Մարդկության կորիզը դառն է

Շունչը պինդ չպահեր, մի օր հանգիստ շունչ քաշեր քաղաքը…

Մարդիկ բարությամբ լի աչքերով նայեին իրար, պարզը շատ լիներ ու թե լիներ, կնայեիր մարդու դեմքին, կկարողանայիր կարդալ  հոգին, կտեսնեիր խիղճը։ Կերևար էն խիղճը, որ  օրեցօր ավելի է մխրճում խորքը, որ վախենում է ցույց տալ, պարզապես վախենում է, որովհետև խիղճը, շատերն իրենց սրտի փոքրությամբ, կդարձնեն խեղճ, որ արդարացնեն սեփական ես-ը։ Արդյունքում` թեթևանում են իրենք, ծանրանում է քաղաքը։ Քաղաքը ծանրություն չի սիրում (ում պետքն է` սիրում է, թե ոչ), բայց տանում է մարդու բնույթի ծանրությունը, դիմում է բնության օգնությանը ու մի կերպ ձգում է շունչը։ Ո՛չ քաղաքն եմ, ո՛չ բնությունը, տանել չեմ կարող։

Փողոցում քայլելիս մանուկներին եմ նայում, էլի նրա՛նք են իսկականը, մաքուրը։ Տեսե՞լ եք՝ ինչպես են նայում. նայում են կա՛մ խանդավառ աչքերով, «մարդիկ որքա՜ն լավն են» ասող ժպիտով, կա՛մ էլ զարմացած հայացքով։ Երեխաներին նայելիս միշտ ժպտացեք, չգիտենք՝ երբ կճանաչեն մեծամասնությանը, այդ պահից կհեռանան հեքիաթային աշխարհից ու կհասկանան, որ գուցե զարմանալ չէ, այլ զայրանալ էր պետք։ Փոքրամասնությու՞նը… Անկախ իրենից դառնում է որոշյալ և ուսերին դրած քարշ է տալիս ժանգոտ մեծամասնության մեղքը՝ չդադարելով հուսալ, որ մի օր ազնվությունը գերակշռող կլինի, վստահությունը վախով չի չափվի, փողոցը լուսավորողն էլ լուսամփոփը  չի լինի, որ կշատանա այն տեսակը, որ կարողանում է կիսել ուրախությունը կողքինի, իսկ «կողքինն» էլ  արդար ճանապարհով  կհասնի հաջողության՝ լոկ ինքն իրեն ապացուցելու համար, ոչ ուրիշի աչքը հանելու։

Եվ լինում է պահ, որ նորից հավատում եմ, որ մարդիկ սիրուն են, հետո նայում եմ շուրջս ու տեսնում այն օրինակը, որ կա, օդը բռի մեջ է պահում և ուր որ է` խեղդելու է… Ու ես կծկվում եմ լացելու չափ. օդը ինձ չի հերիքում, իսկ քաղաքը սովորել է, ցավոք, որոշիչը մեծամասնությունն է։

Մինչև ե՞րբ երազել բարի մարդկության մասին, գունավոր շենքերով խաղաղ քաղաքի մասին, որտեղ լուսատուները մարդիկ են, որոնց մեջ մանկությունից մի կայծ մնացել է։

Մեզ հանում են մեր երկրից…

Ես կյանքումս առաջին անգամ հասկանում էի, որ կյանքը ինձնից վերջնականապես խլում է այն, ինչ սիրում եմ…

Ես կյանքումս առաջին անգամ էի հասկանում, որ կորցնելու եմ տունս, ու, որ տանս հետ մանկությունս եմ թողնելու ու գնամ, տանս պատերի ներսում հին օրերի ջերմությունն եմ թողնելու ու գնամ…

Ես կյանքումս առաջին անգամ էի զգում, բայց երանի չզգայի…

Ամբողջ գիշեր գյուղ` Նորավանը, կարծես մեռած լիներ, հանգել էին բոլոր լույսերը, լռել էին բոլոր ձայները, ու մթության մեջ կրակոցների ձայներն էին աղաղակում։ Ու քաջ գիտակցում էի, որ կրակոցների աղմուկի ներքո զոհերն էին ավելանում, տղերքը ընկնում էին կրակոցի անիծյալ ձայնի հետ միասին։

Մեզ հանում են մեր երկրից…

Քիչ-քիչ պակասեցնում են մեր երկիրը…

Հունձք

Սովորական առավոտ է, Սյունիքի ամառային առավոտներից մեկը: Ինձ համար նստած գիրք եմ կարդում, մեկ էլ լսում եմ տատիկիս ձայնը.

-Հը՞ն, բալաս, ի՞նչ ըրեցիք:

-Մամա, դե չկարացա տրակտրիստի հետ խոսամ:

-Էյ՛,այ բալա, ե՞րբ կիլի, վեր էդ ցորենն ու կյարին հըվաքենք, արխային տառնանք:

Ինչպես միշտ, հայրիկս փորձում է տրակտորիստ գտնել արտը հնձելու համար, բայց դե ախր, խնդիրը ոչ թե տրակտորիստն է, այլ հենց տրակտորը: Իսկ մեր գյուղում, տրակտորիստ, ավելի ճիշտ տրակտոր որոնողները շատ-շատ են: Դե, մեր գյուղում ձեռնտու չի արտ հնձել, մյուս գյուղերի դիրքերը ավելի լավն են:

-Լյավ, մամ, դասավորիլվ ենք, պան չկա:

Այս հարցերի շուրջ`խոտի, գարու, ցորենի և այլն, տատիկիս անհանգստությանը ոչ ոք չի հասնի: Իսկ այդ անհանգստությունը աճել և ձևավորվել է տարիների ընթացքում, չէ որ մանուկ հասակից այդ ամենի մեջ է:

Իսկ մե՞նք` ես և եղբայրս,մենք նույնպես անհանգստանում ենք, չնայած հայրիկի խոսքերին. «Դե խոխորցը ի՞նչ կա, ապրուստը` ձրի, կյանքը` երջանիկ»: Դե, հայրիկին էլ կարելի է հասկանալ. գյուղական գործերը շատ բարդ են ու անվերջանալի, բայց իմ կարծիքով նաև շատ հավես.

-Լավ, բա ի՞նչ անենք, որ էդ հարցը լուծվի,- ասում եմ եղբորս:

-Մենք ի՞նչ անենք,- տխուր պատասխանում է նա:

Հանկարծ հայրիկը ժպիտը դեմքին ներս է մտնում և ասում մայրիկին.

-Լիլիթ, հաց սարքի: Գնում ենք արտը հնձենք:

Ինչպիսի ուրախություն է տանը: Վերջապե՛ս: Հիմա էլ, բոլորս կրկին անհանգստանում ենք: Ասեք` ինչո՞ւ: Դե, որ հանկարծ անձրև գա ու ամեն ինչ ջուր չընկնի: Տատիկիս հետ նստած սպասում ենք, թե երբ բակում կլսվի այդքան բաղձալի բեռնատարի ձայնը:

Սեպտեմբեր, 2016

Lilit Poghosyan - Ulnetsi

Աղջիկն ամպերից վեր

Թվում էր՝ ամեն ինչ ճիշտ է ընթանում. արևը փայլում էր, Երկինքը բարևում իր կապույտով մինչև գարնան պայծառ օրերին փոխարինելու եկավ արծաթաթույր ձմեռը: Փաստորեն կյանքում ոչ մի բան իր հիմնական հունով չի ընթանում: Լինում են պահեր, կարճ կամ երկար, որոնք փոխում են մեր պատկերացումների համակարգի հունը: Իմ պատկերացումներն ու ես արդեն հասել էինք «ԴԵՊԻ ԿԱՆԱՉ» քաղաք տանող կանգառին, երբ տեղեկացրին, որ վերոնշյալ համարի ավտոբուսի փոխարեն ժամանել է «Դեպի Սպիտակ» տանող ավտոբուսը: Դե, ես էլ ստիպված նստեցի, ու շարժվեցինք: Ողջ ավտոբուսում տեղում էր ձյուն, ավտոբուս մտնող ճանապարհի վրա տեղ-տեղ մերկասառույցներ էին, իսկ ճանապարհային աշխատողները նույնիսկ չէին հասցնում կատարել ձնամաքրման աշխատանքները, բայց մեզ դա չէր խանգարում. Մեր ավտոբուսն ընթանում էր: Դե, որպեսզի ժամանակը շուտ անցնի, բացեցի նոթատետրս:

Առաջին էջում պատկերել էի մեծ արև, իսկ ներքևում` Բ-տառը. Սլաքով միացրել էի արևի շողերին, արդյունքում ունեցա «Բարև»-ը, կողքին կանաչ ու կապույտով իմ մոլորակն  էի նկարել, շուրջբոլորը` աստղեր, թերթեցի, մյուս էջերում էլի գունավոր պատկերներ էին, ամպեր, սարեր, դեղին ավտոբուս, ոլորաններ, ու ես` պայուսակն ուսիս կանգառում կանգնած…

Եթե վերլուծենք էս ամեն ինչը, արդյունքում կունենանք «հրաշախառը» մի պատմություն:

Մի քանի ամսվա բոլոր շաբաթ կիրակիները ես անց էի կացնում Կոլյա պապիկի ամենադեղին ավտոբուսով երթևեկելիս…

Հա՛, հա՛, ես հենց էն հացատան մոտ իջնող աղջիկն եմ:

Թե ոնց ստացվեց, որ ինձ էդպես էին հիշում հիմա կբացահայտենք… Ընդամենը մի քանի ամիս, ու ես քննությունների էի, պետք էր մի քիչ գոնե պատրաստվել, նախքան թեստ գրելը: Ես ինչքան էլ ինքս ինձ վրա աշխատում էի, չարչարվում էի, գրում-ջնջում էի, միևնույն է, շատ անինքնավստահ էի, անընդհատ սթրեսներ, լաց, վախ, ընթացքում նույնիսկ որոշել էի, որ չպետք է շարունակեմ ուսումս… Բայց շուտով որոշեցինք, որ պետք է ստուգենք՝ ինչքանով եմ պատրաստ:

Քանի որ իմ հայրենիքը գտնվում է ամպերից վեր, մի քիչ դժվար է Ա-ից Բ կետ հասնելը, ու քանի որ իմ ինքնաթիռի վերանորոգումը ես չէի ավարտել և ժամանակն էլ բավականին քիչ էր, որոշեցի Կոլյա պապիկի ավտոբուսով տեղաշարժվել, բայց հավատացեք, իմ ինքնաթիռից էլ արագ էր ընթանում… էնքա՜ն արագ, որ ես ճանապարհի կեսին պետք է ասեի` հացատան մոտ պահեք, հակառակ դեպքում չէի հասցնի իջնել: Մի քանի անգամ մոռացել եմ ասել ու վերջին կանգառից մինչև հացատուն ոտքով ստիպված եմ եղել քայլել, հետո սովորեցի ավելի ուշադիր լինել ճանապարհներին:

Դեղին ավտոբուսին հաջորդում էր ամենաժպտերես ու ջերմ ուսուցչուհիս, ով իր ամեն մի խոսքով ինձ մոտիվացնում ու սթափեցնում էր: Իր հետ իմ խնդիրները յուրօրինակ լուծում էին գտնում: Ես սովորեցի իր պես մտածել ու իմ մոլորակին նայել ամենավերևից, ներքևից ու մնացած բոլոր կողմերից…

Ոլորանները, որոնք սկզբից բարդ ու խճճված էին թվում, հիմա ես անցնում էի սավառնելով…

Բացի խնդիրներին լուծում տալուց, ես հասցնում էի իմ թռիչքի ընթացքում հետևել Փոքրիկ իշխանին ու իր վարդին…

Թվացյալ մութ պատերով մոլորակը, որտեղ ես ապրում էի, գույներով լցվեց, վախերին փոխարինելու եկան ամենաջերմ ու գունեղ ժպիտները, ինձ մոտ կարծես թե ամեն ինչ ստացվում էր, ու հանկարծ ավտոբուսը բախվեց մեկ այլ ավտոբուսի… Դուռը բացվեց, արևի շողերը ողջունեցին ինձ, և լսվեց իմ անուն ազգանունը: Իջա և ասացին, որ պետք է նստեմ մյուս՝ ավելի մարդաշատ ավտոբուսը…

Ավտոբուսը կանգնեց սիրուն պատուհանիկներով «տան» դիմաց:

Իսկ ես մտածում էի, թե հացատնից համալսարան երկու կյանք է պետք հասնելու համար: Տեսնու՞մ եք, Կոլյա պապիկի ավտոբուսը, չէ՜, ինքնաթիռը հրաշքներ է գործում…

Նոթատետրս փակեցի, տեղավորեցի պայուսակումս և հեռացա ավտոբուսից…

Արդեն ամառ էր. համարյա վերջը: Իմ ինքնաթիռի վերանորոգման աշխատանքներն ավարտել էի, հիմա այլևս ոչ ոք ու ոչինչ չի կոտրի նրա թևերը:

ՎԱՐԴԻԳՅՈՒԼԸ

Երբ տատիկիս տանը նկարներն էի նայում, մի կնոջ նկար տեսա, ով հայկական տարազով էր` ճակատին կոպեկներ, մեջքին` քամար: Հարցրեցի տատիկիս, ասաց, որ իր տատն է` բուն ղարաքիլիսեցի Վարդիգյուլը, որին հիմա էլ բոլորը հիշում են ու պատմում նրա մասին հյուսված անեկդոտները:

Սուրբ Հովհաննես եկեղեցու լեռան լանջերին էր փռված հին Ղարաքիլիսան` իր ծուռտիկ-մուռտիկ փողոցներով և նեղ անկյուններով, որտեղի բնակիչներին նամակներ էին ուղարկում հետևյալ հասցեներով. «Ուգլ Կասպունսկի` Ղազի բներ, փթիր Աղավնիկին կամ Օյին Վարդիգյուլին»: Եվ փոստատարը մեծ պատրաստակամությամբ հանձնում էր այդ նամակները նրանց: Հաջորդ օրը ծերանոցի կանանց խումբը հետաքրքրվում էր, թե ինչ է եկել նամակներում, թեև փոստատարը չէր մոռացել օր առաջ նամակի բովանդակությունը ներկայացնել թաղի կանանց: Ղարաքիլիսայի բոլոր դեմքերը հավաքվում էին ծերանոցում, իսկ ծերանոցը հին բաղնիքի շենքն էր: Վարդիգյուլը ծերանոցի կարկառուն դեմքերից էր: Այստեղ էր գալիս գդոզ Ռուբենը, որ շատ գրական էր խոսում, Աղագուլը, շատ գրքեր կարդացած Թամաշ բիբին, որ խոսում էր Նապոլեոնից, Պյոտր Առաջինից, Լենինից, և այնքան էր պատմել նրանց մասին, որ Վադիգյուլ տատը քնած ժամանակ արտասանում էր նրանց անունները, իսկ երբ տատիկս հարցնում էր իր տատիկից, թե.

-Նանա, էտ ի՞նչ մարդկանց անուններ էիր տալիս:

-Աղջի, ի՞նչ եմ նալ: Թամաշը մէ շաբաթ ի` էտ գիրքն ի պատմել:

Ամենակոմիկականը տատի ամուսնությունն է. ամուսնացել է 12 տարեկանում: Բակում ցեխի հետ խաղալիս հարևան Գուգուշը եկել է նշանելու` մի սանր ու մի լվացքի տաշտ ձեռքին: Վարդիգյուլը հարցնում է.

-Հլը սանդրը պերի ես` պերիր, բա էտ տաշտը ինչի՞ խմա էս պերի:

-Վարդիգյուլ,- պատասխանել է փեսան,- իրիկունը ջուր կտաքցուցես, էդ ցեխոտ ոտքերդ կվլանաս:

Բա:

Իսկ 45 տարեկանում մի հինգ գիշերանոց է պահել և պատվիրել.

-Ախչի, Վայրը,- ասել է հարսին, որ մեռնեմ, էս խինգն էլ կխաքցուցես, ընդի ցուրտ է լինելու, հանկարծ չմրսեմ, գինա՞լ ես, խողը պաղ ի, կպաղեմ: Իսկ ինքը մահացել է 98 տարեկանում: 90-ից հետո մի հինգ անգամ տնեցիք ծախսերի ցուցակ են գրել, պատրաստվել, իսկ ինքը անկողնու միջից գլուխը բարձրացրել է ու ասել.

-Էդ ի՞նչ եք անել: Քելեխիս ցուցակ կգրե՞ք,ես չեմ մեռնելու, մեռնեմ, որ Փառոյի Եղիշը կա` խացս ուտի՞:

Եղիշն էլ Ղարաքիլիսայի մահախոսական կարդացողն էր:

Վարդիգյուլը մահացել էր ու ոչ-ոքի չէր ասել իր բոխու թփերի տեղերը:

Հարսը հարցրել է.

-Մամի, բա բոխու թփերի տեղը ինձ չե՞ս ասելու:

-Աղջի, բա որ չմեռնե՞մ:

Պատասխանել է մամը և հավիտյան փակել աչքերը:

 

28 դեկտեմբեր 2015

Գուցե կարիք կա…

Կյանքում դեռ բաներ կան, որ կարելի է սիրել։ Այո’, բնությունը, ծառը, ծաղիկը, կենդանիները, բնության երևույթները, լեռը, քարը, ամեն ինչ…

Ամեն ինչի մեջ սեր կա դեռ, ես նոր եմ հասկացել, կամ գուցե կարիք կար մի քիչ մեծանալու, որպեսզի զգայի ամեն ինչի մեջ թեկուզ չնչին երջանկությունը։ Գուցե կարիք կար մեծանալու, որպեսզի զգայի, թե որքան գեղեցիկ է ամեն բան ստեղծել Աստված։

Այո’, ժամանակի հետ սովորում ես կարևորել ամեն բան քո կյանքում, նույնիսկ այն, ինչ քոնը չէ, այն, ինչին առաջ կարևորություն չէիր տալիս, այն, ինչ մի ժամանակ քեզ մի տեսակ անգույն ու անիմաստ էր թվում։

Կյանքումս ունեցած ամենագեղեցիկ առավոտները հենց այստեղ` իմ հին ու նոր, բայց միշտ ուրիշ, միշտ գեղեցիկ ու տարբերվող գյուղում են բացվել։ Ամեն առավոտ թռչունների երգի ներքո, ամեն առավոտ մաքուր օդ շնչելով, թարմ միրգ ուտելով։ Երևի դա է ինձ համար ամենագեղեցիկ ու երջանիկ առավոտը։ Արթնանում ես, անփութորեն արագ հավաքում մազերդ ու շտապում այգի` թարմ մրգերի ետևից։ Երևի կյանքում գեղեցիկ երևույթներից մեկն էլ հենց դա է, ու երբ չգիտես, թե երբ ես վերջին անգամ լինելու այստեղ` քո փոքրիկ գյուղի ծայրում գտնվող մեծ տանը։ Ու երևի դա էլ է առեղծվածային, հետաքրքիր ու տարբերվող, երբ չգիտես, թե քանի տարի, քանի ամիս, քանի օր ու ժամ է մնացել քեզ վայելելու այս ամենը։

Գուցե կարիք կա այդ ամենը մի քիչ շուտ նկատել, մի քիչ շուտ կարևորել երբեմն չերևացող այդ փոքրիկ երջանկությունները, որ հաճախ այնպե՜ս են լցնում կյանքդ։ Երևի կարիք կա հաճախակի դուրս գալ փողոց ու նայել քո տան պատերին, դուրս գալ այգի ու միրգ հավաքել, դուրս գալ պարզապես քայլելու քո գյուղի փողոցներով, դուրս գալ նայել սարերին, տներին, կենդանիներին, մարդկանց…

Գուցե կարիք կա գնահատել ամեն ինչ ավելի, քան առաջ էր, որ գոնե կյանքը մի քիչ շունչ առնի…

Գուցե կարիք կա…

Սուրբ Գայանեի տաճարում

Եկեղեցիներ այցելելը ինձ համար շատ սիրելի է, քանի որ հենց այնտեղ էլ գտնում եմ հոգուս խաղաղությունը, կարծես հեռանում եմ այս աշխարհի մութ և կեղտոտ վարք ու բարքերից ու մտնում մի լուսավոր մաքուր աշխարհ։

Միշտ ցանկացել եմ լինել Էջմիածնի Սուրբ Գայանե եկեղեցում՝ թերևս ամենաշատը նրա համար, որ ես անվանակոչված եմ հենց այն սրբուհու անունով, որի պատվին կառուցվել է եկեղեցին։ Այո՛, Հռիփսիմյանց կույսերից Գայանեի։ Հունիսին Հայ Առաքելական եկեղեցին նշում է Հռիփսիմյանց կույսերի տոնը:

Երազանքս,որը արդեն երազանք չէր, քանի որ հասկանում էի, որ այնտեղ հասնելը այդքան էլ դժվար չէ՝ կատարվեց։

Եկեղեցի դեռ չմտած արդեն սրտումս դող առաջացավ: Արդեն միայն ճարտարապետական այս հոյակերտ կոթողը բավարար է զգաստանալու, ոգեշնչվելու համար: Աղոթող մարդիկ, բակում տնկված բազմաթիվ գեղեցիկ ու անուշաբույր վարդեր, գեղեցիկ խոտածածկ այգի: Եկեղեցու հարևանությամբ լռության մեջ թաղված փոքրիկ գերեզմանադաշտ, որտեղ թաղված են մեր ժողովրդի բազում մեծանուն մարդիկ:

Էջմիածինը շատ սիրեցի, իսկ Սուրբ Գայանե եկեղեցու հետ շատ խորը կապերով կապվեցի, այն այնքան հարազատ դարձավ իմ սրտին։