունում… Մեղուն ծաղկին, ձուկ մըջ ջրուն մոլորվեց… Բայց պապերը դեռ թոռներուն չեն պատմել…»
-Հերսի պառտնո է էղե, սաղ ռայոն մենագ հարս էր պառտնո, մենկ լը էն ժամանագ տուն ունեինկ՝ սենյագներ չունեինկ… Հերս մե սյունիծ լամպմ էր կախե ու սաղ ռայոնի շորեր գկարեր… Հեդո թուրկերն որ գիկան, գտեսնան, որ Լեռնավանուծ հըրի մըր գեղ (Ջրաշեն) չաիր-չիման ի վարդերով, բանով. անուն գդնին ՝ Վարդնավ, յանի՝ վարդերով շադ երգիր… Մե քանի հադ թուրկ գիկան ու գտիրապեդին մըր խեղջ հայերուն. սայլով, փայդով, էղաձով կառնին-կերտան… Հերս էդ ժամանագ, հոր ունեինկ տան մեջնի, էդրա մեջ կառտոշկաե քհորեինկ, հերըսի գմդնա էդ հորի մեջնի՝ գտապի (թաքնվում է), որ չտանին ուրին լե: Ովկեր գիդեին հորս մասին՝ ուր շրջապադ, իրանծ հակուստ գկարեր, ըդբես լը ինկ մնաց…
Ըդոք (դրանք՝ թուրքերը), որ էրգրից գիկան՝ Երևանի կողմիծ, մըզի «Խոնա գյորմազ» կա, թուրկեր էդ դաշտի մեջնի գկայնին, որ հանգստանան, հանգստանալու ժամանագ թուրկերնի կսին՝ խոնա գյորմազ, յանի՝ հանգստատուն. Խոնախ (հյուր) ինկ եղի հայերուն, գյորմազն էլ՝ «շադ լավ»-ն է…
Հեդո հայեր ինչքան էդ Երևան էրտալու ճամպի, էդ մասնի քար կա, գլծին էդտեխ, թե՝ թուրկեր էդտեղ սատկաձ ին…
-Իսկ ուրիշ դեպքեր, պատմություններ կհիշե՞ս կապված գյուղի հետ:
-Ի՞նճ պադմիմ, տղա ջան, ժաժկն էղավ, շադեր մահածան՝ որի հեր-մեր, որի քուր-ախպեր, որի ամուսին մահածավ՝ մնած ինկն էրէխեկու հեդ… Տներ քանդվան, պեդուտյուն որին սարկեծ, որին չէ…
Մե կողմիծ լը Ղարաբաղի կռիվներն իյն: Էդ վախտ Ադրբեջանեն որ պոեզներ, վագոններ գիկաին վրեկներ գրուգ էր. «Շնորհավոր ձեր նոր տարին», յանի՝ ձըր երգրաշարժ շնորհավոր էղնի…
-Իսկ ծնողներից ինչ-որ պատմություններ չե՞ս լսել:
-Է՜, ծնողներս ի՞նճ… Մերսի խեղջ, տանջվուգ կնիգ իր, աբռուստ չկար, բան չկար, թուրկերուծ փախուգ ու վախենող ,- այ էստեղ քիչ առաջվա մտքերս ավելի հաստատվեցին,- Էն ժամանագ թուրկերն ին էգի, տիրապեդե: Մեգ լե չկար գոյնա հելնար թուրկերու դեմ կռվիր: Հում տուն մդնեին կսպանեին, էղաձլեր կառնեին, կերտեյն…
Էգե Լեռնավանու կողկի էդ լավ տեղ սկսեր ին աբռել մըրոնք: Լեռնավանծիկ լը էն վախտ չըին ուզի, որ հիկան մըր գեղի միջովնի հնծնայն. Գվախնեի՞ն, թե՞ ինչ… Կռիվներ լը շադ կեղնիր, կսեին՝ դուկ հուրիշ իք: Է՜, խեղջ ժողովուրտ՝ ի՞նճ իյնկ տեսի, ի՞նճ գինաինկ…
Ուրախուտյուն մե չէ էղերի, ի՞նճ պադմիմ. մինագ տխուր պադմուտյուններ ին… Ի՞նճ կյանկ տեսանկ, ի՞նճ էրինկ, ի՞նճ պադմիմ…,- նորից դառնացավ Մարիամ տատը:
Ինչ-որ ներքին զգացումով հասկանում էի նրան՝ ապրելով դառնություններով լի կյանք, դժվար է երջանիկ պահերը մտաբերելն ու պատմելը: Ամեն լավի հետ կրկնակի վատը ստանալով հիշողությունների այն երևակայական մասը, որ պատասխանատու է դրական բաները հիշելու համար ինքնըստինքյան մշուշվում է, դադարում գործել…
Այնուամենայնիվ ուզեցի մի փոքր ուրախ նոտայի վրա ավարտել զրույցը և մտածեցի, որ դրա համար հարմար տարբերակ է երազանքներից խոսելը.
-Իսկ էս տարիքում ի՞նչ երազանք ունես, տատ ջան,- ժպտալով հարցրի ես:
-Իմ երազանկսի էն է, որ էդ իմ տուննի սարկին, էրեխեկուսի տեսնամ ու ես էրտամ… Հերիկ է ուրանծ լե տանջիմ… Որ քարծուն՝ հիվա՞նդ իս: Որ հիվանդ լը մեռնիմ գխապիմ. կսիմ՝չէ, որ չիկան. ընդոկ լե տանջվուգ ին, հոկսեր ունին: Գխապիմ կսիմ՝ շադ լավ իմ… Հեն օր լը էն տղես զանգեծ էստեղի տղուս հեդնի խոսած, ըսի՝ տղա ջան, ըսե, որ շադ լավ իմ, այնինճ դեղերովե կաբռիմ…
Մի հադ լը տղա կա, որ ընձի գտեսնա կսե՝ տադի ջան, դու հանգարծ չմեռնիս, դու որ չէղնաս, էս գյուղ ինչխ որ դառդագ կեղնի, էլի դու մեգ-մեգ խրադ կիդաս… Է՜, ջահել ին, կյանկ չըն տեսաձ, ի՜նճ էնիս… Ես լը գյեղի համենամենձն իմ…
Հետո հանկարծ դեմքից տխրությունը կորում է մի պահ ու փոխարենը ինքն իրեն սկսում է ծիծաղել.
-Հանգարծ, որ կերտամ բժշկի, կսե՝ տադի, քանի՞ տարեգան իս (իդը տղիս լը նախօրոք խրադ իմ տվի, թե կսիք՝ յոտանասնհինգ (75) տարեգան իմ: Այնինճ՝ իննսընհինգ (95) տարեգան իմ),-սկսում է ավելի լիաթոք ծիծաղել, ծիծաղը փոխանցելով նաև մեզ,- Բայծ որ էն հանդեր անկետան գբերին… Թե ո՞վ է ըսի… Կիշին, որ անկետայիս մեջնի իմ ճիշտ թիվն ի գրուգ, վա՜յ,- ծիծաղը շարունակում է…
Այ, ես մըր ջայելներուն առողճուտյուն կիդամ (մաղթում), ջանսաղուտյուն, շառիծ փործանկներուծ հեռու… Մըր նման չչարճրվիկ, մըր նման չտանջվիկ… Լավ կյանկ քաշեկ, լավ ուրախ էղեկ…
Որ լավ աբռին՝ թըղ դբռոծում լավ սորվին, գորձ էղնի՝ գյուղում աշխադին, ընտունվին համալսարան, աշխադանկ ունենան՝ ուրանծ լը, ուրանծ ծնողներուն լը պային, մնան ուրանծ մոդ. Էդ է լավ…
Ինչպես Խորհրդային Միության մյուս համայնքները, այնպես էլ իմ գյուղը` Դսեղը, իր մասնակցությունն է ունեցել Հայրենական մեծ պատերազմին:
