Նանե Սահակյանի բոլոր հրապարակումները

manana arxiv

Մեդիա «դիետա» երեխաների համար

Այս հոդվածը «Խաբարբզիկ» ամսագրի էջերում հրապարակվել է ինը տարի առաջ: Հետաքրքիր է, ինչ որ բան փոխվե՞լ է: Իսկ դուք ի՞նչ կարծիք ունեք և ինչ կառաջարկեք:

Երբ «Մանանա» կենտրոնից ինձ առաջարկեցին գրել մանկական հեռուստաեթերի մասին, փորձեցի փնտրել մարդկանց, ովքեր մասնագիտացած են մանկական եթերում: Պարզվեց, որ Հայաստանում հատուկ մասնագետներ չկան: Փոխարենը «Մանանայի» գրադարանից վերցրի մի շատ օգտակար գիրք` “The media Diet for Kids”, («Մեդիա դիետա երեխաների համար»), որից էլ օգտվել եմ: Գրքի հեղինակները երկու բրիտանացիներ են, ովքեր մանրամասն հետազոտություններ են իրականացրել «դիետան» կազմելուց առաջ: Զրուցել եմ նաև հոգեբան Խաչատուր Գասպարյանի հետ:

-Էկրանային սովով են տառապում ժամանակակից երեխաները, -ասում են մասնագետները: Նույնը կասեն նաև նրանց ծնողներից շատերը:

«Մեր երեխաները սոսնձված են հեռուստացույցին ու համակարգչին, բակ չեն գնում, գիրք չեն կարդում» և այլն: Որոշ ընտանիքներում մայրիկներն են խիստ, ու հաճախ բղավում են. «Անջատեք այդ հեռուստացույցը վերջապես», այլ ընտանիքներում էլ հայրիկները: Պատասխանը բոլոր դեպքերում նույնն է. «Լավ էլի, մամ, մի քիչ էլ խաղամ» կամ «Լավ էլի, մամ, մի քիչ էլ նայեմ»: Այլ երկրների մասին գրել չենք կարող, բայց Հայաստանում կա մի առանձնահատկություն. հաճախ երեխաների սիրելի հեռուսատասերիալները նաև ծնողների սիրած հեռուստասերիալներն են, օրինակ որոշ հեռուստասերիալներ ողջ ընտանիքն է սիրով նայում, կան նույն ֆիլմը, հաղորդումը: Ողջ ընտանիքով, դասարանով ու բարեկամներով էլ սկսում են մեջբերել ծիծաղելի հատվածներն ու ուրախանալ: Չէ որ սերիալը համ հայերեն է, (երեխաների համար թարգմանելու կարիք չկա), համ էլ շատ հարմար է (ավելի լավ չի՞ սսկված հեռուստացույց նայեն, քան աղմկեն ու վիճեն):

«Երեխաները շատ զգայուն և հասարակության ամենաանպաշտպան շերտն են, հաճախ մենք մտածում ենք, որ նրանք շատ բան չեն հասկանում, ու նրանց ներկայությամբ հարցեր ենք քննարկում, հաղորդումներ դիտում, որ կարող են նրանց վնասել», -ասում է հոգեբան Խաչատուր Գասպարյանը: «Մեդիա դիետա երեխաների համար» գրքում մի հսկա գլուխ նվիրված է էկրանների, այսինքն, հեռուստատեսության ու խաղերի բացասական ազդեցություններին: Այստեղ երկար այդ մասին չենք գրի, թողնում ենք ձեր երևակայությանը, միայն` մի օրինակ հոգեբանի աշխատանքային պրակտիկայից այն մասին, թե ինչ ազդեցություն է ունեցել հեռուստասերիալը երեխայի վրա: Խաչատուր Գասպարյանն ասաց, որ բոլորովին վերջերս նրա մոտ բերել են մի երեխայի, ով, դիտելով «Որբեր» հեռուստասերիալը, որոշել է ինքնասպանության գործել և փորձել է: «Որբերի» հեղիանակի մտքով էլ չէր անցնի նման բան երևի: Հիմա շատերն էլ գուցե կարդան հոգեբանի ասածն ու մտածեն, որ իրենց երեխան այդպիսին չի, որ առողջ հոգեկան աշխարհ ունի և այլն, բայց ֆիլմի հնարավոր ազդեցությունները շատ տարբեր են ու լայն: Հոգեբանը ընդհանրացնելով նշում է. «Հեռուստատեսության ու համակարգչային խաղերի բացասական հիմնական ազդեցությունները երկուսն են. նախ երեխան կտրվում է իրականությունից, երկրորդ` երեխաները ֆիլմերից ու հաղորդումներից սովորում են վարքի մոդելներ, որը հետագայում իրենց համար կարող է դառնալ գործածական ձև»:

«Մեդիա դիետա երեխաների համար» գրքի հեղինակները ծնողների ուշադրությունը հրավիրում են մի փաստի վրա. գրում են, որ բոլոր ծնողները հիմնականում հետևում են, թե ինչ են ուտում իրենց երեխաները, հաստատ թույլ չեն տա, որ երեխան ողջ շաբաթ ուտի նույն կերակուրը, չեն տա երեխաներին թթված ճաշ կամ չեն առաջարկի խմել ալկոհոլ, կպնդեն, որ երեխան ուտի բանջարեղեն, կաթնեղեն ու այն ամենը, ինչ օգտակար է ու անհրաժեշտ առողջությանը: Գրքի հեղինակներն ասում են, որ նույն սկզբունքը պիտի գործի նաև ժամանցն անցկացնելու ձևերը ընտրելիս, նշում են, որ այսօր, երբ շուրջդ ամենուր երեխաների համար գայթակղիչ էկրաններ են, ծնողները պիտի կարողանան ուղղորդել երեխաներին, հետևել նրանց և այլն:

Եվ այսպես, ինչպես սկսել մեդիա դիետան: Գրքի հեղինակները նախ առաջարկում են կրճատել այն ժամաքանակը, որ երեխան անցկացնում է էկրանի դիմաց` նվազեցնելով այն մինչև երկու ժամ: Դիետայի առաջին փուլը ունի մի շարք ոսկե կանոններ, որոնք ներկայացնում ենք ձեզ:

Ծնողները պետք է միշտ հետևեն, թե ինչ են խաղում կամ դիտում երեխաները, ինչ ինտերնետային կայքեր այցելում և այլն:

Մինչև 12 տարեկան երեխաների սենյակներում չպետք է լինեն համակարգիչներ կամ հեռուստացույցեր:

Խորհուրդ չի տրվում թույլ տալ երեխային ուտելիս դիտել հեռուստացույց: 

Գրքում բոլոր ոսկե կանոնները բացատրված ու հիմնավորված են մասնագետների կողմից:

Դիետայի երկրորդ փուլը կայանում է նրանում, որ ծնողները փորձեն այնպես անել, որ երեխայի` էկրանի դիմաց անցկացրած ժամերը ոչ թե կորուստ լինեն, այլ օգտակար, այսինքն, միայն նրանց` էկրանի դիմաց անցկացրած ժամերը կրճատելը քիչ է, պետք է որակ ապահովել: Այս փուլում կարևոր է լավ վերլուծել, թե ինչ է ստանում ու սովորում ձեր երեխան այն հաղորդումներից ու ֆիլմերց, որ դիտում է: Գիրքը ծնողների ուշադրությունը հրավիրում է փաստի վրա, որ մեդիան նաև դրական ազդեցություն ունենալու, կրթելու ամենալայն հնարավորություններն է տալիս ծնողներին: Այս փուլի գործնական հաջորդ քայլը հենց ֆիլմերի ու հաղորդումներ ընտրությունն է: Հայկական հեռուստաալիքների դեպքում ընտրելու հնարավորությունը նեղ է, բայց ամենուր կան խանութներ, որտեղ վաճառում են հազար ու մի ֆիլմեր ու մուլտֆիլմեր, ու կարելի է ընտրել ամենահետաքրքիր ու օգտակար մեդիա արտադրանքը:

Երրորդը` երխայի համար այլընտրանքներ ստեղծելու փուլն է: Երեխան ամեն դեպքում պետք է ինչ-որ կերպ լցնի իր ժամանակը, մեդիա դետայի հեղինակները առաջարկում են մի քանի տարբերակներ` երաժշտություն, սպորտ, հոբիներ, ընտանի կենդանի և այլն: Այս տարբերակները հայտնի են բոլոր ծնողներին, պարզապես ծնողների ու խնամակալների կողմից պահանջում են որոշակի ժամանակ ու երևակայություն…

Ավարտելով`միայն մեկ հավելում. ծնողները հաճախ են գանգատվում, որ երեխաները գիրք չեն կարդում, հետո հաճախ արդարացնում են երեխաներին` ասելով. «Դե, էնքան հետաքրքիր բան կա, էլ ինչի՞ պիտի գիրք կարդան որ»:  «Մեդիա դիետա երեխաների համար» գիրքը նշում է բոլորին հայտնի մի եղանակ. «Երեխայի համար պետք է նախ ծնողները հաճախ ընթերցեն հեքիաթներ ու պատմություններ, ընտրեն ամենահետաքրքիր ու գունեղ գրքերը, որպեսզի ժամանակի ընթացքում նրանց մեջ զարգանա այդ այդքան օգտակար սովորությունը»:

Նանե Սահակյան

2010

arxiv

Այս պահին, այս տեղում

Մի պահ թվաց, որ սենյակումս տխուր է, որովհետև անկողինները ոչ ոք չէր հավաքել, քույրս խառնել էր ամբողջ պահարանը, թափել էր շորերը, պահարանի դռներն էլ բաց էր թողել: Եղբայրս էլ հին սովորության համաձայն տան բոլոր գոտիները կապկպել էր իրար ու թափել գետնին:

Չէ, ինձ իրոք թվաց, որովհետև սենյակումս հեչ էլ տխուր չէր: Ամպամած օր էր: Լույսը վառեցի: Խառնաշփոթը կատարյալ դարձավ, որովհետև ես էլ փռվեցի անկողնուս վրա, ինչպես մեր փափուկ արջուկները: Դրսում ուժեղ անձրև սկսվեց: Փակեցի պատուհանները: Այդպես սենյակս ավելի ապահով դարձավ: Սենյակիս պատերից գունավոր իրեր էին կախված, իսկ սեղանին գունավոր ու հաճելի իրեր էին դրված: Կոնֆետի թուղթը բացեցի ու սկսեցի ուտել: Ը՜մմմ, համեղ էր, մեջը պիստակ կար, պատված էր համեղ շոկոլադով, որից նարնջի ու կոկոսի համ էր գալիս:

Դպրոցում այդ օրն այնքան էլ լավ չէր, դրա համար էլ տխուր էի: Կամաց-կամաց սկսեցի սենյակս հավաքել, դպրոցի մասին արդեն մոռացել էի: Տրամադրությունս արդեն բարձրանում էր, թեև եղանակը դրսում գնալով ավելի ու ավելի էր վատանում: «Վա՜խ, վաղը էս շորը կհագնեմ, մի դար է` չեմ հագել»,- մտածում էի ես ու շորերը կախում: «Հիմա կգնամ հաց կուտեմ, հետո այս գիրքը կկարդամ»,- արդեն շատ էի ոգևորվել: Մենակ էի սենյակում, բայց ժպտում էի, մեկ-մեկ նույնիսկ ծիծաղում: Բայց ի՜նչ լավ էր, որ տուն եկա, որ մտա սենյակ, որ պառկեցի անկողնում:

Բայց ի՜նչ լավ էր այդ պահին այդ տեղում:

arxiv

Ամառային երեկոները զբոսայգում

Դեռ տանն եմ: Հեռախոսը զնգաց: Ընկերուհիս էր զանգողը: Ես նրա հետ մի քիչ չաչանակեցի, ասացի, որ զբոսայգում կհանդիպենք:

Հունիս ամիսն է. իմ սիրած ամիսը, որ ասես հրաշք լինի, երբ արձակուրդները նոր են սկսվում, և երբ ոչ ոք դեռ հանգստի գնացած չի լինում: Հունիսին դասընկերներիս չեմ կարոտում, թեև արձակուրդ է, որովհետև զբոսայգում հանդիպում ենք, հանգիստ, առանց մտածելու դասերի մասին: Քույրս ու եղբայրս պատրաստ են: Հայրիկս այս անգամ մեզ հետ չի գալու (որոշել է տանը մնալ, որ առանց մեր աղմուկի ինչ-որ բան գրի): Մայրս կոշիկները հագավ, ու տանից դուրս եկանք: Բոլորը կարծում են, թե մենք զբոսայգի ենք գնում: Միայն թե ես, հանկարծ ոչ մեկին չասեք, զբոսայգի չեմ գնում: Ես գնում եմ հրաշքին ընդառաջ: Շատ եմ ուրախանում, երբ տեսնում եմ, որ մարդիկ հանգիստ են ու ոչ մի տեղ չեն շտապում: Մի քիչ մութ է այգում, ծառերն էլ բարձր են, կարծես անտառում լինեմ, այն էլ՝ մարդկանցով լի անտառում: Կարելի է այն սպիտակ մազերով տատիկից արևածաղիկ գնել: Իհարկե, նա կպնդի, որ արևածաղիկ գնողները պետք է կշռվեն, ես կկշռվեմ արդեն ծանոթ կշեռքով: Իսկ նա շաբաթվա մեջ 7-րդ անգամ, ամսվա մեջ՝ 30-րդ, նույն՝ բարեհամբույր տոնով կկրկնի իմ քաշը: Ա՜խ, ու՞ր էր, թե աշխարհի բոլոր մարդիկ այդ տատիկի պես բարի լինեին:

Զբոսայգում բոլորը հանգիստ զրուցում են իրենց հոգսերից ու դժվարություններից, երբեմն, նույնիսկ, միմյանց չեն էլ լսում, միայն խոսում են ու, երևի, այդպիսով թեթևանում: Միգուցե միայն ծառերն են նրանց լսում կամ Գետառը, կամ էլ՝ քամին, միևնույն է, թե ով, կարևորն այն է, որ բոլորը հանգիստ, շատ հանգիստ են:

Նանե Սահակյան, 14տ., 2003թ.

Հյուսկեն զրույց

-Վ~այ, տատ ջան, ինչ սիրուն ես գործել,- միշտ հիանում էի ես նրա հին գործվածքներով:

-Շատ փոքր էի, որ սկսեցի գործել,- պատմում էր տատս,- մայրս գուլպաներ էր գործում, ուղարկում ռազմաճակատ, ես նայում էի ու սովորում:

-Տատ, դպրոց գնում էիք, չէ՞, իսկ արձակուրդներին ի՞նչ էիք անում:

-Երբ ես դպրոցական էի, հայրս ու եղբայրս զինվոր էին:

-Կռվի ժամանակ ի՞նչ էին անում,- հիմարի պես հարցնում էի ես, իսկ տատս շփոթված ժպտում էր: Բայց ես արդեն պատերազմը մոռացած ուրիշ հարցեր էի տալիս:- Իսկ ձեր գյուղում քանի՞ դպրոց կար, ամեն դասարանում քանի՞ հոգի էիք: Մենք դասարանում քառասուն հոգի ենք ու յոթ զուգահեռ դասարաններ ենք, բա~,- վրա էի տալիս ես:

-Մեր գյուղում մի կիսատ-պռատ դպրոց էր` ութնամյա: Դասարանում էլ մի հինգ-տասը հոգի էին: Շատ քչերն էին դպրոց գնում: Բոլորն աշխատում էին, տուն էին պահում, մինչև իրենց հայրերը կռվից գային: Շատերն էդպես էլ դպրոց չգնացին, միանգամից մեծացան, տան տղամարդ դարձան…

-Տատ ջան, իսկ արձակուրդներին որտե՞ղ էիք հանգստանում,- էլի մի հիմար հարց էի տալիս ես, չընկալելով, թե ինչ էր ասում տատս:

-Հանգստանո՞ւմ, էլի շաշ-շաշ դուրս տվեցիր: Դե կամ տանն էի, կամ էլ մայրս ուղարկում էր սար` տատիս մոտ:

-Տատ ջան, սար էլ ես գնացե՞լ, երևի ընկերներով գնում էիք էնտեղ, վրան խփում, արձակուրդներդ հետաքրքիր էր անցնում:

-Չէ, սար տատիս մոտ էի գնում: Տատս մեր անասունն էր սար տանում, պահում: Բայց սիրտը չէր տանում, հետը գյուղի որբ երեխեքին էլ էր տանում, որ էնտեղ կաթից, պանրից տա` ուտեն: Մի հինգ-վեց հոգով թախտին էինք քնում:

Տատս շյուղերը մի կողմ դրեց, խորը հառաչեց, միտքն ասես ուրիշ տեղ լիներ:

-Տատիկ ջան, ինչո՞ւ տխրեցիր,- զարմացա ես,- մարդ էլ մանկությունը հիշելիս տխրի՞: Լավ, ես գնամ դասարանի երեխաներով տիկնիկային թատրոն ենք գնալու:

-Գնա, Նան ջան,- տատս իրեն հավաքում էր և ուրախ ժպտում,- գնա, հետո վաղը քո թոռներին ուրախ բաներ կունենաս պատմելու: Անպայման գնա:

Տատս վաղուց չկա: Շատ բան նրա ասածներից հիմա եմ հասկանում:

Նանե Սահակյան, 14տ. 2003թ