Հարցազրույց սահմանապահ Ներքին Կարմիրաղբյուր գյուղի գյուղապետ Մանվել Կամենդատյանի հետ 

-Ինչո՞ւ որոշեցիք դառնալ գյուղապետ:
-Ցանկացել եմ դառնալ գյուղապետ, որովհետև դա 1999թվականն էր: Մեր գյուղը Հայաստանի Հանրապետության ամենաշատ հրետանակոծված գյուղն է
եղել: Ուզում էի օգտակար լինել գյուղիս: Մեր գյուղը նախկինում խմելու ջուր չի ունեցել: Ինչպես շատերը, ես էլ եմ երազել, որ մեր գյուղը ջուր ունենա, ու ես իմ 17 տարվա աշխատանքային տարիների ամենակարևոր գործն եմ համարում գյուղին խմելու ջրով ապահովելը: Ճիշտ է, շատ աշխատանքներ են կատարվել նաև գազաֆիկացման հարցում ևս, բայց իմ կարևոր նպատակը խմելու ջուրն է եղել:

-Դժվար չէ՞ արդյոք երկար տարիներ աշխատել սահանապահ գյուղի ղեկավար:
-Եթե մարդիկ այդ գյուղում ապրում են` սահմանին, ու իրենց համար դժվար չէ, նման մարդկանց հետ համայնքի ղեկավար աշխատելը հեշտ է:

-Քանի՞ տնտեսություն ունի գյուղը, հիմնականում ինչո՞վ են զբաղվում մարդիկ:
-Փաստացի գյուղն ունի 300 տնտեսություն: Հիմնականում զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ և անասնապահությամբ, պայմանագրային զինծառայողներ ունենք, զինվորականներ, ներքին գործերի աշխատակիցներ: Արտակարգ իրավիճակների կողմից ստեղծվել է «Արագ արձագանքման կենտրոն», որտեղ ևս 25 երիտասարդ աշխատում են:

-Ներքին Կարմիրաղբյուրի հողերի մեծ մասը գտնվում է հակառակորդի նշանառության տակ: Ինչպե՞ս է անդրադառնում գյուղատնտեսության զարգացման վրա:
-Իհարկե վատ, որովհետև հենց այդ պատերազմական իրավիճակն է պատճառը, որ մեր մոտ մարդիկ չեն կարողանում հողերը մշակել, այդ պատճառով գյուղատնտեսությունը տուժում է: Օրինակ` խաղողի այգին հնարավոր չէ մի քանի տարի թողնել, հետո լավ մշակել ու արդյունք ստանալ:
Չնայած, անկախ այդ բոլոր հանգամանքներից, մարդիկ էլի նույն հողերը որոշակի չափով մշակում են: Լավատես են, գիտեն, որ մի օր պիտի պատերազմը վերջանա, իրենք էլ իրենց հողերը մշակեն:

-Ինչպե՞ս է ազդում արտագաղթը գյուղի վրա:
-Գյուղում արտագաղթ չունենք: Գործում է գյուղի մանկապարտեզը, դպրոցը: Անգամ ամենավատ ժամանակներում գյուղի մանկապարտեզը և դպրոցը չեն փակվել:

-Ի՞նչ պլաններ ունեք հետագայում:
-Իմ պլանները նույնն են` ամեն տարի մի բան ավելացնել գյուղի համար, որպեսզի մարդիկ իրենց ապագան տեսնեն, ու ոչ մեկը գյուղից չգնա, թեև գյուղից գնացող չկա: Ապրում եմ ժողովրդի հետ, աշխատում եմ ժողովրդի հետ:

-Եթե հնարավորություն լինի, ի՞նչը կփոխեիք` գյուղը բարելավելու համար:
-Ամենակարևորը, որ լինի աշխատանք երիտասարդության համար, որպեսզի գյուղի բնակչությունը շատանա: Արդեն ունենք ամեն ինչ, բայց պետք է աշխատանքով ապահովենք մարդկանց:

Երեկ ամռան վերջին օրն էր: Այս ամառը մյուս ամառներից շատ էր տարբերվում: Վերջին երկու տարիներին, երբ պարապում էի քննությունների համար, անհամբեր սպասում էի հենց այս ամռանը, որովհետև ավարտել եմ դպրոցը, հանձնել եմ քննություններս ու վերջապես ժամանակս անց եմ կացնում ցանկացածս ձևով. կարդում եմ իմ ցանկացած գրքերը, դիտում եմ հետաքրքիր ֆիլմեր, շփվում եմ ընկերներիս ու հարազատներիս հետ, նաև թխվածքաբլիթների նոր տեսակներ եմ փորձում պատրաստել (ասեմ, որ փորձերս կարող եմ հաջողված համարել):

Դպրոցն ավարտելու առաջին օրերին մի տեսակ տխրությամբ, դատարկությամբ էի համակվել. կարծում էի, որ այլևս հետաքրքիր, ուրախ ու հագեցած օրեր չեմ ունենա, բայց հետո հասկացա, որ ես ինքս պետք է օրս հետաքրքիր դարձնեմ: Սկսեցի հերթով իրականացնել նախատեսած բոլոր ծրագրերս:

Այս օրերին բոլորը սեպտեմբերյան եռուզեռի մեջ են, մենք՝ ես և իմ հասակակիցները, առավել ևս: Մենք մտնում ենք կյանքի նոր փուլ՝ նոր միջավայր, նոր ընկերներ, նոր կյանք… Գուցե դժվար լինի, գուցե սպասվածից շատ ավելի լավ՝ չգիտեմ: Այնուամենայնիվ, հույս ունեմ, որ նոր կյանքս այնքան հաճելի ու դրական կլինի, որ ինչ-որ չափով կլրացնի դպրոցիս, դասընկերներիս բացը:

Վերջին անգամ… Ինչքա՜ն բաներ ենք մենք վերջին անգամ անում: Երբեմն ցավով, կարոտով, երբեմն էլ՝ ուրախությամբ: Բոլոր տասներկուերորդցիների համար այս տարի այդ վերջինները շա՜տ են լինելու: Վերջին դպրոցական արձակուրդիս վերջին օրն է: Վերջին անգամն եմ որպես աշակերտ անհամբերությամբ սպասում սեպտեմբերի 1-ին: Վերջին անգամ եմ այդ օրը որպես աշակերտ ոտք դնելու երկրորդ տունս՝ հարազատ դարձած դպրոցս: Հետո, գուցե դպրոցն էլի սպասի ինձ՝ իր ակտիվ աշակերտուհիներից մեկին, բայց արդեն ոչ որպես աշակերտուհի: Գուցե ուսուցիչներս էլ սպասեն ինձ՝ իրենց հարցասեր աշակերտուհուն, կարոտեն ինձ ու իմ մեկը մյուսից տարօրինակ ու անվերջանալի հարցերը:  Այ, իսկ ուսուցիչներիս համար ես միշտ նույն հետաքրքրասեր, հարցեր տվող աշակերտուհին եմ մնալու: Վերջին անգամ մեզ կհարցնեն, թե ինչպես անցան ամառային արձակուրդները, ով, ուր գնաց երեք ամիսների ընթացքում: Դե, դա պարտադիր հարց է, չէ՞: Վերջին անգամ եմ սեպտեմբերի 1-ին նյարդայնացած իմ աթոռն ու սեղանը փնտրելու, որոնց վրա միշտ ինչ-որ նշան եմ անում: Վերջին անգամ, էլի չեմ գտնելու: Վերջին անգամ, էլի մեկ ուրիշն եմ վերցնելու: Ու կապ չունի, որ մյուս տարի դրանք էլ ինձ պետք չեն գան, միևնույն է, վերջին անգամ, վերջիններիս վրա, էլի ինչ-որ նշան եմ անելու:
Ախր, ո՞նց անցան,  է՞…  Հիշում եմ, մորս ձեռքից բռնած, առաջին անգամ ամաչկոտ հայացքով մանկապարտեզ մտնելս: Հետո` առաջին դասարան: Հիշում եմ առաջին զանգս: Հիշում եմ առաջին ուսուցչուհուս՝ երիտասարդ, գեղեցիկ, իսկ հիմա՝ արդեն մի քիչ մեծացած: Ինչքա՜ն շատ բան ունեմ հիշելու… Հիշում եմ, թե ինչպես էինք ճաշարանից բերած հացը տաքացնում վառարանի վրա: Միշտ մի փոքրիկ կտոր պահում էի դպրոցի ճանապարհին հանդիպող մի շան համար: Տաքացնելիս երբեմն վառում էինք, երբեմն էլ՝ վառարանի դուռը բաց թողնում՝ դե, դաս չանելու առիթ էր:

Հիշում եմ առաջին քննությունս, վախից դողում էի: Հետո, հաջորդ սեպտեմբերի 1-ը: Հիշում եմ դասղեկիս, առաջին անգամ մեր դասարանում, մեզ հետ ծանոթանալիս: 7 տարի առաջ էր: 7 տարին 7 օրվա պես անցավ, իսկ հիմա այդ տարիներս լուռ, կարոտով հիշում եմ: Տարիներ առաջ ուզում էի, որ այս վերջինը շուտ գա: Իսկ հիմա, հիմա այդ տարիներ առաջն եմ ուզում: Հիշում եմ 12.12.2012-ին ամբողջ դպրոցով դասից փախչելը, պատուհանով պայուսակները շպրտելը: Հիշում եմ ու կարոտում:
Վերջին անգամ գրավորների տետրեր կհավաքենք: Վերջին անգամ  օրագրիս մեջ բոլոր ուսուցիչներիս անուն ազգանունները կգրեմ: Վերջին անգամ դասագրքեր կստանամ ու ծանրությունից դժգոհելով տուն կգնամ: Վերջին անգամ ուսուցչանոցից դասամատյան ու կավիճ կբերեմ: Վերջին անգամ, էլի ինչ-որ հարցով կթակեմ տնօրենի սենյակի դուռը, որն այնքա՜ն հարազատ է դարձել: Վերջին անգամ, էլի կբողոքենք ցրտից:

Ինչքա՜ն բան ունեմ հիշելու, կարոտելու ու վերջին անգամ անելու համար:
Իսկ հետո՝ ամենավերջում, երբ ավարտված կլինեն բոլոր վերջիններս, կհնչի դպրոցական վերջին զանգս: