Իմ պատմությունը նման է հարյուրավոր երեխաների պատմությունների, որոնց հայրերը մեկնում են արտագնա աշխատանքի: Գյուղում կյանքն արագ չի անցնում, օրերն էլ երկար են թվում:
Հայրս էլ շատերի պես մի օր մեկնեց արտագնա աշխատանքի, երբ ես մեկուկես տարեկան էի, իսկ եղբայրս՝ վեց ամսական։ Մեկնելու հիմնական պատճառն իբր աշխատանք գտնելն էր, բայց եթե հաշվի առնենք, որ հայրս գյուղում ուներ սեփական կարի արտել ու մթերային խանութ: Ինձ համար կասկածի տակ դրվեց աշխատանք գտնելու փաստը, թե քանի՞սն են հորս նման լսել դրսի շքեղ ու հեշտ կյանքի մասին, հավատացել, որ դրսում գումար վաստակելն ավելի հեշտ է, կյանքն էլ գեղեցիկ, իսկ իրականում մարդիկ գուցե քնելու տեղ չունեն կամ ուտելու հաց: Ինչևէ, հենց այստեղից է սկսում իմ ու իմ ընտանիքի կյանքի պատմությունը:
Գյուղում ապրող սկեսուր, սկեսրայրի հետ մենակ մնացած ամեն հարսի համար էլ պարզ է դառնում, որ իր իրավունքները փոքրանում են, իսկ պարտականությունները մեծանում, իսկ մորս համար հատկապես, որովհետև նա նոր-նոր էր ծանոթանում տեղի սովորույթներին, կարգուկանոնին ու միջավայրի խստակյաց բարքերին, մարդկանց, որոնք նման չէին իր հայրենի Ծավ գյուղի բնակիչներին, որտեղ մարդիկ ավելի մեղմ են իրենց բնության նման: Ցուրտ ու մութ իննսունականներին հեռախոսով կապ հաստատելը շատ դժվար էր, Վարդենիսից մինչև Կապան հասնելն էլ` անհնար: Հարազատներին միայն կարոտել էր մնում, իսկ նոր հարազատ դարձած մարդկանց մեջ կիսատ սեր ու ջերմություն գտնել, հարմարվել նոր միջավայրին, փորձել և՛ մայր լինել երկու մանկահասակ երեխաներին, և՛ հայր:
Մայրս ամեն ինչ անում էր, որ մենք հոր պակաս չզգանք, բայց բնությունն իր օրենքներն ունի, կինը բնությունից մայր է, ու տղամարդկային ուժեղ բազուկներ են պետք տան սյուներն ամուր պահելու համար։
Տատս յոթ զավակի մայր էր, ու հորս պակասը փորձում էին լրացնել հինգ հորեղբայրներս ու հորաքույրս` ամեն մեկն իր չափով։ Բայց միակ մարդը, ում մեջ ես ու եղբայրս մեր հորն էինք տեսնում, պապս էր` գյուղում հարգանք ու սեր վայելող շինարար ու ձկնորս։ Մենք մեծանում էինք` ամեն տարի հասկանալով ու հարմարվելով, որ մեր հորը չենք տեսնելու գալիք Նոր տարուն, բայց ամեն օր սպասում էինք գոնե մեկ զանգի, կամ նամակի, ամեն օր: Յոթ երկար ու ձիգ տարիներ մենք որևէ լուր չունեցանք հորիցս:
Պապս ամեն ինչ անում էր մեզ համար, բայց այն գիտակցումը, որ նա միայն մեր պապը չէր, ու միայն մենք իրեն «պապ» կոչելու իրավունք չունենք, ինձ ստիպում էր խանդել ու կարոտել հորս, ով միայն մերն էր…
Հորս բացակայությունը գուցե սովորական լիներ կամ այդքան ցավոտ չլիներ, եթե ամեն անգամ հարևանների բարեկամների երեխաներն իրենց նոր հագուստն ու խաղալիքները ցույց տալիս չշեշտեին, որ իրենց «պապան է առել» արտահայտությունը, մեծերը չնայեին մեզ ու չփսփսային, որ` սրանց հերն էլ չի գալու, որ` լսել եմ այնտեղ ուրիշ կին ու երեխա ունի, որ` կարո՞ղ է մի բան է եղել, որ` ոչ զանգում է, ոչ գրում, որ` անհեր երեխեն ինչ պիտի լինի:
Ես չարացած չեմ, մարդիկ իրենց կեղտոտ կամ մաքուր պատուհաններից են նայում աշխարհին, պարզապես այդ խոսակցությունները ստիպում էին մեղավոր զգալ, որ երկու մանկահասակ երեխաներ ծնվել են ու արհեստական ձևով զրկվել հոր ներկայությունից իրենց կյանքում, մեղավոր զգալ, որ մի տեսակ որբ են ու վախենալ, որ մի օր ընդմիշտ են որբանալու, որ Հայաստանի մեկ այլ ծայրից հարս եկած կինը լռությամբ ամուսնուն է սպասում:
Ինքս ինձ եղբորս պաշտպան էի կարգել։ Ամեն անգամ նման խոսքեր լսելուց հետո տուն էի վազում ու պատից կախված հորս նկարին բողոքում էի, աթոռը ոտքերիս տակ էի դնում, որ հասնեմ նկարի մոտ ու արցունքներս մաքրելով բողոքում էի, հրամայում, աղոթում, որ վերադառնա ու մարդկանց ցույց տա իրենց տեղը, ցույց տա, որ ինքը միայն մեր պապան է։
Ութ տարի անց, երբ արդեն դպրոց էի գնում, հայրս սկսեց զանգել ու ծանրոցներ ուղարկել։ Հիշում եմ, առաջին անգամ այնքան էի ուրախացել, երբ փոստից ասացին զանգել է, որ չնայած հորդառատ անձրևին, կիսահագնվել վազեցի դուրս մորս հետ, որ գնամ, խոսեմ, բայց այնքան հուզված էի, որ միայն ձայնն էի լսում` խոսելուս ունակությունը կորել էր։
Զանգից մեկ տարի անց՝ հոկտեմբերյան մի տաք օր, հայրս ընկերների հետ եկավ։ Նախորդ երկու գիշերը ուրախությունից չէի քնել։ Դպրոցում ասել էի, որ պապաս գալիս է, բայց ուսուցչուհիս քմծիծաղով ասաց, որ թող գա նոր ուրախացի:
Երկու օր անց պապաս եկավ: Նկարում հայրս նիհար էր, սև մազերով ու բեղերով, բայց մեքենայից իջավ լրիվ ուրիշ մարդ: Ինձ թվաց, թե՛ ինձ խաբել են, թե՛ իմ պապան չի: Մանկան միամտությամբ համոզված էի, որ այդքան տարի հետո հայրս նույն տեսքը պիտի ունենար, նույնը լիներ: Մեքենայից իջավ արդեն ճերմակած մազերով մեկը, ում միայն աչքերն ու բեղերն էին հիշեցնում նկարի մարդուն, ով այնքան հարազատ էր ինձ ու միաժամանակ անծանոթ: Երբ անունս տվեց, վազեցի, գրկեցի ու էլ ոչինչ չեմ հիշում, ասես աշխարհը փոխվեց ինձ համար, ես հայտնվեցի այլ աշխարհում, որտեղ ես հայր ունեի, ես հավասար էի բոլորին ու բոլորի նման:
Ես բախտավոր մարդ եմ, որ հայրս վերադարձել է ու մեր կողքին է հիմա, բայց ոմանք այդպես էլ հոր քաղցրություն չտեսան, արտագնա աշխատանքը վերցրեց շատ երեխաներից իրենց հայրերին:
Ինչքան էլ ինձ ծանոթ լինի այդ ցավը, իրենց կորուստը ոչ մեկ ու ոչինչ լրացնել չի կարող երբեք, ու դրա միակ մեղավորը արտերկրում «լավ աշխատանք գտնելու ու ապրելու» պատճառաբանությունն է, հետևանքը` այն բազում երեխաները, ովքեր ամեն վայրկյան են սպասում իրենց հայրերին:
