Մենախոսություն խորագրի արխիվներ

Mariam Harutyunyan

Եթե հրաշագործ լինեի

Առավոտյան արթնացա ինչ-որ տարօրինակ մտքերով։ Սուրճի բաժակը ձեռքիս՝ մոտեցա պատուհանին ու գիտունիկի դեմքով սկսեցի զննել տեսարանը։ Իրականում արտասովոր ոչինչ չկար։ Միապաղաղ առավոտներից մեկն էր։ Բայց չէ… Ինչ-որ բան այն չէր։

-Երանի հրաշագործ լինեի,- ասացի ես՝ երեխայական խանդավառությամբ։

Ձայնիս մեջ սենտիմենտալ երանգ նկատեցի։

-Դե վերջացրո՜ւ, արդեն 19 տարեկան ես, ի՞նչ հրաշագործ։

Գրողը տանի, ես մենախոսում եմ։ Ափերովս տրորեցի աչքերս ու նորից պատուհանից դուրս նայեցի։

-Եթե հրաշագործ լինեի, վերջ կտայի այս անիմաստ միապաղաղությանը։

-Միապաղաղությունը մեզ ստիպում է հաշտվել իրականության հետ,- հակադարձեցի ինքս ինձ։

-Իսկ եթե մենք դեմ ենք այս իրականությանը, եթե այս իրականությունը մեզ զոմբիների է վերածում՝ ստիպելով համակերպվել անիմաստ օրենքներին, եթե այս իրականությունը տապալում է մեզ՝ ստիպելով հաշտվել ամեն օր նույն սցենարը տեսնելուն, արդեն հոգնել եմ այդ գրողի տարած նույնից, ամեն օր նույնը, առավոտյան՝ նույնը, կեսօրին՝ նույնը, երեկոյան՝ նույնը, գիշերը… Գիշերը, միայն գիշերն են մեր մտքերը փոխվում, միայն գիշերն ենք մենք կոտրում մեր երևակայության պատնեշը ու պատկերացնում աշխարհը մեր ուզած ձևով։ Ուզում եմ հրաշագործ լինել, որ վերջապես ազատեմ մարդկանց այս անիմաստ միապաղաղությունից։

-Շունչ քաշիր, միևնույնն է, ոչինչ փոխել չես կարող։

Դե հա, ճիշտ է։ Անիմաստ էի ըմբոստանում։ Հանկարծ հայացքս ընկավ իմ սենյակի գրապահարանին։ Վերցրի առաջին պատահած գիրքը (Դոստոևսկու «Ոճիր և պատիժ» գիրքն էր) ու սկսեցի թերթել։ Թերթում էի՝ միաժամանակ մտածելով գլխավոր հերոս Ռասկոլնիկովի մասին։

-Երանի հրաշագործ լինեի ու կարողանայի հանդիպել նրա հետ։ Ու ամեն կերպ նրան հետ կպահեի ծեր կնոջը սպանելու մտքից, ու նա բանտ չէր ընկնի։

Այո՜, իրականում գիրքն ընթերցելիս շատ էի ազդվել այն հատվածից, որտեղ Դոստոևսկին շատ հուզական կերպով նկարագրում էր Ռասկոլնիկովի ապրումներն ու մտքերը բանտում անցկացրած ժամանակ։

-Հիմա ի՞նչ, երազելով ինչ-որ բան կփոխե՞ս։

-Խնդիրը հենց դա է, ես չեմ ուզում համակերպվել այս իրականության հետ, ուզում եմ՝ կյանքը լինի երազների նման, ուզում եմ շունչ տալ իմ սիրելի գրական հերոսներին, ուզում եմ նրանց հետ պահել բոլոր այն սխալներից, որոնք նրանք արել են իրենց գրքային կյանքում։

Գիրքը դրեցի գրապահարանում ու նորից մոտեցա պատուհանին։ Անձրևում էր։ Աչքերս ամուր փակած՝ լսում էի այն արտասովոր «երաժշտությունը», որը լսվում է անձրևելիս։ Անձրևի ձայնը ինձ մի պահ հիպնոսացրել էր։ Չգիտեմ՝ ինչքան ժամանակ էի աչքերս փակ ունկնդրում այդ էսթետիկ երաժշտությունը, որին անվանում էի «Անձրևի ակորդներ», երբ հանկարծ լսվեց դռան ճռռոց։ Դուռը կամաց բացվեց, ու ներս մտավ Օբաման՝ իմ սև կատուն։

-Երևի քաղցած է,- ասացի բարձրաձայն։

Նայում էի նրա կանաչ աչքերին ու փորձում էի կարդալ այնտեղ ապաստանած հայացքի ողջ խորությունը։

-Իսկ եթե հրաշագործ լինեի, կկարողանայի հասկանալ, թե Օբաման ինչ է ուզում ինձ հասկացնել։

Կատվիս կերակրելուց հետո նկատեցի, որ նոր հաղորդագրություն ունեմ։ Վերցրի հեռախոսս ու տեսա․

-Արդեն ժամը 14:30 է, անգլերենի օնլայն դասը հիմա կսկսվի։

Դե հա, վերջապես վերադարձա իրականություն։ Ես ճիշտ էի, մենք պետք է համակերպվենք դրա հետ։ Իրականությունը սթափեցնում է մեզ, երբեմն նաև դասեր է տալիս։ Իսկ հրաշագործությունը միայն հեքիաթներում է հանդիպում։ Կյանքն էլ հեքիաթ չէ, այն մենամարտ է՝ իրական մենամարտ։ Իսկ եթե իրոք հրաշագործ լինեի, ոչինչ էլ չէի փոխի, ես սիրում եմ այս իրականությունը։

Gohar Petrosyan

Մենազրույց

Բա ասում էիր՝ ուժեղ ես: Հըն, հիասթափվեցի՞ր: Լավ չի…
Հիշո՞ւմ ես, երբ մառախուղի մեջ էիր, բայց շարունակում էիր քայլել, մի լույս էիր փնտրում, թե չլիներ էլ՝ ներսիդ լույսով կքայլեիր: Ականջներդ արդեն սկսել էին ցավել մարդկանց «Չե՛ս կարող»-ներից: Թքած ունեիր: Դե, ոչինչ չկար, որ վեր-վեր թռչեիր, բայց ամեն գիշեր քնելուց առաջ հասցնում էիր ժամերով սուզվել մտքերիդ մեջ ու ամենակարող դառնալ: Սպասում էիր, որ լույսը բացվեր՝ մի լավ բան անեիր, մի լավ գործ առաջ գցեիր, մի բան ավել կարդայիր-գրեիր: Ժամերով կկարդայիր ու չէիր ասի՝ հերիք է: Ալարե՞լ. ծիծաղդ գալիս էր այդ մասին անգամ մտածելուց: Թե մի օր գային ու ասեին, որ բարեկամիդ բարեկամը գրածներդ կարդացել ու հավանել է՝ վե՜րջ, մի ուրախություն, մի խինդ, մի մոտիվացիա:
Միշտ լույսի հույսը մեջդ էիր պահում ու թքած, թե խավարի մեջ չէիր խեղդվում: Մարդիկ չարախոսում էին, իսկ դու մտածում. «Գուցե ինչ-որ բան այն չե՞մ արել»: Ամեն ինչ անում էիր, որ օրդ հարթ անցներ՝ առանց խնդրի, ինչքան էլ որ քեզնից կախված չէր: Եթե գիշերը հանգիստ խղճով էիր քնում՝ երանություն էր: Մի նոր ցավի առաջ կանգնելուց էլ ասում էիր՝ «Ոչինչ, նոր բան սովորեցի»: Մի գրքում կարդացել էիր, որ թախծոտ աչքերն ամենագեղեցիկն են, կրկին նոր հույս էր մեջդ ի հայտ եկել. գոնե  աչքերդ գեղեցիկ կլինեին: Գիտես… Կարոտում եմ քեզ: Թե կարողանայի հետ գնալ անցյալ ու կանգնել քո առաջ՝ մի լա՜վ կգրկեի քեզ:
Բա մտածում էիր՝ ուժեղ ես, չես հիասթափվի երազանքներիցդ:
Հա, նոր հիշեցի. մեկը մի առիթով մաղթել էր, որ չհասնեիր երազանքներիդ: Ծիծաղո՞ւմ էիր: Դե նստի՛ր ու լացիր ներսիդ դատարկության հետ, չէ՞ որ թախծոտ աչքերն ամենագեղեցիկն են:
Շատ ես փոխվել: Ո՞ւր կորավ մեջիդ կրակը, մոտիվացիադ, հիմա էլ հո շատ հիմքեր ունես վեր-վեր թռչելու: Բա ինչի՞ չես թռչում: Հիասթափվե՞լ ես: Արի ու անկեղծացիր, ձեռքդ դիր խղճիդ ու ասա, որ հիասթափվել ես (ոնց որ ասում են՝ «պրիզնատ արի»): Դե հիմա ասա, թե ինչի ես հիասթափվել: Շա՞տ ես կորցրել, դժվարությունները անպակա՞ս են, մեջիդ լո՞ւյսը դուրս եկավ ու լուսավորեց ճանապարհդ: Է՜հ, թող ճանապարհդ մութ լիներ, բայց գոնե լույսդ մեջդ մնար: Ինչի մասին երազում էիր երեկ, այսօր ապրում ես դրանում: Դե բա ինչո՞ւ ես տխուր:
Դու հիասթափվեցիր բոլորից, անցյալից, ներկայից ու ապագայի անունն անգամ լսել չես ուզում: Հիասթափվել ես իրականությունից, մեջիդ դատարկությունից, դատարկությունդ լցնել ցանկացողներից: Դու հիասթափվել ես անգամ երազանքներիցդ: Վախենո՞ւմ ես այդ փաստը ընդունելուց: Մի՛ վախեցիր, դու դժվարություններից չես վախեցել, ուր մնաց թե փաստեր ընդունելուց վախենաս: Ոչինչ, որ հիասթափվել ես բոլորից, բայց խնդրում եմ՝ չհիասթափվես ինձնից: Բոլոր գնացողներից մնացողը ես եմ, վերջ ի վերջո՝ մեջիդ լույսը: Եվ հիշիր՝ քեզ գեղեցիկ աչքեր պետք չեն:

Mariam Harutyunyan

Մենախոսություն

-Գիտե՞ս՝ կյանքը մենամարտ է։

-Չէ, մենամարտ չի, կյանքը շախմատ է։

-Շախմա՞տ։ Բայց արդյոք շախմատն էլ հենց մենամարտ չէ։

-Երևի…

Ու ես հասկացա, որ կրկին մենախոսության մեջ եմ։

-Մենք ամենքս ապրում ենք մեր ստեղծած իրականության մեջ, ամեն օր, ամեն ժամ մենամարտում ենք հանուն իրականության։ Մենք պայքարում ենք ընդդեմ․․․

-Պայքա՞ր, ինչ սիրուն բառ ես գտել։ Իսկ ի՞նչ է այդ պայքարը, էլի՞ մենամարտ։

Ինքս ինձ շատ բարդ հարց տվեցի։

-Պայքարի տարբեր դրսևորումներ կան՝ պայքար ընդդեմ սովի, ընդդեմ անհանդուրժողականության, ընդդեմ արգելքների, ընդդեմ անարդարության։ Բայց գիտե՞ս՝ որն է պայքարի ամենասարսափելի դրսևորումը։

-Ո՞րը։

-Պայքար ընդդեմ պայքարի։

-Ի՞նչ։ Պայքար ընդդեմ պայքարի՞։

Հանկարծ լսվեց շրխկոցի ձայն ու հասկացա, որ բաժակս ընկել է և կոտրվել։

-Ափսո՜ս, իմ ամենասիրելի բաժակն էր։

-Հիշո՞ւմ ես Վիկտոր Հյուգոյի ամենահայտնի խոսքերից մեկը։

-Բա ոնց, Հյուգոն իմ ամենասիրելի գրողն է ՝«Ամենասարսափելին պայքարն է ընդդեմ սեփական բանականության»։

Այս անգամ էլ «սթափվեցի» ավտոմեքենաների բարձր ազդանշանի ձայնից և արագ մոտեցա պատուհանին։ Այդ ի՜նչ տեսարան էր։ Երկու ավտոմեքենա բախվել էին իրար և վթար էր առաջացել։ Վարորդները պայքարում էին, թե իրենցից ով է մեղավորը։ Վեճը ավարտվեց ապահովագրության աշխատակիցների գալով։ Մի քանի րոպե հետո աղմուկը վերացավ ու ես նորից մնացի միայնակ իմ մտքերի ու լռության հետ։

-Դու հասկացա՞ր, թե սա ինչ պայքար էր։

-Դե, երևի հանուն արդարության։

-Ոչ։ Հանուն ոչնչի։

-Ոչնչի՞։ Դա անիմաստ պայքար է։

-Անիմաստություն չկա, իմաստ ասվածը յուրաքանչյուրիս մոտ տարբեր կերպ է ընկալվում։ Օրինակ՝ մեկի համար իմաստը ինստագրամում լայքեր հավաքելն է, մյուսի համար երջանիկ ակնթարթները, մեկ ուրիշի՝ սիրած մասնագիտությամբ աշխատելը։

-Ինչքա՜ն տարբեր են մարդիկ։

-Հիմա համոզվեցի՞ր , որ կյանքը իրոք մենամարտ է։

-Հասկացա, բայց արի վերջ տանք այս փիլիսոփայական մենախոսությանը։

-Վերջ…

Լուսանկարը` Զարինե Կիրակոսյանի

Կյանքի մեկ րոպե. Անմահները

-Ափսոս, որ չեք կարող ծանոթանալ իմ ընկերոջ հետ: Հոյակապ տղա էր, բոլորը նրան շատ սիրում էին: Գիտե՞ք, այդպիսի մարդիկ կան, որ թշնամիներ չեն ունենում: Այսինքն` ոչ թե չեն ունենում, որովհետև խեղճ են, կամ ոչ մեկի չեն հետաքրքրում, այլ ուղղակի բոլորը նրանց հավանում են և ուզում են այդպիսի ընկեր ունենալ: Նա էլ հենց այդպիսի մարդկանցից էր. բոլորի հետ կարող էր ընդհանուր լեզու գտնել:

Եթե ես ինչ-որ դժվար իրավիճակում էի հայտնվում, կամ ուղղակի ուզում էի ինչ-որ մի բանով մեկի հետ կիսվել, միշտ նրա հետ էի զրուցում: Դե, գիտեք էլի, բաներ կան, որ ծնողներին չես պատմի: Այսինքն` հիմնականում ծնողներին աշխատում ես ոչինչ էլ չպատմել, ճիշտ չե՞մ ասում: Այդ դեպքերում գնում էի ընկերոջս մոտ: Նա շատ յուրահատուկ բնավորություն ուներ. նույնիսկ եթե ինչ-որ բան լավ չէր հասկանում, միևնույն է, կարողանում էր շատ օգտակար խորհուրդ տալ, կամ այնպես ոգևորել, որ հասկանում էիր` քեզ տանջող խնդիրը դատարկ բան է:

Հետո` խաղերից էր շատ լավ գլուխ հանում: Համակարգչային խաղերից նկատի ունեմ: Մեր քաղաքում դա միակ հետաքրքիր զբաղմունքն է, ուրիշ անելու շատ բան չունենք: Միասին ժամերով կարող էինք խաղալ, նա համարյա միշտ հաղթում էր: Եթե ինչ-որ դժվար մակարդակի էի հասնում ու չէի կարողանում խաղալ, միշտ նրան էի կանչում օգնության: Որ հարցնում էի` ինչպես ես այդքան լավ խաղում, որ մեզ չեն սպանում, միշտ ասում էր` որովհետև մենք անմահ ենք:

Ես նրա գերեզմանին հաճախ եմ այցելում: Նայեք, փոշին նոր է մաքրած: Երևի իր մայրն է եկել առավոտյան: Նա ամեն օր գալիս է այստեղ, ես աշխատում եմ ուշ ժամերի գալ: Ամաչում եմ նրանից, որ տեսնում եմ` չգիտեմ, թե ինչ ասեմ:

Երբ կռիվները սկսվեցին, ես վստահ էի, որ մեզ հետ ոչինչ չի լինի: Վստահ էի, որովհետև դրանք մեր հարևաններն էին: Պատկերացրեք` ձեր կողքի տանն ապրող մարդիկ մի օր գան ու հարձակվեն ձեզ վրա: Հիշում եմ` քեռիս եկել` համոզում էր, որ փախնենք: Փախեք այստեղից, փախեք, ասում էր: Բայց չփախանք: Ընկերոջս ընտանիքն էլ չփախավ: Ո՞ւր փախնեինք, ամբողջ կյանքում այստեղ ենք ապրել:

Սկզբում շատ էի ուզում վրեժ լուծել: Ուղղակի մեռնում էի, ուրիշ բանի մասին չէի կարող մտածել: Գիտեի, որ ինձ էլ կսպանեն, բայց դա ինձ շատ չէր հետաքրքրում: Բայց հետո հասկացա, որ այդ ամեն ինչը հիմարություն է:

Ի՞նչ ծաղիկներ: Մենք ծաղիկներ չենք դնում գերեզմանին: Դուք քրիստոնյա՞ եք: Տեսնո՞ւմ եք, այդ պատճառով էլ չգիտեք: Մահմեդականները գերեզմաններին ոչինչ չեն դնում: Նայեք շուրջը, գերեզմաններից ոչ մեկի վրա ծաղիկ չկա: Մեր շիրմաքարերին նկարներ էլ չկան: Միայն անունն է գրած, ու վերջ: Մարդիկ գալիս են այստեղ, աղոթում ու գնում են: Մենք մարդկանց մեր մտքում ենք պահում, ոչ թե նկարներում ու ծաղիկներում: Միայն սա եմ բերել ծրարով` մեր սիրած խաղն էր: Բայց շիրմաքարի վրա չեմ դնի, այս քարին կդնեմ: Մտածեցի` բերեմ, թողնեմ իր մոտ: Չգիտեմ` ինչի համար, ուղղակի, էլի: Ես մի հատ էլ ունեմ, թող այս մեկն էլ այստեղ մնա: Բացի այդ` ես ուզում եմ գնալ Ամերիկա` սովորելու, իսկ այնտեղ խաղեր շատ կլինեն: Ամերիկայում եղե՞լ եք: Իսկ ես մեր քաղաքից բացի ուրիշ տեղ դեռ չեմ եղել: Բայց անպայման կգնամ սովորելու, եղբայրս խոստացել է, որ կօգնի: Սցենարիստ պետք է դառնամ: Ու կդառնամ, դա դժվար չէ, ես արդեն մի քանի սցենար ունեմ գրած: Կսովորեմ ու կդառնամ հայտնի սցենարիստ, Հոլիվուդում կաշխատեմ: Դա խաղի պես է` անընդհատ փորձում ես, մինչև ստացվի, ու կարևոր չէ, թե քանի անգամ քեզ կսպանեն, չէ՞: Որովհետև մենք անմահ ենք:

 

Խոջիագբար, 17 տարեկան: Ղրղզստանի Օշ քաղաքում տեղի ունեցած միջէթնիկ բախումների ժամանակ այրել են մտերիմ ընկերոջն ու սպանել են բազմաթիվ ազգակիցների:

valentina

Վաչոն՝ որպես հավաքական կերպար

-Ուղղակի ինքը ուրիշ ա։ Ինքը Վաչոյի պես չի։

-Վաչոն ո՞վ ա։

-Վաչոն իմ բոլոր սերերի հավաքական կերպարն ա։

-Հա, բայց ինչի՞ Վաչո։

-Որովհետև բոլորն էլ Վաչո են՝ անդուր, հիմար ու տգետ։ Էդքանը։

-Չեմ հասկանում։

-Ես էլ, բայց ինքը ուրիշ ա։

Սկսում ես հետաքրքրվել ֆուտբոլով, անգիր ես անում Ռեալ Մադրիդ թիմում խաղացող բոլոր ֆուտբոլիստների անունները (11 թե 13, թե գրողի տարած 14 հոգու անուններ), տարբերում ես անկյունայինը շրջանայինից (թե՞ ֆուտբոլում շրջանային չկա), ինքդ քեզ հաղթահարում ես էն փաստի համար, որ միայն ռադիատորն է եռում ու վերջապես սովորում ես, որ ձվածեղ սարքելու համար սկզբից ձեթն են լցնում, ոչ թե ձուն։ Խոսքով չես կծում, որ մերսեդես է սիրում, անգամ սկսում ես մեկ-մեկ քո սիրելի «բեմվե» մակնիշի մեքենայի թերությունները նշել, սկսում ես թարգել ճուտիկ, պոնչ ու ապուշ ասելու ջիգյարով սովորությունդ, որովհետև մտածում ես, որ հաջորդ անգամ նրա ժայթքելուց ճակատագրական «լավ»-եր կլինեն, կազմում ես հատուկ գրաֆիկ, որ չաղանաս։ Չաղանաս տեղը տեղին՝ սալիկներով ու թշիկներով։ Բայց ինքը էլի քո նամակին չի սպասում կամ քեզ չի հավանում, սատանի ականջը չկանչի՝ գուցե ուրիշին է հավանում։

Հպարտանում ես ինքդ քո մեջ, որ շատ խելացի ու «քյարթ» չի, ու դիմանում ես, որ ամեն անգամ պոնչո չանես էդքան լավը լինելու համար (բայց տեսնես՝ թմբը՞լ ա, թե՞ չէ), փորձում ես հանդուրժել իր յուրաքանչյուր «ֆազոտման» պրոցես (էս ինչ բառ էր, բայց «ջղայնացած» չէր սազի)՝ աղջկական դոմինանտությունը կոծկելով երեխայական հայացքների մեջ։ Ականջի հետև ես գցում էն փաստը, որ մագնիսի նույն բևեռները իրար չեն ձգում, այլ վանում են։

Քեզ լուրջ ես պահում, որ չմտածի, թե տարօրինակ ես։ Ու հասկանում ես, որ էդ քո ու ուրիշը դառնալու պայքարում հաղթում է քո եսը, որովհետև քոնը չի ո՛չ Մերսեդեսի մարտկոցը, ո՛չ Ռոնալդուի գնդակները, ո՛չ տնային պայմաններում պատրաստված լեչոյի տիրուհու կերպարը, ոչ էլ պոնչ չասելու (չ)հակումները, որովհետև դու ուզում ես լինել դու` քո պրակտիկ բոթասներով, խայթելու սովորությամբ, անիմաստ անեկդոտների պաշարով ու հա, հավերժական նիհար լինելու տոմսով։

Ու հա, հետո ի՞նչ, որ Վաչոյին նման չի։ Կամ էլ, եսիմ։ Կարևորն՝ ուրիշ ա։

Ոգեշնչման աղբյուր՝ Սյունե Սևադա

կյանքի մեկ րոպե

Կյանքի մեկ րոպե. Շրջվիր ու գնա

-Այո, ես շատ ընկերուհիներ եմ ունեցել: Ձեզ կոնկրետ թի՞վն է հետաքրքրում: Չեմ հիշում: Բացի այդ` ի՞նչ կարևոր է: Գիտե՞ք, մի ժամանակ որոշեցի, որ էլ չեմ հանդիպելու աղջիկների հետ. մտածեցի` չարժե իզուր վտանգի տակ դնել նրանց: Երկար ժամանակ խուսափում էի բոլոր շփումներից: Նույնիսկ երբ մի աղջկա շատ հավանում էի, մեր դասարանից էր: Բայց էլի ոչինչ չարեցի: Վախեցա: Շատերը մտածում էին, թե ես մի քիչ խելապակաս եմ, որովհետև ոչ ոքի հետ նույնիսկ չէի զրուցում:

Պետք է ասեմ, դուք էլ, երևի, նկատեցիք. բնավորությամբ ես ամաչկոտ չեմ: Նույնիսկ հակառակը: Ես հասկանում եմ, երբ իմ տարեկիցներն ամաչում են շփվել աղջիկների հետ, կամ փորձել ծանոթանալ նրանց հետ: Բայց ես չեմ ամաչում: Ինձ համար դա դժվար չէ: Ես կարող եմ հանգիստ ծանոթանալ ցանկացած աղջկա հետ: Տարիքն էլ առանձնապես կապ չունի: Ուզո՞ւմ եք` կարող եմ ծանոթանալ հյուրանոցի այն աշխատողի հետ: Ճիշտ եք ասում, դրա ժամանակը չի հիմա: Այսինքն` ես պարզապես օրինակի համար էի ասում, հո չէ՞ի գնալու իսկապես ծանոթանայի:

Տարօրինակ զգացում է` գիտակցված հեռու մնալ աղջիկներից: Չամաչել, չխորշել, այլ ուղղակի հեռու մնալ` անհասկանալի պատճառով: Շատերին հավանում էի, շատերն ինձ էին հավանում և չէին թաքցնում: Բայց ես նույնիսկ չէի փորձում ծանոթանալ նրանց հետ, որովհետև խուսափում էի հարաբերություններից:

Այդպես երկար ժամանակ անցավ, հետո հասկացա` անիմաստ է: Ինչո՞ւ ես պետք է մյուսներից հետ լինեմ: Ինձ, ի՞նչ է, չի կարելի նույնպես լիարժեք մարդու պես ապրել:

Չէ, հիմա ընկերուհի չունեմ: Սովորաբար, երբ աղջիկները ճշմարտությունն իմանում են իմ մասին, էլ չեն ուզում շարունակել ընկերություն անել: Շատերը նույնիսկ կռվում են, մեղադրում են ինձ:

Մի օր հասկացա, որ էլ չեմ կարողանում սիրահարվել: Գիտե՞ք, ասես ենթագիտակցորեն վախենամ կապվելուց, որովհետև գիտեմ, որ ինձ հետ ոչ ոք երկար չի մնա: Միտքս կարծես անկախ ինձնից թույլ չի տալիս, որ լուրջ վերաբերվեմ հարաբերություններին:

Շատ լավ հիշում եմ` մի անգամ քայլում էի փողոցով, ու սրճարանում իր ընկերուհիների հետ մի աղջիկ էր նստած: Այնքան գեղեցիկ էր, որ կանգ առա ու էշի պես նրան էի նայում: Նա կողքով էր նստած ու չէր տեսնում ինձ: Իսկ ես կանգնել ու նայում էի, մտքովս հազար ու մի սցենարներ էին անցնում, թե ինչպես կծանոթանամ նրա հետ: Չգիտեմ` ինչպես բացատրեմ, բայց երբ փողոցում մեկին տեսնում ես, ու հանկարծ պատկերացնում ես, որ դուք արդեն ամուսնացած եք և նույնիսկ երեխաներ ունեք: Այ, հենց այդպես պատկերացրի: Մտածում էի, թե ինչպես իրար հետ կսկսենք հանդիպել, ինչպես ես անհանգիստ կսպասեմ նրան ժամադրությունների ժամանակ, ինչպես մի օր ամուսնության առաջարկ կանեմ, ինչպես մենք կմեկնենք ճամփորդության: Երեխաներ կունենանք, հետո` թոռներ:

Լինում է, չէ՞, այդպես: Հաստատ գիտեմ, բոլորն էլ թեկուզ մի պահ այդպես պատկերացնում են:

Ես նայեցի, նայեցի: Ամեն տղա իմ փոխարեն այդ պահին ծանոթանալու գոնե մի փորձ կաներ: Թեկուզ չնչին մի բան: Իսկ ես շրջվեցի ու գնացի: Ու ամբողջ կյանքում էլ պիտի շրջվեմ ու գնամ:

Դենիս, 17 տարեկան, վարակված է ՄԻԱՎ-ով:

Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի

Կյանքի մեկ րոպե. Մեզ մոտ լաց չեն լինում

-Կլինի՞ ես ֆիլմ չնկարեմ: Դե, չեմ ուզում: Ինձ չէին ասել, որ այստեղ ֆիլմեր պետք է նկարահանենք: Ես չգիտեմ` ինչի մասին նկարել: Ախր, ի՞նչ պատմեմ իմ մասին: Ո՞ւմ է հետաքրքիր: Հավես չունեմ:

Իմ մասին պատմելու բան էլ առանձնապես չկա: Ապրում եմ, ինչպես բոլորը: Այո, մանկատանն եմ ապրում, դա՞ էիք ուզում իմանալ: Իմ ծնողնե՞րը: Չգիտեմ, թե ուր են: Իրենց հարցրեք, եթե տեսնեք: Ինձ շատ չի հետաքրքրում, թե որտեղ են:

Ի՞նչ եք ուզում, որ պատմեմ մանկատնից: Ձեզ դա հետաքրքի՞ր է: Սովորական բան է, էլի: Բան չկա պատմելու: Ինչքան ինձ հիշում եմ` այնտեղ եմ ապրում: Դե, ովքե՞ր պիտի ապրեն այնտեղ, ձեր կարծիքով: Փողոցից հավաքած երեխաներ են: Մի մասին շատ փոքր տարիքում գտել են մանկատան շեմին թողած: Դա նրանք են, ում բախտը բերել է: Շատերին գտնում են աղբանոցներում թողած: Մի մասի ծնողներն են մահացել, խնամակալներ էլ չեն հայտնվել: Կան այնպիսիք, որ երկար ժամանակ փողոցներում են ապրել, մինչև նրանց վերջապես չեն գտել: Դա՞ էիք ուզում իմանալ:

Սովորական կյանք է, էլի: Մեծերին ավելի լավ է` տասնվեց-տասնյոթ տարեկաններին: Նրանց մեջ մի խումբ կա, իրենք գլխավորներն են: Եթե մյուսների մեջ վեճեր կամ կռիվներ են լինում, իրենք են որոշում, թե ով է ճիշտ, ով` սխալ, ու պարզում են մեղավորին: Մեղավորն էլ ստանում է իր պատիժը: Մեծերն էլ միշտ ավելի շատ ուտելիք են ստանում: Այդպես է ընդունված: Եթե ուզենան` կարող են որևէ մեկից վերցնել նրա օրվա բաժինը, ու ոչ ոք իրավունք չունի բողոքել: Եթե հանկարծ այդ մասին ասես մանկատան ղեկավարներին, մեծերը գլուխդ կպոկեն:

Չեմ հասկանում, ինչի՞ եմ այս ամենը ձեզ պատմում: Կլինի՞ ես գնամ: Հոգնեցի: Ի՞նչ եք ուզում, որ ասեմ: Որտեղի՞ց գիտեք, որ ես ամենակռվարարն եմ: Ես կռվարար չեմ: Հա, ես չեմ թողնում, որ իմ ուտելիքը վերցնեն, ի՞նչ կա դրա մեջ: Առանց այն էլ քիչ է: Մի անգամ փորձեցին վերցնել: Ես էլ սկուտեղով խփեցի վերցնողի երեսին: Ես չէի ուզում ուժեղ խփել, բայց շատ բարկացած էի: Ուշաթափվեց, քիթը կոտրվել էր: Այսինքն` ես համոզված եմ, որ ձևացնում էր: Դաստիարակները թույլ չտվեցին, որ ճաշս ուտեմ, ուղարկեցին պատժի սենյակ: Գիշերը, երբ գնացի ննջարան, ինձ արդեն սպասում էին: Առանց ինձ արդեն դատ էին արել: Ներս մտա ու ոչինչ չհասցրի անել:

Երբ հիվանդանոցից հետ եկա, իմացա, որ տղաներից երկուսն արդեն ոստիկանությունում հաշվառման մեջ են: Պարզվում է` եթե մեռնեի, նրանց բանտ էին տանելու:

Ես արդեն ուզում եմ գնալ, կլինի՞: Դե, էլ ի՞նչ պատմեմ: Կռիվներ միշտ էլ լինում են, բայց ինձնից այլևս չեն փորձել ուտելիք վերցնել: Բայց կռիվների առիթներ առանց այն էլ շատ են: Քնելու տեղի համար, հագուստի համար, ամեն ինչի համար: Սովորական է, էլի, ինչպես ամեն տեղ: Սովորական դպրոցներում այդպես չէ՞:

Միակ լավ բանն այն է, որ կողքի բոլոր թաղամասերում մեզանից վախենում են և փորձում են գործ չունենալ: Ասում են` մանկատան ապրողները ոչնչից չեն վախենում: Որովհետև կորցնելու բան չունեն: Մի անգամ բակերից մեկում Սերգեյի վրա խմբով հարձակվել էին, որովհետև ինչ-որ տղաների դուր չէր եկել, թե ինչպես է նա իրենց նայում: Սերգե՞յը: Ընկերս է: Չգիտեին, որ մեզ մոտից է: Սերգեյն էլ նրանց առաջնորդի քիթը կծել էր: Ի՞նչը ինչպես: Կծել էր, էլի: Հետո վիրահատել էին, որ հետ կպցնեն: Սերգեյը մի քիչ տարօրինակ է, չի խոսում ընդհանրապես: Բայց լավ տղա է: Իմ ընկերն է:

Իսկ եթե խմբով ենք լինում, ընդհանրապես բոլորը փորձում են բակերում չմնալ: Մտածում են` կուտենք իրենց:

Սովորական կյանք է, էլի: Ի՞նչ ծնողներ: Դե, ասացի, էլի, ես իրենց չեմ տեսել ու չեմ ճանաչել: Գիտե՞ք ինչ: Մեզ մոտ որ շատ փոքր երեխաներ են բերում, նրանք սկզբում լաց են լինում, գիշերներն անընդհատ զարթնում են ու մորն են կանչում: Բայց ժամանակի ընթացքում դա անցնում է: Ու էլ չեն կանչում:

Մենք ոչ մեկին չենք սպասում: Ու ծնողներիս եթե տեսնեք, ասեք` աչքիս չերևան: Ես երբեք չեմ սպասել նրանց ու գիշերները լաց չեմ եղել: Մեզ մոտ լաց չեն լինում:

Վլադիմիր, 13 տարեկան: Ամբողջ կյանքում ապրել է մանկատանը:

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

Դեմագոգիա

Ընդհանրապես նկատել եմ, որ մարդկանց խիստ վիրավորում է «դեմագոգ» բառը: Երբ որևէ մեկին հանկարծ ասում ես «Կներեք, բայց դա դեմագոգիա է», կամ ուղղակի «Կարծում եմ` դուք դեմագոգ եք», ձեր զրուցակիցը, որպես կանոն, ցնցվում է, բռնում է սիրտը, ծամածռում դեմքը, իսկ ձեր շուրջը կանգնած մարդիկ ակամայից բացում են ծնոտները, ասես դուք հենց նոր բարձր ու գռեհիկ հայհոյանք պայթեցրիք օդում: Զրուցակիցը խորը զզվանքով նայում է ձեզ` «Ախ, ահա թե ինչ…»,- ասում են նրա աչքերը, իսկ մյուս ներկաները սկսում են փսփսալ. «Լսա՞ր, հենց էրեսին էլ ասեց, է…», «Հա, հա, չեմ էլ ուզում սկի կրկնեմ ինչ ասեց…», «Վա-այ, ինչ ամոթ ա…», «Բայց ինչի՞ հենց դեմագոգ, ախր, նորմալ մարդ ա, շատ ինտելիգենտ ընտանիքից…», «Տո դեմագոգը հենց ինքն ա, որ կա, էղա՞վ», «Հեչ չէի սպասում իրանից, ինչ անաղուհաց մարդիկ կան բայց, հայեցի մի կաթիլ բան չկա մեջները…», և այլն:

Տարիներ շարունակ լռելյալն ականատես եմ լինում այս տարօրինակ մոլորությանը, երբ «դեմագոգ» բառի պատճառով մարդիկ նեղանում են իրարից, նետվում պատուհաններից, պատերազմ հայտարարում կամ ջնջում իրար ֆեյսբուքից: Վերջապես մտածեցի, որ կարելի է փորձել վերջ տալ այդ լպիրշ ու գարշելի դեմագոգիային:

Այո, այս բառը այնքան էլ դրական նշանակություն չունի: Դեմագոգիան հռետորական հնարքների, զգացմունքային ֆոն ստեղծելու և սխալական պնդումները որպես տրամաբանական կուռ շղթա ներկայացնելու շնորհիվ ոչ շատ գրագետ կամ ուղղակի անպատրաստ լսարանին մոլորության մեջ գցելու ունակությունն է (ինչին լավ տիրապետում են աշխարհի շատ քաղաքական գործիչներ ու դիվանագետներ), իսկ Հին Հունաստանում «դեմագոգները» այն մասնագետներն էին, որ կարող էին որոշակի վճարի դիմաց պաշտպանել ձեզ դատարանում, նույնիսկ եթե դուք մեղավոր եք (ոչ մի մասնագիտություն չի՞ հիշեցնում), կամ քարոզել որևէ մարդու օգտին հրապարակներում:

Մի քիչ ավելի պարզ լեզվով ասված` դեմագոգները զբաղվում են պոպուլիզմով («Վաայ, պոպուլիզմո՞վ… Ես էլ մտածում էի նորմալ մարդ ա… Ինչ ամոթ ա, ախր, ամուսնացած էլ ա, է, իրեք էրեխա ունի… Գետինը մտնի»): Բայց իրականում, երբ դուք ինչ-որ մեկին դեմագոգ եք անվանում, նա ցնցվում ու խորապես վիրավորված նայում է ձեզ ոչ թե այն պատճառով, որ «Ախ, այդպե՞ս… Ուրեմն դուք կարծում եք, որ ես պոլեմիկայի ու հռետորական հնարքների շնորհիվ մոլորության մեջ եմ գցում համեմատաբար ոչ շատ գրագետ և հանպատրաստից ամբոխի՞ն, ուրեմն, թքեմ ես ձեր երեսին», այլ որովհետև կարծում է, որ դուք իրեն հայհոյեցիք: Չէ որ ոչ ոք չի վիրավորվում, երբ իրեն «փարիսեցի» են անվանում («Վայ, էնքան եմ սիրում Էյֆելյան աշտարակը»), կամ մեղադրում են «սոփեստության» մեջ (նույնիսկ մի քիչ էլ «խունջիկ-լամիշ» են լինում ու հանելուկային ժպտում). իրականում այդ զազրելի դեմագոգները երևի չեն հասկանում այդ բառի իմաստը, քանի որ «սոփեստն» ու «փարիսեցին» շատ ավելի վիրավորական կարելի է համարել:

Թե ինչու է «դեմագոգ» տերմինը ներծծված բացասական լիցքով, հայտնի չէ, բայց կարելի է ենթադրել, որ պատճառը «էգոիստ» բառի հետ համահունչ լինելն է, ինչպես նաև առօրյա հայերենում զգալիորեն վարկաբեկված «դ» ու «գ» տառերի անբարեհունչ հարևանությունը, որն ամենաանմեղ բառին անգամ հաղորդում է որոշակի կծվություն և երկիմաստություն: Փորձեք, օրինակ, փողոցում բղավել «Արա, այ դեմագոգ», կամ «Հլը էս դեմագոգները ոնց են իրանց ավտոն կանգնացրել». արձագանքը պետք է որ բավականին հետաքրքիր ստացվի:

Լեզուն, ինչ խոսք, լի է բազմաթիվ անակնկալներով, բյուրավոր բաշիբոզուկներով, որոնք անբռնազբոս կերպով ի ցույց են դնում իրենց գարշապարները և գոնդոլաները, բայց դա դեռ առիթ չէ վիրավորվելու համար:

Լուսանկարը` Արտյոմ Մամյանի

Կյանքի մեկ րոպե

Նախաբան

Ինչպես խոստացել էի` այս տարվա սկզբից սկսում եմ ևս մի խորագիր, մյուսներից ոչ պակաս հետաքրքիր:

Ինչպես ոմանք, հավանաբար, գիտեն, բացի իմ սիրելի և անկրկնելի ստուդիայի լայնածավալ ու բազմաշերտ աշխատանքները ղեկավարելուց` ես նաև տարվա մեջ մի քանի անգամ Յունիսեֆի և Ամստերդամի մեկ րոպեանոց ֆիլմերի հիմնադրամի պատվերով տարբեր երկրներում դեռահասների համար կինոյի պրակտիկ դասընթացներ եմ անցկացնում, որի արդյունքում մասնակիցներից յուրաքանչյուրը պետք է մեկ րոպեանոց ֆիլմ նկարահանի: Ֆիլմերի հիմքում հիմնականում հենց իրենց կյանքից վերցրած որևէ պատմություն կամ իրավիճակ է դրվում: Բանն այն է, որ դասընթացների մասնակիցները հիմնականում սովորական դեռահասներ չեն. շատ հաճախ նրանք նախկին թմրամոլներ, հարբեցողներ, անչափահաս հանցագործներ, բանտարկյալներ, մանկատներում դաստիարակվածներ, ՁԻԱՀ-ով հիվանդներ, փախստականներ, պատերազմական գոտիներում հայտնված ու այլ լուրջ ու հաճախ անլուծելի խնդիրներով ապրող երեխաներ են, որոնց կյանքը, աշխարհայացքը, մտքերն ու խոսքը խիստ տարբերվում են համեմատաբար հանգիստ ու խաղաղ պայմաններում ապրող իրենց տարեկիցներից:

Դասընթացների առաջին երկու օրը սովորաբար անցնում է նրանցից յուրաքանչյուրի հետ առանձին զրուցելով: Դա մի լուրջ փորձություն է թե իմ, և թե իմ գործընկերների համար: Զարմանալի են թե կյանքի պատմությունները, որ պատմում են մեզ դեռահասները, թե հենց իրենք` պատմողները: Ոմանք տասնչորս-տասնհինգ տարեկանում աչքի են ընկնում այնպիսի հասուն ցինիզմով բոլոր մարդկային արժեքների հանդեպ, որ Նիցշեն նրանց կողքին ծաղիկներ հավաքող աղջնակ է թվում, իսկ երբեմն էլ, ընդհակառակը, լցված են լինում աննկարագրելի կենսուրախությամբ, թեև իրենց իրավիճակում շատ մեծահասակներ վաղուց պատշգամբից ցած նետված կլինեին:

Այս խորագրի յուրաքանչյուր գլխում կփորձեմ առանց փոփոխությունների ներկայացնել ինձ հանդիպած դեռահասների պատմությունները` իրենց իսկ մենախոսության տեսքով:

Հոլիվուդյան ֆիլմերում հաճախ է խոսվում ազատ ընտրության և սեփական ճակատագրի կառուցման մասին: Արդեն համարյա տասը տարի այս աշխատանքով զբաղվելու արդյունքում ես շփվել եմ հարյուրավոր փոքր մարդկանց հետ, որոնց կյանքը կանխորոշված է եղել դեռևս իրենց ծնունդից առաջ, ու թեև նրանցից եզակիները, ատամները կրճտացնելով ու մկանները պատառոտելով, կարողացել են հետ խլել իրենց ղեկը, մեծամասնությանը դա չի հաջողվել ու թերևս երբեք չի հաջողվի: Այդ պատճառով, երբ ձեր կրտսեր եղբայրը կամ քույրը բողոքում են, ասենք, տնային աշխատանքի առատությունից կամ իրենց չսիրած ճաշից, մի քիչ հակամանկավարժական, բայց շատ օգտակար խորհուրդ` վզակոթին: Որ ուշքի գա:

 

Ուրիշ տարբերակ չկա

-Կարո՞ղ եմ մի բան խնդրել: Ես չեմ ուզում, որ իմ ազգանունը գրվի ֆիլմում, դա հնարավո՞ր է: Չէի ուզենա, որ ծանոթներս տեսնեին: Շնորհակալություն:

Ես ծնվել եմ մի քաղաքում, որը ժամանակին կառուցվել է բանտարկյալների կողմից: Այնտեղ սովորական օրենքները չեն գործում. թե մեծերը, և թե փոքրերը պարտավոր են ապրել գողական օրենքներին համաձայն: Խուսափել հնարավոր չէ: Ձեր քաղաքներում երեխաները կարող են ընտրել, թե ինչով են ուզում զբաղվել: Կարող են սովորել, սպորտով զբաղվել, համակարգիչ խաղալ: Ոչ ոք նրանց ոչինչ չի ասի: Մեզ մոտ այդպես չէ: Եթե խմբում չես, ուրեմն զոհ ես: Ամբողջ քաղաքում է այդպես: Կային տղաներ, որ փորձում էին հեռու մնալ այդ գործից, բայց նրանց շատ արագ ճնշում էին. կամ ստիպում էին վճարել, կամ չէին պաշտպանում մյուս խմբերից, երբ պատերազմ էր սկսվում, կամ պարզապես ծեծում էին այնպես, որ ամիսներով պառկում էր հիվանդանոցում: Կախված` թե ում տարածքում էր նա ապրում: Ուրիշ ելք չկար, եթե ուզում ես կենդանի մնալ ու պատիվդ պահել:

Ես մեր խմբի մեջ էի շատ փոքր տարիքից: Առաջին անգամ մարդ կողոպտեցինք, երբ ես տասներկու տարեկան էի: Ուրիշ տարբերակ չկար: Դժվար էր: Խմբում հիմնականում ինձանից մեծ էին` տասնչորս կամ տասնհինգ տարեկան: Նրանց արդեն ուրիշ ոչինչ չէր հետաքրքրում: Հետևում էին փողոցներում, սպասում, որ ինչ-որ մեկը միայնակ տուն վերադառնալիս լիներ, ու վերջ: Հիմնականում զոհերն անմիջապես տալիս էին իրենց ունեցած-չունեցածը: Եթե հրաժարվում էին` մերոնք երկար չէին սպասում: Շատ դաժան էին ծեծում: Դուք, երևի, մտածում եք, թե տասնչորս տարեկանները ինչպես կարող են ծեծել հասուն տղամարդու: Դա այդքան էլ դժվար չէ: Խմբով եթե հարձակվեն` երկու րոպեից առողջ ոսկոր չի մնա:

Փողը հիմնականում շատ արագ ծախսվում էր: Գլխավոր բաժինը տալիս էինք մեծերին, մնացածը բաժանում էինք մեր մեջ, բայց տուն չէինք տանում: Հիմնականում խմիչքի վրա էր ծախսվում: Խմբերի մեջ ընդհանրապես «իմը», «քոնը» չկա: Ամեն ինչ ընդհանուր է: Այսօր քո վերարկուն մյուսին պետք է` կտաս: Վաղը քեզ մի բան կտան, եթե պետք լինի: Եթե ինչ-որ մեկը փորձում էր խուսափել մեկ-երկու անգամ` պատժում էին ագահության համար:

Երկու-երեք տարում ես արդեն վարժվել էի ընդհանուր առմամբ: Դպրոց չէինք գնում, դե, պարզ է: Տներ էինք կողոպտում, բայց այդ դեպքերում նախապես տեղեկացնում էինք մեծերին: Եթե ասում էին` այդ տուն չմտնեք` չէինք կողոպտում: Եթե ամեն ինչ խաղաղ էր` կարելի էր ապրել: Եթե պատերազմ էր սկսվում, այդ ժամանակ արդեն վատ էր: Նման դեպքերում ամեն ինչ որոշում էր այն, թե ինչքան ուժեղ է քո խումբը: Միայնակ ինչ-որ տեղ գնալն ընդհանրապես բացառվում էր. կսպանեին: Կամ ավելի վատ: Այդպես էլ էր լինում: Մեր մոտից մեկը կար, տասնչորս տարեկան էր, համարյա շարժման մեջ չէր, բայց հիմնականում մեր հետ էր: Պատերազմի ժամանակ հիմարի պես գնացել էր ուրիշ թաղամասում ֆուտբոլ խաղալու: Վերադառնալիս այնպես էին ջարդել, որ խելքը լռիվ թռցրել էր: Ասում են` հիմա էլ հազիվ է խոսում: Բախտը բերել էր` դանակով խփել էին, բայց մահացու չէր վնասվել: Ուրիշներին, պատահում էր, փրկել չէր էլ ստացվում:

Հայր չեմ ունեցել: Մորս ինչքան հիշում եմ` լաց էր լինում: Ասում էր` փոքր եղբայրս նույն ճանապարհով է գնալու, երբ մեծանա, ու ես եմ ամեն ինչում մեղավոր: Ես ի՞նչ կարող էի անել:

Շարժումից դուրս գալն անհնար էր: Այսինքն` դե, դուք էլ երևի լավ գիտեք: Եթե ուզում ես հեռանալ` քաղաքից պետք է փախչես: Չնայած` դա էլ չէր օգնում: Մեծերից մեկը` մի քսան տարեկան էր արդեն, փոքր չէր: Սիրահարվել էր կարծեմ: Ընդհանուր փողի բաժնից վերցրել էր ու փախել քաղաքից: Գտան ու մահապատժի ենթարկեցին: Կատարողին հետո դատեցին, բայց դե կարգն այդպես էր:

Մայրս երբ կուրացավ, ես ասես ուշքի եկա: Նա տան միակ աշխատողն էր, ուրիշ տարբերակ չկար, կամ պետք է փախնեինք, կամ էլ սոված էինք մնալու: Տեղափոխվեցինք ուրիշ քաղաք: Ես ոչ մի պարտք չունեի մերոնց հանդեպ, բայց դե: Գիտեք: Դե, վախենում էի:

Հիմա շինարարությունում եմ աշխատում: Եղբայրս դպրոց է գնում: Մորս խոստացել եմ` ամեն ինչ կանեմ, որ նա համալսարան ընդունվի: Ես արդեն չեմ կարող, բայց ինքը կընդունվի: Չեմ թողնի, որ կորչի: Կամ որ ինչ-որ մեկը ձեռք տա: Կսպանեմ:

Կոլյա, 17 տարեկան: Դատվել է կազմակերպված կողոպուտի կասկածանքով, ազատ է արձակվել: Հաշվառման մեջ է: