Meline Hayrapetyan

ԳՈՒՅՆԸ ԿՈՐՑՐԱԾ ՔԱՂԱՔԸ

Զարթնում է քաղաքը, որը, գուցե, կարգին չէր էլ քնել։ Ես, ոչ երկարատեւ ապրածիս շնորհիվ, մի բան հասկացա. եթե ուզում ես աշխարհի սիրունությունը զգալ, պետք է արթուն լինել էն պահերին, երբ բոլորը վաղուց քնած են։

Հիմա քաղաքն ու աշխարհը զարթնել են ու թմրեցրել իմ խաղաղությունը։

Ես, նորից մոլորակը կեղտոտող էս արթնության կանոնները վզիս փաթաթած, քայլում եմ՝ յոթ միլիարդի չափաբաժնով քնաբեր սարքել չբաշարողի կիսահուսահատ հարմարվողականությամբ։

Քաղաքը, որում ինձ վիճակվեց արթնանալ, ճակատագրի հանելուկ դարձած խաղի պատճառով, ինչ-որ մի թվի հազիվ է դուրս պրծել երախը լայն բացած երկրի շնչելիքից։

Ես քայլում եմ առատաձեռնության, կամ թե չափազանցության հերթափոխի արդյունքում քաղաք կոչված էս տեղով, ու կոկորդս մղկտում է մահվան՝ էստեղից ոչ մի կերպ չմաքրվող հոտից։

Ես քայլում եմ գույն չունեցող կամ վաղուց անգույն դարձած էս քաղաքով ու սարսափում էն մտքից, որ էս քաղաքում ապրողներին էլ ոչնչով չես զարմացնի։ Էս քաղաքի ժողովուրդը իրար վրա դարսված ու իրենց սառնությամբ իրար մի քիչ ջերմացնող անվերջանալի դիակներ տեսնելուց հետո, պիտի որ անզգայացած լինի վաղուց։ Էս քաղաքում ապրելու համար մարդիկ մի անգամ արդեն մեռնելուց պրծել են ու երևի իրենց միջից մեկընդմիշտ հանել իսկականից մեռնելու վախը։

Էս քաղաքում ապրում են միայն ջահելները … 30-ը հաղթահարածների աչքերից չի ջնջվում մահվան բերանից հազիվ դուրս պրծածի տագնապը, որը, երևի, իրենց խանգարում է ապրել։

Էս քաղաքում դժվար է մի տուն գտնել, որի պատերը երբևէ սևացած չեն եղել նկար դարձած մարդկանցով։ Երբ փոքր էի, մեր տանը էդպիսի երեք նկար կար։ Հետո, չգիտեմ իրենք մեզ, թե մենք իրենց լքեցինք։

Հուշերիցս վերակենդանացած պատկերի դառնությունը ստիպում է մտածել, որ, եթե ինչ-որ մեկը որոշի բոլորի տներից հավաքել էդ նկարներն ու շարել իրար կողքի, հավանաբար կխելագարվի՝ կյանքից էդպես էլ բան չհասկացած ու մեռնելու համար ծնված էս բոլոր մարդկանց աչքերի միևնույն արտահայտությունից։ Էդպես նկարվում են միայն էն ժամանակ, երբ հստակ է՝ ինչ որ մի պահից էդ նկարը սևով ժապավենվելու է։

Քայլում եմ արդեն մի քիչ սիրունացած էս քաղաքով ու աչքերիս առջևով անցնում է՝ հիմա արդեն ամուր սարքած էս շենքերի տեղում ինչ-որ մի թվի ապրելու փոշիացած իրավունքը: Մտածում եմ՝ երևի, մեծ ուժ պետք եղած կլինի, ոչինչ հիշեցնող փշրանքներից՝ սառույց դարձած մատներով նոր քաղաք մոգոնելու համար։

Նոր քաղաք, որում ինչ-որ մի թվից հետո շիրմաքարերը, ցավից ցնորվածները, հավերժ որբացածները, անդամալույծներն ու էս ողջ ֆոնին իբրև առողջ մնացածները ապրում են կողք կողքի՝ ներսում կռացած չբարձրաձայնվող վիշտը մեկ-մեկ առանց բառերի իրար հետ փոխանակելով:

Չէ որ Էս քաղաքում ժպիտդ միայն քոնն է, իսկ արցունքներդ բոլորինը։

Հետո քայլում եմ ու մտածում, որ էս քաղաքում մի բան կա միայն, որ բոլորինն է՝ դա եղևնիներով սկսվող ու շիրիմներով ավարտվող գերեզմանոցն է։ Էստեղ չկան ուրիշի մեռելներ։ Էստեղ գալուց բոլորը բոլորի համար լաց են լինում։ Էստեղ բոլորը թաղել են բոլորին։

Ես քայլում եմ ու մտածում, մտածում, հետո հասկանում, որ էս քաղաքում (ինչպես և ողջ աշխարհում) չխելագարվելու համար պետք է քիչ մտածել։ Դադարեցնում եմ քայլերս՝ մի քիչ շունչ առնելու, բայց մտքերս դեռ շարունակում են անկանոն իրենց ընթացքը, որը մի օր ինձ թղթով գիժ է սարքելու

Իսկ դեռեւս առանց թուղթ գժի կիսատ պռատությունն անգամ չի խանգարում, որ մտքումս վերակենդանանան ծնվելու պահից պատմված ու ամեն տարի նույն օրը թարմացվող պատմությունների ճնշումը, ու ես հետ գնամ երեք տասնամյակ։

Ձմեռը 7 օրեկան է։

Կեսօրին մի քիչ է մնացել, ու էս քաղաքում խառնաշփոթ է. բոլորը շտապում են ինչ-որ մի բան էլ հասցնել, մինչև…

Առավոտյան գրականության ուսուցիչ Լուսյա Սահակյանենց ընտանիքում նորից պատերազմ է։ Բոլորի բացակաները մեկ առ մեկ շարող էս խեղճ դասատուի տղան՝ Արեգը, ոչ մի կերպ չի ուզում դպրոց գնալ։ Խեղճ երեխային բաժին է հասել տիեզերքի ամենից ազատազուրկ տիտղոսը . «դասատուի էրեխու խարանը»։

Լուսյան խեղճին մի կերպ քարշ է տալիս դպրոց՝ սրանից 300 տարի առաջ, ամեն օր մի քանի տասնյակ ֆրանսիացու հենց էս կերպ քարշ էին տալիս Գրեւի հրապարակ, որտեղից վերադարձ էդպես էլ չգրանցվեց։

Լուսյան ու Արեգը հասնում են դպրոցի բակ ու տղայի` «Երբ ա էս դպրոցը քանդվելու` պրծնեմ» մարգարեություն դարձած երազանքով մայր ու որդի հրաժեշտ են տալիս իրար՝ մտնելով միևնույն դպրոցի տարբեր դասարաններ։

Քաղաքի ու աշխարհի բոլոր դպրոցները տնքում են՝ աշակերտների հոսքից։ Ամենուր տկտկում է ժամացույցների սլաքները։ Դասատու թե աշակերտ, աչքը ժամացույցից չկտրելով, ընդմիջում են ուզում։

Էդ օրը դասը դադարում է սովորականից 20 րոպե շուտ։ Էդ օրը դասատուի ասած վերջին՝ գուցե կիսատ մնացած նախադասությամբ ավարտվում է ինչ-որ մեկի՝ աշխարհից մի բան սովորելու պատմությունը։

Ցնցվում էր դպրոցն ու քաղաքը՝ 40-ը հատած ջերմությամբ երեխայի նման, որին հանգստացնելը չէր խանգարի, ու եթե պրոֆեսիոնալ մի լուսանկարիչ էդ պահին կորցներ կյանքի համար վախեցողի՝ բոլորիս հատուկ թուլությունն ու անմահացներ պատկերը, երևի, մենք էլ ցնցվեինք՝ 6 տարեկան աշակերտի ու 40 տարվա մանկավարժի՝ իրարից կյանք աղերսող հայացքների դողից։

Գրականության Լուսյա Սահակյանը՝ դպրոցի ամենավախենալու դասատուն, չի կորցնում իրեն՝ ջարդոտված գրատախտակի տակից մի կերպ դուրս սողալով, բացում է երկրորդ հարկի կիսաճաքած պատուհաններն ու բոլոր աշակերտներին իջեցնում ներքև, միաժամանակ չդադարեցնելով Սևակ պարապել. «․․Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին. ․․․Ձյուն մաղեց կրակի պես»…

Նույն պահին կողքի սենյակում անտանելի աղմուկ է՝ գրապահարանի տակ մի երեխա օգնության սպասումով եղունգներով ճանկռում է պատը, որից էն կողմ իր կյանքի հաշվին հերոսանում է մայրը։

Հետո պատը ճանկռողների քանակը մեկով պակասում է։

Կոլեկտիվ թաղման հերթական տեսարանն է՝ էս քաղաքում ինչ-որ թվի դա պարտադրված սովորականության պես սարսափելի մի բան է եղել․․․ Մի կին է՝ չգիտես ցրտից, թե մարմնից դուրս էկած ու արդեն իրենից անջատ ապրող կյանքի անզգայացումից սառած, կանգնել ․․․ Դեմքի վրա անշարժացել են բոլոր ժեստերը՝ եկել է հողին հանձնելու կողքի դասարանի պահարանի բաժին դարձած իր միակ որդուն, որին դիակների առատության ու դագաղների սակավության պատճառով որոշվեց հողին տալ հենց էդ պահարանի մեջ տեղավորած, …կողքին շարված են իր՝ Սևակի դասը էդպես էլ մինչև վերջ սովորել չհասցրած աշակերտները ու նրանց հատուկենտ ողջ մնացած ծնողներից մի քանիսը ․․․

Գնում է ժամանակը․․․ 28 տարի անց Լուսյա Սահակյանը դարձյալ պիտի մտնի վերաշինված ու իր խնդրանքով պահարաններից ազատված նույն դպրոցի, նույն դասարան՝ երդումով. այլևս երբեք ոչ ոքի բացակա չի դնելու, որ էլ ոչ մի երեխա դպրոցի քանդվելու մասին երազանքներ չպահի։

Լուսյան պիտի բացի դասարանի դուռը, որտեղ ինձ սովորեցրին էս քաղաքի քնի ու արթնության իրական սահմանը …

Պիտի մտնի դասարան բոլորիցս իր համար Արեգ սարքելու ու Սևակի դասը գոնե էս անգամ, մինչև վերջ պատմելու համար․․․

Զգում եմ, որ գլուխս հիմա կպայթի երբեք չտեսածս պատկերների ծանրությունից:

․․․Զարթնել է քաղաքը, իսկ ես դեռ քայլում եմ ու մտածում՝ քնե՞լ էր արդյոք նա երբևէ…

 

2020/03/05

marat sirunyan

Քա չթողի՜ն, քասկնա՞ք…

Այս պատմության համար պետք է շնորհակալություն հայտնեմ ավագ ընկերներիցս մեկին՝ Նարինե Փայլակյանին, քանի որ հենց նա է այս պատմությունն ինձ պատմել: Նարինեի ամուսինը ավտոպահեստամասերի և սպասարկման կետ ունի Երևանում, որտեղ էլ երբեմն շատ հետաքրքիր դեպքերի է ականատես լինում: Բայց այս մեկն առանձնահատուկ էր:

«Ապրիլյան պատերազմի օրերին, երևի ամսի վեցը կամ յոթն էր, մի պապիկ եկավ: Ոգևորված՝ մարտական դիմեց տղերքին (ավտոմեխանիկներին).
-Տղե՛րք ջան, ձեր հոկուն ղուրբան, մարալս թըսթըսա գը, մե հադմ նայե՛ք, քանդե՛ք, հավկե՛ք, որ վազե, պառվծել է:
Մարալն էլ քսանհինգ-քսանյոթ տարվա ВАЗ 21-011 էր, նույն ինքը՝ «ջորի», է՜ն թվերի «տյունինգով»: Տղերքը իրար նայեցին, թե բա.
-Ա՛յ հեր, սրան ինչ էլ անենք, չի վազի: Դարն ապրել ա, համ էլ ժիգուլու գործ չենք անում, կներես, ուստա՛:
-Պա՜հ, էդ ընճի՞ որ, ժիգուլին ավտո չէ՞,- ակնհայտ նեղացավ: -Տղե՛րք ջան, ղուրբան էղնիմ ձեզի, բանըմ էրեք՝ Ղարաբաղ հասնիմ, հեդոյի հերն էլ անիձաձ…
-Ա՛յ հեր, Ղարաբաղ ինչի՞ ես գնում, քո համար ուշ չի՞:
-Չէ՛, ուշ չէ, կերտամ. ձագերիս դուխ տամ, ուդելիկ ու հակնելիք գտանիմ:
-Ուստա՛, քանի՞ տարեկան ես:
-Յոտանասունիրեկ:
-Ա՛յ պապի, ախր էն քո տեղը չի, մեկ ա, քեզ սահմանին մոտ չեն թողի, ինչո՞վ պտի օգնես:
-Ա՜խ, կերտամ, մեգ է՝ բդի էրտամ, քնաձ կեղնին` վրեկը գծածկեմ, խրամատ գփորեմ, ջրի կերտամ…
Լուռ հետևում էի էդ զրույցին: Տղերքը ճիշտ էին, բայց պապին համոզեց: Քանդեցին, բզբզացին, մի երկու ժամ տանջվեցին, ինչ կարող էին՝ արեցին, իսկ ես նայում էի մաշված անիվներին ու մտածում. «Էդ անիվներով չորս հարյուր կիլոմետր ո՞նց ա գնալու»: Պապի փորձառու հայացքից չվրիպեց իմ մտահոգությունը.
-Հա՛րս ջան, ճիշտ ես, կալոսներս քյաչալ են, բայծ գառաժս ունիմ մե զույկմ, գդնեմ դեմն ու քասնիմ, դարդ մի էրա, պառավ ձին մէ ոդով էլ կերտա: Էրտա՜մ, հեչ բան որ չենեմ, ձագերիս ոդները գլվամ, ըդիգ էլ խո՞ կըռնամ,- ապա խոսքն ուղղեց տղաներին,- տղե՛րք ջան, ի՞նչ բդի տամ:
-Բան չէ, ա՛յ հեր, լավ ա: Հաշվի մի բան էլ մենք ենք արել:
Պապը ավելի լայն ժպտաց: Էդ մի երկու-երեք ժամում պապը ջահելացավ…

-Դե, գնածի՛, հետ գամ՝ գուկամ, գպադմեմ:
-Սպասի՛, պա՛պ, ե՞րբ ես գնում:
-Հենց հմի: Տուն հասնիմ, կալոսներս փոխեմ: Պառավին ըսել եմ՝ ինչ կռնաս հավակե, էրտամ հասնիմ ձակերիս:
-Դե, որ էդպես է, սպասի, պա՛պ: Բան եմ պատվիրել, ուր որ է կբերեն:

Խոսքս կիսատ՝ ֆիրմայի մեքենան կանգնեց: Ինչ ուզել էի, մի բան էլ ավել՝ իրենց կողմից, բարձեցին ժիգուլու բագաժնիկը: Պապը մի տեսակ սսկվել էր, աչքերը թաց էին:
-Ա՛յ պապ, լացո՞ւմ ես:
-Գուլամ, հըբը, սիրդըս բարգծել (բարակել) է, գուլա՜մ, ձա՜կս, ի՞նճղ չլամ, գիշե՜ր-ցերե՜գ գուլամ…
Գրկեցի պապին, լացեցինք իրար հետ, հետո նրան ճանապարհեցինք՝ նորից հանդիպելու պայմանով:
-Էրտա՜մ,- վերջում արդեն մեքենայի միջից ասաց պապը,- էրտամ՝ մուրազս փորս չմնա, քանի սաղ եմ, բանըմ էնեմ… Ուշ չէ՜, երպեկ ուշ չի եղնի, կսպասե՛ք, հեդ գուկամ, գիշերվա երազս գպադմեմ: Ըդոր եդևեն կերտամ:
Ու գնաց:

Չգիտեմ՝ ինչու, պապի մասին լռում էինք, թեկուզ և հայտնի էր, որ բոլորս էլ մտածում էինք: Լռեցինք մի օր, երկու օր, երրորդ օրը մի հին հաճախորդ եկավ, որ նոր էր Արցախից վերադարձել: Դե, էդ օրերին բոլորի թեման նույնն էր, առանց հարցնելու էլ պատմում, կիսվում էին, մենք էլ ծարավի պես լսում ու լսում էինք: Իրար նման պատմություններ, բայց և տարբեր, տարբեր ճակատագրեր, գուցե և մի քիչ գունավորած, ինտրիգներով համեմված, մեկ է՝ լսում էինք: Բայց էս մեկն ուրիշ էր:

Պարզվեց, որ դեռ մարտի վերջից էր գնացել գործով, և էդ խառնաշփոթի պատճառով մնացել էր, սիրտը չէր տվել վերադառնա, որդին սահմանին էր ծառայում: Իմացանք, որ որդին ողջ-առողջ է, բան չմնաց, շուտով կգա, ուրախացանք իր համար: Տխուր էինք մնացածի համար, որ, ցավոք, էլ չեն գա:
-Բա՜, տղերք ջան, սենց բաներ,- շարունակեց հին հաճախորդը:-Բա որ իմանաք՝ ճամփին ում տեսա. մի լեննականցի համով բիձու, մատոռը խփել էր, մնացել էր ճամփին:
-Վա՜յ,- բերանիցս թռավ:
-Հա, քո՛ւր ջան, շատ նեղված էր, տղերքով օգնեցինք, ջորին քաշեցի տարա ծանոթիս տուն: Հիմա կպել ա ինձ, թե բագաժնիկս դատարկի քո ավտոն, հետ ենք գնում: Ասում եմ՝ այ ուստա, 10 օրից ավել ա տանը չեմ եղել, կգժվեն տնեցիք: Հնար չկա. «Չիդեմ, բանըմ էրա ընձի Ղարաբաղ հասծրա, ես եդ դառնողը չեմ: Չես օգնե՝ ոտով կերթամ, հըմը բագաժնիկս լի՜կը ուդելիկ է, ըդիգ չիդեմ ինճղ տանիմ»,- ասում էր ու լացում էս բիձեն: Սիրտս կտոր-կտոր եղավ, չօգնեմ՝ չի լինի, բայց չեմ էլ կարա հետ գնամ, բա ո՞նց անեմ:
Վերջը, ինչ գլուխներդ տանեմ, զանգեցի ստեղ-ընդեղ, դե շոֆեր մարդ եմ, սաղ գնացող-եկողի հետ ընկեր-բարեկամ ենք: Իմացա, որ ընկերս արդեն Գորիս ա հասել, ուրախացա: Պայմանավորվեցինք, հասցեն ասեցի, մնաց սպասենք, որ գա: Ասի՝ ուստա՛, հարցդ լուծեցի. ընկերս գնում ա Ղարաբաղ, հասել ա Գորիս, բան չմնաց, կհասնի, քեզ հետը կտանի: Պապն էլ մի քանի վայրկյանում օրհնեց աշխարհի բոլոր հնարավոր ու անհնար օրհնանքներով, մի կուշտ էլ քրֆեց հարևան թշնամիներին, դեսից-դենից խոսացինք, արցախյան ազատամարտում զոհված տղու մասին պատմեց, լացեց, մղկտաց, մինչև ընկերս հասավ, վեշերը բարձեցի, տեղավորեցի, մնաս բարով արեցի, ճանապարհեցի, գնացին:
Փաստորեն այդ ծերունին մեզ արդեն ծանոթ լեննականցի պապիկն էր եղել:
Մոտ 10 օր տեղեկություն չկար պապից: Ինչ ասես՝ մտածեցինք. ո՞ւր գնաց, ի՞նչ արեց: Վերջապես պապը եկավ: Մի քիչ մռայլ, տխուր էր: Սովորականի պես չժպտաց բարևելիս: Եկավ, նստեց, տղերքը գործ էին անում, ես էլ բան չհարցրի: Առանց մեքենայի էր:

-Պապ մի հատ համով սուրճ եփե՞մ:
-Չեմ ուզէ, հարս ջան, բաժագմ ջուր տուր…
Ջուրը խմեց, նայեց դեմքիս, հետաքրքրությունից պայթում էի, բայց կարծես վախենում էի հարցեր տալ:
-Բա՜, բալե՛ս, էս բիձուն սահման չթողին, հասա Ստեպանակերդ, չթողին, ինճղ լեզու թափի՝ չհամոզվան, չթողին: Ես էլ գիշերով մեգիմ հեդ գողդու ուզեծի էրտամ, բռնվա, թկին-մրին էս բիձա պաբուդ, վերջը տարաձս ղրգեծի սահման՝ տղեկին: Գնածի մե վայեննի հոսպիտալ, ըսի՝ գոնե հիվանդներուն պայեմ, չթողին,- դառնացավ, սկսեց լացել: -Հեդո տարան Երևանեն էգաձ տղեկի մոդ, իրանկ էլ ընձի շտաբ օկնուտյան ավտոյով ճամպու դրին Գորիս, ինդիծ էլ մե լավ տղում հեդ էգանկ Երևան… Քա՜, չթողի՜ն, քասկնա՞ք,- հոգուն հասած հայհոյեց,- ըսի՝ էրտամ, հեճ որ չէ՝ տղերկիս ոդները գլվամ… Չթողի՜ն…

Ինքը դառնացավ ու լացեց: Ես էլ լացեցի:
Դրանից հետո մի անգամ էլ եկավ, խոսեց, կիսվեց:
Էլ չեկավ… Իմացանք, որ ըմբոստ հոգին չէր դիմացել. գնացել էր որդու ու Աստծո մոտ»:

Հ.Գ. Պատմության հերոս ծերունու անունը չի նշվում, քանի որ նա, մահվանից առաջ, երբ կրկին եկել էր արհեստանոց, իմանալով, որ Նարինեն գրի է առել իր պատմությունը, խնդրել էր հանկարծ անունը և անմիջապես իրեն մատնացույց անող որևէ տեղեկություն չնշել:

Հունիս 25, 2017

Meri Antonyan

Անցած դարակեսին

Դեռ փոքր հասակից միշտ սիրել եմ լսել մեծ տատիս համով-հոտով պատմությունները՝ համեմված գյուղական բարբառով։ Ինձ հաճելի է եղել թեկուզ մի քանի ժամ անձայն լսել նրա կյանքի ամբողջական պատմությունը, կյանքի կարևորագույն պահերն ու հիշարժան իրադարձությունները։ Երբեմն նույնիսկ մեջս միտք է առաջացել գրքի տեսքով գրի առնել նրա բոլոր զրույցներն ամենայն մանրամասնություններով։ Ու հիմա վերջապես առիթ է ընձեռվել գրի առնել դրանցից մեկը։ Ստորև զետեղված է իմ ու իմ մեծ տատիկի՝ 83 -ամյա Ռոզա Մելիքյանի զրույցը։ 

-Տատ ջան, մի քիչ կպատմե՞ս ձեր գյուղից։

-Մերի ջան, մըր գյուղը, տեսի, ամենաառաջ, որ ես արդեն դպրոցական էրեխա էի, խելքս արդեն մի որոշ բան էր հասնըմ, ծնողներս ուզըմ էին գնան, դե գյուղից ռայոն են գնըմ, որ ռայոնից իրանց ինչ որ պետք ա, մինչև անգամ նավթ ա, դես ա, դեն ա, սաղ ընդեղերքից էին բերըմ: Դե գյուղում ի՞նչ կա. գյուղումը կարտոլ կար, հացահատիկ կար, գյուղի պայմանները դրանք էին, որ գնըմ էին, ասըմ էին` գնըմ ենք Դաստափյուռ, մըր ռայոնը ամենաառաջ եղել ա Դաստափյուռի շրջան, գյուղ Զագլիկ։ Մի որոշ ժամանակից հետո, որ արդեն հասել եմ 5-րդ, 6-րդ դասարան, արդեն մըր գյուղը, մըր ռայոնը փոխվել ա Խանլարի ռայոն։ Մի էրկու տարուց հետո արդեն Խանլարի ռայոնն էլ ա հեչ ըլել, բերել են Դաշքեսանի ռայոն՝ Քարհատ։ Էդքան բանը լավ եմ գիդում։

Մընք սովորըմ էինք, մընք լավ էինք սովորըմ, բայց պայմանները մըր, գյուղի պայմանները, ճանապարհները լավը չէին. ավտո չկար, ձիով էինք գնըմ ուրիշ տեղերից բան-ման բերըմ, դրա համար էրեխեքն էլ  էդքան ոչ լավ էին հագնըմ, ուտելը, դե հմի, ինչ-որ տեղ աշխատըմ էին, ուտըմ էին: Ով կարըմ էր, կով էր պահըմ, ոչխար, խոզ… Ապրըմ էին։ Բայց մընք, արդեն որ հասա 8-րդ դասարան, պտի 9-ը, 10-ը վերջացնեի, խելքս շատ էր հասնըմ: Մինչև էդ, ես որ գյուղից դուրս եմ եկել, մըր գյուղումը լույս գոյություն չի ունեցել, իսկ որ հանկարծ ցերեկը գնացել ենք դաշտերումը կարտոշկա ենք հավաքել, գործ ենք արել, անասունների համար խոտ ենք հավաքել, որ գալիս էինք, դպրոցում չէինք հասցնում, պտի սովորենք, չէ՞: Լույս չկար, ուշ ենք եկել: Ի՞նչ պետք ա անենք: Դրա համար պեչկը վառըմ էին, փետը վառըմ էին, ով որ ինձ նման խելքը հասնըմ էր, որ ուզըմ ա գնա, գյուղիցը դուրս գա, ավելի լավ սովորի, լավ մարդ դառնա, պեչկի դուռը բաց եմ արել շատ վախտ, նստել եմ ու կարդացել եմ ինչ գրքեր որ տվել են։

Դասատուները ոչ մեկն էլ ինիստուտը ավարտած չէր, բոլորը տեխնիկում, թերի բարձրագույն կամ երրորդ կուրսից եկած, ինչքան որ հնարավոր էր, աշխատըմ էինք սովորենք: Մընք  սովորըմ էինք, մեկը՝ ես։ Հա, շատ լավ էի սովորըմ, մըր դասարանի առաջին էրեխեն էի, խելքս հասնըմ էր, սովորըմ էի։ 

-Իսկ ե՞րբ ես Երևան տեղափոխվել։

-1950 թվին։ Էդ ա, էդ ժամանակ իմ ընկերուհու հերը մըր դպրոցի ռուսերենի դասատուն էր, իրա աղջիկն էլ իմ հետ առաջին դասարանից մինչև տասը իրար հետ վերջացրել ենք: Արդեն մընք պետք ա մըր պասպորտները հանենք, գնացել ենք Դաշքեսան՝ մըր ռայոնը, մինչև անգամ մըր գրասենյակում (կանցելար էինք ասում), որ թուղթ պետք ա տան, թե երբ ենք ծնվել, որ տանենք ռայոնից ծննդական հանենք, անգամ էդ էլ իրան կարգով չեն տալիս: Կա ոչ, ուրիշի, մի էրեխա մահացած ա ըլնում, նրա տեղն ա… Ինձ մի տարով մեծի, (ես իսկական 33 թիվ եմ, ինձ 32 թվով) տվել են։ Տվել են, գնացել ենք Դաշքեսան, էրկու օր գնացել ենք-եկել, որ էդ թուրքերը մըր ծննդականը տան, որ ծննդականի վրա էլ պասպորտ ունենանք։ Գյուղացուն հո պասպորտ չէի՞ն տալիս: Էլի տեղեկանքի պես թուղթ էր, որ գնըմ ենք սովորելու: Էդ տեղեկանքը պիտի ունենայինք, որ գյուղից թույլ են տվել գնանք սովորելու։ Վերջը, մի կերպ էդ տեղեկանքը վեր ենք ունըմ, գնըմ ենք, դառնըմ ուսանող։ Գյուղի էրեխեք … Ճիշտ ա, հայոց լեզու, մյուս  առարկաները լավ եմ սովորել, բայց ռուսերենը… Թուրքերենն անգամ լավ եմ սովորել, ես արդեն տասներորդ դասարանում ադրբեջաներեն էի խոսըմ, բայց ռուսերենը խոսըմ էի, էսօր Մանեն (քույրս է) ա ասըմ. «Տատիկ ախր, ես էլ եմ ռուսերեն խոսում, բայց գրելուց տառասխալներ եմ անում»: Մենք վաբշե հայերենըմ էինք տառասխալներ անըմ, որովհետև մերը բարբառ էր, գյուղի բարբառը, հա, քերականություն էինք անցնըմ, բայց մին-մին «փ»-ի տեղը «ֆ» էինք գրըմ, «ք»-ի տեղը մի ուրիշ բան … էդ ձևով, էլի։ Համենայն դեպս ավարտեցինք, ավարտեցինք-գնացինք (ծիծաղում է)։ Գնացինք  (Երևան): Հիմի մընք գյուղի գնացած էրեխեք ենք, քաղաք ես գնըմ, տանըմ են, օրինակ, որ թղթերը պետք ա տանք, նայըմ ենք շրջապատին: Դե ավելի շատ քաղաքի էրեխեքն են: Նրանք արդեն քաղաքի հագնված են: Մըզ համար էլ շոր են կարել, մի էրկու շոր ունենք, հա, կոշիկ են առել, բայց քաղաքի տեսք չունի, էլի. կոշտ-կոպիտ, չկար էլ, որ գնայիր խանութներից առնեիր: Էն վախտ էդքան ազատ չէր ամեն ինչը: Չկար, որ ինչ ուզես, էն էլ առնես-հագնես։ Հըմի մենք անհարմար ենք զգըմ մեզ: Ես ու ընկերուհիս ենք իրար հետ, իրա հերն ա մըզ տարել Երևան: Նայըմ ենք կողքներիս, մըր շորերը վոլտից (չիթ) կարած բարակ շորեր են, կոշիկներն էլ` ղորդան-ղորդան… Ու անհարմար ես զգըմ, ինչքան ուզըմ ա դու նրանցից կիրթ ըլես գիտելիքով, բայց նրանք ուրիշ են, մընք` ուրիշ, մենք քաշվըմ էինք։ Հիմի մեզ ով տարել ա, Արմիկի (ընկերուհին) հերը, մըզ ասըմ ա` ընենց տեղ ընդունվեք, որ շատ երկար չմնաք Երևանում, հինգ տարի չմնանք, երկու տարի: Այսինքն մենք պետք ա սովորեինք  ռուսական երկամյա ինիստուտ, որ գնանք գյուղումը կամ, ասենք, քաղաքումը տարրական դասարանների դասատու որպես։ Դե, մենք էլ իսկի համալսարանների ոչ հաշիվը գիտենք, ոչ տեղը, թե գնանք համալսարան: Ինձ որտեղ տային, էնքան ռուսերենը գրավոր չեղներ, ես ամեն տեղ էլ կանցնեի։ Բայց ըտե տարել են ռուսական էդ ինիստուտը, քառամյա էլ կա, մըր բաժինը երկամյա էր։ Աշխարհագրությունս հանձնեցի չորսի (մատները հերթով ծալելով՝ հաշվում է), լեզուս հանձնեցի իրեքի, գրականությունս ընգել էր Մաքսիմ Գորկու «Մայր» վեպը, համ հայերեն էի լավ սովորել, համ ռուսերեն, ըտե էլ որ ռուսերեն սկսեցի պատմել, մի քիչ երևի վերջավորությունները լավ չէր ըլում, ընդունող դասատուն ասավ`  հլա հայերեն պատմի։ Դե, հայերեն պատմեցի վեպի վերլուծությունը, չորս ստացա։ Բայց մինչև էդ ռուսերեն գրավոր էինք գրել, մըզ ասեցին՝ գյուղից եկածները եթե էն մնացածը լավ տան, գրավորը երկուս էլ լինի, կընդունենք։ Իմ ընկերուհին հենց առաջինից կտրվեց, բայց ես իրեքն էլ ստացա, գրավորն էլ գրեցի` էրկուս էր։ Որ արդեն քննությունները տվել էինք, պրծել, ես արդեն նենց ա, որ ընդունված եմ, էլ չեմ մտել տեղեկանք վեր ունեմ, որ ընդունված եմ, ինձ վեր կալան, տարան Վարդոանց (տատիկիս քույրն է) տուն, Քանաքեռ էր ապրում։ Ընկերուհուս հերն էլ տանըմ ա թղթերը տալիս ա կոոպերատիվ  տեխնիկում տասի բազայի վրա, հատուկ պլանային բաժին։ Պա՛հ, ես էլ ճամփա եմ պահըմ, ամսվա վերջին, պտի գամ, հանրակացարան ստանամ, որ թուղթ տան, որ գնամ սովորեմ։ Քիրս գալիս ա տենա՝ ընդունվել եմ, էդ հանրակացարանի համար թուղթ վերցնի, մեկ էլ քիրս գալիս ա, ասըմ ա. «Քու ազգը չկա, դու ընդունված չես»։ Ուրեմն քառամյայի ուսանողները, որ չեն անցել կամ ցածր աչոկներ են ստացել, դրանց սաղ բերել են երկամյայի, ու էն, ով որ էլ երկուս ա ստացել մեզ նման, նրանց էլ դուրս են թողել (ժպտում է)։ Իմ փեսեն պադպալկովնիկ էր։ «Բա ի՞նչ անենք, բա ո՞նց անենք, բա էդքանից հետո ուղարկե՞նք գյուղ, տհե ո՞նց կըլի: Բան չկա, դե, Արմիկը ընդե սովորըմ ա, տանենք, քո թղթերն էլ տանք»։ Տհե տանըմ են, դե առանց քննության ա։ Համա դե ժամանակն անց ա կացել, բայց փեսես որ պադպալկովնիկ էր, ի՞նչ ա արել, ո՞նց ա արել, ընդունել են։ Ես էլ պլանային բաժնում սովորեցի։ Ընդունվել եմ, սովորել եմ, շատ լավ եմ սովորել, թոշակը ստացել եմ, մի հետ էլ ա կտրվել չեմ թոշակից: Էէ՜՜, էրկու տարի սովորել եմ, էրկու տարին էլ լրիվ թոշակ եմ ստացել։

-Իսկ որտե՞ղ էիք ապրում։

-Մըզ Բաղրամյանի վրա սենյակ տվեցին։ Թումանյանի տունը սարքել էին մեզնից մի քիչ ներքև։ Ավետիք Իսահակյանի տունն էլ էր Բաղրամյանի վրա, գնալ-գալուց միշտ տենըմ էինք, որ Իսահակյանը ցիլոյով, Դեմիրճյանը, ախր մեկ էլ էն գրականագետը, անունը չեմ հիշում, փոքր մարդ էր, կանգնում նայում էինք, թե ոնց են զրուց անելով, փետը ձեռին անցնում։

-Դու որևէ տեղ աշխատե՞լ ես։

-Ինձ ուղարկեցին Քանաքեռ՝ շրջանային սպառողական կոոպերացիայի գրասենյակ՝ որպես պլանավիկ։ Մի տարի աշխատեցի, մյուս տարի ամուսնացա։ Էս տունն առանք, էկանք ստի (Վանաձոր), էլ գործի չգնացի, ոնց որ, էն որ ասած՝ գյուղիցը փախա, որ գամ քաղաքումը ապրեմ, մըկ էլ նորից էկա գյուղ, մաքուր գյուղ էր, տո մինչև հմի էլ հլա ոնց որ գյուղ էղնի։

-Տատ, Ադրբեջանում կրթությունն ինչպե՞ս էր։

-Ադրբեջանում մընք հայի պատմություն չենք անցել։ Մընք ոչ մի հայկական բան էլ չենք անցել։ Մընք հայկական պատմությունը հայ պատմավեպերից ենք մի քիչ կարդացել, մեկ էլ, որ էկել եմ տեխնիկումում սովորելու, ինձ հայ ժող. պատմություն ընդե են տվել, որ մի թիք սկսել եմ իմանալ։ Նոր պատմություն, Ռուսաստանի պատմություն, աշխարհի պատմություն, բայց հայ ժող. պատմություն չկար, գոյություն չի ունեցել։ Դրա համար ուզըմ էինք դուրս գանք, բոլորս էլ ուզըմ էինք։ Օրինակ՝ ինձ բախտ վիճակվեց, ես դուրս էկա, իմ քիրն ընդեղ էր, պայման կար գնալու։ … Բոլորն են գնացել, միթամ հիմի մարդ կա՞ ընդեղ։

-Ո՞ր շրջանում է եղել ձեր գյուղը։  

-Մըր տարածությունը Սահակ Սևադայի, կարդացել՞ ես Սահակ Սևադայի մասին (գլխով եմ անում), նրա տարածությունն ա էղել, էէէ՜… Կիրովաբադից բռնացրած, Կիրովաբադի հալալ կեսը հայ, հայի չաստ, թուրքի չաստ կար, բայց դե կարացին էլի հայերին դուս անեն։ Բաքուն հայերը ստեղծեն, հայերին դուս անեն,  տհե ո՞նց կըլի։

-Ձեր գյուղում պատերազմական լարվածություն զգացվե՞լ է երբևէ։

-Խանլարը Կիրովաբադին կպած էր։ Ըտեղ լեմսեր էին ապրըմ, նեմեցի գյուղ էր, լեմսեր էինք ասըմ։ Որ պատերազմը դեռ կիսատ էր, արդեն 42-43 թվերն էին, արդեն Գերմանիան առաջ էր գալիս, ըտեղի հրամանատարներց մեկը էդ Խանլարի գերմանացիներին տեղահան ա անըմ, որ հանկարծ, ասենք, նեմեցը գա, սրանք պաշտպանեն ոչ նրանց։ Էդ ժամանակ մեր գյուղացիք, հարևան գյուղացիք, ում խելքը որ հասավ, շուտ գնաց դրանց տների մեջը մտավ, առանց փողի, գնացին ապրեցին, դառան քաղաքացի։

Անընդհատ ահուվախի մեջ էինք։ Որ նենց բան էր էղնըմ, որ նախագահն ուզում էր գյուղի ժողովրդին հավաքեր, ժողով աներ, թե սկսում ենք, օրինակ, խոտհարքը, սկսում ենք հունձը, որ ամենքը գիդենան, հատուկ մարդ կար, կուրիեր էին ասում, կանգնում էր ամենաբարձր տեղը ու ձեն էր տալիս. «Ա՜ ժողովուրդ, լսեցե՜ք…»։ Որ լսելու էղնեն, դպրոցի զանգը տալիս էին։ Որ հանկարծ զանգը տալիս էին, ժողովրդի սիրտը կանգնըմ էր, թե էս ի՞նչ ա պատահել, թուրքը վրա՞ ա տալիս։ Այ տհե վախելու բաներ կար։ Բայց դրանից առաջ էլ ա էղել: Բա սաղ թուրքեր են չորս կողմը, մեջտեղը` մեր գյուղերը։  Մըհել ես տենըմ նրանց անասունները ընգել են մեր կոլխոզի արոտների մեջը, չոբանները սկսըմ են կռվիլը, կամ պահողները՝ ղուրուղչին։ Ըտհե էլ են կռիվ անըմ թուրքն ու հայը։

Մըր ռայոնը միշտ էլ հայ կառավարիչ ա ունեցել։ Եթե առաջին քարտուղարը հայ չի եղել, երկրորդը անպայման հայ ա ըլել։ Բայց եթե հանկարծ թուրք ա ըլել ու հանկարծ հային մը թիքա  պաշտպանել ա, չէ՞, սպանել են իրանց թուրքին, որ հայամետ ա, հայերին պաշտպանըմ ա։ Դրա համար էլ ժողովուրդը էնա փախավ ու փախավ…

-Ապրես, տատ ջա՜ն։ 

Ինձ համար իմ օրվա լավագույն մեկ ժամն էր՝ տատիս կենդանի ու կենսատու խոսքով ուղեկցված։ 

Օգոստոս, 2016 

Anahit Ghazakhetsyan

Կարճալիք սեր

Դե, երկու ժամ հո պարապ չե՞մ նստելու. Վանաձոր-Երևան ուղևորափոխադրիչի մեջ մեկ էլ հանկարծ ու սիրահարվում եմ: Դե, էդքան էլ հանկարծ չի, ուղղակի մեկ-մեկ վարորդը Ազնավուր կամ Քուին է լսում, մեկ-մեկ էլ ականջակալներումդ Բրելն է փսփսում, ու հնար չկա: Իմ սիրած նստարանին նստում եմ, մինչև աչքս, ը՜մ, չէ, սիրտս՝ մեկի ընկնելը: Մեկի ձայնը շնչակտուր վազում է ինչ-որ երգչի լացկան տողերի վրայով, ու ուղեղիս չգիտեմ՝ որ կետում, ուղիղ երկու ժամ աշխատում ՝ ձայնին համապատասխան դիմագիծ գծել: Ես լավ նկարիչ չեմ, դրա համար էլ ոտքերիս դրած շարֆը հանկարծ գետնին չեմ գցում ՝ շրջվելու ու դիմագիծը ճիշտ ընկալելու համար: Սուսուփուս բավարարվում եմ ականջիս հասած մի երկու բառով:

Ես սիրահարված եմ Վանաձոր-Երևան երթուղայինին, սիրահարված եմ մարդկանց լռությանը, կանաչադեղնավուն աչքերին ու ամեն րոպե ընդհատվող Բրելի ձայնին:

Սիրուն են ճանապարհները, շատ են սիրուն, բայց ամենալավն էն է, որ չես հասցնում պատուհանից նայել:

Էդ օրը կարճալիք, կարճլիկ մի բան մարդկանց շրջանցելով մի կերպ անցավ (ինձ թվաց՝ իմ կողքով էլ կանցնի) ու կանգնեց-մնաց: Մտքումս ասում եմ . «Հը՜ն, ուրիշ բան չունե՞ս անելու», ականջակալներիս միջից միանգամից հասնում է .”Why, she? Had to go I don’t know, she wouldn’t say”…

Պսպղուն աչքերը նորից թաքուն նայում են, ու էս անգամ փորձում եմ մի անգամ ի պատասխան նայել: Լավ, մի անգամ, ի՞նչ կլինի որ: Սպասում եմ: Ու միանգամից հայացքս հայտնվում է բիբերի մեջ: Ես զգում եմ այտերիս կարմիր կտրելը: Հետո կամաց-կամաց ուզում եմ ճանապարհը ձգվի, երկարի, Վանաձոր-Երևան գնալը երկու ժամվա փոխարեն դառնա չորս, հետո ավելի, հետո` էլի:

Ես սիրուց բուժվող տեսակ եմ, մեկ-մեկ սիրելս  ամենաշատը կես ժամ է տևում (կներե՞ն ինձ մարդիկ, որ կեսժամանոց զգացածս սեր եմ անվանում, հետն էլ` երթուղայինում), հետո մեկ-մեկ կհիշեմ… Մեկ-մեկ…

Հեռախոսիս ձայնից վեր եմ թռչում, միտքս չեմ ավարտում, մեկ էլ դեղնավուն աչքերը պսպղոցով դեպի ինձ են շրջվում ու կտրուկ (երևի արագ էր ասում, որ չկմկմա) ասում.

-Սթինգ եք լսում, հա՞:

-Սթինգ, հըմ, դե որ ասեմ` շատ, էդքան էլ չէ, բայց զանգիս երգը ամենաշատն եմ սիրում, ամբողջ օրը կլսեմ: Երևի:

Ես ժպտում եմ, ուզում եմ թաքուն ժպտամ, որովհետև չգիտեմ ՝ ինչի եմ ժպտում, որովհետև չեմ ուզում ժպտալ: Բայց չի շրջվում: Հայացքը ինչ-որ մեկը վերցրել, սոսնձել է դեպի իմ կողմը:

«Այ, իսկ եթե տեղս ուրիշը լիներ, էլի էսպես նայելո՞ւ էր: Չէէ,  լավ չէ, հիմար բաներ եմ մտածում»:

-Կներես, իսկ ո՞ր երգն էր: Ինչ-որ տեղը չբերեցի:

(Դու-ով անծանոթի հետ խոսո՞ւմ են բայց):

-You love her, but she loves someone else:

Վերնագիրը, իրականում, “I love her..”-ով է, ես տողերից մեկն ասացի, չէ-չէ, դիտմամբ չասացի, բայց ինքը անակնկալի եկավ: Մի տեսակ փոխվեց ինչ-որ բան: Ես չգիտեմ, հաստատ չգիտեմ ՝ ինչու շարունակեցի.

-Հրաշք բան ա, մեկ էլ “Untill”-ը կլսեք:

Երևի հատուկ օգտագործածս հոգնակի թիվը ականջը ծակեց, ու ինչ-որ բան ասաց շատ կամաց, բան չհասկացա:

-Կներեք, ի՞նչ:

-Արամ: Ես Արամն եմ:

Արամ: Գիտե՞ս, երկար, շատ երկար եմ մտածել՝ մարդիկ հանկարծ, զուտ կյանքի ընթացքի հետ նույն ճանապարհի՞ն են ընկնում, նույն ժամին, նույն տեղը հանդիպում, թե՞ ինչ-որ մեկը կա, որ էսպես ձեռքներից բռնում, իրար մոտ կանգնեցնում է, հետո անփույթ ասում.

-Մնացածն էլ ձեր գործն է՝  ոնց ուզում եք:

Էլ բան չի ասում, թողնում սուսուփուս հեռանում է: Հավատո՞ւմ ես, Արա՛մ, կա՞ր էդպիսի բան: Քեզ ինչ-որ մեկը ստիպե՞ց Սթինգի մասին հարցնել: Իսկ ի՞նձ… Ինչ-որ մեկը շնչիս կանգնե՞լ էր ՝ աչքերս մի անգամ բարձրացնելու համար:

Ես ճակատագրին չեմ հավատում, բայց չեմ էլ ուզում գիտակցել մեր պատահական հանդիպումը:

Այ, էդպես չէի ուզում գիտակցել կանգառը: Կանգառը եթե իմանա ՝ ինչքան մարդկանց է բաժանել (էլ չեմ խոսում հավեժ բաժանման մասին), երևի գլուխն առնի, փախչի: Բայց հեռանալու տեղ պիտի լինի ամեն դեպքում, չէ՞: Հեռանալը տեղ պիտի ունենա, հեռացումն էլ պիտի լինի, որ ընկալենք հանդիպում:

Ճանապարհին հասցնում եմ ասել, որ Եսենինին եմ շատ սիրում ու մի օր կասմունքեմ: Ճանապարհին ամեն բան պտտվում էր անորոշ «մի օր»-ի շուրջը:

Կարճալիք ինչ-որ բան մեջիցս դուրս չի գալիս: Երկար-երկար ժամանակ է ստվերի պես քայլում է հետս, ամեն օր սպասում ինչ-որ մեկին, որից պոկվել, բայց չբաժանվելով կարվել է ինձ, ու հիմա լողում է մեր միջև… Կարճալիք այդ բանին ի՞նչ են անվանում, մարդիկ… Ի՞նչ… Մի՞թե… Սե՞ր…

2016/05/17 

Gohar Dodoryan

Միշտ հավատալ և պայքարել հաղթանակի համար

Յուրա  Անդրանիկի Դավթյանը ծնվել է 2002թ.-ի հունիսի 4-ին, Վանաձորում։ Ավարտել է Վանաձորի N5 դպրոցը։ Դպրոցն ավարտելուց հետո զորակոչվել է բանակ։ Չէր կարող չզորակոչվել, քանզի հայրենիքը կանչում էր նրան: Յուրան զորակոչվել է 2020թ.-ի ամռանը։ Ծառայել է Ստեփանակերտում։

24 ամիս` 730 օր, անհանգստություն, սպասում, աղոթքներ… Ամեն օր հայացքդ առ Աստված` հուզումներ, արցունքներ, անքու  գիշերներ…

Յուրան ծառայել է պատվով։ Որպես կրտսեր սերժանտ արժանացել է «Հանուն Հայրենիքի» շնորհակալական Նամակի։

Անցյալը պատմություն է, անցյալը փոխել չենք կարող, բայց ներկան հնարավորություն է` ապագան  փոխելու յուրաքանչյուրս մեր չափով։ Հերոսը չի մոռանում նահատակված իր հերոս ընկերներին:

-Յուրաքանչյուր մարդու պարտքն է իր երկիրը պաշտպանելը, հատկապես, երբ նա ծառայության մեջ է, դա իր աշխատանքն է։ Այդ երկու տարին մենք ծառայում ենք այն բանի համար, որ եթե հանկարծ պետք  լինի՝ կարողանանք պաշտպանել մեր երկիրը, մեր հողն ու ջուրը, մեր ընտանիքները:

Պետք չէ խուճապի մատնվել, թե` վայ, կրակեցին: Պարզապես պետք է թաքնվել։ Պիտի ավելի իրատեսորեն նայել, պիտի մտածել, որ դիմացինդ քեզնից վախենում է, փախչում է, և ավելի խելացի գործել։ Ու այդ ժամանակ ավելի քիչ է հավանական, որ թշնամին կխոցի քեզ, ամենակարևորն այն է, որ կարողանաս հոգեբանորեն պատրաստ լինել այդ իրավիճակին:

-Դեմ դիմաց կանգած էիր մահվան առջև, առաջինն ի՞նչ եկավ մտքիդ, ո՞ւմ կամ ինչի՞ մասին մտածեցիր առաջինը, ի՞նչն ուժ տվեց` հաղթահարելու այդ դժվար ճանապարհը։

-Մտքումս տունս էր միայն:

-Հիմա կա՞ առաջնագիծթե  դա  միայն սոսկ լղոզված բառ է։

-Այո, կա: Պահում են կյանքի գնով։

-Ասում են` ներելու շնորհը տրված է հատկապես այն մարդկանցովքեր ուժեղ են։  Կկարողանա՞ս մի օր ներել բոլոր նրանցովքեր հանդիսացան պատերազմի գլխավոր պատճառը։ Կներե՞ն արդյոք այն հազարավոր հոգիները, որ կռվում էին հանուն և համար։

-Չեմ ների։

-Տուն վերադաձի ճանապարհին ի՞նչ զգացումներ

 ունեիր։

-Այն, որ վերջնական չեմ տուն գալիս, դեռ հետ եմ գնալու: Ինչ-որ բան կիսատ է մնացել…

-Ամեն միլիմետրն այս հողի սրբություն էամեն մի նահատակ սրբացած հոգի, կգա՞ այն օրը, որ կլռեն բոլոր զենքերն ու պատերազմները, որ խաղաղությունը կլինի կապույտոչ թե արյունոտկարմիր։

-Խաղաղություն կլինի միայն այն ժամանակ, երբ հաղթենք ՄԵՆՔ…
Ոչ մի վեհ զգացմունք չկա աշխարհում, քան հաղթանակի բերկրանքը: Մենք հաղթող ազգ ենք, իսկ իմ ժողովուրդը պարտվել չգիտի:

-Եթե քո կյանքի մասին նկարահանվեր որևէ ժանրի ֆիլմ, ի՞նչ վերնագիր կունենար այն։

-Միշտ հավատալ և պայքարել հաղթանակի համար։

Ինչո՞վ էիր զբաղվում հանգստի ժամին:

-Հանգստի ժամին զենքս էի մաքրում, հաճախ էլ գրքեր էի կարդում:

- Ի՞նչ կփոխեիր բանակում:

-Կփոխեի կարևորը, որ պաշտպանվող բանակից անցնեինք հարձակվող բանակի:

-Զորամասից դուրս գալուց ինչ-որ բան ասե՞լ ես քո ընկերներին:

-Այո, ասել եմ իրար հետ կլինեք, էստեղ մենակ դուք իրար ունեք, կյանքի գնով կպահեք պոստերը, ոչ մի բան չտաք, չկոտրվեք ամենակարևորը, չընկճվեք, միշտ իրար հետ եղեք, իրար բռնած ու միշտ պատրաստ եղեք ամեն ինչին, զարգացրեք ձեզ, հասունացեք ինչքան կարող եք, կայացած մարդիկ հետ գնացեք…

-Ի՞նչ է Հայրենասիրությունը քեզ համար։

-Քո կյանքի գնով ապրեցնես ազգդ, երկիրդ, նրա բարեկեցության համար չխնայես ոչինչ: Ցավալի է, որ այսքան եղբայրներ այսօր չկան, զոհվեցին, նկար դարձան: Իսկ ընդհանրապես, թե՛ տանկ խփողները, թե՛ ուղղաթիռ խփողները, թե՛ ավտոմատով կռվողները, բոլորը հերոսներ են:

Ոչինչ այնքան թանկ չէ, որքան հերոսների կյանքը: Նրանք ոսկի են` իրենց փառք ու պատվով:
ՈՍԿԻՆ մեր տղերքն են` պատերազմը հաղթանակած:

anahit ghazakhecyan

Ականջդ բեր՝ ասեմ

Շըշշշշ: Լռի՛ր: Հոգնած-քնած են՝ տեսնո՞ւմ ես:

Այ լսիր՝ երբ որ երազանքդ մեծացնում, դարձնում ես լիարժեք, լցնում հազար գույնով ու հեքիաթով, պիտի գնաս-գաս խփվես երազովդ, օրագրումդ մեծատառ տպատառերով գրես, որ աչքդ ծակի թերթելիս, մեկ-մեկ չդիմանաս ու մեկի ականջին փսփսաս նրա մասին, ձեռքը բռնած մտնես գրախանութ, իրիկունները միասին գնաք տաք պոնչիկներ ուտելու, բարձրաձայն կարդալ չես սիրում, բայց իրա համար ամեն օր մի քանի էջ կարդաս, հետո ծածկես ՝չմրսի, հիվանդանա, տաքությունն էլ՝ կախված եղանակից: Երազանքը հույսի ամենասիրուն կերպարանքն ա: Ականջներիս դեռ մանկուց են ծանոթ խոսքերը՝ հույսը չի մեռնում: Դե, հետն էլ, ուրեմն, երազանքները:

Փոքր ժամանակվա ընկերներիս մեծ մասը ապագա տիեզերագնացներ էին: Դե, թռչելու հետ ես էլ սեր ունեի, այ, տես՝ ամենամեծն է, պատի տակ պառկածը: Էսօրվա պես հիշում եմ մարդկանց զարմացած հայացքները, երբ հարցին՝ ինչ եմ ուզում դառնալ, պատասխանում էի.

-Ռազմական օդաչու:

Չդարձա: Տաք ծածկեցի երազանքիս, թողեցի հանգիստ քնի:

Երազանքներս շնչակտուր, իրար հերթ չտալով, փոխվում էին ամեն գրքից, ֆիլմից, հանդիպումից ու ծանոթությունից հետո: Դրա համար սենյակում ասեղ գցելու տեղ չկա: Մի սենյակ երազ: Սիրուն են, չէ՞:

Ռեմարկից հետո Լիսաբոն գնալն ու ինչ-որ մեկի հետ գիշերը զրուցելը, Էքզյուպերի, որ վերջերս ծանոթացա, կարդալուց հետո համոզվեցի՝ եթե օդաչու դառնայի, հաստատ Փորքիկ Իշխանին կտեսնեի, Փոթերից հետո Հոգվարթսը մի քանի օր հանգիստ չէր տալիս, երբ որ Սիրադեղյան եմ կարդում, խեղճանում եմ, ասում եմ՝ էս ոնց ա գրում ու էլի ինչ-որ բանի մասին երազում:

Փոքր երազանքները սենյակում իրենց մանր ու օտար են զգում: Քնում են ծաղկամանի կողքին, պատուհանգոգի տակ, զարդատուփի մեջ կամ մեծերից մի քիչ ծածկոց գողանալով ՝ մի պատի տակ: Չգիտեն, որ ամենասիրունն իրենք են ու համ-հոտ տվողները: Մեծերին ձգտում ենք, որ իրենց իրականացնենք: Գնանք Փարիզ, որ Արվեստների կամրջով վազենք: Մոսկվայում Վագանկովսկու գերեզմանատուն հասնենք, որ մի փունջ ծաղիկ ու մի ամբողջ սեր թողնենք Եսենինի ու Վիսոցկու մոտ: Ամստերդամում ինձ արվարձաններն են հետաքրքիր, Պրահայում՝ կարմիր տանիքները:

Գիտե՞ս, մեկ-մեկ չարաճճի երեխայի նման մեկնումեկի վրայից քաշում եմ ծածկոցը, մրսում-արթնանում է, քունը կիսատ թողածի պես թարս-թարս նայում, չի հասցնում մի բան ասել, բացատրում եմ.

-Կեսօրն անց է արդեն, ժամանակդ եկավ:

Այ, տեսնո՞ւմ ես պահարանի կողքին պառկածին: Հա-հա, սիրուն սև հոնքերով ու սև խուճուճ մազերովը: Այ նրա մասին… Ականջդ բեր՝ ասեմ:

Հուլիս, 2016 

margarita Khazaryan

ԵՊՀ օրեր մարզերում

Հայաստանի մայր համալսարանը «ԵՊՀ օրեր մարզերում» ծրագիրն էր իրականացնում այս շրջանում։ Նպատակը` աշակերտներին իրազեկելը, մեր համալսարանի ողջ կառուցվածքին ու գործառույթներին ծանոթացնելն ու  մասնագիտական կողմնորոշման հարցում օգնելն էր։ Ես էլ ծրագրի մասնակիցներից էի և մեծ  հպարտությամբ ներկայացնում էի հայ բանասիրության ֆակուլտետը, իսկ տպավորություններով չկիսվել չէի կարող։

Եղա մի քանի քաղաքներում և հիացա շատ աշակերտների՝ մայրենիի նկատմամբ ունեցած հետաքրքրությամբ։ Բայց այդ հետաքրքրության կողքին նաև շատերի կողմից անտարբերություն կար։ Թերևս ամենահաճելի պահերից էր այն, որ մոտենում էին դպրոցի ուսուցիչները և հարցեր տալիս մեր ֆակուլտետի կրթական մակարդակի, կրած փոփոխությունների վերաբերյալ, ուսումնասիրում մեր ցուցադրած գրքերը։ Այդ դպրոցներում, կարծում եմ, հայոց լեզուն և գրականությունը բարձր մակարդակով են ուսուցանվում։ Համենայնդեպս տպավորությունն այդպիսին էր։

Եվ առհասարակ, եթե տվյալ դպրոցի հայոց լեզվի ու գրականության ուսուցիչը իր մասնագիտությամբ հետաքրքրված չէ, եթե չի կարողացել աշակերտների մոտ հետաքրքրություն և սեր առաջացնել ամենաազգապահպան մասնագիտություններից մեկի նկատմամբ, ապա հազիվ թե տվյալ դպրոցի աշակերտներից մեկը մի օր որոշի գալ հայ բանասիրության ֆակուլտետ։ Շատ ուսուցիչներ պարզապես արժեզրկում են այն, ինչի ջատագովը պիտի լինեին։ Ինչո՞ւ։ Հավանաբար այն պատճառով, որ ցածր աշխատավարձ ստացող ուսուցիչ են պարզապես և իրենց ոլորտում որևէ աճ գրանցել չեն կարողացել։ Բայց ես ճանաչում եմ բանասերների, ովքեր երբեք չեն լճանում, միշտ գնում են նոր հնարավորությունների ետևից, և իրենց աշխատանքն էլ տալիս է սպասված պտուղները նաև նյութականի տեսքով։ Ավելի լավ մասնագետ դառնալու, առավել լավ կյանքով ապրելու հնարավորություններ միշտ էլ կան, իսկ ցանկությո՞ւն…

Իհարկե, նոր սերնդի հետաքրքրությունների շրջանակի համար միակ պատասխանատուն ուսուցիչը չէ, և շատ հաճախ նա էլ անզոր է գտնվում։ Բայց արժե՞ հույս ունենալ, որ օրերից մի օր կվերանա բանասիրության նկատմամբ եղած թերահավատությունն ու սխալ ընկալումը։ Այո՛, արժե, որովհետև ես շատ աշակերտների աչքերում տեսա այն կայծը, որը մի օր հրդեհի վերածվելով՝ կփոշիացնի այս անտարբերությունը լավագույն մասնագիտություններից մեկի նկատմամբ։

Ալավերդի քաղաքում մեզ մոտեցան քույր և եղբայր՝ համապատասխանաբար 4-րդ և 2-րդ դասարանի աշակերտներ, որոնք իրենց քաղցր մանկական լեզվով ասացին, որ սիրում են մեր մայրենին և օտար լեզուների նկատմամբ ևս մեծ հետաքրքրություն ունեն։ Արդեն հասցրել են սովորել մի քանի լեզուներ, և մեծ է ցանկությունը՝ այլ լեզուներ ևս սովորելու։ Հենց այս փոքրիկների շնորհիվ է մի օր ամեն ինչ փոխվելու, և դրա համար նրանց կողքին ենք լինելու մենք՝ նրանց ավագ ընկերները, ծնողներն ու ուսուցիչները։
Սիրելի՛ ուսուցիչներ և ծնողներ, հեռո՛ւ և մո՛տ բարեկամներ, ավա՛գ ընկերներ, երեխաներին թևեր տվեք իրենց երազած ուղով գնալու. դա կլինի ճանապարհ դեպի բանասիրություն, տնտեսագիտություն թե փիլիսոփայություն, կարևոր չէ։

Կարևորը` լինի իրենցը, իրենց բնությանը և ցանկություններին համապատասխան։ Ինչ-որ մասնագիտություն մի դարձրեք ժամանակակից և սահմանափակեք երեխայի ընտրության հնարավորությունը։
Բանասիրությունը գիտության լավագույն ճյուղերից մեկն է, և այն չի սահմանափակվում միայն ուսուցչի աշխատանքով։ Գրեթե բոլոր ոլորտներում էլ պահանջվում են բանիմաց ու շնորհալի լեզվաբաններ։ Բայց եթե նույնիսկ միակ հնարավոր աշխատանքը ուսուցչինն է, ապա եկեք ճիշտ գնահատենք այդ աշխատանքի կարևորությունն ու անփոխարինելի դերը սերունդների դաստիարակման գործում։

ani ghulinyan

Ես այսօրն եմ սիրում

Սերունդների միջև ամենամեծ անարդարությունը առաջընթացն է: Չեմ հիշում` ով է ասել, բայց հիշում եմ, որ նրա խոսքին կարելի է հավատալ: Աշխարհի ստեղծման օրից մինչև այսօր փոխվել է քսան հազար սերունդ, բայց որքան էլ մարդիկ զարգացել, միևնույն է, պահպանել են նույն գործող օրինաչափությունը: Ամեն մի նոր սերունդ նոր հրաշքներ է տեսնում, նոր արհավիրքներ, աղետներ ու հենց դրանով էլ ավելի լավն է դառնում իր նախորդներից: Ո՞վ գոնե մեկ անգամ չի մտածել ժամանակի մեքենա ունենալու ու անցյալում ճամփորդելու մասին: Միշտ էլ այդպիսիք կգտնվեն, որովհետև տարածված բան է` չարժևորել ներկան, երազել անցյալը փոխելու մասին: Երևի թե բոլոր ժամանակներում էլ այսպես է եղել: 21-րդ դարի մարդը երազում է ապրել Պիկասոյի ժամանակներում, Պիկասոն` Գոգենի, Գոգենը` գուցե Վերածննդի, դա Վինչին էլ, ո՞վ գիտե, երևի Արիստոտելի: Հետաքրքիր է, բոլորը ցանկանում են այն, ինչը չունեն, իսկ երբ ունենում են, արդեն այլ բան են ցանկանում: Երևի այս պատճառով են պատերազմներ լինում: Պյութագորասն անկասկած իր տրամաբանությամբ ու խելքով ավելի լավն էր, քան այսօրվա երեխաները, բայց նա հո չէ՞ր կարող Skype-ով խոսել Հռոմում գտնվող իր ընկերների հետ, դրա համար նա կիլոմետրեր պետք է անցներ: Եթե Գրուշին բջջային հեռախոս ունենար, Նապոլեոնը զանգով կտեղեկացներ, որ թշնամուն հետապնդելու փոխարեն հետ գա, ու Վաթեռլոոն այլ կերպ կհիշվեր: Զարմանալի է, թե որքան ծիծաղելի մտքեր են գալիս ու գնում, երբ շուրջբոլորդ հեռախոսներ են, համակարգիչներ, իսկ դրանց արանքում դու ու քո պատմական գրքերը: Ես չէի ցանկանա ապրել անցյալում: Ի՞նչ իմաստ կա անցնել մի բանի միջով, որի վերջաբանը գիտես: Դա նման է ֆուտբոլային խաղի հաշիվը իմանալուց հետո խաղը դիտելուն կամ պատմության ամենակարևոր ինտրիգի լուծումը իմանալով գիրք կարդալուն: Մեր նախնիները այնտեղ` վերևում, հնարավոր է` նախանձում են մեզ, որովհետև մենք ավելի շատ բան ենք տեսել, քան իրենք: Դա բնական է, ես էլ իմ դեռ չծնված հաջորդներին եմ նախանձում, որ դեռ ինչե՜ր են տեսնելու…

Apr 28, 2017

Արցախի համը Վանաձորում

Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախի բնակիչներից շատերն են ստիպված եղել լքել Արցախը՝ տարբեր պատճառներով։

Արդեն երրորդ պատերազմը վերապրած Աստղիկ Հարությունյանը իր տղայի՝ 6-ամյա Հայկի հետ դեռ 2022 թվականի ապրիլին է Արցախի Մարտունու շրջանի Մաճկալաշեն գյուղից տեղափոխվել Վանաձոր։ Չնայած գյուղը հայկական վերահսկողության տակ է, այնուամենայնիվ՝ ստրատեգիական բարձունքները թշնամու տիրապետության տակ են։ «Եկել եմ միայն նրա համար, որ որդիս էստեղ ապահով լինի, 2020 թվականի կրակոցները դեռ նրա հիշողության մեջ են»,- ասում է Աստղիկ Հարությունյանը և թախծոտ ժպիտով հիշում Արցախն ու հայրենի գյուղ Մաճկալաշենը։

Արցախից Աստղիկն իր հետ հիշողություններ է բերել և Արցախի համը՝ ժենգյալով հացը։
«Այնտեղ ամեն ինչ ունենք՝ խաղողի և թթենու այգիներ, հողամաս, որում տարբեր բանջարեղեններ էինք աճեցնում և մեծ մասը վաճառում, ցորենի արտեր, որոնց մի մասը հիմա ադրբեջանական թիրախի տակ է։ Իսկ այստեղ՝ Վանաձորում, օրվա հացի գումարն աշխատելու համար Արցախի խորհրդանիշ ժենգյալով հացն եմ թխում և վաճառում»,- պատմում է Աստղիկը։
Հարցին, թե ինչու որոշեց ապրուստի գումարը վաստակել հենց ժենգյալով հաց թխելով՝ Աստղիկը պատասխանում է. «Այդպես մտքերով Արցախ եմ տեղափոխվում, հիշողությունները տանում են մեր տուն…»։

Աստղիկի խոսքով՝ դժվարությունները շատ են, բայց ամեն ինչ ավելի է դժվարանում, երբ արցախցիներին առանձնացնում են հայաստանցիներից: «Նույնիսկ երթուղայինի մեջ եմ հաճախ լսում, թե ինչպես են ասում՝ ղարաբաղցիները, կամ՝ դե նրանք մեզ նման չեն, և նմանատիպ արտահայտություններ։ Ախր, ղարաբաղցիներ կամ վանաձորցիներ չկան, մենք բոլորս հայ ենք, վերջ, կարևորը դա է»։

Մի տարուց ավել է՝ Աստղիկն ապրում է Վանաձորում, բայց Արցախի մասին հիշողությունները միշտ թարմ են. «Իմ կյանքի մեծ մասը ես Արցախում եմ անցկացրել։ Երբ նոր էինք տեղափոխվել Վանաձոր, դեռ հնարավորություն կար թեկուզ կարճ ժամանակով գնալ Արցախ, ամիսը մեկ անգամ գնում էինք, այցելում ծնողներիս, իսկ հիմա՝ բլոկադայի պայմաններում, հնարավոր չէ գնալ. ես և որդիս շատ ենք կարոտում Արցախը»։

Աստղիկը հայրենի գյուղի՝ Մաճկալաշենի կարոտն առնում է ժենգյալով հացի մեջ օգտագործվող մոտ 15-20 տարատեսակ կանաչիների բույրից, որն էլ հենց ժենգյալով հացի համեղ բաղադրատոմսի գաղտնիքն է։

«Ինչպես Արցախում, այնպես էլ այստեղ՝ Վանաձորում, սիրով եմ պատրաստում, հաճախորդներս էլ շատ հավանում են, շատերն ասում են՝ Արցախում փորձել ենք, անգամ այնտեղ պատրաստվածն այսպիսի համ չունի, բայց դե մենք գիտենք, Արցախի հողում աճած կանաչին ուրիշ համ ու հոտ ունի, այն հողի վրա պատրաստած ժենգյալով հացն էլ լրիվ ուրիշ է»։

Աստղիկի պատրաստած ժենգյալով հացերը մատչելի են՝ գինը զգալիորեն տարբերվում է շուկայական գնից։ Իսկ պատրաստման ընթացքը բավականին ժամանակատար է։
«Սկզբում լվանում եմ կանաչին, հետո՝ խմորը հունցում, մինչ խմորը կհասունանա՝ հնարավորինս մանր կտրատում եմ կանաչին, հետո խմորից գնդեր եմ հունցում, բացում գնդերը և կտրատած կանաչին դնում գնդերի մեջ։ Եփում եմ արդեն տաքացված վառարանում»։

Կնձմնձուկ, ճռճռոկ, վարթուկ, պտուտկուն, թրթնջուկ և այլն, սրանք են այն կանաչիները, որոնք յուրահատուկ համ են փոխանցում արցախյան խոհանոցի յուրահատուկ ուտելիքին՝ ժենգյալով հացին։

Աստղիկի խոսքով՝ մի օր անպայման վերադառնալու են Արցախ. «Ես չեմ պատկերացնում, որ երբևէ Արցախը հայտնվի Ադրբեջանի կազմում։ Այդպիսի բան պարզապես հնարավոր չէ։ Վերադառնալու ենք, անպայման… Իսկ իշխանություններին մի բան կասեմ՝ Արցախը հայկական է և միշտ մնալու է հայկական…»։

Արցախի համն ու հոտը և ավանդույթները կշարունակեն տարածվել Հայաստանում և ողջ աշխարհում։ Իսկ արցախահայությունը՝ իրենց տեսակին բնորոշ՝ հայրենիքում թե հայրենիքից հեռու, կապրի և կարարի հանուն Արցախի՝ մի օր նորից վերադառնալու հույսով՝ հայրենի գյուղ, հայրենի տուն…

 

dayana amirkhanyan

Կարևորելով կրթությունը

Կյանքում ամեն բան պետք է կարևորել և բալանսավորել, ամեն ինչ պետք է դիտարկել հավասարապես, քանի որ կյանքը գործողությունների շղթա է, իսկ այդ շղթայում՝ տարբեր տարիքներում, պետք է հաջորդական շղթան լինի այնպես, որ կյանքի ամեն փուլ լինի գեղեցիկ և միևնույն ժամանակ, կարևոր։

Եթե նա լիներ գրքի հեղինակ, ապա վստահաբար կլիներ «Երբեք մենակ մի ճաշեք և նեթվորքինգի այլ կանոններ» գրքի հեղինակը, և Քեյթ Ֆերացու փոխարեն հեղինակի անունը կլիներ Մովսես Մակարյան։ Կրթությունը կարևորելով, և աշխարհի տարբեր ծայրերում ուսանելով, նա արդեն Հայաստանում է իր նորարար գաղափարներով և հայրենիքի զարգացման գործում իր դերը տեսնելով։ 

-Ծննդով Վանաձորից եմ, այնտեղ եմ ծնվել, մեծացել, հաճախել չորրորդ դպրոց, ապա նորաբաց մասնավոր դպրոց, հետո «Էվրիկա» բնագիտա-մաթեմատիկական հատուկ դպրոց, որն էլ կիսատ թողնելով, 14 տարեկանում տեղափոխվեցի Սինգապուր՝ կրթությունս շարունակելու։ Ավագ դպրոցը ավարտել եմ այնտեղ, ուսանելով Միջազգային Բակալավրիատ ունեցող Սինգապուրի ավագ դպրոցներից մեկում  (IB School)։

Առհասարակ և հատկապես Հայաստանում դժվար է պատկերացնել այդ տարիքում արտերկրում կրթություն ստանալը։ Պատճառները տարատեսակ են, և դրանցից ամենակարևորը՝ մենակ չլինելն է։ Մովսեսը իր կրթական ուղին անցել է քրոջ՝ Մարիամի հետ, ով այս պահին բնակվում է Սիդնեյում։ Մարիամը ևս, կրթությունն իր արյան մեջ կրողներից մեկն է, ում համար նույնպես դա հանդիսանում է անհատի և երկրի հիմնաքարը։ 

Ճիշտ է ասված, որ մարդու կենսակերպն ու բնավորությունը դեռ շատ փոքր տարիքից է ձևավորվում։ Բնականաբար դրա վրա ազդում են բազմաթիվ արտաքին գործոններ, բայց այնպիսին, ինչպիսին մենք պետք է լինենք, դեռ գալիս է վաղ տարիքից։ Մովսեսն այս հարցում ևս բացառություն չէ.

-Դեռ շատ փոքր տարիքից միշտ ձգտել եմ ինչ-որ բան անել, նոր գաղափարներ մտածել  և ձեռնարկել ուղիներ դրանք իրագործելու համար։ Վաղ տարիքից թղթի թափոններից փորձում էի նոթատետրեր  պատրաստել։ Թե ինչքանով էին դրանք ստացվում, դա հարցի մյուս կողմն է։ Կարծում եմ, որ այդ տարիքում կարևորն արդեն գաղափարի առաջ գալն էր և ձգտումը ինչ-որ բան անելու։ Փոքր տարիքում շատ հաճախ ծնողներիս հետ մասնակցում էի կարևոր հանդիպումների, որոնք էլ ավելի էին ինձ ոգևորում և դարձնում նպատակասլաց։ Միշտ փորձել եմ ձգտել նորարար բիզնես գաղափարներ ձեռնարկել, որոնք կլինեն չկրկնվող և միևնույն ժամանակ, կարևոր հասարակության համար։

Քույրս միշտ եղել է իմ ճանապարհի կարևոր ուղեկիցը։ Ցանկացած հաստատությունում նա միշտ եղել է առաջինը  և դարձել բոլորիս հպարտության առիթը։

Հաջողությունների և ձեռքերումների մասին խոսելը նա համարում է վաղ, կարծելով, որ դրանք այն են, ինչ պետք է լինի։ Հեռավոր ապագայի համար նպատակներ դնելը շատ կարևոր է, բայց ուղղակիորեն սպասելը նա համարում է ոչ այդքան ճիշտ, կարևոր համարելով՝ հստակ ժամանակում և հստակ վայրում որոշված և իրագործված մտքերը։

-Միշտ ցանկալի է շատ աշխատել, կապեր հաստատել, և բնականաբար երբեք նույն տեղում չլճանալ։ Աշխարհի տարբեր անկյուններում ունեմ ընկերներ, մեծ նեթվորք՝ կապեր, որոնք ամենակարևորն են ցանկացած հարցում, քանի որ միայնակ մարդը մեծ դժվարությամբ կարող է հասնել հաջողության։  

Թիմային աշխատանքը ամեն դեպքում դեռևս թերի է Հայաստանում, չնայած որ դա առավելագույն կարևոր գործիքներից է հաջողության հասնելու համար։ Շնորհիվ միջազգային փորձի, Մովսեսը, ինչպես բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կարևորում են նեթվորքը, հաստատում են, որ առանց դրա փոքր ինչ անհնար է քաոսից դուրս գալ, բանակցել, կամ ունենալ այն բոլոր հմտությունները, որոնք էլ մեզ կօգնեն առաջ շարժվել։

-Հայաստանի այս դժվար շրջանում էլ ավելի կարևոր է մոտիվացված աշխատելը, նոր միջազգային կապեր ստեղծելը, և անել անհնարինը, որ մեր հայրենիքն իր դերն ու տեղը ունենա այս աշխարհում։ Այս տեսանկյունից՝ իր դերն ու տեղն ունենա բիզնես ոլորտում։ Բնականաբար տարբեր մշակույթներում ուսանելը, այդ թվում Սինգապուր, Ավստրալիա, Միացյալ Արաբական Էմիրություններ, Ֆրանսիա, ԱՄՆ, միշտ էլ օգնել են հասկանալ, որ կրթությունը միայն տեսությունները չեն, այն գործնական աշխատանքներն են։

Կրթություն ասվածը նաև մարդկային փոխհարաբերությունների մասին է, որն առաջին հերթին ընդգծում է մարդու վարվելակերպը իր իսկ շրջապատող աշխարհի ու մարդկանց հանդեպ։ Անկեղծությունն ու բարությունը կրթության հիմքը պետք է լինել, որ այն չլինի անտեղի կամ ռոբոտացված, և հենց այս հատկանիշներով օժտված երիտասարդի համար, ոչ միայն կարևոր է կրթությունը կամ աշխատանքը, այլ նաև կարևոր է երկրի համար ամուր հիմքերով ընտանիք ստեղծելը, որն էլ հենց լավագույն գործը կլինի հայրենիքի համար։

-Ինձ համար շատ կարևոր է, որ մարդիկ միմյանց սիրեն ու հարգեն։ Հայաստանում երևի առաջին հերթին դա կփոխեի, որ մարդիկ ավելի շատ սիրեն իրար, շատ օգնեն, և մեկը մյուսին կարեկից և աջակից դառնան, լինեն ավելի բարի, անկեղծ և հանդուրժող։ Իսկ կրթության մեջ ավելի շատ կցանկանայի տեսնել պրակտիկա, որ դպրոցներում և համալսարաններում փորձի վրա հիմնվեր կրթությունը, և ուսանողները ավելի շատ փորձի փոխանակում անեին միմյանց հետ, թեներսից, և թեդրսից։

Պետք է երիտասարդները միշտ մոտիվացած լինել միջազգային կամուրջ դառնալու և սփյուռքի հետ կապը էլ ավելի ամրապնդելու համար։ Իսկ այս գործում Մովսեսն արդեն հաջողել է։

-Այժմ Ավստրալիայում Հայաստանի առևտրաարդյունաբերական պալատի ներկայացուցիչն եմ, իսկ 2019 թվականից՝ Ավստրալիայում հիմնադրված «Հայկական բիզնեսի զարգացման ասոցիացիա»-ի խորհրդի անդամ։ 2022-ին հիմնադրվեց eatn’act ռեստորանների ցանցը, որի համահիմնադիրներից եմ և տնօրենը։ Այն համարվում է նոր սերնդի արագ ռեստորան։ Առաջին անգամ, հենց առաջին փոքրիկ ռեստորանը բացվեց Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանի կողքին։ Սա ունի ավելի մեծ և միջազգային նպատակներ, և կարծում ենք, որ այն ոչ միայն հայերի սիրելի, այլ ամբողջ աշխարհի սիրելի վայրը կամ այլկերպ ասած՝ պահը կդառնան։

Իդեալական ոչինչ չի լինում,  և այն ինչ կառուցվում է` հաշվի առնելով մեր և շրջակա միջավայրի ցանկությունները, կարող են դառնալ ոչ միայն մեր, այլև հայրենիքի հաջողության շարժիչ ուժերը։ Մովսեսի պատմությունը վառ ապացույցն է այն բանի, որ ցանկացած ժամանակում և ցանկացած հասարակության մեջ, կայուն և հնարավորինս անկախ լինելու համար, նախ, առաջինը պետք է ինքնակրթվել, կարևորել կրթությունը, հասկանալ դրա իրական արժեքը, և այս ամենի հետ մեկտեղ բաց չթողնել այն լավագույն պահերը, որոնք կարող են դառնալ մեր անձնական կյանքի, աշխատանքի ու մեր երկրի զարգացման ուղիներից։

-Իմ ամենաառաջին ու մեծ խորհուրդը նա է, որ երբեք պետք չէ դադարել փնտրել, գտնել, նոր գաղափարներ մտածել և իրագործել։ Լավ կլինի, որ երիտասարդները կարևորեն կրթության ոչ միայն թեորիան, այլ կարողանան այն օգտագործել գործնական կյանքում։ Պետք է կապեր հաստատել և երբեք հետ չկանգնել մեր մտքերից։

Տարիներ առաջ, երբ Վանաձորը դարձավ երիտասարդության մայրաքաղաք, շատ երիտասարդներ անվանվեցին Վանաձորի զարկերակներ, և Մովսեսը լինելով քաղաքից հեռու,  ևս այդ զարկերակներից մեկը կարող էր լինել, քանի որ ինքնակրթվելն առաջին հերթին ոչ միայն մեր անձնային աճն է, այլ կայուն և զարգացած երկիր ունենալու հիմքը։

Հույս ունենք, որ շատ երիտասարդներ Մովսեսի պատմությունից անպայման կմոտիվացվեն, էլ ավելի կկարևորեն կրթությունը, և հետ չեն կանգի իրենց գաղափարներից և կանցնեն գործի։