marine israyelyan

Աստղի մի շող մանկությունից

Աստղիկ տատիս բնավորությունն այդպիսին էր. նա ինձ համբուրում էր միայն ծննդյանս տարեդարձին: Դեռ դպրոց չէի գնում և մի օր այնքան կենտրոնացա այս կետի վրա, որ հիմարաբար նույնիսկ կարծեցի, թե նա ինձ չի սիրում: Ես այնքան էի նեղանում, ամաչում էի ինքս մոտենալ, իսկ նա ինձ չէր կանչում: Նեղանում էի նաև մեր գյուղում ապրող մի տատիկից, որը երբեք չէր պատասխանում իմ բարևին: Մեծանալով հասկացա, որ իմ բարևները չեն հասնում այդ տատիկին, քանի որ նա շատ տարիներ էր արդեն, ինչ չէր լսում: Հասկացա  նաև, որ չնայած իր զգացմունքների արտահայտման մեջ խիստ չափավոր լինելուն, տատիս  սրտում բոլոր թոռնիկների համար էլ սիրո մի-մի ծով էր թաքնված:

Այսպիսով իմ մանկական ապստամբությունը այնքան հասունացավ, որ ես դիմում-բողոքով ներկայացա վերին ատյան՝ հորս: Նա ուշադրությամբ լսեց, բայց ոչինչ չասաց:

Հաջորդ օրը ամառային մի այրող օր էր, ես, ամեն ինչ մոռացած, ցատկոտում էի պատշգամբում՝ անվերջ ձանձրացնելով մայրիկիս իմ բարձրագոչ ելույթներով. իրականում ես խնդրում էի մայրիկիս, որ խնդրի ընկեր Վարդանյանին (մեր դպրոցի տնօրենին) ինձ դպրոց ընդունել, սակայն անկախ իմ շտապողականությունից նախադպրոցական տարիներս համառորեն երկարում էին: Հանկարծ աչքերս նկատեցին ճամփին Աստղիկ տատիս՝ դեպի մեր տուն եկող հանդարտաքայլ կերպարանքը: Ես մոտեցա պատշգամբի ծայրին և իմ անվերջ աճապարանքով սկսեցի սպասել, արագ-արագ սպասում էի, իսկ նրա քայլերը մանր էին ու դանդաղ: Եկավ (այս պահը հիշողությանս մեջ անջնջելի է մնացել, որպես խնամքով թաքցված սիրո հանկարծաշող ճառագայթ) դեռ աստիճանների գլխին՝  պատշգամբին չհասած, ինձ դիմեց մի այնպիսի ջերմությամբ, որ սիրտս մինչև հիմա էլ լցվում է.

-Ճուտ ջեն, արի պաչեմ,- պարզ էր՝ մանկական միամտությունս կոտրել էր նրա բնավորությունը: Ես վազեցի նրա գիրկը, երկու թուշիկներիս տատիս ամուր պաչիկները ստացա, և ձեռքիս մեջ սահեցին ղարալի (սալոր) երկու կարմիր չուչխելներ (քաղցրավենիք): Նուրբ կարմիր գույն ունեին այդ չուչխելները, իսկ համը չեմ հիշում: Երևի գույնի նման էլ նուրբ քաղցրություն կունենային՝ տրվելու առիթի պես քաղցր:

Իմ Աստղիկ տատը հիմա երկինք է գնացել, որ իր մեղմ լույսով զարդարի գիշերային երկնակամարը: Ես մանկական պարզությամբ հիմա էլ կբողոքեի, միայն թե… Կարողանար գալ…

Սարս…

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Բնություն, ծառեր, ծաղիկներ, մաքուր օդ: Հա՜, հա: Էլի սարում եմ: Իմ ծառի տակ: Ինչպես միշտ ֆոտոխցիկիս հետ: Անտառային լռությունն էլ ավելի գրավիչ են դարձնում առվակի ձայնն ու ծառից ծառ թռչող անտառային գեղեցկուհիների դայլայլը:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Եվ մի՞թե չի կարելի սա հրաշք համարել: Եթե ոչ, ապա ինչպիսի՞ն է լինում իրական հրաշքը: Չնայած, երևի թե հրաշքներ անգամ գոյություն էլ չունեն: Պարզապես մենք սովոր ենք հավատալ հրաշքների, սովոր ենք ընկնել երազանքների գիրկը, ապրել երազներով, երբեմն էլ` ինչ-որ պահ, ինչ-որ պատրանք հրաշք համարել: Պարզապես սովոր ենք, դա մեր էության մի մասն է կազմում:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Իհարկե, հրաշքների հավատալ պետք է, հրաշքներով ապրել` ոչ: Հրաշքների հավատալն է օգնում մարդուն հասնել բարձունքների կամ ուղղակի դուրս գալ ծանր իրավիճակից:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Ես հավատում եմ իմ հրաշքին: Ես համոզված եմ՝ այն ինչ շրջապատում է ինձ, հրաշք անվանելը հաստատ ճոխություն համարվել չի կարող: Ես սիրում եմ իմ հրաշքը, ես սիրում եմ Կոթի գյուղի սարս:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

davit avagyan

Մայրը

Ես սիրում եմ կենդանիներ: Դեռ փոքր հասակից շատ եմ սիրել ճագարներ: Ծնողներիս խնդրում էի, որ ինձ համար ճագար պահեն, իսկ նրանք ասում էին, երբ մեծանաս, ինքդ կպահես:

Արդեն երկու տարի է` ճագարներ եմ պահում: Դասերից բացի, իմ ամենօրյա զբաղմունքն է ճագարներին խնամելը: Ամեն օր պետք է կանաչ խոտով ապահովեմ նրանց, հաճախակի կերակրեմ: Ճագարները փոքր երեխաների նման մեծ խնամք են ուզում:

Մի անգամ բարեկամներիցս մեզ հյուր էին եկել: Երբ տեսան ճագարի ձագերին, շատ ուրախացան: Նրանք էլ էին ցանկանում ճագար պահել և խնդրեցին, որ ձագերից իրենց տամ: Իհարկե, ես մերժել չէի կարող: Հաջորդ առավոտ ես ճագարի երեք ձագերին հանեցի բնից ու տվեցի բարեկամներիս: Նրանք գնացին: Ինչպես նշել էի, ճագարները հաճախակի են ուտում: Թարմ ու կանաչ խոտ տվեցի ճագարներին: Բոլորը արագ մոտեցան խոտին, բացի այն մայր ճագարից, որի ձագերին տվել էի բարեկամներիս: Սկզբում այդքան էլ կարևորություն չտվեցի: Հետո նկատեցի, որ աշխուժության պակաս ունի մայր ճագարը: Երեկոյան նորից ոչինչ չկերավ: Չհասկացա` ինչն էր պատճառը, բայց անհանգստացա: Ամբողջ գիշեր չէի կարողանում քնել: Մտածում էի մայր ճագարի մասին, մտածում էի, թե սոված ոնց պիտի քնի: Հաջորդ առավոտ վաղ արթնացա և անմիջապես վազեցի ճագարների բնի մոտ: Մայր ճագարն անշնչացած ընկած էր բնում, սատկել էր: Հետո մտածեցի ու հասկացա, որ կենդանիներն էլ սիրտ ունեն, որ կենդանական բնազդն էլ կարող է ուժեղ լինել և կենդանու համար էլ կորստյան ցավը կարող է սպանիչ լինել:

Վարդավառը Այգեհովիտ գյուղում

Տավուշի մարզի Այգեհովիտ գյուղում հուլիսի 24-ին նշվեց Վարդավառի տոնը: Այստեղ տոնը նշվում է յուրովի: Տոնի գլխավոր ուտեստը գառան միսն է: Ավանդույթի մասն է կազմում նաև գառան եփված արյունը, որը չուտելը տան տիրոջ համար վիրավորանք է, և նաև փռի մեջ թխված հացը:
Լսելով և ականատես լինելով պարզ դարձավ, որ այս տոնին պատրաստվում են այնպես, ինչպես Ամանորին:
Ամբողջ գյուղը միահամուռ կերպով նշում է տոնը, նրանց են միանում բարեկամները՝ տոնը դարձնելով էլ ավելի հետաքրքրական:

Aspram Parsadanyan

Սահմանին մենք ենք

21-րդ դարում յուրաքանչյուր ազգ ու ժողովուրդ ձգտում է խաղաղության, սակայն միշտ չէ, որ կառավարությունը պատրաստ է լսել ժողովրդի ձայնը: Նույնիսկ այսօր, երբ ազգերը փորձում են հրաժարվել պատերազմներից, և վեճերն ու հարցերը լուծել դիվանագիտական ճանապարհով, վայրի ու անգութ թշնամին շարունակում է խախտել հրադադարի ռեժիմը, անկուշտ ու անհագ կառավարությունը խլում է թե՛ իր, թե՛ մեր` խաղաղ բնակիչների կյանքը: Որդեկորույս մայրը նույն մայրն է՝ անկախ ազգությունից. որբ մնացած մանչուկի ցավը ազգություն չի ճանաչում: Յուրաքանչյուր ոք ձգտում է խաղաղության, սակայն հայ ժողովրդին բախտ չի վիճակվել խաղաղ ապրել իր փոքրիկ հողակտորի վրա: Ինչպե՞ս կարող ենք հարևանի հետ խոսել ժողովրդավարության մասին, երբ դեռ նրա երակներում անհագ գիշատչի արյունն է հոսում: Ինչպե՞ս փոխել մարդկանց կարծիքը, թե խաղաղության տանող միակ ճանապարհը պատերազմն է, եթե նրանց մեջ  խոսում է  պապերից ժառանգած վրեժը: Ինչպե՞ս հավատալ խաղաղությանը, երբ ամեն առավոտ արթնանում ես կրակոցի ձայնից, այլ ոչ աքաղաղի, երբ ամեն գիշեր անուշ հեքիաթին փոխարինում են ահազդու ձայները: Ինչպե՞ս երազել բարեկամության մասին, երբ բարեկամդ զոհն է դառնում մահաբեր արկի…

Յուրաքանչյուր ձայն հոգուդ մեջ արթնացնում է թե՛ հայրենասիրություն, թե՛ վաղաժամ մահվան վախ: Այդուհանդերձ, անընկճելի և ամենակարող հայ ենք, որի վերացումը ծրագրված էր հարյուրամյակներ առաջ, սակայն այսօր կամ ես, կաս դու. դա փաստն է այն բանի, որ կրկին ու կրկին ծրագիրը տապալված է: Միայն պետք է հասկանալ, որ հայրենիքը սկսվում է սահմանից: Հանգիստ եղեք, սիրելինե՛րս, չէ՞ որ սահմանին մենք ենք:

seryoja arakelyan

Սարվորները

Գնացինք սար` Վարդավառի: Երևի բոլորը մտածում են` ի՞նչ կապ ունի, թե որտեղ են նշում Վարդավառը՝ կարևորը նշենք: Բայց ասեմ, որ միջավայրը նույնպես մեծ նշանակություն ունի: Միշտ քննարկման թեմա է եղել գյուղի ու քաղաքի միջև տարբերությունը, թե որտեղ է ավելի հաճելի ժամանակը անցնում: Բնականաբար պարզ է, որ գյուղում ավելի հաճելի է անցնում ժամանակը, որովհետև չկա աղմուկ և անտանելի շոգ: Բայց ասեմ, որ գյուղից ավելի հաճելի վայր կա, որը կոչվում է սար: Այստեղ չկա թեկուզ այդ չնչին տրանսպորտը, որը գյուղերում է: Չկա էլեկտրականություն, ինտերնետ և անգամ կապ` հեռախոսով խոսելու համար: Այդ իսկ պատճառով սար գնալուց մի քանի օր առաջ, բարեկամներին կամ ծանոթներին տեղեկացնում են, որ չզանգահարեն և չանհանգստանան, սարում ենք լինելու: Միակ տեղեկատվական աղբյուրը դա ռադիոն է, որը պարտադիր իր է յուրաքանչյուր սարվորի տնակում: Փոխարենը կա թռչունների գեղեցիկ ձայներ, մաքուր օդ և երեկոյան լռության մեջ լսվող քամու և ծառերի բախման աղմուկ: Ճիշտ է, գյուղից 35կմ հեռավորության վրա է գտնվում, անցնում ենք երկա~ր ճանապարհ,բայց արժե՝ իսկապես, որ արժե: 

emma qosakyan

Աղմկեք իմ սրտում ու հոգում…

Երեկ քայլում էի փողոցով, ու հանկարծ ականջիս հասավ քիչ հեռու կանգնած զրուցակիցների խոսակցությունից մի մաս. «Մարդկությունը օր-օրի փոխվում է, օր-օրի փչանում»,- կրկնում էր տարեց մի մարդ:

Անկեղծ ասած, երբեք չէի մտածել այս ու նմանատիպ հարցերի շուրջ: Հատկապես վերջերս միակ մտահոգությունս բուհ ընդունվելն էր: Եկա տուն շատ տպավորված իմ լսածով: Ու մտածում եմ, փաստորեն օր-օրի դեպի բացասականն է քայլում այն մարդկությունը, որի մի մասն եմ նաև ես: Բայց, չէ, չհամաձայնեցի լսածիս հետ: Թեև կան թերի կողմեր, բայց լույսն ու էներգիան ավելի շատ է: Սակայն մի սև գիծ կա, որ չեմ կարող չնկատել: Մարդիկ դարձել են «աղմկոտ», դարձել են շատախոս: Նրանք հաճախ խոսում են դատարկ բաների մասին: Անվերջ կրկնում են. «Ես ունեմ, ես կտամ, ես կգամ, ես քեզ հետ եմ, ես, ես, ես…»:

Ասում են, բայց հաճախ չեն նկատում, որ ինչքան էլ գոռան, տանը սյուն է հարկավոր: Սյունն ինքն իրեն չի կառուցվեու, պետք է իրենք կառուցեն: Մարդիկ մոռացել են, որ պետք է շատ գործել ու քիչ խոսել: Պետք չէ անվերջ կրկնել, թե ես լավ երգիչ եմ, ավելի լավ է` երգել ու ցույց տալ: Պետք չէ անվերջ կրկնել, թե քեզ հարգում եմ` պետք է ցույց տալ:

Ու այսպես, այս «պետք է»-ների շարքը, թվում է, անվերջ է: Նրանք թող աղմկեն իրենց քայլերով, պահվածքով, վարքագծով մեր սրտում ու հոգում: Այնպես աղմկեն հոգում, որ ոգևորությունից չքնենք ողջ գիշեր, այլ ոչ թե հոգնությունից, մենակ ու լքված զգալուց: Եվ ոչ թե մտածենք, թե առավոտյան ինչպես ենք մեր խնդիրը լուծելու, այլ նյարդայնացած մտածելու, թե վաղն էլի նույն խոսքերն ենք լսելու, գլխացավ առաջացնող կրկնությունները:

Ես անցորդ տարեց մարդու հետ մեկ է, չեմ ուզում համաձայնվել, որովհետև չեմ ուզում դառնալ այդպիսին: Պարզապես պետք է մեզնից սկսենք, ոչ թե պահանջենք: Պարզապես պետք է հայտնվել ճիշտ պահին ճիշտ վայրում ու աղմկել բարձր, շատ բարձր` մեր ջերմությամբ, հոգատարությամբ, դիմացինի հանդեպ սիրով, դրական էներգիայով` մինչև դիմացինի սրտի ամենանուրբ թելերը…

Լուռ աղմկենք:

Aspram Parsadanyan

Կոնչոլ

Հայաստանի ամեն տարածք  յուրօրինակ բառ ու բան  ունի: Մեր գյուղն էլ` Տավուշի մարզի Բերդավան գյուղը,  աչքի է ընկնում իր յուրահատկություններով, բարբառով և համեղ կերակուրներով: Իհարկե, երիտասարդները փորձում են  քիչ օգտվել դրանցից, բայց ես պաշտում եմ մեր ուտեստները: Շատ եմ սիրում այն օրերը, երբ տատս ինձ կտրում է գրքից, համակարգչից ու կանչում.

-Բալե՜ս, հըլա արի, բան եմ ասըմ:

Եվ երբ կանչում է, ուրեմն կա՛մ հին օրերից  մի պատմություն է պատմելու, կա՛մ բառ  է հիշել, և պնդելու է,  որ գրի առնեմ իմ բառարանում: Հաճախ էլ մեր «հին»  ու համեղ ուտեստներից է  պատրաստում և ուզում է, որ առաջինը ես փորձեմ:

Դեմ չեք, չէ՞,  որ մի փոքր պատմեմ իմ ու տատիս բառարանի մասին:

Այն մի հաստ տետր է՝ անհրապույր տեսքով, պոկված ու մի կերպ իրար սոսնձված էջերով: Դրա մեջ զինվորների պես շարված են մեր բարբառի գանձերը, և իհարկե, բառերի բացատրությունները: Երբ նոր էի սկսել գրել տետրի առաջին էջերը, ոչ ոք լուրջ չվերաբերվեց  իմ նախաձեռնությանը: Բայց հետո  բոլոր ծանոթներս ձեռնամուխ եղան այդ գործին: Նույնիսկ ուսուցիչները, հաճախ ընդհատում  էին դասն ու  նոր բառ թելադրում, որ գրի առնեմ:

Տանը տատս էր ձայն տալիս.

-Գրի՛, ումուդ-հույս:

Դասընկերոջիցս հաղորդագրություն էի ստանում.

-Գրի՛,  ղարով- կույր:

Քույրս էր  զանգում,  և առանց բարևի, առանց որպիսությունս հարցնելու  հրամայում.

-Գրի` ղրալլուխ-ականակիր, կենդու-մենակ:

Ինձ թվում էր՝շուտով կգժվեմ: Տետրն ու գրիչը ձեռքիցս վայր չէի դնում: Հետո «բառարանի» մեջ իրենց տեղը  զբաղեցրին անեծքներն ու օրհնանքները:

Ես, իհարկե, չգժվեցի: Խոնարհ ծառայի պես գրի առա բոլորի ասածներն, ու տետրս լցվեց բազում բառերով ու  արտահայտություններով:

Հա՜, քիչ էր մնում մոռանայի ամենակարևոր պատմությունը:

Օրս կրկին սկսվեց տատիս ձայնով:

-Լա վի կացի, աղջիկն էդքան քնիլ չի:

Արթնացա: ժամը ութն  էր:

-Ու՜ֆ, էկա՜, էկա՜:

-Արի՛, կոնչոլ ենք սարքըմ:

Այ, դա ուրիշ, դա սփոփեց ինձ ու արդարացրեց տատիս:

-Բարի լույս, տա՛տ:

-Սոխը կլպե, սոխեռած արա:

Ու սկսվեց կոնչոլի արարողությունը, որը շատ պարզ բաղադրատոմս ունի`  չոր հաց (գրեթե հնացած), հավկիթ,  սոխ, կանաչի և, անպայման, ախորժակ:

Պատրաստում ենք, ու տատս ընթացքում պատմում է, որ ուտելիքը հորինել են սարերում ապրող մեր գյուղի տարեցները: Երբ ուտելու բան չի եղել, հացն էլ սկսել է բորբոսնել, կանայք հորինել են այս ուտեստը: Այդպես, տարիներն անցել են, իսկ էժան ու որակով բաղադրատոմսը պահպանվել ու հասել է մեզ:

Դե, ինչ, կոնչոլը պատրաստեցի, հիմա կփորձենք, ու տատս, որպես փորձագետ՝ կգնահատի պատրաստածս: Բույրն ինձ դուր եկավ: Տատս էլ հավանեց`ուտելով առաջին գդալը:

Մյուս անգամ էլ  «դումբրակ» կպատրաստեմ` ավելուկի փշեջուր, «ծանդիլ», « փթռուկ»: Տատս էլ կհամտեսի ու կգնահատի:  Լավ… Գնացի: Կոնչոլը հովանում է:

Բարի ախորժակ բոլորիս:

davit avagyan

Անսպասելի նվեր

Ուռա~, հազիվ վերջացավ խոտի սեզոնը, և ես կկարողանամ հանգստանալ և վայելել ամառային արձակուրդս:

Հինգշաբթի օր էր: Այդ օրը ընկերոջս ծննդյան օրն էր: Նա շատ էր սիրում կենդանիներ պահել: Ես նույնպես հրավիրված էի նրա ծնունդին, բայց չգիտեի՝ ի՞նչ գնեմ նրա համար: Այդ օրը ես գնացի խոտ հավաքելու, իսկ ընկերներս գնալու էին ծնունդին: Ես շտապում էի շուտ ավարտել խոտ հավաքելը, որպեսզի գնամ ընկերոջս ծնունդին, բայց հանկարծ մի թփի մոտից մի փոքր նապաստակ փախավ: Ես վազեցի նրա հետևից, բայց չէի կարողանում նրան բռնել: Նա փոքր էր, բայց շատ արագ էր վազում: Բոլորը ինձ ու նապաստակին էին նայում և ծիծաղում: Ի վերջո ես այնքան վազեցի, որ նապաստակը հոգնեց և կանգնեց: Ես գնացի ու բռնեցի նրան. բոլորը զարմացել էին: Երբ մենք տուն վերադարձանք, ես նապաստակին նվիրեցի ընկերոջս որպես ծննդյան նվեր:

davit alexanyan

Գաղտնի աշխատասենյակը

Իմ նյութերի աշխուժությունը նաև կախված է իմ գտնվելու վայրից: Ես դեռ ոչ մի անգամ տանը նյութ չեմ գրել: Ես չեմ սիրում, երբ գրելուց ինձ խանգարում են: Ուրեմն սկսեմ պատմել իմ նյութերի ծագման մասին: Եթե հիշում եք, ես ապրում եմ Տավուշի մարզի Բաղանիս գյուղում: Ամեն առավոտ ժամը 6:30-ին մեր խոզերը տանում եմ արածեցնելու: Վերցնում եմ տետրս և գրիչս ինձ հետ: Բարձրանում եմ տան հետևում գտնվող լեռան գագաթը և սկսում նյութս շարադրել: Նստում եմ կոճղերից մեկի վրա և ժամերով մտածում նյութիս շուրջը: Մաքուր օդին, չնայած մի քիչ մրսելով, կարողանում եմ շարադրել մտքերս: Մեկ-մեկ ընկնում եմ երազանքների գիրկը և մոռանում նյութի մասին: Մեկ-մեկ էլ վազվզում եմ խոզերի հետևից: Դե, խողերը չեն հասկանում, որ ես ստեղծագործում եմ:

Մի անգամ էլ, անձրևոտ եղանակ էր, և ես չկարողացա նյութ գրել, սակայն հուսախաբ չեղա: Նստեցի կոճղին և սկսեցի մտածել, թե ինչի մասին եմ նյութս գրելու, ինչպես եմ սկսելու, ինչպես` վերջացնելու: Միայն այս մի դեպքն էր, որ մտածածս թղթին հանձնեցի տանը:

Ես սիրում եմ մենակ մնալ և մտածել: Մենակության մեջ ավելի լավ եմ կարողանում մտածել, և դա է պատճառը, որ նյութերս լավ են ստացվում:

Իսկ գաղտնի աշխատասենյակը դա տան հետևում գտնվող լեռան գագաթն է:

Սա էլ հիմա այնտեղ եմ գրում` վաղ առավոտյան մեր խոզերն արածեցնելիս: