Երբեք չեմ կարողանում մոռանալ, թե ինչպես խաբեցի հորեղբորս, ձևացնելով, իբր քնած եմ:

Երևի 5-6 տարեկան կլինեի, սարում էի, երբ ես ու հորեղբայրս ոտքով գնում էինք մոտիկ ուրթերից մեկը, ճանապարհը քարքարոտ էր, հորեղբարս ասաց.

-Սիրունս, արի` շլակեմ, որ քարերը ոտներդ ցվացնեն ոչ:

Նա ինձ միշտ ասում էր «սիրունս », երբեմն էլ՝ «բողոճ»: Դե իհարկե, ես չհրաժարվեցի այդ հաճույքից: Մենք տեղ հասանք, մի քիչ մնացինք: Երբ արդեն հետ էինք գալիս, նա այդ քարքարոտ ճանապարհում կրկին ինձ առաջարկեց, որ շալակի, և ես նորից չհրաժարվեցի: Երբ արդեն անցել էինք ադ քարերը, հորեղբարս հարցրեց.

-Վեր չես գալի՞, սիրունս:

Ես ձևացրեցի, իբր քնած եմ, ինձ մինչև վերջ շալակած տարավ: Հասանք տուն, սկսեցի ծիծաղել: Հետո՝ այդ «քնած» երեխան հարևանի հետ գնաց հորթերը բերելու, ընդ որում՝ հարևանի հորթերը:

Կարոտով եմ հիշում թե՛ հորեղբորս, թե՛ այն օրերը, որ անց եմ կացրել նրա հետ: Հիմա հորեղբայրս չկա, ու էլ ոչ ոք ինձ «սիրունս» կամ «բողոճ» չի ասում…

Արդեն աշուն է: Շատերը գնում են փայտ բերելու, այգիներց միրգ հավաքելու: Իսկ սարերում արդեն հավաքում են իրենց իրերը գյուղ վերադառնալու համար:

Առաջ  գրեթե բոլոր ընտանիքները անասուն էին պահում, գարնանը գնում սար, իսկ խոր աշնանը հետ վերադառնում: Այդ ամենը այդքան էլ հեշտ չէր, գնալ-գալ, ամեն անգամ տանել-բերել և այդպես:

Սարերում առաջ մարդիկ շատ վատ էին ապրում: Ապրում էին փայտից պատրաստված խարխուլ տնակներում: Հոսանք, բջջային հեռախոսներ, մեքենաներ չկային: Երբ որ ինչ-որ բան էին ուզում գյուղից կամ ինչ որ լուր ստանալ, շատ բարդ էր:

Գարնանը այնտեղ գնալու կամ աշնանը այնտեղից վերադառնալու համար գյուղից ոտքով կտրում անցնում էին տասնյակ կիլոմետրեր, որպեսզի անասունները գյուղ բերեին և նորից  ոտքով հետ էին վերադառնում: Իսկ այնտեղից բերվող իրերը դնում էին էշի կամ ձիու վրա և այդպես հասցում գյուղ:

Իսկ հիմա պայմանները փոխվել են. կան մեքենաներ, հեռախոսներ, հոսանք և նրանց այդ յոթ ամիսները  մի քիչ հեշտացել են: Բայց կան խնդիրներ, որոնք գրեթե լուծելի չեն: Օրինակ՝ ճանապարհների, ջրի, փայտի խնդիրը: Բայց այս ամենի հետ մեկտեղ, երբ գնում ես այնտեղ` մի քանի օր մնում, այդ մի քանի օրերը միշտ հիշվում են:

Ես նույնպես մնացել եմ սարում: Վերջին մի քանի տարիներին Վարդավառը նշել ենք այնտեղ: Դա ամենահաճելի պահերն էին, երբ համարյա քսան հոգով գնում էինք ջրվելու, երբ հեռվից լսում ես, որ քեզ արդեն կանչում են, բայց դու չես ուզում թողնել այդ ամենը և գնալ: Այդ օրը հարևան տնակների երեխաներով հավաքվում էինք, գնում ձոր, այնտեղից էին սարվորները իրենց խմելու ջուրը տանում: Հենց այդ ձորում մեծ գետ էր հոսում, գնում էինք այնտեղ և սկսում ջրվել: Հետ էինք գնում, փոխվում և ուտում Ղուշիկ տատի ոսկե ձեռքերով պատրաստած նազուկը: Երեկոյան մեծ խարույկ էինք վառում, բոլորով նստում նրա շուրջը և հետաքրքիր պատմություններ պատմում, խաղեր խաղում: Հաջորդ օրը նստում էինք մեքենաները և վերադառնում: Հեռվից երևում էր տնակի առաջ կանգնած սարվորը, ով երկար նայում էր մեքենային այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեքենան սարի մյուս կողմը չէր անցել:

Հուսով եմ, որ մի քանի տարի հետո էլ երեխաները կվայելեն այդ հաճելի պահերը:

Անցնում են տարիները, ու մենք էլ այդ տարիների հետ քիչ-քիչ, կամա թե ակամա, սկսում ենք փոխվել: Երևի դեպի լավը, կամ, ի՞նչ իմանաս, գուցե և հակառակը: Փոխվում ենք այնքան արագ, որ թվում է, ամեն պահ, ամեն վայրկյան մենք փոխվում ենք: Փոխվում ենք ու հաճախ սկսում կարոտել մեր նախկին «ես»-ը: Երևի ամենից հաճախ մարդիկ իրենց մանկությունն ու դրա հետ կապված հիշողություններն են կարոտում, չէ՞: Մանկությունը, որ յուրաքանչյուր մարդու կյանքի ամենալուսավոր ու ամենաերջանիկ ժամանակաշրջանն է համարվում: Երբ ապրում ես անհոգ, երբ երջանիկ լինելու համար կոնֆետներն ու խաղալիքներն էլ բավական են: Հա՜, ու անգամ մանկության անբաժանելի մասը հանդիսացող, համենայն դեպս, մի միտք, որ հաստատ եղել է բոլորիս համար, կարոտում ենք՝ «Ուզում եմ շուտ մեծանալ»: Ու չասեք, որ դուք թեկուզ մի անգամ չեք մտածել այդ մասին, կամ ինքներդ ձեզ չեք տվել՝ «Ե՞րբ եմ մեծանալու, որ ինչ ուզեմ` անեմ» հարցը:

Ուզում ենք մեծանալ, որ ազատ լինենք, որ անենք այն, ինչ ուզում ենք: Ու երբեք, երբեք չենք մտածում, որ շուտ մեծանալու մեջ թերևս ոչ մի լավ բան էլ չկա: Մեծանում ենք, ու շա՜տ բաներ կարոտում, շա՜տ բաներ սկսում քի՜չ-քի՜չ հասկանալ:

Գիտե՞ք, ամենաշատն ինչն եմ կարոտում: Մանկությանս ժպիտներն եմ կարոտում: Հա՜, հա՜, մանկությանս ժպիտները, անկեղծ ու ավելի հաճախ հանդիպող ժպիտները: Մարդիկ ժպտում էին ինձ, իսկ ինձ թվում էր, թե աշխարհն իմն է, թվում էր, թե նրանք միշտ ու բոլորին են ժպտում, թե նրանք էլ ինձ նման անհոգ են, ու նրանց էլ երջանիկ լինելու համար միայն կոնֆետներ ու խաղալիքներ են պետք…

Չգիտեմ, իրականում դրանք անկե՞ղծ էին, թե՞ ոչ, բայց ինձ նման անհոգ մանուկին այդ ժպիտները լիովին անկեղծ էին թվում, այդ ժպիտներն իմն էին թվում, իմ ժպիտները: Փոխվեցին ժամանակները, փոխվեցի նաև ես, ու ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ իմ ժպիտներն օր-օրի պակասում են, որ արդեն անկեղծ ժպիտներ հազվադեպ են հանդիպում:
Չգիտեմ, իմ մեծանալու արդյո՞ւնքն է, թե՞ իրոք մեր օրերում անկեղծ ժպիտների պակաս է զգացվում: Երևի երկուսն էլ… Քայլում եմ փողոցում ու հասկանում, որ միայն ժպիտները չէ, որ պակասել են: Մարդիկ, մարդիկ էլ այժմ առաջվանից ավելի քիչ են հանդիպում Կոթի գյուղիս փողոցներում: Մի մասը կողպել են տան դռներն ու հեռացել, միգուցե ժպիտնե՞րն էլկողպված են դռների նման… Կամ, գուցե հեռացողներն իրենց ժպիտների հետ ուրիշ ժպիտնե՞ր էլ հավաքել, դրել են ճամպրուկներում ու տարել իրենց հետ, չգիտեմ…

Միայն մի բան գիտեմ. մանկությանս ժպիտները պակասել են, հեռացել են ինձնից: Անհոգ օրերիս ժպտացող դեմքերն էլ չկան, գուցե գնացել են մի ուրիշ տեղ, ավելի անկեղծ ժպիտ փնտրելու: Երևի մի օր հետ կգան, իրենց հետ նորանոր ու անկեղծ ժպիտներ կբերեն, կբացեն կողպեքներն ու ազատություն կտան արդեն խունացած ժպիտներին… Երևի մի օր կգան, կժպտան նույն ժպիտով, ու ինձ էլի ժպիտներով լի մանկությունս կհիշեցնեն…

Կարոտում եմ մանկությանս ժպիտները… Այն ժպիտները, որ իմ ժպիտի պատճառն էին դառնում…

Կիրակի օր էր: Պետք է գնայինք սար` խոզերը բերելու: Թարսի պես էլ Դավիթը «Մանանայի» խմբի հետ էր` Կոթի կինո նկարելու: Եվ օգնություն էր պետք: Զանգեցի ընկերոջս` Արմանին:

-Ալո՛, Արման, բարև:

-Բարև:

-Ի՞նչ կա:

-Բան չկա, դու ասա:

-Կարո՞ղ ա գաս սարը:

-Ի՞նչ ա էլել, որ:

-Գընմ ենք խոզերը բերենք:

-Կացի ` էսա մերոնց հարցնեմ:

-Հը՞ն, թողեցի՞ն:

-Հա:

-Դե արի ՛ խաչմերուկը:

-Լա՛վ:

Գնացինք խաչմերուկ, Արմանին վերցրինք և գնացինք սար: Մեկուկես ժամից արդեն սարում էինք: Հենց մեքենայից իջանք, տեսանք մի աղվես, որը սատկած և ընկած էր գետնին:

-Էս ե՞րբ ես խփել, բիձո:

-Քշերը:

-Կարա՞մ` պոչը կտրեմ տանեմ:

-Հա, խի՞ չէս կարա:

Արմանի օգնությամբ պոչ կտրեցինք և դրեցինք մեքենայի մեջ: Փայտը բարձեցինք և խոզերը դրեցինք մեքենայի մեջ: Մի ժամ հանգստացանք և վերադարձանք: Խոզերը պետք է իջեցնեինք Դավիթենց դռանը: Խոզերը իջեցրինք, և Դավիթին ցույց տվեցի պոչը: Նա ուզեց, բայց նրան չտվի:

Թող հետս գար խոզերի հետևից:

-Տասնհի՞նգ…

Բոլորն ապշում են, երբ ասում եմ, որ մեր ընտանիքը տասնհինգ հոգուց է բաղկացած: Չփորձես համոզել, որ դու էլ չզարմացար: Բնական է, բոլորն էլ այդպես են արձագանքում: Իսկ երկրորդ բանը, որ ասում են, միշտ լինում է «երանի քեզ»-ը: Համոզված եմ, որ գլխումդ մի հարց ծագեց. ովքե՞ր են այդ տասնհինգը: Երեք հայրերս, երեք մայրերս, երեք քույրերս, երեք եղբայրներս, տատիկս, պապիկս ու ես: Կանխեմ հաջորդ հարցդ՝ ասելով, որ երեք հայր, մայր ասելով նկատի ունեմ նաև հորեղբայրներիս ու նրանց կանանց: Բայց խոստացի՛ր, որ այդ հարցը ինձ երբեք չես տա, որովհետև այն ահավոր նյարդայնացնում է ինձ:

Բան չհասկացար, չէ՞: Մի՛ նեղվիր, նույնիսկ հազար տարվա ընկերներս չգիտեն, թե այդ երեքից որն է իմ կենսաբանական (մի քիչ կոպիտ բառ եմ ընտրել) հայրը, մայրը, քույրը կամ եղբայրը: Ես էլ նոր-նոր եմ սկսել տարբերել: Ոչ ոք մեղավոր չէ սրանում, ախր, ինչպես Գ. Մահարին կասեր, շատ «ալիֆրանկա» ընտանիք ունեմ: Բայց ես հպարտ եմ իմ տասնհինգով, սա ինձ համար սուրբ թիվ է, և վայ նրան, ով կհանդգնի «խաղալ» այդ թվի հետ: Այս առիթով մի դեպք պատմեմ:

Հինգերորդ դասարանում ռուսերենից հանձնարարել էին գրել շարադրություն «Իմ ընտանիքը» վերնագով: Ես էլ հպարտ-հպարտ գրել էի մեր մասին, որ դպրոցում կարդամ ու գոռոզանամ: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ուսուցիչս չթողեց կարդամ գրածս, իսկ երբ թվում էր մեծ ընտանիք ունեցող աշակերտներին, ինձ, շրջանցեց: Ես առարկեցի, իսկ նա ասաց.

-Մի եղբայր ունես, հայր, մայր, 4 հոգին ի՞նչ մեծ ընտանիք է:

Ես խիստ վիրավորվեցի. իմ ընտանիքը ոչ միայն դասարանիս, այլև ամբողջ գյուղի ամենամեծ ընտանիքն է: Իսկ ուսուցիչս էլ երևի չգիտեր, որ ընտանիք նշանակում է մի տանիքի տակ ապրող: Լավ, չեմ ուզում հիշել այս պատմությունը:

Հիմա նշեմ մեծ ընտանիք ունենալու լավ կողմերը, իսկ դու երանի տուր մեզ:

Առաջինն այն է, որ տանը երբեք մենակ չեմ մնում (վախենում եմ մենակությունից), երկրորդը՝ չեմ զբաղվում տնային գործերով. ճաշ չեմ եփում, չեմ ավլում, մի խոսքով՝ անհոգ եմ ապրում. չէ՞ որ ունեմ 3 մայր, նրանք էլ աշխատանքը 3 մասի են բաժանում:

Մանկապերտեզ չեմ գնացել, քույրերս ու եղբայրներս էլ. կարիք կա՞ր, մենք յոթ երեխա էինք, մեր տունն արդեն իսկ մանկապարտեզ էր:

Բայց այս 15-ի պատճառով անհարմարություններ էլ են ստեղծվում: Նախ, շատ են հերթերն ու խցանումները, միայն տոներին ենք բոլորով մի սեղանի շուրջ ճաշում, երբ հրավիրում են ինչ-որ տեղ, հիմնականում չենք գնում. 15 հոգով որտե՞ղ գնանք, իսկ մի քանիսին 15-ից առանձնացնելը դժվար է: Մի՛ անհանգստացիր, երբ ուզես մեզ հյուր գալ, արի՛, մեր տունը շատ մեծ է:

Երևի թե այսքանը ընտանիքիս մասին: Մինչ նոր հանդիպում:

Սպասի՛ր, խիղճս տանջում է, որովհետև մի բան էլ կա, որ պետք է իմանաս: Բայց խո՛սք տուր, որ ինձ սուտասան չես անվանի:

Իրականում այլևս մենք տասնհինգը չենք: Երկու քույրերս ամուսնացել են, երկու եղբայրներս ծառայում են հայոց բանակում, իսկ պապիկս մեկ տարի է, ինչ չկա:

Հավատա՝ ես քեզ չեմ խաբել, իրականում այդ ի՛նձ եմ խաբել, խաբում եմ, խաբելու եմ: Աշխարհում ամենաշատը վախենում եմ այն բանից, որ այս 15 թիվը կարող է նվազել: Ա՜խ, երանի մենք միշտ տասնհինգը լինեինք…

Բայց մի բան լավ հիշիր, որ երբ ինձ հարցնեք, թե մենք քանիսն ենք ընտանիքում, միշտ պատասխանելու եմ.

-Տասնհինգ…