Խորհուրդներ հոգեբանից խորագրի արխիվներ

mane tonoyan

Արտակարգ դրություն

Զարթուցիչ, դաս, ընկերներ, քննարկումներ՝ գնացած վայրերի, նայած ֆիլմի, ֆուտբոլային երեկվա հանդիպման, լավ դիմահարդարի մասին, տուն, դուրս, պարապմունքներ, տուն, դուրս, չես հասցնում, վազքից դժգոհություններ, վաղվա պլաններ, շաբաթվա, ամսվա կտրվածքով պլանավորած իրադարձություններ։ Արտակարգ է։ Արտակարգ էր ամեն ինչ, քանի դեռ չսկսվեց չարաբաստիկ վարակը։

Գիտեմ, սիրելի պատանիներ, ամեն ինչ այնքան լավ էր գնում։ Զայրույթը մեծ է, մանավանդ, երբ դա մեկի պատճառով է, որին սովորական մանրադիտակով հնարավոր չէ տեսնել, իսկ ասեղի ծայրին նա 100 միլիոն օրինակով կարող է տեղավորվել: …Եվ …Մի օրում ամեն ինչ փոխվում է, ժամանակը կարծես կանգ է առնում, աշխարհը խոսում է միայն համաճարակի մասին։ Բոլոր լրատվականների առաջին թեման թագադրված վիրուսն է։ Թվում է, որ դա երբևէ եղած միակ թեման է․ ցանկացած հարց դիտարկվում է համաճարակը հաշվի առնելով։ Ծրագրերը, ապագա ու առօրյա անելիքները մի վայրկյանում ոչնչանում են։ Ոչնչանում են նաև համաշխարհային առողջապահական զարգացած մտքի մասին մեր համոզմունքները․․․ Մենք բոլորս էլ վստահ էինք, որ մեր օրերում բժշկությունը հրաշքներ է գործում, իսկ հիմա, հաշված օրերի ընթացքում այդ համոզմունքը փշրվում է։ Պարզվում է բժշկությունն այնքան էլ ամենազոր չէ, առավել ևս այն պարագայում, երբ միակ բանը, որ մեզ առաջարկում են, տանը մնալն է, ֆիզիկական շփումները սահմանափակելը և ձեռքերը հաճախ լվանալը։ Ստիպված ենք համակերպվել իրավիճակի հետ․․․
Միտքը, որ ամեն ինչ այնքան լավ էր գնում, սկսում է ավելի հաճախ պտտվել մեր գլխում։ Որքան պատուհանից դուրս ենք նայում, այնքան ավելի շատ են մեզ այցելում «անհոգ» օրերի դրական պատկերները՝ ընկերներ, զբոսանքներ, սիրած վայրերի տեսարաններ, դրվագներ, հարազատների, սիրելի մարդկանց հետ հանդիպումներից։ Երբեմն այդ մտքերը ստիպում են մեզ զայրանալ, այնպես անելով, որ ինքներս մեզ բանտարկված զգանք։
Նյարդայնացնող է․․․ Ի՞նչն է այդքան զայրացնում, գուցե տխրություն պատճառում: Փորձեք, սիրելի պատանիներ, բառերով ձևակերպել, թե ինչն է ձեզ հատկապես անհանգստացնում․․․ Ստացվո՞ւմ է․․․ Կիսատ թողա՞ծը, այդքան երկար սպասվա՞ծը, օրեր, իսկ գուցե ամիսներ շարունակ պլանավորա՞ծը․․․ Սա նման է մի իրավիճակի, երբ ինչ-որ մեկը քեզ ստիպում է մի կողմ դնել պլաններդ, ինչու չէ՝ նաև երազանքներդ, իսկ դու անգամ հնարավորություն չունես ինչ-որ կերպ այդ ինչ-որ մեկի նկատմամբ զայրույթդ արտահայտելու։ Զայրույթին միանում են անորոշությունն ու տագնապը։ Անընդհատ լսում ենք վարակվածների թվի, տարբեր երկրներում վարակից մահացածների մասին․․․ Տագնապ, վախ, ինչ-որ անորոշ ուրվականից։ Այսպես կարելի է խճճվել, կորցնել ինքնատիրապետումը․․․
Բայց կարևոր է հիշել մի բան, որ իրավիճակի ելքը կախված է նաև մեզանից։ Այստեղ բոլորս ունենք հնարավորություն պատասխանատվություն դրսևորելու, իրար նկատմամբ հոգատար լինելու, եսասիրությունը մի կողմ դնելու և ընդհանուր նպատակի շուրջ կենտրոնանալու։ Սա յուրօրինակ հասունության դրսևորում կարող է լինել յուրաքանչյուրիս կողմից։ Մեզ առաջարկում են հաճախ լվանալ ձեռքերը, պահպանել սոցիալական տարածությունը։ Համաձայնեք, սիրելիներ, պարզ քայլեր են, որոնք դժվար չէ կատարելը, մանավանդ, որ նժարին, այս կերպ ասած, հանրային առողջությունն են (ինչի պահպանմանը մենք անմիջականորեն մասնակցում ենք), բացօթյա զբոսանքները, արևի տաք ճառագայթները, այնքան սպասված ազատությունը․․․ Ազատ տեղաշարժվելու հնարավորության մասին մինչ սա երևի չէինք էլ մտածել․ ինչ է դա, ինչ արժեք է մեր կյանքում։
Այս վերջին միտքն  ինձ տարավ մի քանի տարի ետ, երբ ես մի բանի մասին էի երազում, զարթնում ու քնում էի դրա մասին մտածելով։ Երևի ծանոթ իրավիճակ է․․․ Անկեղծ ասած այս արտակարգ վիճակը լավ հնարավորություն է տալիս մտածելու ինքներս մեր մասին։ Ինչ եմ ես ուզում իրականում և, մյուս կողմից, որքանով է իրական, արժեքավոր այն, ինչը ես ուզում եմ։ Պարզվում է՝ կան բաներ, որոնց համար տարիներով, ամիսներով երազում ենք և ընդամենը մի օրում հասկանում, որ դրանք իրականում մեզ երջանկություն չեն պատճառում, անգամ չեն ուրախացնում։ Սա յուրօրինակ հնարավորություն է՝ կենտրոնանալու ու մտածելու, թե ինչ է մեզ իրականում պետք, ինչն է մեզ դուր գալիս։ Ի՞նչն է պակասում մեզ դրան հասնելու ճանապարհին, գուցե աշխատասիրությո՞ւնը, կա՞մքը, հավա՞տը սեփական ուժերի նկատմամբ․․․  Իսկ ինչն է, որ մեզ պետք չի, բայց շարունակ սևեռված ենք դրա վրա: Բավականին ժամանակ կա կանգ առնելու և հասկանալու՝ ինչ կտա մեզ այսինչն ունենալը, կամ այնինչը չունենալը, ինչն է մեզ համար օգտակար, ինչը՝ անօգուտ, ինչը՝ գոհացնող, իսկ ինչը՝ նյարդայնացնող։ Լավ առիթ է մտածելու նաև նյութական և հոգևոր արժեքների մասին։ Արդյո՞ք անսահմանափակ ֆինանսական միջոցներ ունենալն այս օրերին նշանակում է օգտվել կյանքի բոլոր բարիքներից։ Ամենակարո՞ղ են արդյոք փողը և նյութական արժեքները․․․ Այս օրերին, երբ անորոշությունը շատ է, կարելի է ժամանակը ծախսել, մտածելով, թե ինչն է մեր կյանքում իրական արժեք, ովքեր են անփոխարինելի, ինչը՝ առաջնահերթ։

Սոցիալական հեռավորություն․․․ Եկեք դա անվանենք ֆիզիկական հեռավորություն, քանի որ, իրականում մենք պետք է իրարից որոշակի ֆիզիկական հեռավորություն պահպանենք։ Բայց սոցիալական հեռավորությունը այս օրերին կարող է ավելի մոտենալ։ Լավ ժամանակ է շփվելու սիրելի մարդկանց հետ, նաև կապերը թարմացնելու մարդկանց հետ, ում հետ ցանկանում եք շփվել, բայց ամենօրյա վազքը թույլ չի տալիս։ Նկատած կլինեք, որ սոցիալական հարթակներում մարդիկ սկսել են ավելի շատ քննարկել գրքեր, կիսվել հետաքրքիր մտքերով։ Փոխվել է մեր շփման որակը, ինչ-որ իմաստով սոցիալական հեռավորությունը անտանելի չէ, շնորհիվ համացանցի, մենք կարողանում ենք խուսափել մենակությունից։
Սահմանափակումները նպաստում են, որ մարդու միտքը ևս գործի արտակարգ ռեժիմում, այլընտրանքներ փնտրի, դուրս գա լուծումների ստանդարտ շրջանակից։ Շատերն այս օրերին գտնում են իրար տարեդարձ շնորհավորելու յուրօրինակ եղանակներ (միայն ե՞ս եմ այն կարծիքին, որ ծաղիկ+փուչիկ+12։00+առաքում+այսինչ վայրում չեքին վիճակը տաղտկալի էր դարձել)․․․ Մարդու զարմանահրաշ ուղեղը տիեզերքի է նման՝ գիտնականները ուսումնասիրում ու հետազոտում են՝ փորձելով հասկանալ, թե ինչպես է մարդը կարողանում այլընտրանքային լուծումներ գտնել, հաղթահարել անելանելի իրավիճակները, ստեղծել զարմանալին, ստեղծագործել հիասքանչը․․․

Հասցրեցի՞ ձանձրացնել։ Սոցիալական կայքերում մարդիկ կիսվում են իրենց փորձով՝ ինչով զբաղվել, ամեն մեկը կիսվում է ձանձրույթը փարատելու իր միջոցով, ի դեպ, կարելի է օգտվել ու շատ բազմազան ցանկ կազմել՝ գիրք կարդալ, ֆիլմեր դիտել, նկարել, սպորտով զբաղվել, բաղադրատոմսեր փորձել, փազլ հավաքել, կարել, ձևել, կոլաժներ պատրաստել, դարակները դասավորել, կարելի է տեսազանգով շփվել ընկերների, բարեկամների հետ, որոնց հետ շփվելու ժամանակը չէր հերիքում անընդհատ վազքի մեջ լինելու պատճառով, ու էլի մի շարք զբաղմունքներ, որոնց մասին գուցե չեք էլ լսել։ Ի դեպ, պատերազմ վերապրած մեր ավագ սերունդը կարող է այնպիսի զբաղմունքի տեսակներ ասել, որոնց անունն անգամ լսած չեք լինի։ Պատկերացրեք իրավիճակ, երբ սահմանին մարտնչում են հազարավոր հայրեր ու եղբայրներ, վախ, սպասում, ի հավելումն դրա, չկա էլեկտրաէներգիա, համացանց, սնունդ, ջեռուցում, որոնք պատերազմի ֆոնին իրավիճակից բխող «մանրուքներ» են։ Այդ օրերը վերապրած մարդիկ, կասեք, որ հերոսներ են, այո, այդպես է, և նրանք մեր կողքին են։ Եթե հարցնեք ձեր տանեցիներին, թե ինչպես են հաղթահարել այդ սարսափը, այնպիսի պատմություններ կլսեք, որ կզարմանաք մարդկային համբերատարության, ուժի, կամքի ու ստեղծարարության վրա։ Խորհուրդ կտայի հարցնել ու ուշադիր լսել այդ օրերի պատմությունները։
Անորոշությունը շատ տհաճ է, նեղսրտելու բան է, մանավանդ, երբ չգիտենք, թե որքան կարող է այն տևել․․․ Բայց փորձեք հետևել այս մի քանի փոքրիկ խորհուրդներին և կնկատեք, որ այդքանն իսկ անելով, ձեզ համար նորովի կբացահայտեք կյանքը, որը գուցե սրանից հետո էլ առաջվանը չլինի։ Ինչպիսի՞ն կլինի։ Չգիտեմ։ Թերևս այնպիսին, ինչպես որ մենք կվերաբերվենք այս արտակարգ դրությանը և այնպիսին, ինչպիսի դասեր որ կքաղենք սրանից։

 

 

mane tonoyan

Ինչո՞ւ ենք մենք թախծում…

Թախիծը բնորոշելը շատ դժվար է: Այդ զգացողությունը մշուշոտ մի բանի է նման: Թախծի ժամանակ մարդը կարծես մի տեսակ մեկուսանում, առանձնանում է շրջակա աշխարհից: Շուրջդ կատարվող իրադարձությունները կարծես քո կողքով են ացնում: Թվում է, թե մի վարագույր առանձնացրել է քեզ ներկայից, այնպես, որ քո ուշադրությունը ավելի շատ «քո անցյալն է փորփրում», քան նկատում է ներկան, դու կենտրոնանում ես թախծի վրա:

Թախծելիս փոխվում է մեր հոգեվիճակը, սակայն, դժվար է ասել` ավելի շատ տխրում ենք, թե ուրախություն զգում: Բոլորին հայտնի է «լուսավոր թախիծ» արտահայտությունը: Եթե որոշ գիտնականներ թախիծը համարում են հուզական մի վիճակ, հույս, որը ավելի շատ բացասական զգացողությունների է հարում, ապա կան նաև այն կարծիքի կողմնակիցները, որ գոյություն ունի «լուսավոր թախիծ» ևս: «Լուսավոր թախիծ» մարդը սովորաբար զգում է վերհուշի ժամանակ, երբ հյուր են գալիս այն անցած իրադարձությունները, որոնցում դրական երանգներ կան:

Յուրաքանչյուրս էլ ժամանակ առ ժամանակ թախծում ենք: Դժվար է ասել` որ տարիքի մարդիկ են ավելի շատ թախծում: Վաղ և միջին մանկությանը թախիծն այնքան էլ բնորոշ չէ: Սակայն պատանեկության շրջանում տեղի ունեցող հոգեկան փոփոխությունները մեզ «սովորեցնում են թախծել»: Նախևառաջ, պատանեկության տարիքում մարդը արդեն ունի կյանքի փորձի զգալի պաշար, որը արդեն իսկ հիշողութունների, վերհուշների, անցյալի նկատմամբ քննադատական մտքերի առաջացման աղբյուր է: Բացի այդ, փոփոխված մտածողությունը հանգեցնում է կյանքի նկատմամբ փիլիսոփայական աշխարհայացքի զարգացմանը, պատճառները` կյանքի փորձը, մտածողության փոփոխությունը ավելի են նպաստում թախծի առաջացմանը:

Իսկ ինչի՞ համար է թախիծը:

Թախիծը թեև տևողությամբ և հաճախականությամբ պակաս արտահայտվող հույզ է, սակայն դրան ևս պետք է պատրաստ լինել դիմավորել: Թախիծը պետք է կարողանալ ընդունել և հանդուրժել: Այն հեշտ հույզ չէ, սակայն հարուստ է փորձով, հիշողություններով: Պետք է կարողանալ պարզապես հասկանալ, թե ինչու ենք մենք այդքան հաճախ թախծում այս կամ այն իրադարձության շուրջ, ինչն է մեզ հատկապես տխրեցնում, զայրացնում, ուրախացնում այդ իրադարձություններում, այլ կերպ` փորձել հույզի ներսում հասկանալ միտքը:

Թախծի հիմքում ընկած մտքերը հաճախ վարքը վերափոխելու, ապագայում այլ կերպ վարվելու մեծ խթան են հանդիսանում: Ամենակարևորը` ասելով «բարև, թախի´ծ»` մենք պետք է փորձենք հասկանալ այն և անպայաման, անպայաման չմոռանանք ասել ` «հաջողությու˜ն, թախիծ»:

mane tonoyan

Ես մեծ եմ, մի վերահսկեք ինձ

Ես տասնչորս տարեկան եմ: Արդեն այնքան մեծ եմ, որ կարող եմ ինքնուրույն լինել: Սակայն ծնողներս այդպես չեն մտածում: Նրանք ամեն քայլափոխի պետք է իմանան` ուր գնացի, երբ եկա, ինչ եմ անում: Անընդհատ հիշեցնում են, թե ինչ պետք է անեմ: Ամեն երեկո հարցնում են, թե ինչ եմ կարդում, այդ օրը քանի էջ եմ կարդացել: Նրանց վերաբերմունքն ինձ զայրացնում է: Ես փոքր չեմ, պետք չէ ամեն վայրկյան ինձ վերահսկել:

Լուսինե Ս.

Լուսինե, հայտնվելով նման իրավիճակում, կարծում եմ, յուրաքանչյուր ոք կնեղսրտեր: Քեզ անհանգստացնում է այն երևույթը, երբ քեզ ստիպում են անել մի բան, որ չես ուզում կամ հենց այդ պահին չես ուզում: Գուցե երբեմն նաև անհաղթահարելի զայրույթ ես զգում այդ պատճառով…

Հազիվ թե ծնողներդ հիշեցնեն գիրք կարդալու մասին պարզապես քեզ զայրացնելու համար: Փորձիր հասկանալ նրանց. գուցե նրանք կատարում են այն, ինչ կոչվում է «ծնողական պարտականություն», և որի շրջանակներում է նաև երեխային խորհուրդներ ու խրատներ տալը, այլ կերպ ասած` դաստիարակելը, որի հակառակ բևեռում կարելի է դնել անտարբերությունը: Բարեբախտաբար քո դեպքում խոսքը անտարբերության մասին չէ… Փորձիր զրուցել ծնողներիդ հետ, հարցրու նրանց` ինչու են քեզ անընդհատ հիշեցնում, թե ինչ անել: Դա կօգնի ավելի լավ հասկանալ նրանց դիրքորոշումը նաև քո բացթողումները: Բացի այդ, կարող ես ասել նրանց, որ ինքդ էլ սիրում ես գիրք կարդալ: Եթե նրանք իմանան կամ տեսնեն, որ դու կարդում ես, ապա գուցե դադարեն հիշեցնել: Գուցե նրանց անհանգստացնում են կարդացածիդ ծավալնե՞րը: Պարզիր այդ ամենը:

Զրուցի’ր, նրանց հետ, դուք կարող եք համաձայնության գալ, հատկապես այն դեպքում, երբ խոսքը գնում է մի բանի մասին, որը դու ինքդ էլ սիրում ես…

Ինչ վերաբերում է ծնողներիդ այլ հանձնարարություններին, ապա դրանց մասին ևս կարող ես զրուցել նրանց հետ: Զրույցի համար հաջող նախադրյալ է այն, որ ծնողներդ անտարբեր չեն քո նկատմամբ: Բացի զրույցը, երբեմն օգնում է անգամ պարզ խնդրանքը այս կամ այն հանձնարարությունը չկատարելու կամ մի փոքր ուշ կատարելու:

mane tonoyan

Նորեկը

ՆԱՄԱԿ

Մի օր եկավ դասղեկը և ասաց, որ մեր դասարան նոր տղա են բերելու: Մի դասաժամ այդ նորությունը բոլորի քննարկման առարկան էր: Աղջիկները կռիվ էին անում, թե ում կողքը պիտի նստեր նորեկը: Բոլորը տեղափոխվում էին և տեղ ազատում նրա համար: Հանկարծ ներս մտավ մեր դասղեկը, իսկ հետևից` մի հաստլիկ տղա: Նրան տեսնելով` բոլորը նորից իրենց տեղերը վերադարձան և վայրկենական մի նստարան ազատեցին: Բոլորն արհամարհանքով էին նայում և ծաղրում նորեկին: Նաև պարզվեց, որ նա շատ վատ է սովորում և անկարգությունների պատճառով հեռացրել էին նախորդ դպրոցից: Նրան չէին հասկանում և չէին էլ փորձում հասկանալ: Նա էլ նեղվում էր դրանից: Բայց մի անգամ մեր տղաներից մեկը անտեղի վիրավորեց Աննային: Նորեկը, որ անցնում էր մեր կողքով, լսելով խոսակցությունը, պաշտպանեց Աննային: Դրանից մեծ կռիվ առաջացավ: Ամբողջ դասարանը դուրս եկավ նրա դեմ, ու նույնիսկ Աննան, ում նա պաշտպանել էր, նույնպես նրա դեմ էր: Մեր նորեկի լավությունը չգնահատվեց, բայց այդ դեպքից հետո էլ նա դարձյալ պաշտպանում է աղջիկներին…

Ս. Մ., 13 տ.

ՊԱՏԱՍԽԱՆ

Սիրա’ն, ձեր դասարան նոր տղա է եկել, և անգամ, եթե դա հաճելի լիներ, միևնույն է, որոշակի լարվածություն է առաջանում թե’ դասարանի, և թե հատկապես նորեկի համար:

Առաջինը, ինչի վրա կցանկանայի, որ ուշադրություն դարձնեիր, նորեկին ընդունելու ձեր տարբերակն է: Աղջիկները նրա համար տեղ են ազատում, կռիվ են անում, թե ում կողքը պետք է նստի նորեկը: Եվ ահա դասարան է մտնում քննարկման առարկա դարձած հայտնի անհայտը և… Առաջին իսկ պահից փոխվում է ձեր ընդունելության ձևը: Ինչո՞ւ, գուցե պատճառը նրա արտաքին հատկանիշների վերաբերյալ ձեր սպասելիքնե՞րն էին, որոնց չհամապատասխանեց «հաստլիկը»: Ի՞նչ զգացողություններ ունեցաք, երբ տեսաք նորեկին, դուք կարող եք աղջիկներով առանձին քննարկել դա, նմա՞ն էր արդյոք այդ զգացողությունը հիասթափության:

Դու գրում ես, որ պարզվեց, որ ձեր նորեկը վատ է սովորում ու անկարգությունների պատճառով հեռացվել է նախորդ դպրոցից: Եթե իսկապես ձեզ այդչափ հուզում է որևէ մեկի առաջադիմությունն ու կարգապահությունը, ապա ինչո՞ւ առանց այդ ամենը նախօրոք պարզելու, առանց նրան ճանաչելու դուք պատրաստ եք «կռիվ տալ» նրա կողքը նստելու համար: Մյուս կողմից էլ` եթե կարևորում եք մարդու հատկանիշները, ապա ինչո՞ւ է ձեր աչքից «վրիպում» այն, որ նորեկը պաշտպանեց և շարունակում էր պաշտպանել ձեզ` աղջիկներիդ:

Ամեն մարդ էլ ունի որոշակի չափանիշներ, այդ թվում բացառություն չեք և դուք: Որոշակի չափանիչներ (կամ իդեալական մոդելներ) ունենալը կյանքի և մարդկանց նկատմամբ բնական և, ինչու ոչ, նաև անհրաժեշտ է: Սակայն, դատեք ինքներդ, նորմա՞լ է ուրիշին մերժելը, օտար համարելը զուտ նրա համար, որ չի համապատասխանում ձեր չափանիշներին: Գուցե դուք էլ դիմացինի չափանիշների՞ն չեք համապատասխանում: Եվ, իվերջո, ոչ ոք պարտավոր չէ համապատասխանել ուրիշների չափանիշներին և օտարվել` դրանց չհամապատասխանելու համար:

Փորձեք յուրաքանչյուրդ ձեզ համար պարզել, թե ո՞ր հատկանիշներն են առավել կարևոր մարդուն բնութագրելիս` արտաքի՞ն, թե՞ ներքին: Որո՞նք են այն հատկանիշները, որոնց բացակայության պարագայում մարդը կշարունակվի ՄԱՐԴ կոչվել, և որո՞նք են այն հատկանիշները, առանց որոնց դժվար է տալ ՄԱՐԴՈՒ բնութագիրը…

Նորեկը, որ հեռացել է իր միջավայրից և բոլորովին անծանոթ միջավայր է մտել, ստիպված մենակ է նստում նստարանին, բոլորը արհամարհանքով են նայում նրան, ծաղրում են… Ինչպե՞ս կզգար նա իրեն: Անգամ այս իրավիճակում նա լավ հատկություն է դրսևորում` փորձելով ուժեղ լինել, նույնիսկ եթե դա դրսևորվում է տղաների հետ կռիվ անելու միջոցով: Թուլության դեպքում նա գուցե կարտասվեր… Կարծում եմ դա էլ է տարբերակ, որին կարող էր դիմել նորեկը` առաջացնելով ձեր խղճահարությունը, դառնալ ձեր ընկերը: Սակայն ձեր նորեկը խղճահարություն զարթնեցնելու տարբերակից չի օգտվում, ինչը, իմ կարծիքով, խոսում է հօգուտ նրա ևս մի լավ որակի:

mane tonoyan

Նպատակների և կիսատ չթողնելու մասին

Սիրելի’ պատանիներ, ձեզանից շատերին գուցե ծանոթ է ծնողների կողմից այդքան հաճախ հնչող «ամեն ինչ կիսատ ես թողնում» հանդիմանական արտահայտությունը: Իհարկե, այնքան էլ հեշտ չէ լսել հանդիմանություններ քո հետաքրքրությունների փոփոխականության վերաբերյալ, հատկապես, երբ ինքդ էլ չես կողմնորոշվում, թե ինչ ես ուզում: Իսկ ավելի հաճախ լինում է այնպես, որ սրտանց ցանկանում ես զբաղվել ինչ-որ բանով և… Անհրաժեշտ է հաղթահարել որոշակի դժվարություններ, որոնք «անհետաքրքիր» են դարձնում նոր զբաղմունքը:

Հաճախ հենց դժվարություններն էլ ստիպում են հրաժարվել նոր հետաքրքրություններից և փնտրել ուրիշ հետաքրքրություն: Հետաքրքրությունները դրսևորվում են ինչպես գիտելիքների յուրացման ընթացքի, այնպես էլ վերջնական արդյունքի նկատմամբ: Փոփոխական հետաքրքրությունների պատճառներից է այն, որ առավել հաճախ մենք ցանկանում ենք հասնել արդյունքին` միևնույն ժամանակ, հաշվի չառնելով, չկանխատեսելով ընթացիկ դժվարություները, բախվելով դրանց, մենք միանգամից նահանջում ենք և անցնում մյուս հետաքրքրությանը: Դատեք ինքներդ` ո՞վ է մտածում, օրինակ, «Այնքան կուզենայի կիթառ նվագել սովորել»: Ավելի շուտ մենք մտածում ենք. «Այնքան կուզենայի կիթառ նվագել իմանալ»…

Երբ հետաքրքրվում ես ինչ-որ բանով և ցանկանում սովորել, օգնության է գալիս կամքը, ինչը հնարավորություն է տալիս ընտրություն կատարել, ավարտին հասցնել մեր նպատակները` կառավարելով մեր վարքը: Ինքնատիրապետման, սեփական վարքը կառավարելու համար անհրաժեշտ որակների բացակայությունը անհանգստացնում է քեզ… Դու կարո’ղ ես կառավարել քո վարքը, կազմակերպել գործունեությունդ այնպես, որ հասնես նպատակիդ, սակայն, որպեսզի վարվես այդպես, անհրաժեշտ է, որ նպատակդ քեզ համար արժեք ունենա: Երբեմն հետաքրքրություններն ու նպատակները բավականաչափ իմաստավորված չեն լինում, ինչի արդյունքում հաճախակի փոփոխության են ենթարկվում. այսօր մի բան ես ցանկանում, իսկ վաղը` բոլորովին այլ բան: Դժվարության բախվելով` դու ավելի շուտ ես հրաժարվում քո նպատակից, երբ այն բավականաչափ իմաստավորված չի լինում: Որպեսզի նպատակդ իմաստավորված լինի, մտածի’ր, թե ինչ կարող է քեզ տալ այդ նպատակը (օրինակ` ճանաչում հասակակիցների շրջանում), ինչ կարող է «խլել» քեզանից (օրինակ` ազատ ժամանակդ):

Այդպես, համեմատելով տարբեր հետաքրքրությունների դրական և բացասական կողմերը, որոշումը կայացնում ես դու:

Ավելի կամային դառնալու համար անհրաժեշտ է նաև, որ նպատակներդ հուզականորեն գրավիչ լինեն քեզ համար, անհրաժեշտ է պատասխանատվություն ոչ միայն ուրիշների, այլ, նախևառաջ, սեփական նպատակիդ նկատմամբ, ինչպես նաև արժանապատվության զգացում, ինչը թույլ չի տա, որ «ընկնես» ինքդ քո աչքից` չիրականացնելով նպատակդ: Նպատակդ իրոք պետք է ցանկալի լինի:

Իրականացնելով որևէ քայլ նպատակիդ ճանապարհին` դու զգում ես, թե ինչպես են աստիճանաբար զարգանում քո կամային որակները, դու ունենում ես դրական զգացողություն` հաղթելով ինքդ քեզ, քո վախը, քո տհաճությունը ինչ-որ բան անելու նկատմամբ…

Որպեսզի նպատակդ չլինի զուտ համառության արդյունք, անհրաժեշտ է պատկերացնել իրականացրած և չիրականացրած քայլերիդ հետևանքները: Այս հարցում քեզ կարող են օգտակար լինել ծնողներդ, հոգեբանը կամ տարբեր ոլորտների մասնագետներ (օրինակ, օգտակար է կարդալ քո կուռքի մասնագիտական կայացման ճանապարհի մասին): Եվ որ ամենակարևորն է` պատկերացրու այն զգացողությունները, որ կունենաս նպատակդ չիրագործելու կամ իրագործելու դեպքում:

Հաջողություն և կամային նպատակներ:

mane tonoyan

Ավագը լինելու ծանր բեռը

Մեր ընտանիքում ես մեծ զավակն եմ: Ես շատ եմ սիրում իմ ծնողներին և քույրիկիս: Սակայն ինձ երբեմն թվում է, որ նրանք ինձ այնքան էլ չեն սիրում… Հանձնարարությունները չկատարելու համար ինձ հանդիմանում են, իսկ քրոջս` ոչ: Քույրս հաճախ օգտվում է այս դրությունից, նա երբեք չի լսում և երբեք չի ենթարկվում ինձ: Մեծը ես եմ, սակայն միշտ մեղավորը ես եմ: Չեմ հասկանում` ինչու է այդպես…

Ն.Հ.

Շնորհակալություն եմ հայտնում անկեղծ նամակիդ համար:

Մեծ զավակ լինելը բավականին «դժվար գործ է», մանավանդ` երբ  պատասխանատվության առյուծի բաժինը, իսկ երբեմն էլ ողջ պատասխանատվության կրողը համարում են մեծ զավակին:

Սկզբում դա կարող է հաճելի թվալ քեզ. չէ՞ որ «մեծը դու ես» և ինչ-որ առումով դու ստանձնում ես ծնողի դերը: Սակայն մեծ լինելը հաճախ ծնողները նույնացնում են միայն պատասխանատու լինելու  հետ: Երբ քեզ ընդունում են որպես մեծ, դու ինքդ էլ ես սկսում համարել, որ դու մեծն ես և քրոջիցդ էլ սպասում ես, որ նա քեզ պետք է ընդունի որպես իր ծնողի, պետք է լսի և ենթարկվի քեզ: Բայց քրոջդ տեսանկյունից ամեն ինչ այդքան էլ նման չէ քո պատկերացրածին. նա ունի ծնողներ, որոնց պահանջները փորձում է կատարել, և գուցե նրա համար անիմաստ է թվում ունենալ երրորդ ծնողը, կատարել երրորդի պահանջները ևս:

Քո ներկայացրածը նման է իրավիճակի, երբ հրամանատարը  չունի զինվորներ: Իսկ ցանկացած անհաջողություն վերագրում են հրամանատարին և ոչ թե զինվորներին:  Գուցե սրա մասին կռահում է նաև քույրդ` հասկանալով, որ դու ես ցանկացած իրավիճակի միակ պատասխանատուն:

Ի՞նչ է տալիս քեզ այդ կարգավիճակը:

Փորձիր մտածել դրա մասին. ո՞րն է քեզ համար նպաստավոր` լինել հրամանատար և չունենալ զինվորնե՞ր, թե՞ լինել պարզապես քրոջդ գործընկերը` միևնույն ժամանակ, նրանից ակնկալելով աջակցություն և նրա հետ կիսելով պատասխանատվությունը, նրան ևս հնարավորություն տալով լինել պատասխանատու: Եթե կնախընտրես երկրորդը, գուցե կարելի է պայմանավորվել քրոջդ հետ` զրուցելով որպես հավասարը հավասարի հետ:

mane tonoyan

Թեստ՝ երկրաչափական պատկերներ

Հինգ պատկերներից ընտրեք մեկը, որը ձեզ ամենաշատն է դուր գալիս: Իսկ հիմա կարդացեք այն մարդկանց բնութագիրը, ովքեր ընտրում են այս կամ այն պատկերը:

 

Այսպես.

Քառակուսի: Աշխատասիրություն, ջանասիրություն, պահանջմունք և համառություն, որը թույլ է տալիս սկսած գործը հասցնել ավարտին. ահա սրանք են իրական «քառակուսիները»: Համբերատարությունը, դիմացկունությունը և մեթոդականությունը  սովորաբար «քառակուսիներին» դարձնում են իրենց ոլորտի բարձրակարգ մասնագետներ: «Քառակուսիները» սիրում են մի անգամ և վերջնական հաստատված կարգուկանոն. ամեն ինչ պետք է գտնվի իր տեղում և տեղի ունենա իր ժամանակին: «Քառակուսու» իդեալն է ծրագրված, կանխատեսելի կյանքը. նա չի սիրում անակնկալներ և շեղումներ իրադարձությունների սովորական ընթացքից:

Ուղղանկյուն: Անձի ժամանակավոր ձև է, որում կարող են գտնվել մյուս բոլոր կայուն պատկերները կյանքի որոշակի ժամանակահատվածում: Այս մարդիկ բավարարված չեն կյանքի այս շրջանում իրենց վարած կենսակերպով և զբաղված են ավելի լավ վիճակի որոնումներով: Այդ պատճառով ուղղանկյունների լավագույն որակներն են` հետաքրքրասիրությունը, փորձարարությունը, կենդանի հետաքրքրությունը տեղի ունեցող ամեն բանի նկատմամբ և համարձակությունը: Նրանք բաց են նոր գաղափարների, արժեքների, մտածողության և կյանքի ոճերի առաջ, հեշտությամբ են յուրացնում ամեն նոր բան:

 

Եռանկյուն: Սա առաջնորդության խորհրդանիշն է: Իրական «եռանկյունու» ամենաբնութագրական առանձնահատկութունը գլխավոր նպատակի վրա կենտրոնանալու ընդունակությունն է: Եռանկյունները էներգիայով լի, անզուսպ, ուժեղ անձինք են, որոնք ունեն հստակ նպատակներ և որպես կանոն հասնում են դրանց: Նրանք պատվախնդիր և պրագմատիկ անձինք են, կարողանում են իրենց վերադասներին ցույց տալ իրենց և իրենց ենթակաների աշխատանքի արժեքավորությունը: Ճիշտ լինելու և երևույթների ընթացքը կառավարելու պահանջմունքը «եռանկյուններին» վերածում է մշտապես հակառակորդի, ուրիշների հետ մրցակցող անձի:

 

Շրջան: Հինգ պատկերներից ամենաբարյացկամն է: Նրան բնորոշ է բարձր զգայունակությունը, զարգացած էմպաթիան՝ ապրումակցելու, հուզականորեն ուրիշների ապրումներին արձագանքելու ընդունակությունը: «Շրջանները» զգում են ուրիշի ուրախությունը և ցավը որպես իրենց սեփականը: Նրանք երջանիկ են այն ժամանակ, երբ շրջապատում բոլորը համերաշխ են: Այդ պատճառով, երբ շրջանը ինչ-որ կոնֆլիկտ է ունենում, ավելի հավանական է, որ առաջինը շրջանը կզիջի: Նա փորձում է ընդհանուր բաներ գտնել անգամ հակառակ տեսակետներում:

Զիգզագ: Ստեղծագործականության խորհրդանիշն է: Բացարձակ տարբեր, անհամատեղելի գաղափարների համադրումը և դրա հիման վրա ինչ-որ նոր, օրիգինալ բանի ստեղծումը այն է, ինչ դուր է գալիս զիգզագներին: Նրանք երբեք բավարարված չեն այն եղանակներով, որոնցով ինչ-որ բան է արվում այդ պահին կամ արվել է անցյալում: Զիգզագը մյուս հինգ պատկերներից ամենաոգևորվողը, ամենա դյուրագրգիռն է: Երբ նա նոր գաղափար է ունենում, ապա պատրաստ է դրա մասին հայտնել ի լուր համայն աշխարհի: Զիգզագները իրենց գաղափարների անխոնջ քարոզիչներն են և ընդունակ են ներգրավելու շատերին:

mane tonoyan

Որ մասնագիտությունն է ինձ ավելի բնորոշ. թեստ

Երբ ես պատանի էի, մի լավ տանջվեցի, մինչև որոշեցի, թե որ մասնագիտությունը ընտրեմ: Մասնագիտություն ընտրելիս մենք հաշվի ենք առնում շատ տարբեր բաներ՝ մեր կարողությունները, տվյալ մասնագիտության եկամտաբերությունը և պահանջարկը, սեփական ցանկութունից մինչև ծնողների կարծիքը և նրանց երբեմնի երազանքները… Սակայն ընտրությունը կարելի է համարել հաջողված այն դեպքում, երբ հաշվի ենք առնում մեր ոչ միայն ցանկությունները, այլև իրական հակվածությունը, մեր անձի ուղղվածությունը, քանի որ մասնագիտությունը ոչ միայն եկամուտ, այլև կյանքից բավականություն ստանալու միջոց է: Կան մասնագիտկան կողմնորոշման հատուկ կենտրոններ, որտեղ օգնում են մասնագիտության ընտրության հարցում՝ կիրառելով տարբեր հոգեբանական մեթոդներ: Առաջարկում եմ այդ մեթոդներից մեկը՝ մշակված Ե. Կլիմովի կողմից: Հարցարանի միջոցով կարելի է կողմնորոշվել, թե մասնագիտական որ ոլորտի նկատմամբ ունեք հակում և հետաքրքրություն:

Հրահանգ. Ենթադրենք՝ դուք ունեք հնարավորություն անելու այն, ինչ ձեզ դուր է գալիս: Երկու առաջարկվող զբաղմունքներից ո՞րը կգերադասեիք (նշեք նախընտրելի տարբերակները):

Հարցարան

  1. ա. խնամել կենդանիներին

բ.սպասարկել մեքենաները, սարքերը (հետևել, կարգավորել)

  1. ա. օգնել հիվանդ մարդկանց, բուժել նրանց

բ. կազմել աղյուսակներ, սխեմաներ, հաշվիչ մեքենաների ծրագրեր

  1. ա. հետևել գրքային նկարազարդումների, գեղարվեստական բացիկների, պաստառների որակին

բ. հետևել բույսերի զարգացմանը, նրանց վիճակին

  1. ա. նյութեր մշակել (փայտ, գործվածք, մետաղ, պլաստմասա և այլն)

բ. ապրանքները հասցնել սպառողին (գովազդել, վաճառել)

  1. ա. քննարկել գիտահանրամատչելի գրքեր, հոդվածներ

բ. քննարկել գեղարվեստական գրքեր (կամ պիեսներ, համերգներ)

  1. ա. վարժեցնել որևէ ցեղատեսակի կենդանիներ

բ. մարզել ընկերներին (կամ ավելի կրտսերներին) որևէ գործողություն կատարելու հարցում (աշխատանքային, սպորտային)

  1. ա. պատճենել նկարներ, պատկերներ (կամ կարգավորել երաժշտական գործիքներ)

բ. ղեկավարել որևէ տեսակի բեռնատար (վերամբարձ կամ փոխադրիչ) միջոց՝ վերամբարձ կռունկ, տրակտոր, շոգեքարշ և այլն

  1. ա. հաղորդել, պարզաբանել մարդկանց անհրաժեշտ տվյալները

բ. գեղարվեստորեն ձևավորել ցուցահանդեսները, ցուցափեղկերը (կամ մասնակցել պիեսների, համերգների կազմակերպմանը)

  1. ա. վերանորոգել իրերը, ապրանքները (հագուստ, տեխնիկա), կացարանը

բ. փնտրել և ուղղել տեքստերի, աղյուսակների, նկարների սխալները

  1. ա. բուժել կենդանիներին

բ. կատարել հաշվարկներ

  1. ա. ստեղծել բույսերի նոր տեսակներ

բ. կոնստրուկտորավորել, նախագծել արտադրական ապրանքների նոր տեսակներ (մեքենաներ կամ հագուստ, տներ, սնունդ և այլն)

  1. ա. հարթել վիճաբանությունները, մարդկանց միջև կռիվները, համոզել, պարզաբանել, ճշգրտել, խրախուսել, պատժել և այլն

բ. աշխատել գծագրերի, սխեմաների հետ (աղյուսակներ ստուգել, կարգի բերել)

  1. ա. ուսումնասիրել, դիտել ստեղծագործական ինքնագործունեության խմբակների աշխատանքը

բ. դիտել, ուսումնասիրել մանրէների կյանքը

  1. ա. սպասարկել, կարգավորել բժշկական գործիքներ, սարքեր

բ. մարդկանց բժշկական օգնություն ցուցաբերել վնասվածքների, վերքերի, այրվածքների դեպքում և այլն

  1. ա. կազմել ճշգրիտ նկարագրություններ՝ դիտումների, երևույթների, իրադարձությունների, չափվող օբյեկտների մասին հաշվետվություններ գեղարվեստորեն նկարագրել, պատկերել իրադարձությունները
  2. ա. հիվանդանոցում լաբորատոր ստուգումներ կատարել

բ. ընդունել, հետազոտել հիվանդներին, զրուցել նրանց հետ, բուժում նշանակել

  1. ա. գունավորել, նկարներով պատել հաստատությունների պատերը, ապրանքների մակերևույթները

բ. կատարել հաստատությունների մոնտաժ կամ մեքնենաներ, սարքեր հավաքել

  1. ա. հասակակիցների կամ ավելի կրտսերների շրջանում մշակութային արշավներ կազմակերպել դեպի թատրոններ, թանգարաններ, էքսկուրսիաներ, զբոսաշրջային արշավներ կազմակերպել և այլն

բ. խաղալ բեմում, մասնակցել համերգների

  1. ա. ըստ գծագրերի դետալներ պատրաստել (մեքենա, հագուստ), շենքեր կառուցել

բ. զբաղվել գծագրությամբ, կրկնօրինակել գծագրեր, քարտեզներ

  1. ա. պայքարել բույսերի հիվանդությունների դեմ, անտառի, այգու վնասատուների դեմ

բ. աշխատել ստեղնաշարային սարքերի վրա (համակարգիչներ, շարող մեքենաներ)

Աղյուսակում, որը բաժանված է 5 սանդղակների (մասնագիտության ոլորտների) տեղադրեք ձեր արդյունքները և հաշվեք, թե յուրաքանչյուր սանդղակում քանի միավոր եք հավաքել:

 

բնութ. տեխիկ. մարդ նշան գեղ. պատկ.
   
   
     
10ա     10բ  
11ա 11բ 12ա 12բ 13ա
13բ 14ա 14բ 15ա 15բ
16ա   16բ   17ա
  17բ 18ա   18բ
  19ա   19բ  
20ա     20բ  

 

Ընդհանուր առմամբ յուրաքանչյուր սանդղակում միավորների քանակը 0-8-ն է: Որքան բարձր է ձեր հավաքած նիշը, այնքան դուք հակված եք մասնագիտությունների տվյալ բնագավառին:

  • 0–2 միավորը նշանակում է, որ տվյալ մասնագիտական ոլորտի նկատմամբ հետաքրքրությունը գրեթե արտահայտված չէ
  • 3–6 մասնագիտական ուղղվածությունը և հետաքրքրվածությունը արտահայտված են միջին աստիճանի
  • 7–8 մասնագիտական ուղղվածության և հետաքրքրվածության բարձր արտահայտվածություն

Միավորները բաշխվում են ըստ հինգ սանդղակների, որոնք բնութագրում են մարդու կապը հինգ մասնագիտական ոլորտների հետ՝

  1. մարդ-բնություն (ներառում է բուսականության, կենդանիների և անտառային տնտեսության հետ կապված բոլոր մասնագիտությունները)
  2. մարդ-տեխնիկա (տեխնիկական մասնագիտությունները)
  3. մարդ-մարդ (մարդկանց սպասարկման և շփման հետ կապված մասնագիտությունները)
  4. մարդ-նշան (հաշվարկների, թվային և տառային նշանների հետ կապված, այդ թվում` նաև երաժշտական մասնագիտությունները)
  5. մարդ-գեղարվեստական պատկեր (բոլոր ստեղծագործական մասնագիտությունները)

 

mane tonoyan

Ինչո՞ւ ենք հաճախ զայրանում և ինչպես կառավարել այդ վիճակը

Բոլորս էլ զայրանում ենք, սակայն կախված իրադրությունից, մեր վերաբերմունքից, հուզական ինքնակարգավորման հմտություններից, մեր զայրույթն ըստ իր ուժգնության, տևողության կարող է առաջացնել հոգեվիճակների լայն բազմազանություն: Որպես օրինակ կնշեմ մի քանիսը:

Այսպես, մեկը կարող է այնքան հազվադեպ զայրանալ, որ հենց միայն այն փաստը, որ նա զայրացավ, փոխադարձ զայրույթ առաջացնելու փոխարեն առաջացնում է դիմացինի զարմանքը, մյուսը կարող է զայրանալ հաճախ, սակայն հանդարտվել միանգամից, մեկ ուրիշը կարող է երկար ժամանակ թաքցնել իր զայրույթը, սակայն «կրծել իրեն ներսից» և արտաքնապես անտրամադիր թվալ, իսկ կան նաև այնպիսի մարդիկ, ովքեր բառիս բուն իմաստով «քրտնաջան» աշխատանքի արդյունքում վաղուց նվաճել են «ջղային մարդու» պիտակը և քայլում են ահ ու սարսափ տարածելով: Մարդիկ վախենում են նրանց մոտենալ, չեն ցանկանում խլել թանկագին ժամանակը… Վերջին տարբերակում զայրույթի վիճակը դառնում է մի տեսակ կյանքի ոճ` մարդկանց ենթարկեցնելու (արա այնպես, ինչպես ես եմ ցանկանում, թե չէ` կզայրանամ), հակախոհներ չունենալու նպատակով: (Գուցե քրիստոնեության մեջ հիշատակվող ոչ պատահական յոթ մահացու մեղքերի ցանկում հայտնված բարկությունը, նախևառաջ, պետք է պատկերացնել հենց այս տեսքով` կամածին և որպես «գործիք» օգտագործվող զայրույթը):

Ի դեպ` բոլորս էլ կարող ենք դառնալ «ջղային մարդ», եթե ճիշտ ժամանակին չփորձենք կառավաարել մեր զայրույթը: Այս առումով հատկապես որոշիչ շրջան են դեռահասությունը և պատանեկությունը: Ինչու է բռնկունությունը, զայրույթը այցելում հատկապես այդ շրջանում: Սիրելի պատանինե’ր, հիմնական պատճառները երկուսն են:

Առաջին` ֆիզիոլոգիական հասունացման հետ կապված փոփոխությունները, որոնք լարված վիճակում են պահում ողջ օրգանիզմը և նյարդային համակարգը` հատկապես:

Երկրորդ` աշխարհայացքում և առհասարակ հոգեկանում տեղի ունեցող փոփոխություններն են, որոնք միշտ չէ, և բոլորի կողմից չէ, որ հարթ են ընդունվում, և առաջ եկած լարված փոխհարաբերությունները զայրույթի արտահայտման լավ առիթ են:

Ինչպե՞ս  է առաջանում զայրույթը: Պատճառները բազմաթիվ են. հիմնականում զայրանում ենք այն ժամանակ, երբ մեր ծրագրերն իրականություն չեն դառնում, սպասելիքները չեն կատարվում, վտանգ է սպառնում մեզ, մեզ համար կարևոր մարդկանց կամ իրերին ու գաղափարներին և այլն: Զայրույթը նման  է հիվանդության: Այն «անզսպության» որոշակի դրսևորում է և իր հերթին խթան է` հետագայում ավելի բռնկուն դառնալու համար: Յուրաքանչյուր զայրույթի նոպա ճանապարհ է հարթում մյուս անգամ զայրույթի ավելի ազատ դրսևորման համար:

Ինչպե՞ս հաղթահարել զայրույթը: Հաղթահարելու ցանկություն է առաջացնում և, կարելի է ասել, որ հաղթահարման առաջին քայլ է հանդիսանում այդ տարերային վիճակի մասին տեղեկացվածությունը: Այսպես, զայրացած ժամանակ մեր ընկալումները աղճատվում են. ցանկացած բան կարող ենք ընկալել ոչ այնպես, ինչպես դա կա իրականում: Սովորական խոսքը կամ կատակը զայրացած մարդը կարող է չհասկանալ և ընդունել թշնամաբար: Զայրացած մարդու մոտ առաջանում է դիրքրոշում` դիմացինին չլսելու և օբյեկտիվ փաստերը ընկալելու սուբյեկտիվորեն աղճատված ձևով (այս երևույթը նման է «փչացած հեռախոսի»): Սրա արդյունքում մենք կարող ենք հայտնվել հիմար իրավիճակում: Կարելի է թվել բազմաթիվ բացասական այլ հետևանքների մասին, օրինակ.

  • վատանում են մարդկանց հետ փոխհարաբերությունները` մեծացնելով կոնֆլիկտների ռիսկը,
  • առաջանում են կախվածություններ (համակարգչային խաղերից, ծխախոտից, առաջանում են բացասական այլ սովորություններ),
  • դժվարություններ են առաջանում դպրոցում, ընկերական շրջապատում,
  • մարդը դառնում է մտածկոտ, ինչի արդյունքում սխալ գործողություններ է կատարում,
  • զայրույթն ուղեկցվում կամ փոխարինվում է լրացուցիչ բացասական ապրումներով` տխրություն, ամոթ, ընկճվածություն,
  • անդրադառնում է առողջության վրա` առաջացնելով ցավային զգացողություններ, ինչպես նաև լուրջ հիվանդություններ:

Կարծում եմ կհամաձայնեք` արժե չզայրանալ` թեկուզ միայն այս ամենից խուսափելու համար… Հոգեբանական պրակտիկայում զայրութը կառավարելու նպատակով առաջարկում են.

  • Խորը շնչեք գոնե երեք անգամ և ներշնչեք ինքներդ ձեզ, որ ցանկացած խնդիր հաղթահարելի է և յուրաքանչյուր խնդրի կարելի է մոտենալ մի քանի կողմից: Խորը շնչելու «դեղատոմսը» շատերի կողմից ժպիտով է ընդունվում և համարվում է հիմարություն, սակայն զայրացած մարդու համար թերևս ամենադժվար բանը մի վայրկյան ընդմիջելը և խորը շնչելն է: Ի գիտություն` խորը շնչառությունը ինտենսիվորեն թթվածին է մատակարարում օրգանիզմին` թույլ չտալով, որ ուղեղը մթագնի:
  • Փորձեք լսել: Միայն լսելով է կարելի հնարավորություն տալ դիմացինին բացատրվելու, և սա միակ տարբերակն է հասկանալու, թե ինչու եղավ կամ ինչու պիտի լինի այսպես կամ այնպես:
  • Եղեք ավելի հետևողական և պնդեք ձեր ասածը` չհուսահատվելով դա անելու առաջին անհաջող փորձից: Տրվելով զայրույթին` մենք ի վիճակի չենք լինում դիմացինին հայտնելու և հիմնավորելու մեր տեսակետը:
  • Հիշեք մի քանի սխալ որոշում, որ կայացրել եք զայրացած վիճակում…
  • Փորձեք ներել: Մի ներեք սեփական նյարդերի և ինքներդ ձեզ «կրծելու» հաշվին: Մենք ներում ենք այն ժամանակ, երբ մոռանում ենք ցավ պատճառող միտքը և այն մաստակի պես չենք պտտում մեր գլխում:
mane tonoyan

Ինչպես լավատես լինել

Իմ բնավորության ամենավատ գիծը հոռետեսությունն է: Դա ինձ կյանքում շատ է խանգարում: Բոլոր իրավիճակներում իմ մտքին առաջինը վատն է գալիս: Դա սարսափեցնում է ինձ, որովհետև ինչպես ասում են` եթե շատ մտածես վատի մասին, վերջիվերջո այն կիրականանա: Օրինակ` երբ ես պետք է հանդիպեմ որևէ մեկին, և նա պայմանավորված ժամից ուշանում է, ես միանգամից մտածում եմ, որ նրա հետ վատ բան է պատահել:

Բացի այդ, չափից շատ եմ մտածում: Կարող եմ գիրք կարդալու ընթացքում կարդացածիցս ոչինչ չհասկանալ, որովհետև տարված եմ լինում իմ մտքերով: Հաճախակի եմ մտածում կյանքի ու մահվան մասին:

Ես սիրում եմ լավատես մարդկանց: Նրանց կյանքն ավելի թեթև է ու խաղաղ: Ես շատ եմ ուզում նրանց պես կարողանալ չընկճվել մանրուքների պատճառով և ամենադժվարին իրավիճակներում անդավաճան մնալ լուսավոր ապագայի հույսերին:

Օգնեք ինձ լինել այդպիսին:

Մ.Խ., 16 տարեկան

Ուրախ կլինեմ քեզ օգտակար լինել, սակայն մինչ այդ ուզում եմ գրել, որ ցանկացած հոգեբանական օգնություն իզուր կլինի, եթե դրա հիմքում ընկած չլինի ինքնօգնության գաղափարը: Այսինքն` քո սեփական ցանկությունը օգնելու ինքդ քեզ: Քո նամակը խոսում է այն մասին, որ, իրոք, անհանգստանում ես և ցանկանում ես ինչ-որ բան փոխել, ինչը, առանց չափազանցության, շատ ողջունելի է և կարևոր:

Դու արդեն իսկ գտնվում ես ներքին փոփոխությունների ճանապարհին այն առումով, որ կարողացել ես զգալ, թե բնավորության որ գիծն է կյանքում քեզ շատ խանգարում և սարսափեցնում` հոռետեսությունը: Բացի այդ, դու նաև պատկերացնում ես, թե ցանկալի փոփոխության արդյունքում ինչպիսին կուզենայիր լինել` չընկճվել մանրուքներից և անդավաճան մնալ լուսավոր ապագայի հույսերին… Սրանք ամենակարևոր օղակներն են` ինչն է ինձ խանգարում, ինչի դեմ եմ պատրաստվում պայքարել (վատատեսություն) և ինչպիսին եմ ուզում լինել (չընկճվել մանրուքներից և չկորցնել հույսը):

Կյանք և մահ. չկա մի մարդ, ով երբևէ չի մտածել կյանքի ու մահվան մասին, ինչպես դու, ինչպես ես և ինչպես բոլորը: Մահվան մասին մտածելը նույնքան անխուսափելի է, որքան հենց ինքը` մահը… Գրավելով մարդու միտքը` այն մեզ դարձնում է անհանգիստ, տագնապած, ցրված… Իսկ տագնապած մարդը տրամադրված է ընկալելու վատը, այլ բառերով` վատատես է: Կարծում եմ` հասկանում ես ինչ նկատի ունեմ:

Սիրել լավատես մարդկանց, նշանակում է սիրել հենց կյանքը: Երբ կյանքը սիրելի է, մահն անհանգստացնում է, այսինքն` մտածելով կյանքի մասին, մենք ակամայից սկսում ենք մտածել նաև մահվան մասին: Իսկ դու մտածում ես կյանքի ու մահվան մասին միաժամանակ: Կյանքը սիրելը և դրա մասին մտածելը բերում է մահվան մտքին և անհանգստության ու վատատեսության…

Սակայն կյանքից դեպի մահ ուղղությամբ մտածելուց հետո, պետք է մտածել նաև հակառակ ուղղությամբ` այսինքն, մահվան մտքից էլ փորձել տեսնել կյանքի գաղափարը: Մի բևեռից գնալով դեպի մյուսը` կյանքից մահ, ապա դարձյալ տեղափոխվելով հակառակ բևեռ` մահից կյանք, մարդ ձեռք է բերում հավասարակշռություն և ապրելու, չընկճվելու, դիմակայելու հույս:

Մահը նման է վերջակետի: Անկախ այն բանից` մարդու կյանքը նման է երկար նախադասության, թե կարճ, գալիս է վերջակետը, և մենք զգում ենք դրա անդառնալիությունը…

Լավ հասկանալով մահվան անդառնալի, ծանր և դաժան լինելու փաստը, պետք է ընդունել, որ այն կյանքի շարունակությունն է, և եթե չլիներ մահը, չէր լինի և կյանքը: Դրանց հերթագայումն է բերում մարդկության զարգացման, և այդ ընդհանուր զարգացման ճանապարհին մենք օղակներ ենք: Երբ գիտակցում ես մահվան անդառնալիությունը, միևնույն ժամանակ, ընդունում ես այն որպես բնական իրողություն, դու կարողանում ես ցանկացած դժվար իրավիճակ համեմատել վատթարի հետ և հասկանալ, որ մահվան համեմատ այն չնչին դժվարություն է:

Պետք է շարունակել ապրել, չկենտրոնանալ մանրուքների վրա` հասկանալով, որ մահվան համեմատ դրանք ոչինչ են, իսկ դժվարին իրավիճակներում, քանի դեռ կյանքը շարունակվում է, միշտ կարող ես դնել ստորակետեր, փորձել տարբեր ելքեր` հուսալով լավը:

Մանե Տոնոյան