Երբ խոսում են ավագները

Հարցազրույց լեռնավանցի 89-ամյա Կոլյա Սիրունյանի հետ

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Կարծում եմ պատմության ոչ մի դասագիրք չի կարող իր մեջ ներառել այն, ինչ ամփոփված է համարյա մեկ դար ապրած մարդու դեմքի կնճիռ-ձորերում և կյանքի գեղեցկությունն ու դաժանությունը տեսած գեղեցիկ, բայց թախծոտ աչքերում: Դե ինչ, ձեզ եմ ներկայացնում հարցազրույցը…

-Կխնդրեի՝ նախ որպես լեռնավանցիների ավագ սերնդի ներկայացուցիչ մի քանի բառով նկարագրեիք գյուղը, գյուղացիներին:

-Լեռնավանը լավ գյուղ է, մարտիկ աշխադասեր: Շադ լավ գյուղ է, համեն բանով գովելի…

-Իսկ հնո՞ւմ էր գյուղը, ապրելակերպն ավելի լավը, թե՞ հիմա:

-Հիմի: Էն ճաղը, այ բալա ջան, բան չկար ուդելու, էն ժամանագ էլի: Կերտայինկ շալգծի, որ մե-երգու վեդրո գարի կեղնիր, գշալգեինկ, գտանեինկ Նալբանդ կամ Թափանլի գյուղեր կա, ինդեղ ջաղաչ կար, տանեինկ, կաղաինկ, գբերեինկ մայրս ճաշ կեպեր: Շադ ժամանագ էլ, շադ ժամանագ էլ, մերս կսեր, թե` գնածեկ թմբերեն ռսի սինձ կսեին էլի՝ կատնուգ. կատ ունիր, այդի սնձերեն քաղեինկ բերեինկ գը, մերս գջառտեր, լծեր գը ճաշի մեճը, կուդեինկ՝ հինգ երեխա էինկ: Այդման, բալա ջան, հառաճ քյասիբ (աղքատ) էինկ, տո չկար աշխադանկ… Իսկ հիմի հուրդեղ գուզեն էրտան, աշխադին, բերեն, բոլորը ավտո ունին, նստին, ուրախ-զվարտ ման գուկան, երջանիգ են հիմի, շադ երջանիգ են…

-Ի՞նչ կասեք ազգատոհմերի մասին, որտեղի՞ց է գալիս լեռնավանցու արմատները:

-Մերոնկ՝ Սիրունյանները, էգել են Մշո Գոպլվա՝ Կոպ կամ տե Գոպլ (Գոպալ) գյուղեն: Սիրունյանները, Այվազյանները, Տոնոյանները, Ենգոյանները էդոնկ էգել են Մշո Գոպլվա:
Իրանկ հուշ գուկան, շադ հուշ գուկան, չորս տարի հուշ գուկան (նկատի ունի 1915-ից ուշ): Սիրունի աղճիգն, որ գելնի դուս տնիծ, հմը թուրկի տղեն գվազե ու էնոր գքաշքշե: Որ գքաշքշե, հերը դուս գելնի, գելնի տեսնի գը, որ ախճգան թուրկը գքաշքշե, կսե՝ Սրկե, Ենգո, Տոնո, էս գիշերը կերտամ: Կերտան ռսի օկնուտյամպ, ռուսը գուկա էսոնկ սելերը գբառնան իրանծ քոճերը ու գուկան: Գուկան հարի Ջրաշեն գյուղը: Ջրաշեն գյուղը տեղ չի տա. կսե՝ մենկ շադվոր ենկ, իրանկ էլ մշեծի կեղնին էլի, էսոնկ (լեռնավանցիները)` բասենծի: Հեդև գուկան այստեղ բասենու գյուղը՝ Ղաչաղան գյուղ է էղե անունը, էգել են` բասենծիկ չեն թողե: Մշեծիկ ելե էգել են: Չիդե՞ս մշեծու խոսկը, էգե ըսել են, որ այսի գեղի տագը Սրկեն, Սիրունը, Ենգոն էստեղ դի տուն շինեն, ու էս տարածկը մշեծոնծ տեղն է: Ու միշտ էլ մեզի մշեծի կսեն, որ խոսկ կեղնի, էդման իկ (բան) կենեն կսեն խոսկի՝ մշու մայլեն… Այդման…

-Իսկ որ մշեցիները եկել ու հաստատվել են գյուղում, բայց տեղացիները բասենցիներ էին, դա ինչ-որ խնդիր չի՞ հանդիսացել: Անհանդուրժողականություն, վիճաբանություններ չե՞ն եղել:

-Չէ: Էգել են ու համեստ, հիրար հեդ աշխադել են ու աբռել են, ոչ մի դավի-դալաբա: Բայծ նոր որ էգել են մշեծիկ, հարսնկի ժամանագ էղել է, մշու ու բասենու հարսնկի ժամանագ, որ հարսին ժամը (եկեղեցի) գտանին էղել է՝ մշեծիկ ու բասենծիկ կռվել են հիրար հեդ:

-Ի՞նչ պատճառով:

-Հարսին մշեծիկ ուզեծել են հիրանկ թեզ տանին ժամ, բասենծիկ էլ` հիրանկ, այդոր համար կռվել են: Այդի մեգն է էղե:

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

-Շատ բարի: Կխնդրեի պատմել նաև Հայրենական Մեծ պատերազմից, ի՞նչ եք հիշում կամ գիտեք այդ տարիներից:

-Հայրենագան պադերազմի մասնագից, իմ պաբս ունեծել է 9 տղա, 7-ը գնածել են հայրենագան պադերազմ: Քառասնմեգ (41) թվին իմ հորոխպերս էղէլ է վաշտի հրամանատար՝ պադպալկովնիգ:

-Անուն ազգանունը կասե՞ք:

-Սիրունյան Մաթևոս Ավագովիչ:

-Ձեր հայրը նույնպես մասնակցել է այդ պատերազմին, այդպես չէ՞:

-Իմ հայրս մասնակծել էր պադերազմին: Քառասնմեգ թվին գնածել է պադերազմ, քառասնիրեք թվին վիրավորվաձ  հեդ է էգել: Էգել է ու գյուղում աշխադել է ֆերմայի վարիչ, աշխադել է բրիգադիր՝ երգար տարիներ, կատ մշագող:

-Ինչ-որ բան պատմե՞լ է, որով կարող եք կիսվել մեզ հետ:

-Ինճի՞ չեմ կարա, ըսեմ… Շադ բան է պադերազմում էղե: Էղել է, որ, կսե՝ առտեն նեմեծը որ գխպեր՝ վերեվիծ, մենկ էլ դիրկերի մեճն էինկ, մեգմ էլ իմ կողկս էր մեր գյուղածի պարգաձ: Կամանդիրն ադրբեջանծի էր: Հրամայեծ, որ (Հարությունյան էր էլի եղե էդ մեր գեղածու ազգանունը) ՝ Հարությունյան, է’լ այսի գորձը էրա: Էդի մեր գեղածին էլ ըսել էր՝ ինչխոր թիպին գուկա էլի, ես մենագս ի՞նճղ էդի գորձն էնեմ:  Ադրբեջանծին ըսել էր՝ հրամայեմ գը, ե’լ. չէր ելե: Էդտեղ մեր գեղածուն խպել էր: Որ զարգել էր, ղարաբաղծի մե տղեմ էլ ըսել էր՝ քու նանն, ու խփե էդ ադրբեջանծուն, զարգե ու սբանել էր:

-Իսկ ի՞նչ կասեք շրջանի ամենացավոտ թեմաներից մեկի՝ Սպիտակի երկրաշարժի մասին: Լեռնավանին է՞լ էր վնաս հասցրել երկրաշարժը:

-Երգրաշարժնե, ինչ ըսեմ, բալա՜ ջան: Ես չոբան էի, ժամը ինն էր, ոչխարը տարա՝ Սարի հարդ կսենկ, էդ Սարի հարդը, սարի դեշի հեդ գելնեի, մեգ էլ երգրաշարժը ելավ: Ես բռնվել էի քարերեն, թափ կուդար, ոչխարը բոլորս հավակվավ, շներն էլ կողկես փախան: Երգրաշարժը թափ տվեց-թափ տվեց, զոռով-շառով թետեվծավ: Ելա վերևը` դուրան էր, ես ելա դուրանը, ոչխարը կայնավ: Մեգ էլ ներկև սեր էրի (նայեցի) գյուղին էդ բանծռ սարից, որ Ջրաշենը ինչխոր մուխ ու ծուխը բռնել էր, վառիր գը: Եդև դառա մեր գեղին, որ ավտոները կերտան-գուկան, գյուղածիկ գփախին, գելնին սարը: Այդկան բանը…
Հիրգունը ոչխարը բերի գեղ, հնգերս` Շաշիգը էգավ, ըսավ՝ այ տղա, երգիրն ավիրվավ, էս ընճի՞ չես գա:  Ըսի՝ ի՞նճ է էղե, այ տղա, երգրաշարժ էր էղավ, բայծ Որդնավը (Ջրաշեն) շադ մուխ բան եղավ: Տո, ըսավ, մեր գեղնել է էղե, ավիրել է, մարտ է մնածե-մահածե… Ու էդման… Մինճև Երևանիծ օկնուտյուն էգավ, մարտկանծ դիագները հանինկ, հուղարգավորեծինկ: Մարտ էլ կար, որ իրա մեռելին տաս օր էլ չէր կարա գդնի… Այդման…

-Լեռնավաննն ունենալով երկար տարիների պատմություն, ի՞նչ հետաքրքիր, տեսարժան վայրեր ունի:

-Մենկ ունինք քարանձավ, մենձ քարանձավ է, վայտե կիլոմերտրմ էղնի էդ քարանձավը: Ինչ տեսագ բան ըսես կա էդտեղ, հոդեկ (սենյակ) կա… Էդ հոդեկեն մեգի մեջը իմ անունս էլ կա գրաձ, որ աղճգա հեդ սիրահարվել եմ՝ իմ ու ինոր անունը կա էնդեղ գրաձ… Էդ քարանձավը էնկան մենձ քարանձավ էր, որ , Մարատ ջան, 500-1000 գլուխ ոչխար էդ քարանձավի տագը գկայնիր, պարգիր գը, որ ինճկան էլ գուզե անձրև գար, էդոր վրեն մե կատիլմ անձրև չէր հնգնի: Կսեն՝ Կախգլուխ քար, էդ քարանձավին: Հառճի բուն կա, հոդա կար, ավալ (հին, հնում) նառդվններով դրե ելել են հոն, ինդեղ հախպուր կար… Թուրկագան իկ է էղե իդտեղ՝ աբրողներ են էղե:
Մենձ դուռմ կա հոդիմ վրա, էդ դռնեն գը նե մդնեինկ, կերտայինկ նեղ ծագմ կար, էդ ծագով կերտայինկ էնդեղ, մենձ գոլ կար, ոչ տե գոլ՝ ֆոր, էդ հորի մեջնե ջուր էր, լիկը ջուր: Հառջի բնի անուն կուդային էդոր, կսեին՝ Հառճի բուն, յանի հառճն է աբռե էդտեղ…

-Կա՞ն այլ պատմություններ՝ Ձեր կամ գյուղի հետ կապված, որը կուզեիք պատմել:

-Հա, էն պադմուտյունը լավ գիդեմ որ, թուրկը մեր գեղեն պլեն գտանի, այդիգ գպադմեմ:
Թուրկերը գուկան մդնին գը մեր գյուղը, երիտասարդ ժողովրտին գբռնեն, կնիգ ունի-չունի, սաղին բռնեն տանին ու լծեն գը Ջրաշենի ժամը: Հարուր քսան (120) հոկի ժամը գլծեն, որ տանին դի պլեն: Մե երգում պայեն գը ժամի մեջը, հեդո դուս քանեն էդ ժողովրտին: Էս՝ Դեմերեսի կսենկ, էլի, էդ Դեմերեսով բերեն գնստեծուն  էդ սարի դեշը: Մեգիմ գղրգեն, տը` գնա տերդերին ըսա՝ ոսկի տա, էս ժողովրտին բաց թողնունկ: Տերդերը  եսիմ, ոսկի ունեծե՞լ է, չէ՞ ունեծե, չեմ կարա ըսեմ… Չի գա տա, չի տա: Նոր էսոնծ խառնեն հառաճ ու գտանին: Տանին ու տանին ու տանին գը… Էրգու հոկի հեդ գուկա իտտիծ (այդտեղից)՝ Սիրունենծ Գասպարը, մեգե Գալոյենծ Հովագը: Հովագը չալղջի է էղե՝ զուռնա չալող: Էդի հարուր քսանեն էդ էրգուսին գբրախեն, մնածաձը կերտան ու կերտան…

-Իսկ Ձեր կյանքից, Ձեր մասին  ի՞նչ կպատմեք: Ինչո՞վ եք զբաղվել երիտասարդ տարիներին:

-Գնածել եմ բանագ, չորս տարի ծառայել եմ բանագում՝ Կրասնադար քաղաքում: Մենկ ստրայիծելի բատալյոն էինկ: Չորս տարի աշխադանկ, համեն բանով լավ, գովասնագրով էգա… Էգել եմ, կոլխոզին աշխատել եմ հովիվ, ունիմ հմի պաչոտնի գրմտներ (պատվոգրեր): Արդաքին գորձերի մինիստրը Մոլոտովն էր, Մոլոտովեն ես պարկեվներ ունիմ, որ ստածել եմ: Պադվով աշխադել եմ: Գյուխսովետի դեպուտադ եմ էղե, ընձի տարել են լավ աշխադող որբես, ռայկոմի քարդուղարը նստաձ էր. ժողով էր մեմե իմ անունս կարտածին՝ Սիրունյան Կոլյա Հարութի, ըսի՝ ես եմ, ըսավ՝ արի հառաճ: Գնածի, հանեց էն ժամանագվա փողով եռեսնըհինգ (35) մանեթ, հանեծ տվեց ու ըսավ՝ հալալ էղնի, Սիրունյան Կոլյա Հարութի, որ այսպես միշտ աշխադել է ջանասեր: Ու իմ նգարս էլ միշտ զարգաձ է էղե գրասենյագի պադին, որբես լավ աշխադող:

-Որպես վերջաբան՝ ի՞նչ կմաղթեք երիտասարդ, նոր եկող սերնդին:

-Ես գմախտեմ հիմիգվա երիտասարդներուն ջանսաղուտյուն, առողճուտյուն, հաշխարկին` խաղաղուտյուն, իրանկ էլ խաղաղ ու երջանիգ աբրին այս լավ հաշխարհի մեջը…

Զրույցը գրի առավ` Մարատ Սիրունյանը

Սա էլ ես եմ

Անկեղծ ասեմ, սիրում եմ խոսել իմ մասին, իմ թերությունների ու առավելությունների մասին (իսկ կա՞ այնպիսի մեկը, որ չունի թերություններ):
Նախ՝ ես Ես եմ, այնպիսին եմ, ինչպիսին կամ, տարբերվում եմ բոլորից, միևնույն ժամանակ նման եմ բոլորին: Մի աղջիկ եմ, ով ապրելով հասարակությունում՝ կարողանում է համակարանք և նույնիսկ հակակրանք առաջացնել իր հանդեպ: Ինձ վատ չեմ զգում դրանից: Ավելի լավ է լինել ուշադրության կենտրոնում, քան անտեսվել: Ես գիտեմ՝ իմ մտերմները սիրում են ինձ հենց այսպիսին:

Լավատես եմ, երբեք չեմ կոտրվում, հույսս չեմ կորցնում: Իմ մեջ ամենից շատ դուր է գալիս իմ համառությունը: Եթե ինչ-որ բան դնում եմ մտքիս, անպայման հասնում եմ, թեկուզ լինի ուշ:

Լուսանկարը` Միլենա Սեդրակյանի

Լուսանկարը` Միլենա Սեդրակյանի

Սիրում եմ պայքարել, հաղթահարել խոչընդոտներ: Հաղթահարելով յուրաքանչյուր խոչընդոտ՝ ավելի եմ կոփվում: Չափազանց շփվող եմ, ունեմ տարբեր հետաքրքրություններ: Կարդում եմ ամենատարբեր ժանրի գրքեր, բայց հատկապես նախընտրում եմ դետեկտիվ ժանրը: Պետք է նշեմ, որ ունեմ իմ սիրելի գրողը դետեկտիվ ժանրից՝ Ագաթա Քրիստի՝ դետեկտիվի թագուհին: Ամեն անգամ զարմանում եմ նրա հերսների մտքի թռիչքվ, նամանավանդ դուր է գալիս, թե ինչպես են բացահայտում անբացատրելին, փորձում եմ սովորել նրանց նման մտածել: Բայց չմոռոանամ ասել նաև, որ լինելով ապագա սոցիալական աշխատող, ուսումնասիրում եմ մասնագիտական գրականությունը: Կարևորում եմ ուսումը և ամեն ինչ անում եմ ուսման մեջ փայլելու և ընդօրինակելի դառնալու համար: Մտածում եմ, որ այս մասնագիտությունը իսկապես իմն է: Ես կարող եմ շփվել հասարակության լայն զանգվածների հետ, իմ ուժերի ներածին չափով կարող եմ օգնել մարդկանց լուծել իրենց սոցիալական խնդիրները:

Դեմ չեմ, երբ մատնացույց են անում իմ թերությունները, քանի որ հնարավոր է` ես ինքս  իմ այդ թերությունը չնկատեմ և ուրիշների միջոցով կարող եմ շտկել դրանք: Չնայած համարձակ եմ, բայց լինում են դեպքեր, որ ինքս էլ չգիտեմ ինչու, դառնում եմ ամաչկոտ: Շատ շուտ եմ մտերմանում մարդկանց հետ: Ճիշտ է, դա ունի իր լավ կողմը, բայց լինում է նաև հակառակը: Խոստովանեմ, որ կռվարար եմ, բայց նեղացկոտ չեմ, չնայած մարդիկ երբեմն օգտվում են դրանից:

Սիրում եմ մարդկանց ճանաչել ինքնուրույն, տանել չեմ կարողանում կողմնակի միջամտությունը: Կարողանում եմ  ներել, մտածում եմ, որ առանց սխալ գործելու չէինք կարող գնահատել ճիշտը: Ինքս էլ գործել եմ սխալներ, և իմ մտերիմների օգնությամբ, իմ համառ ցանկությամբ դրանց վրա կառուցել եմ ճիշտը:

Ընդունում եմ՝ խենթությունների սիրահար եմ: Սիրում եմ, սիրված եմ, բայց իմ սերը տարբերվում է բոլորից իր խենթությամբ ու տարօրինակությամբ:

Ես երբեք չեմ փորձում նմանվել և տարբերվել հասարակությունից: Ես մի անհատականություն եմ, ով սիրում է կյանքը՝ իր վառ ու մռայլ գույներով, և փորձում է ավելի հետաքրքիր դարձնել կյանքի յուրաքանչյուր վայրկյանը:

Մարդն ապրում է՝ մտածելով իրեն հուզող հարցերի շուրջ, գուցե, և ոչ:

Ինձ հուզում է այն, որ մարդկանց մեծամասնությունը քնում և արթնանում է՝ առանց հասկանալու, որ յուրաքանչյուր օրվա լույսը՝ դա հաշք է: Մարդիկ, խնդրում եմ ձեզ, կարողացեք շնորհակալ լինել, և ոչ այդքան եսասեր, միայն հարստության և բարձության ձգտող: Ես չեմ ասում, թե հարուստ լինելը վատ է: Բայց չէ, ներկա ժամանակում, եթե հարուստ ես, վերջ, դու ամենակարողն ես:

Ինձ հուզում է հենց մարդ տեսակը: Գիտեք ինչո՞ւ: Ես նրանց հետ ապրում եմ  նույն հասարակության մեջ, և տհաճ է ամեն օր ականատես լինել նենգամիտ և չարամիտ մարդկանց ստորություններին:

Ինձ հուզում է նաև իմ ապագան: Շատ հաճախ փորձելով գեղեցիկ ձևով կառուցել իմ ապագան՝ բախվում եմ ոմանց այնպիսի քայլերին, որոնք կոտրում են լավ ապագայի իմ հույերը: Կարողացեք ձեր կյանքով ապել, մարդիկ, և թույլ տվեք ինձ ու մյուսներին՝ փորձել ինչ-որ չափով ճիշտ ապրել:

Meri Antonyan

Անցած դարակեսին

Դեռ փոքր հասակից միշտ սիրել եմ լսել մեծ տատիս համով-հոտով պատմությունները՝ համեմված գյուղական բարբառով։ Ինձ հաճելի է եղել թեկուզ մի քանի ժամ անձայն լսել նրա կյանքի ամբողջական պատմությունը, կյանքի կարևորագույն պահերն ու հիշարժան իրադարձությունները։ Երբեմն նույնիսկ մեջս միտք է առաջացել գրքի տեսքով գրի առնել նրա բոլոր զրույցներն ամենայն մանրամասնություններով։ Ու հիմա վերջապես առիթ է ընձեռվել գրի առնել դրանցից մեկը։ Ստորև զետեղված է իմ ու իմ մեծ տատիկի՝ 83 -ամյա Ռոզա Մելիքյանի զրույցը։ 

-Տատ ջան, մի քիչ կպատմե՞ս ձեր գյուղից։

-Մերի ջան, մըր գյուղը, տեսի, ամենաառաջ, որ ես արդեն դպրոցական էրեխա էի, խելքս արդեն մի որոշ բան էր հասնըմ, ծնողներս ուզըմ էին գնան, դե գյուղից ռայոն են գնըմ, որ ռայոնից իրանց ինչ որ պետք ա, մինչև անգամ նավթ ա, դես ա, դեն ա, սաղ ընդեղերքից էին բերըմ: Դե գյուղում ի՞նչ կա. գյուղումը կարտոլ կար, հացահատիկ կար, գյուղի պայմանները դրանք էին, որ գնըմ էին, ասըմ էին` գնըմ ենք Դաստափյուռ, մըր ռայոնը ամենաառաջ եղել ա Դաստափյուռի շրջան, գյուղ Զագլիկ։ Մի որոշ ժամանակից հետո, որ արդեն հասել եմ 5-րդ, 6-րդ դասարան, արդեն մըր գյուղը, մըր ռայոնը փոխվել ա Խանլարի ռայոն։ Մի էրկու տարուց հետո արդեն Խանլարի ռայոնն էլ ա հեչ ըլել, բերել են Դաշքեսանի ռայոն՝ Քարհատ։ Էդքան բանը լավ եմ գիդում։

Մընք սովորըմ էինք, մընք լավ էինք սովորըմ, բայց պայմանները մըր, գյուղի պայմանները, ճանապարհները լավը չէին. ավտո չկար, ձիով էինք գնըմ ուրիշ տեղերից բան-ման բերըմ, դրա համար էրեխեքն էլ  էդքան ոչ լավ էին հագնըմ, ուտելը, դե հմի, ինչ-որ տեղ աշխատըմ էին, ուտըմ էին: Ով կարըմ էր, կով էր պահըմ, ոչխար, խոզ… Ապրըմ էին։ Բայց մընք, արդեն որ հասա 8-րդ դասարան, պտի 9-ը, 10-ը վերջացնեի, խելքս շատ էր հասնըմ: Մինչև էդ, ես որ գյուղից դուրս եմ եկել, մըր գյուղումը լույս գոյություն չի ունեցել, իսկ որ հանկարծ ցերեկը գնացել ենք դաշտերումը կարտոշկա ենք հավաքել, գործ ենք արել, անասունների համար խոտ ենք հավաքել, որ գալիս էինք, դպրոցում չէինք հասցնում, պտի սովորենք, չէ՞: Լույս չկար, ուշ ենք եկել: Ի՞նչ պետք ա անենք: Դրա համար պեչկը վառըմ էին, փետը վառըմ էին, ով որ ինձ նման խելքը հասնըմ էր, որ ուզըմ ա գնա, գյուղիցը դուրս գա, ավելի լավ սովորի, լավ մարդ դառնա, պեչկի դուռը բաց եմ արել շատ վախտ, նստել եմ ու կարդացել եմ ինչ գրքեր որ տվել են։

Դասատուները ոչ մեկն էլ ինիստուտը ավարտած չէր, բոլորը տեխնիկում, թերի բարձրագույն կամ երրորդ կուրսից եկած, ինչքան որ հնարավոր էր, աշխատըմ էինք սովորենք: Մընք  սովորըմ էինք, մեկը՝ ես։ Հա, շատ լավ էի սովորըմ, մըր դասարանի առաջին էրեխեն էի, խելքս հասնըմ էր, սովորըմ էի։ 

-Իսկ ե՞րբ ես Երևան տեղափոխվել։

-1950 թվին։ Էդ ա, էդ ժամանակ իմ ընկերուհու հերը մըր դպրոցի ռուսերենի դասատուն էր, իրա աղջիկն էլ իմ հետ առաջին դասարանից մինչև տասը իրար հետ վերջացրել ենք: Արդեն մընք պետք ա մըր պասպորտները հանենք, գնացել ենք Դաշքեսան՝ մըր ռայոնը, մինչև անգամ մըր գրասենյակում (կանցելար էինք ասում), որ թուղթ պետք ա տան, թե երբ ենք ծնվել, որ տանենք ռայոնից ծննդական հանենք, անգամ էդ էլ իրան կարգով չեն տալիս: Կա ոչ, ուրիշի, մի էրեխա մահացած ա ըլնում, նրա տեղն ա… Ինձ մի տարով մեծի, (ես իսկական 33 թիվ եմ, ինձ 32 թվով) տվել են։ Տվել են, գնացել ենք Դաշքեսան, էրկու օր գնացել ենք-եկել, որ էդ թուրքերը մըր ծննդականը տան, որ ծննդականի վրա էլ պասպորտ ունենանք։ Գյուղացուն հո պասպորտ չէի՞ն տալիս: Էլի տեղեկանքի պես թուղթ էր, որ գնըմ ենք սովորելու: Էդ տեղեկանքը պիտի ունենայինք, որ գյուղից թույլ են տվել գնանք սովորելու։ Վերջը, մի կերպ էդ տեղեկանքը վեր ենք ունըմ, գնըմ ենք, դառնըմ ուսանող։ Գյուղի էրեխեք … Ճիշտ ա, հայոց լեզու, մյուս  առարկաները լավ եմ սովորել, բայց ռուսերենը… Թուրքերենն անգամ լավ եմ սովորել, ես արդեն տասներորդ դասարանում ադրբեջաներեն էի խոսըմ, բայց ռուսերենը խոսըմ էի, էսօր Մանեն (քույրս է) ա ասըմ. «Տատիկ ախր, ես էլ եմ ռուսերեն խոսում, բայց գրելուց տառասխալներ եմ անում»: Մենք վաբշե հայերենըմ էինք տառասխալներ անըմ, որովհետև մերը բարբառ էր, գյուղի բարբառը, հա, քերականություն էինք անցնըմ, բայց մին-մին «փ»-ի տեղը «ֆ» էինք գրըմ, «ք»-ի տեղը մի ուրիշ բան … էդ ձևով, էլի։ Համենայն դեպս ավարտեցինք, ավարտեցինք-գնացինք (ծիծաղում է)։ Գնացինք  (Երևան): Հիմի մընք գյուղի գնացած էրեխեք ենք, քաղաք ես գնըմ, տանըմ են, օրինակ, որ թղթերը պետք ա տանք, նայըմ ենք շրջապատին: Դե ավելի շատ քաղաքի էրեխեքն են: Նրանք արդեն քաղաքի հագնված են: Մըզ համար էլ շոր են կարել, մի էրկու շոր ունենք, հա, կոշիկ են առել, բայց քաղաքի տեսք չունի, էլի. կոշտ-կոպիտ, չկար էլ, որ գնայիր խանութներից առնեիր: Էն վախտ էդքան ազատ չէր ամեն ինչը: Չկար, որ ինչ ուզես, էն էլ առնես-հագնես։ Հըմի մենք անհարմար ենք զգըմ մեզ: Ես ու ընկերուհիս ենք իրար հետ, իրա հերն ա մըզ տարել Երևան: Նայըմ ենք կողքներիս, մըր շորերը վոլտից (չիթ) կարած բարակ շորեր են, կոշիկներն էլ` ղորդան-ղորդան… Ու անհարմար ես զգըմ, ինչքան ուզըմ ա դու նրանցից կիրթ ըլես գիտելիքով, բայց նրանք ուրիշ են, մընք` ուրիշ, մենք քաշվըմ էինք։ Հիմի մեզ ով տարել ա, Արմիկի (ընկերուհին) հերը, մըզ ասըմ ա` ընենց տեղ ընդունվեք, որ շատ երկար չմնաք Երևանում, հինգ տարի չմնանք, երկու տարի: Այսինքն մենք պետք ա սովորեինք  ռուսական երկամյա ինիստուտ, որ գնանք գյուղումը կամ, ասենք, քաղաքումը տարրական դասարանների դասատու որպես։ Դե, մենք էլ իսկի համալսարանների ոչ հաշիվը գիտենք, ոչ տեղը, թե գնանք համալսարան: Ինձ որտեղ տային, էնքան ռուսերենը գրավոր չեղներ, ես ամեն տեղ էլ կանցնեի։ Բայց ըտե տարել են ռուսական էդ ինիստուտը, քառամյա էլ կա, մըր բաժինը երկամյա էր։ Աշխարհագրությունս հանձնեցի չորսի (մատները հերթով ծալելով՝ հաշվում է), լեզուս հանձնեցի իրեքի, գրականությունս ընգել էր Մաքսիմ Գորկու «Մայր» վեպը, համ հայերեն էի լավ սովորել, համ ռուսերեն, ըտե էլ որ ռուսերեն սկսեցի պատմել, մի քիչ երևի վերջավորությունները լավ չէր ըլում, ընդունող դասատուն ասավ`  հլա հայերեն պատմի։ Դե, հայերեն պատմեցի վեպի վերլուծությունը, չորս ստացա։ Բայց մինչև էդ ռուսերեն գրավոր էինք գրել, մըզ ասեցին՝ գյուղից եկածները եթե էն մնացածը լավ տան, գրավորը երկուս էլ լինի, կընդունենք։ Իմ ընկերուհին հենց առաջինից կտրվեց, բայց ես իրեքն էլ ստացա, գրավորն էլ գրեցի` էրկուս էր։ Որ արդեն քննությունները տվել էինք, պրծել, ես արդեն նենց ա, որ ընդունված եմ, էլ չեմ մտել տեղեկանք վեր ունեմ, որ ընդունված եմ, ինձ վեր կալան, տարան Վարդոանց (տատիկիս քույրն է) տուն, Քանաքեռ էր ապրում։ Ընկերուհուս հերն էլ տանըմ ա թղթերը տալիս ա կոոպերատիվ  տեխնիկում տասի բազայի վրա, հատուկ պլանային բաժին։ Պա՛հ, ես էլ ճամփա եմ պահըմ, ամսվա վերջին, պտի գամ, հանրակացարան ստանամ, որ թուղթ տան, որ գնամ սովորեմ։ Քիրս գալիս ա տենա՝ ընդունվել եմ, էդ հանրակացարանի համար թուղթ վերցնի, մեկ էլ քիրս գալիս ա, ասըմ ա. «Քու ազգը չկա, դու ընդունված չես»։ Ուրեմն քառամյայի ուսանողները, որ չեն անցել կամ ցածր աչոկներ են ստացել, դրանց սաղ բերել են երկամյայի, ու էն, ով որ էլ երկուս ա ստացել մեզ նման, նրանց էլ դուրս են թողել (ժպտում է)։ Իմ փեսեն պադպալկովնիկ էր։ «Բա ի՞նչ անենք, բա ո՞նց անենք, բա էդքանից հետո ուղարկե՞նք գյուղ, տհե ո՞նց կըլի: Բան չկա, դե, Արմիկը ընդե սովորըմ ա, տանենք, քո թղթերն էլ տանք»։ Տհե տանըմ են, դե առանց քննության ա։ Համա դե ժամանակն անց ա կացել, բայց փեսես որ պադպալկովնիկ էր, ի՞նչ ա արել, ո՞նց ա արել, ընդունել են։ Ես էլ պլանային բաժնում սովորեցի։ Ընդունվել եմ, սովորել եմ, շատ լավ եմ սովորել, թոշակը ստացել եմ, մի հետ էլ ա կտրվել չեմ թոշակից: Էէ՜՜, էրկու տարի սովորել եմ, էրկու տարին էլ լրիվ թոշակ եմ ստացել։

-Իսկ որտե՞ղ էիք ապրում։

-Մըզ Բաղրամյանի վրա սենյակ տվեցին։ Թումանյանի տունը սարքել էին մեզնից մի քիչ ներքև։ Ավետիք Իսահակյանի տունն էլ էր Բաղրամյանի վրա, գնալ-գալուց միշտ տենըմ էինք, որ Իսահակյանը ցիլոյով, Դեմիրճյանը, ախր մեկ էլ էն գրականագետը, անունը չեմ հիշում, փոքր մարդ էր, կանգնում նայում էինք, թե ոնց են զրուց անելով, փետը ձեռին անցնում։

-Դու որևէ տեղ աշխատե՞լ ես։

-Ինձ ուղարկեցին Քանաքեռ՝ շրջանային սպառողական կոոպերացիայի գրասենյակ՝ որպես պլանավիկ։ Մի տարի աշխատեցի, մյուս տարի ամուսնացա։ Էս տունն առանք, էկանք ստի (Վանաձոր), էլ գործի չգնացի, ոնց որ, էն որ ասած՝ գյուղիցը փախա, որ գամ քաղաքումը ապրեմ, մըկ էլ նորից էկա գյուղ, մաքուր գյուղ էր, տո մինչև հմի էլ հլա ոնց որ գյուղ էղնի։

-Տատ, Ադրբեջանում կրթությունն ինչպե՞ս էր։

-Ադրբեջանում մընք հայի պատմություն չենք անցել։ Մընք ոչ մի հայկական բան էլ չենք անցել։ Մընք հայկական պատմությունը հայ պատմավեպերից ենք մի քիչ կարդացել, մեկ էլ, որ էկել եմ տեխնիկումում սովորելու, ինձ հայ ժող. պատմություն ընդե են տվել, որ մի թիք սկսել եմ իմանալ։ Նոր պատմություն, Ռուսաստանի պատմություն, աշխարհի պատմություն, բայց հայ ժող. պատմություն չկար, գոյություն չի ունեցել։ Դրա համար ուզըմ էինք դուրս գանք, բոլորս էլ ուզըմ էինք։ Օրինակ՝ ինձ բախտ վիճակվեց, ես դուրս էկա, իմ քիրն ընդեղ էր, պայման կար գնալու։ … Բոլորն են գնացել, միթամ հիմի մարդ կա՞ ընդեղ։

-Ո՞ր շրջանում է եղել ձեր գյուղը։  

-Մըր տարածությունը Սահակ Սևադայի, կարդացել՞ ես Սահակ Սևադայի մասին (գլխով եմ անում), նրա տարածությունն ա էղել, էէէ՜… Կիրովաբադից բռնացրած, Կիրովաբադի հալալ կեսը հայ, հայի չաստ, թուրքի չաստ կար, բայց դե կարացին էլի հայերին դուս անեն։ Բաքուն հայերը ստեղծեն, հայերին դուս անեն,  տհե ո՞նց կըլի։

-Ձեր գյուղում պատերազմական լարվածություն զգացվե՞լ է երբևէ։

-Խանլարը Կիրովաբադին կպած էր։ Ըտեղ լեմսեր էին ապրըմ, նեմեցի գյուղ էր, լեմսեր էինք ասըմ։ Որ պատերազմը դեռ կիսատ էր, արդեն 42-43 թվերն էին, արդեն Գերմանիան առաջ էր գալիս, ըտեղի հրամանատարներց մեկը էդ Խանլարի գերմանացիներին տեղահան ա անըմ, որ հանկարծ, ասենք, նեմեցը գա, սրանք պաշտպանեն ոչ նրանց։ Էդ ժամանակ մեր գյուղացիք, հարևան գյուղացիք, ում խելքը որ հասավ, շուտ գնաց դրանց տների մեջը մտավ, առանց փողի, գնացին ապրեցին, դառան քաղաքացի։

Անընդհատ ահուվախի մեջ էինք։ Որ նենց բան էր էղնըմ, որ նախագահն ուզում էր գյուղի ժողովրդին հավաքեր, ժողով աներ, թե սկսում ենք, օրինակ, խոտհարքը, սկսում ենք հունձը, որ ամենքը գիդենան, հատուկ մարդ կար, կուրիեր էին ասում, կանգնում էր ամենաբարձր տեղը ու ձեն էր տալիս. «Ա՜ ժողովուրդ, լսեցե՜ք…»։ Որ լսելու էղնեն, դպրոցի զանգը տալիս էին։ Որ հանկարծ զանգը տալիս էին, ժողովրդի սիրտը կանգնըմ էր, թե էս ի՞նչ ա պատահել, թուրքը վրա՞ ա տալիս։ Այ տհե վախելու բաներ կար։ Բայց դրանից առաջ էլ ա էղել: Բա սաղ թուրքեր են չորս կողմը, մեջտեղը` մեր գյուղերը։  Մըհել ես տենըմ նրանց անասունները ընգել են մեր կոլխոզի արոտների մեջը, չոբանները սկսըմ են կռվիլը, կամ պահողները՝ ղուրուղչին։ Ըտհե էլ են կռիվ անըմ թուրքն ու հայը։

Մըր ռայոնը միշտ էլ հայ կառավարիչ ա ունեցել։ Եթե առաջին քարտուղարը հայ չի եղել, երկրորդը անպայման հայ ա ըլել։ Բայց եթե հանկարծ թուրք ա ըլել ու հանկարծ հային մը թիքա  պաշտպանել ա, չէ՞, սպանել են իրանց թուրքին, որ հայամետ ա, հայերին պաշտպանըմ ա։ Դրա համար էլ ժողովուրդը էնա փախավ ու փախավ…

-Ապրես, տատ ջա՜ն։ 

Ինձ համար իմ օրվա լավագույն մեկ ժամն էր՝ տատիս կենդանի ու կենսատու խոսքով ուղեկցված։ 

Syuzi Qosyan

Թատրոնը որպես խանդոտ կենդանի կամ` ընտրություն թատրոնի և ընտանիքի միջև

Զրուցակիցս պապիկս է՝ Մելս Սարգսյան՝ դերասան, քիմիագործ, ընտանիքի հայր ու պապ՝ իմ պապ: Այսօր համարձակվեցի հետը խոսել նրա երկու սերերի ՝ ընտանիքի ու թատրոնի մասին: Հետաքրքիր էր իմանալ իր ամենամեծ սիրո մասին:

-Պապ, մի քիչ պատմիր թատրոնի մասին:

-Թատրոնը անմահ է: Կինոն կարող է մահանալ, կրկեսը կարող է մահանալ, բայց թատրոնը անմահ է: Նույն ձևով էլ հավերժ կյանք ունի պարը: Թատրոնում խոսքով են արտահայտվում, պարում՝ շարժումներով: Թատրոնում ամեն մի ռեժիսոր ունի իր ոճը, ամեն սցենարիստ՝ իր գրելու ձևը: Դերասանները թատրոնում երկու ձևով են խաղում: Մեկը դերասանություն է անում, մյուսը իր կյանքն է խաղում:

-Ու՞մ է հանդիսատեսը ավելի շատ սիրում. Նրան, ով դերասանությո՞ւն է անում, թե՞ նրան, ով կյանքն է խաղում:

-Հանդիսատեսը սիրում է կյանք խաղացողին: Էդ ձև եղել են Հրաչյա Ներսիսյանը,  Վահրամ Փափազյանը, Ավետ Ավետիսյանը: Նրանք համարվում էին բեմի հանճար, որոնք երկար ճանապարհ անցնելով, հասել են էն բանին, ինչ-որ պետք է եղել իրենց ազգին:

-Քո ամենասիրելի դերասանը ո՞վ  է:

-Ճիշտ է, Հրաչյա Ներսիսյանին համարում են հոյակապ դերասան, բայց իմ ամենասիրած դերասանը Փափազյանն է:

-Ի՞նչ դերեր ես խաղացել թատրոնում:

-Դե Սուրեն եմ խաղացել: Միքայել եմ խաղացել: Ու սենց էլի…

-Ո՞ր ներկայացումն ես շատ սիրում, որի մեջ խաղացել ես:

-Իմ ամենասիրելի դերը եղել է, երբ վեց տարեկան էի: Առաջին անգամ բեմ էի բարձրացել: Դա «Նոր տուն» պիեսն էր: Երկրորդը` «Փոքրիկ լամա» չինական ներկայացումն էր: Մեծ ժամանակ հաճույքով խաղացել եմ «Խաթաբալայում», «Պատվի համարում»:

-Ո՞ր ժանրն ես ամենաշատը սիրում:

-Ամենից շատ ես սիրում եմ կատակերգություն: Կատակերգությունը դա մի հոյակապ բան է, որ հաճույք է պատճառում հա՛մ հանդիսատեսին, հա՛մ դերասանին: Կար մի պիես, կոչվում էր «Սա իմ տեղը չէ», շատ հետաքրքիր ու շատ լավ կոմեդիա էր: Դա մեծ հաճույքով էի խաղում: Հենց կուլիսներից մտնում էի բեմ, ժողովուրդը կանգնած էր դիմավորում ու նենց օվացիա էր լինում, որ երբ արդեն սկսում էի խոսել, ժողովուրդը ազարտի մեջ ընկած ծափ էր տալիս:

-Եղե՞լ է դեպք, որ երբեք չես մոռանա:

-Ուրեմն, մենք խաղում էինք «Պատվի համարը»  ու հրավիրեցինք Սունդուկյանի անվան թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր Վարդան Աճեմյանին, որ նա մեզ օգնի բեմադրելու համար:  Եկավ, ու փորձի ժամանակ մեր ռեժիսորը ինձ ուղղություն տվեց, ասաց. «Մելս ջան, ցավդ տանեմ, թենց մի արա, այ սենց արա»: Մեկ էլ Աճեմյանը ընդեից. «Աշոտ, դրան չխանգարես, նա իր ա կյանքն ա խաղում»:

Դա նենց ոգևորություն էր: Տենց խոսքեր, էն էլ Աճեմյանից…

-Մինչև քանի՞ տարեկանն  ես եղել թատրոնում:

-Մինչև 28 տարեկան: Իմ վերջին ներկայացումը տվել եմ իմ նշանդրեքիս առաջին օրը: Դրանից հետո որպեսզի խելքը գլխին ընտանիք կազմեմ,  թողեցի թատրոնը: Վերջին  ներկայացումը խաղացել ու ասել եմ. հաջողություն, ես գնացի:

-Չէր կարելի՞ համադրել թատրոնը և ընտանիքը:

-Ոչ: Բեմը և ընտանիքը, դրանք անտանելի խանդոտ կենդանիներ են: Բեմը անտանելի ձգողական ուժ ունի: Մարդիկ կան, որ չեն հրաժարվում բեմից: Ուրեմն, էն մարդը, որ ուզում է նորմալ ընտանիք ունենա, պիտի հեռանա բեմից: Էնքան-էնքան մարդիկ են եղել, որ հեռացել են ընտանիքից, մարդիկ էլ կան, որ իրենց խաղընկերների հետ են եղել: Շատ դժբախտություններ են եղել թատրոնում:

-Ինչպե՞ս ես ընտանիքդ պահել թատրոնից հրաժարվելով:

-Ես ընտրեցի աշխատանքի մի ճյուղ, որ դժվար էր էն ժամանակ Հայաստանում: Բյուրեղացման արտադրամասում սկսեցի աշխատել՝ սկսեցի որպես աշակերտ ու վերջացրեցի բաժնի վարիչով: Դրա գծով շատ եմ ճամփորդել: Եղել եմ Շվեյցարիայում, Չեխոսլովակիայում:

-Իսկ թատրոնո՞վ:

-Թատրոնով… Հայաստանում տեղ չի եղել, որ չգնամ:

Ահա այսպես, ստացվեց, որ պապիկիս ամենամեծ սերը ընտանիքն էր։

Չնայած ով էլ կասկածեր…

 

Mariam barseghyan

Քաղաքը, դպրոցը և մեր խնդիրները

Զրույց Վանաձորի Իսակովի անվան թիվ 23 հիմնական դպրոցի տնօրեն Տաթևիկ Հովսեփյանի հետ

-Ի՞նչ խնդիրներ եք նկատել մեր քաղաքում, որոնց վրա կցանկանայիք ուշադրություն հրավիրել:

-Խնդիրները շատ են, և բոլորն էլ լուծման կարիք ունեն: Օրինակ` գործազրկությունը, որն իր հերթին առաջ է բերում արտագաղթի խնդիրը,  ճանապարհների անբարեկարգ վիճակը, վթարային շենքերի ապագան,  էկոլոգիական աղտոտումը և այլն: Այս թեմաներին շատերն են անդրադառնում, բայց ես ավելի շուտ կցանկանայի խոսել այն խնդիրների մասին, որոնք կարծես թե ուշադրության չեն արժանանում, բայց ոչ պակաս հրատապ լուծման կարիք ունեն:  Օրինակ՝ այդպիսի խնդիր է մեր քաղաքի՝ Վանաձորի կանաչապատումը: Գաղտնիք չէ, որ Վանաձորը խոնավ քաղաք է: Ինձ շատ հետաքրքիր է՝ արդյոք կանաչապատման աշխատանքներ կատարելիս համապատասխան մասնագետների հետ խորհրդակցո՞ւմ են՝  որտեղ է պետք կատարել այդ աշխատանքները, որտեղ, ընդհակառակը, պետք չէ: Առաջին հայացքից  ծառ  տնկելը շատ լավ գործ է, բայց տնկելու վայրը պետք է նպատակահարմար լինի: Շատ եմ  նկատել,  որ որոշ անհատներ հենց շենքերի մոտ՝ անմիջապես առաջին հարկի պատուհանի առջև,  ծառ են տնկում: Արդյո՞ք այդ ծառը,  փակելով արևի շողերը,  օգուտ է տալիս առանց այն էլ խոնավ տանը ապրող բնակչին:  Սկզբում  ծառը,  իհարկե,  չի անհանգստացնում, որովհետև փոքր է: Բայց այն աճում է և ժամանակի ընթացքում փակում  առաջին հարկի պատուհանը, հետո` երկրորդինը: Չեմ կարծում, թե պետք է գերակայությունը տրվի կանաչ  ծառին, ոչ թե բնակչին: Խնդիրն այն է, որ կանաչապատումն  իրականացվում է ոչ  ճիշտ վայրում, իսկ այնտեղ,  որտեղ իրոք պետք է,  ծառ չկա:

Կա նաև մեկ ուրիշ խնդիր: Շատերը  իրենց չպատկանող հողամասերը անօրինական դարձնում են իրենց սեփականությունը: Սկզբում ծառ են տնկում, հետո այդ ծառի տակ ոչ կարգին վիճակում գտնվող նստարան են դնում, հետո՝  սեղան,  և արդյունքում այդ տարածքը վերածում են թղթախաղի հավաքատեղիի: Մի՞թե դա գեղեցիկ է: Ծառ տնկելը շատ լավ գործ է, բայց նույնիսկ բարի գործ անելու համար, եթե դա քո տարածքը չէ,  պետք է համապատասխան  կառույցի հետ համաձայնեցնել: Մեր քաղաքի դեպքում,  կարծում եմ,  դա քաղաքապետարանն է: Օրինակ՝  մեր դպրոցի մոտ կա մի փոքր  տարածք, որտեղ մոտակա շենքի բնակիչները տնկել են ծառ, որի տակ շարունակ հավաքվում են տարիքով  տղամարդիկ, կարելի է ասել՝ կիսամերկ վիճակում, և սկսում են թղթախաղ խաղալ: Հաջորդ օրը այդ նույն վայրում  նույն ձևով նստում են մեր աշակերտները: Ընդամենը մեծերի մի արարքով մեր՝  ուսուցիչներիս տված դաստիարակությունը հօդս է ցնդում: Հնարավոր է՝  չնչին բան է թվում, բայց այս մանրուքները ազդում են մեր երեխաների վարքագծի վրա:

Կցանկանայի խոսել նաև դպրոցներ կամ այլ ուսումնական հաստատություններ տանող ճանապարհների մասին, որոնց մի մասը  կենտրոնական փողոցներ չեն: Այդ ճանապարհները քաղաքապետարանի  ուշադրությունից , թվում է, դուրս են մնացել: Պետք է ուշադրություն դարձնլ  նաև այն բանին,  թե  ուսումնական հաստատությունների կողքին ինչ ապրանք է  վաճառվում, որքանով է  նպատակահարմար այդտեղ առևտուր անելը: Որոշ վայրերում վաճառքը  պետք է սահմանափակվի կամ ընդհանրապես արգելվի:

-Համաձայն եմ Ձեզ  հետ: Կարծում եմ,  Ձեր նշած վերջին խնդիրը վերաբերում է Վանաձորի թիվ 6 դպրոցին, որովհետև նրա շրջակայքում առևտրականները միշտ շատ են: Իսկ ի՞նչ կասեք իմ հասակակիցների, այսինքն՝  դպրոցականների խնդիրների մասին:

-Կրթության հետ կապված, կարծում եմ,   հիմնական խնդիրն   այն է, որ երեխաները չունեն սովորելու  մոտիվացիա: Հաճախ երեխաները չեն սովորում ոչ թե նրա համար, որ ունակությունները չեն ներում, այլ որովհետև չունեն մոտիվացիա: Չեն գիտակցում,  թե ստանալիք  կրթությունը իրենց  որտեղ է պետք գալու: Պատճառն այն է, որ միայն դպրոցի դաստիարակությամբ չէ, որ  ձևավորվում է  անձի արժեքային համակարգը: Երեխայի արժեհամակարգի ձևավորման վրա  ազդում են  նաև միջավայրը, ընտանիքը, հեռուստատեսությունը, համացանցը: Երբ  տվյալ անձը չի ցանկանում սովորել,  ուսուցիչը,  որքան  էլ լավը  լինի,  չի կարող սովորեցնել: Սովորելու ցանկության վրա ազդում է նաև այն, որ ուսումնական ծրագրերը պարունակում են տարբեր առարկաներից  բավականին մեծ տեղեկատվություն, որոնք  հետագայում երբևէ պետք չեն գալիս: Երեխաների համար ուսումը հնարավորինս պետք է լինի պրակտիկ,  պետք է հասկանան՝  որտեղ է այդ գիտելիքը իրենց  պետք գալու:

-Դպրոցի շենքը  ի՞նչ խնդիրներ ունի, արդյոք  ունի վերանորոգման կարիք:

-Մեր դպրոցը չունի ցանկապատ, դպրոցի տարածքը, կարելի է ասել, զատված չէ շրջապատող բակերից և փողոցից, ինչի արդյունքում բնակիչները հաճախ տարածքը օգտագործում են որպես մեքենաների կայանատեղի, հաճախ էլ աղտոտում  կենցաղային աղբով, որոշ բնակիչներ էլ իրենց համար «բոստան» են ստեղծել՝ առաջացնելով  խնդրահարույց վիճակներ:

Մենք գտնվում ենք սեյսմիկ գոտում, իսկ մեր շենքերը,  որոնք,  իհարկե, նոր չեն կառուցվել,  չեն համապատասխանում  նորմատիվային պահանջներին: Այսինքն՝  անհրաժեշտություն կա կամ  նոր մասնաշենքեր կառուցելու, կամ  հինը վերակառուցելու: Իսկ դա հսկայական միջոցներ է պահանջում. դպրոցը իր սեփական ուժերով չի կարող նմանատիպ խնդիրները լուծել:  Ինչ  վերաբերում է նրան, որ դպրոցի շենքը խնամված լինի, պահպանվեն  նմանատիպ ծախսերը,  դպրոցը, կարծում եմ, ինքը  կարող է հոգալ, և դպրոցների մեծամասնությունը հոգում  է:

Բայց կան նաև այնպիսի խնդիրներ, որոնք  դպրոցը չի կարող լուծել: Օրինակ՝ դպրոցը չունի ոչ հանդիսությունների, ոչ էլ սպորտային դահլիճ, ճաշարան, նորմատիվային պահանջներին համապատասխանող լաբորատորիաներ:

Շատ եմ կարևորում խաղահրապարակների առկայությունը: Կարծում եմ՝  բաց խաղահրապարակը ավելի արդյունավետ է, որովհետև այն օգտագործվում է նաև ամռան ամիսներին, երբ դպրոցում դասերը ավարտված են: Չնայելով այն փաստին, որ մեր դպրոցը չունի խաղահրապարակ,  թաղամասի երեխաները ամռանը այստեղ են խաղում: Հետևաբար,  խաղահրապարակը տարվա ընթացքում կօգտագործվի մոտ 8-9 ամիս, քանի որ  գարնան և աշնան ամիսներին, եթե անգամ  դպրոցը սպորտդահլիճ էլ ունենա, այնուամենայնիվ ֆիզկուլտուրայի դասերը դրսում են անում:

-Իսկ ի՞նչ կասեք դպրոցի ջեռուցման մասին:

-Դպրոցը ջեռուցելու համար ֆինանսական խնդիր չունենք : Թե մեր, թե մյուս դպրոցները կարողանում են ջեռուցման սեզոնին ապահովել սահմանված ջերմաստիճան: Ավելին, շատ երեխաների համար դպրոցն ավելի տաք է, քան տունը: Այլ խնդիր է՝ ինչով, ինչպես ենք ջեռուցում դպրոցը: Մեր դպրոցը դեռևս ջեռուցվում է գազի վառարաններով, որոնց գործածությունը այնքան էլ անվտանգ չէ:

՞նչ կցանկանայիք փոխել կրթական համակարգում:

-Կարծում եմ,  հիմնական դպրոցներում նպատակահարմար կլիներ ավելացնել այն առարկաները, որոնք աշակերտին ավելի  գործնական գիտելիքներ, հմտություններ են տալիս: Այսինքն՝  այնպիսի առարկաներ, որոնք աշակերտներին  կնախապատրաստեն ինքնուրույն կյանքին: Գաղտնիք չէ, որ շատ աշակերտներ, հիմնականում տղաները,  9-րդ դասարանը դեռ չավարտած,  սկսում են աշխատել: Դպրոցը պետք է աշակերտներին տա այնպիսի հմտություններ, որոնք կօգնեն նրանց հետագայում նաև  իրենց աշխատանքի մեջ:

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Պապիս եղբայրը սիրում է մականուններ դնել

Շատ մարդկանց, հասարակության մեջ, ընտանիքում, դպրոցում, ինչու չէ, նաև աշխատանքի վայրում, բացի իրենց սեփական անուններից, դիմում  են նաև այլ, մի ուրիշ անունով։ Երևի գուշակեցիք, որ խոսքս մականունների մասին է։ Այդ փոխարինող անունները սովորաբար կնքում են մեզ շրջապատող մարդիկ` հաշվի առնելով տվյալ մարդու  բնավորությունը, կազմվածքը կամ շարժուձևը։ Շատ անգամ լսած կլինեք «գիտունիկ» կամ  «ճուտ» պիտակները, որոնք ինձ թվում է ամենատարածվածրից են։  

Պիտակ դնելու հատկություն ունեցել է պապիկիս եղբայրը։ Ասեմ, որ նրա դրած պիտակները բոլորովին նման չեն մեզ ծանոթ ու մեր իմացած այն բոլոր պիտակներին, որոնց մենք միշտ առնչվում ենք շրջակա միջավայրում, թեկուզ և հենց ընտանիքում։

Այժմ ձեզ  կներկայացնեմ մի քանի շատ տարօրինակ հնչող պիտակներ, որոնցով պապիկիս եղբայրը կնքել է իր, եղբայրների ու քրոջ երեխաներին։

Հորս «անունը»  Իդրիս էր, հարազատ հորեղբորս՝ Հենդիբադ, իսկ մյուսինը՝ Համզո։ Ի դեպ, սրա հետ կապված մի բան ասեմ։ Հայրս պատմեց, որ իրենց գուղում Համզագուդան անունով մի ուժեղ մարդ է ապրել, ու քանի որ հորեղբայրս էլ էր ուժեղ եղել, այդ պատճառով Համզո են ասել։ Մյուս հորեղբորս անունը Կբո է եղել,  մյուսինը՝ Մոստոլ։ Համաձայնվեք, որ շատ կրեատիվ է։

Սա շատ զվարճալի ու հետաքրքիր է ինձ համար։ Կուզենայի ինձ էլ այս պիտակների նման մի անհեթեթ անուն դնեին, որ ես էլ չհասկանայի ինչո՞ւ և ի՞նչ պատճառով։

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Ելենան՝ Կուրթանից

Գյուղում առավոտյան արթնանալիս կլսես ծիտիկների ներդաշնակ ճռվողյունը, կտեսնես ծառերի ու թփերի վրա ծանրացած առատությունը ու կզգաս գյուղի ողջ թարմությունը։

Սովորական օրերից մեկն էր, և սովորականի պես ես ու մորաքույրս նստած հաճելի զրույց էինք անում, երբ տուն մտան մորաքրոջս հարևանուհիները՝ մայրն աղջկա հետ։ Նրանք սկսեցին խոսել առօրյա գործերից, լավ ու վատ լուրեր հայտնել միմյանց, պատմել սեփական խնդիրրներն ու փնտրել դրանց լուծման ուղիները։  Մենք էլ մեր հերթին «ջահելներով» առանձնացանք ու մի շատ հաճելի զրույցի բռնվեցինք։

Ելենա Մինասյանը, ում հետ էլ հենց ծավալվեց իմ զրույցը, ապրում է Կուրթան գյուղում: Նրա հետ ես այսօր զրուցել եմ գյուղում ապրող երիտասարդների, նրանց կյանքի ու առօրյայի մասին:

-Ելենա, ո՞նց է անցնում երիտասարդների առօրյան էստեղ ՝ գյուղում։

-Դե, ընդհանրապես դպրոց գնալու ժամանակ դասերից հետո հիմնականում միջոցառումների ենք պատրաստվում, փորձեր ենք անում  ու բացի այս, ունենք «Ինփակտ» երիտասարդական ակումբը. դրան ենք հաճախում։ Ես դրա երիտասարդ լիդերն եմ. դե, ինձ էլ են նախապատրաստել առաջնորդության դասընթացների ժամանակ։ Ճամբարների էլ եմ եղել, ծանոթ եմ նրանցլիազորություններին։ Հա, մոռացա նշել, որ World Vision-ի հովանավորությամբ է  ստեղծվել այս ակումբը։ «Ինփակտ»-ով շատ ծրագրեր ենք անում գյուղի համար ու պատրաստվում ենք անել։

Ես ինքս աշակերտական խորհրդի նախագահ եմ, բայց չեմ կարողանում աշակերտականի էրեխեքի հետ ծրագրեր անել, ավելի շատ «Ինփակտ»-ի էրեխեքով ենք անում, որովհետև իրենք ավելի ակտիվ են, քան նրանք, ովքեր աշակերտական խորհրդի անդամ են։ Հատուկ այս ակումբի համար  վերանորոգված սենյակ ունենք դպրոցում, բայց կցանկանայինք տեղափոխվել, որ խուսափեինք որոշ խնդիրներից։

-Հա, դասերից հետո մնալու հետ կապվա՞ծ։

-Դե, այո:

-Լավ, իսկ ի՞նչ տարիքի էրեխեք են ընդգրկված այդ  ակումբում։

-Մոտ տասներեքից տասնյոթ տարեկան։

-Իսկ դո՞ւ քանի տարեկան ես։

-Ես` տասնչորս եմ։

-Հետաքրքիր է, տասնչորս տարեկան ես ու արդեն առաջնորդ: Ասացիր, որ ծրագրեր եք իրականացրել։ Կպատմե՞ս մի քիչ։

-Առաջինը վերանորոգել ենք գյուղի այգին, իսկ երկրորդը կարիքավոր, հաշմանադամ երեխաներին ներառել ենք համայնքային ծրագրերում, միջոցառումներ ենք կազմակերպել Նոր տարվան ընդառաջ, վերջում էլ նվերներ ենք տվել։  Ի դեպ, Ստեփանավանից երկու հաշմանդամ երեխա էլ կար, որ մի քանի ամիս սովորեցին գյուղի դպրոցում։

-Իսկ ո՞վ հովանավորեց այդ ծրագիրը։

-Դե, մի մասը՝ նվերները, գյուղապետը, իսկ մնացած նյութերը՝ թղթեր խաղերի հետ կապված և այլն՝ World Vision- ը։

-Այդ ծրագրերը դուք մենակ ե՞ք անում։  Ձեզ ո՞վ է օգնում։

-Մեզ հետ լիդեր է աշխատում, որը մեզ շատ է օգնում։ Ընդհանրապես մենք երեք լիդեր ունենք, բայց մեզ հետ մեկն է աշխատում։

-Ինչո՞ւ հենց մեկը ։

-Դե, մեկը դպրոցում ուսուցիչ է, մեկն էլ վերապատրաստման է հիմա։

-Շատ լավ է, որ այդքան ակտիվ եք։ Իսկ հետագա ի՞նչ ծրագրեր ունեք գյուղում անելու։

-Մեկը նորարարական ծրագիր է։ Էդ մրցույթ է, որին մենք պետք է ներկայացնեինք այնպիսի ծրագիր, որպիսին դեռ չէր եղել։ Մենք ներկայացրինք ու զբաղեցրինք առաջին տեղը։

-Շատ լավ։ Ու ի՞նչ  ծրագիր էր։

-Մենք նախագծել էինք քարանձավային պատկերասրահ։ Քարանձավներում էինք ցանկանում իրականացնել, բայց չգիտեմ, երևի չենք կարող, որովհետև դրան պետք է ուրիշ տեղերից մարդիկ լինեին, ու կարող էր այնպես ստացվել, որ չկարողանային մտնել կամ հասնել գյուղի քարանձավներ։ Դրա համար որոշեցինք գյուղում ավելի հարմար տեղ իրականացնել։ Մենք գյուղում ունենք չճանաչված, բայց տաղանդավոր արվեստագետներ.  իրենց նկարներն ենք նախատեսել պատկերասրահին ներկայացնել։

-Շատ հետաքրքիր բան եք մտածել, իսկ մյու՞սը։

-Մյուս ծրագիրը «Ինփակտն» է իրականացնելու՝ «Փոքր համայնքի մեծ խնդիրները» խորագրով։ Ուզում ենք վահանակների վրա փակցնել գյուղի խնդիրներն ընդգրկող լուսանկարներ։ Օրինակ՝ դեպի Հնեվանք տանող ճանապարհը այդքան էլ բարեկարգ վիճակում չէ կամ խախտված ջրագծերը։ Եթե ծրագիրը հաջողվի, Ստեփանավանում ու Վանաձորում էլ կանենք։

-Իսկ որտե՞ղ եք ցուցադրելու այդ վահանակները։

-Դե, հավանաբար գյուղի մարդաշատ վայրերում:

-Լավ, իսկ արձակուրդների ընթացքում ինչո՞վ եք զբաղվում։

-Դե,  արձակուրդների ընթացքում էլ ամառային ճամբարներ ենք կազմակերպում, ամռան վերջին էլ բակային ճամբարի փակում ենք անում։ Օրինակ՝ անցյալ տարի World Vision-ը նյութեր էր տրամադրել՝ գնդակ, բադմինտոն. շատ լավ անցավ։ Նույնիսկ ուրիշ տեղերից էլ են էրեխեք լինում, իրենք էլ են  շատ ուզում մասնակցել։ Ես ջոկատներից մեկի ջոկատավարն էի ու նաև կազմակերպիչը ընդհանուր ճամբարի։

-Իսկ քանի՞ հոգի եք լինում մի ջոկատում։

-Սովորաբար տասնհինգից քսան հոգի, եթե ոչ ավել։

-Ինչքա՞ն է տևում այդ բակային ճամբարը։

-Մի շաբաթ, բայց մենք անցյալ տարի երկարեցրինք, մեկ ամիս տևեց. էրեխեքը շատ էին հավանել։

-Կարելի՞ է մասնակցել մի անգամ։ Այս տարի անելո՞ւ եք։

-Էս տարի մի քիչ զբաղված եմ քննություններով ու էլի շատ հարցերով, բայց ինձ թվում է՝ կհասցնենք։

Մոռացա ասել, որ ունենք նաև շահերի պաշտպանության խմբակ։ Որոշել ենք մի քանի ծրագիր իրականացնել։ Ունենք  աղբահանության ու դպրոցի բուֆետի խնդիրներ։ Գրադարանի համար գույք ենք ստացել, գյուղապետարանն էլ տեղ է հատկացրել։ Որոշել ենք մի օր գնանք վնասված գրքերը վերանորոգելու։ Աղբահանության համար մի օր էլ կհավաքվենք աղբահանություն կկազմակեպենք, ու ինձ թվում է, կլուծվեն էդ հարցերը։ Բուֆետի հարցն էլ մի քիչ լուրջ է, տեսնենք՝ ի՞նչ ենք անելու։

-Այդքանն էլ, որ արել եք ,շատ լավ է, ապրե՛ք ։

Ու շարունակեցինք խոսել շատ ու շատ թեմաներից և չհասկացանք էլ, թե ինչպես թռավ ժամանակը։

Երկարակեցության գաղտնիքը

Առաջին հայացքից թվում է, թե նրանք տատ ու թոռ են, այնպես չէ՞։ Սակայն` այդպես չէ։ Տատիկը ութսունչորս տարեկան Գյուլնարան է: Ապրում է միայնակ, քանի որ  հարազատները` մեր երկրի վատ պայմաններից դրդված, գնացել են արտագնա աշխատանքի:

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Չնայած պատկառելի տարիքին, Գյուլնարա տատն աշխատում է քսան տարեկան աղջկա ավյունով: Չգիտեմ, զարմանքից էր, հետաքրքրությունից, թե նախանձից, որոշեցի նրանից իմանալ իր  կենսունակության գաղտնիքը  և պատկերացրեք`հետաքրքիր պատասխան ստացա․

-Է~հհհ, բալե′ս, աշխատելու շնորհիվ ա, որ էսօր ես ոտքի  վրա եմ, ու կարողանում եմ` միայնակ, իմ բոլոր հարցերը հոգալ: Ճիշտ ա, մենակ ապրելն այնքան էլ հաճելի չի, բայց, դե,՜ ինչ արած,- ասաց նա ու ավելացրեց ,-աշխատանքն ա երիտասարդացնում մարդուն:
Նրա կողքին Համլետն է՝ եղբայրս:

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Ռուսաստանից   եկել է ամառային արձակուրդները տատիկի  ու պապիկի հետ անցկացնելու:  Եղբայրս` տեսնելով նրան փայտ կոտրելուց`առանց ժամանակ կորցնելու, գնաց Գյուլնարա տատին օգնելու:

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Լուսանկարը` Նինա Բաղոյանի

Ուզում եմ, որ մեր երկրի պայմաններն այնքան բավարար լինեն, որ բոլոր տատիկներն ու պապիկները ապրեն իրենց զավակների հետ` առողջ ու երջանիկ` երկար ու ձիգ տարիներ:

Mariam barseghyan

Ծիածանաշատ երկինք

Պատշգամբում բազմոցին նստած երգ էի լսում ու տարված էի Նիկոլաս Սպարկսի «Հիշողությունների օրագիրը» գրքով, որը որոշեցի կարդալ համանուն ֆիլմը դիտելուց հետո: Ի դեպ, հիանալի կինոնկար է: Գիրքը երկու սովորական մարդկանց մասին է, ովքեր հակառակ իրենց ցանկության, բաժանվեցին, և ամեն մեկը գնաց իր ճանապարհով, ունեցավ իր հաջողությունները և ձախողումները: Բայց մի օր, երբ երկուսն էլ մտածում էին, որ իրար մոռացել են, և նույնիսկ մտքի ծայրով էլ չէր անցնում, որ նորից կհանդիպեն, նրանք վերագտան իրար: Մի օր էլլիի (գլխավոր հերոսուհի) ձեռքն է ընկնում մի ամսագիր, որի առաջին էջում մի գեղեցիկ տղամարդու նկար էր` հիասքանչ առանձնատան առջև կանգնած: Էլլիին ծանոթ էր այդ առանձնատունը, ծանոթ էր և այդ տղամարդը: Նկարում Նոյն էր (գլխավոր հերոս): Տարիներ առաջ նրան այնտեղ էր տարել Նոյը, իր Նոյը: Էլլին իր համար շատ դժվար քայլ է որոշում անել: Նա որոշում է այցելել Նոյի առանձնատուն և տեսնվել նրա հետ: Մինչև վերջին պահը վստահ չէր՝ արդյո՞ք ճիշտ է գնալը: Չէ՞ որ ինքը նշանված էր և շուտով ամուսնանալու էր: Բայց Էլլին գնում է, և ամեն ինչ լինում է այնպես, ինչպես պիտի լիներ: Չէր կարող այլ կերպ լինել, որովհետև ամեն ինչ որոշված էր ամենասկզբից, երբ նրանք առաջին անգամ հանդիպեցին իրար: Ու հենց այն պահին, երբ նրանք իրար հրաժեշտ էին տալիս, գլուխս մի պահ բարձրացրեցի և պատուհանից տեսա, որ երկու ծիածան է երևում: Հետո, երբ ավելի ուշադիր նայեցի, տեսա, որ դրանք երեքն էին: Ու տարօրինակն այն էր, որ անձրև չէր եկել: Կյանքումս առաջին անգամ էի նման բան տեսնում: Մի տեսակ ամեն ինչ այնքան յուրահատուկ էր: Ծիածան, հիանալի երաժշտություն, գեղեցիկ պահ գրքում: Թվում էր, թե այդ ծիածանը, երաժշտությունը, ամեն ինչ գրքից էր, որ ոչինչ իրական չէ: Իրական չէի ես, այդ բազմոցը, որի վրա քիչ առաջ նստած էի: Կարծես նստած լինեի հերոսների կողքին: Մեկ-մեկ թվում էր, թե նրանք էլ են լսում իմ ականջներում հնչող մեղեդին, նրանք էլ են գլուխները բարձրացրած նայում ծիածանաշատ երկնքին: Այնինչ դա ուղղակի պատմություն էր, իր ուրիշ երկնքով և ուրիշ մեղեդով: Պատմություն, որը մի փոքր էլ դարձավ իմը…

 

Երեկոյան Վանաձոր

Սիրում եմ Վանաձորի ամառային երեկոները: Հով, խաղաղ, երկնքում լիքը աստղեր, լուսին…

Օրվա այդ պահին ամեն ինչ շատ հանգիստ և գեղեցիկ է: Բայց ամենից շատ գիտե՞ք ինչն եմ սիրում: Սիրում եմ, երբ քաղաքը լիքն է լինում, երբ մարդիկ քայլում են, երբ բոլորը ժպտում են իրար: Իսկ ո՞ւր են կորչում այդ ժպիտները մնացած եղանակներին: Մնացած ամիսներին քաղաքը դատարկվում է, կորցնում է իր բազմերանգությունը, դառնում է միապաղաղ:

Լուսանկարը` Մարիամ Բարսեղյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Բարսեղյանի

Տարօրինակ է, չէ՞, նույն հանգիստ քաղաքը մեկ այնպիսին է դառնում, որ ուզում ես փախչել այդ հանգստությունից, մեկ էլ այնպես է անում, որ ուզում ես ամբողջ օրը թափառել նրա փողոցներով և վայելել ամեն մի քայլը, ամեն մի շունչը: Այնպես է անում, որ ուզում ես հիշել ամեն մի ծառը, քարը, կողքով անցնող ամեն մեկի հայացքը:

Երբ ամառը վերջանում է, այնպես եմ կարոտում այդ երեկոները…