Կեսգիշերային աղմուկը չէր թողնում քնել, մյուս կողմից՝ շների հաչոցը, ինչ-որ ազդա՞կ էր, նշա՞ն, թե՞ պարզապես քնել չէի ուզում։ Գիշերը երևի ամենասիրուն ժամանակահատվածն է մենակ մնալու, ծալապատիկ նստելու, թեյդ վերցրած՝ քեզ հետ զրուցելու։

Զրուցակիցս ասում է՝ ոչինչ չի փոխվել, պարզապես ինքն է մեծացել։ Մեծացել ու հասկացել է, որ կիսասառած թեյի շուրջ ինքն իր հետ զրույցը ավելի հաճելի է, քան մի խումբ «ընկերների»։

Երբեմն պետք է ինքդ քեզ թեյի հրավիրես, սեղանին դնես քո իսկ սիրած ուտեստները, ինքդ քեզ նվերներ անես, մի վայրկյան… Ո՞րն էր լավագույն նվերը, իհարկե՝ ժամանակդ։

Ժամանակդ նվիրեցի՞ր նրան, ով գնահատեց, թե՞ վատնեցիր նրա վրա, ով թքեց հոգուդ մեջ։ Ճիշտն ասած՝ ես պիտի չասեմ․ դու ես որոշողը։

Մի կողմից էլ ցուրտը չի թողնում՝ քնես, մի կողմից  էլ՝ գիտակցումդ, որ ունեցածդ գրկախառնությունները կեղծ էին ու ձևական։

Գիշերը տխուր էր, ամենատխուր գիշերներից մեկը։

Ու մի օր, բարեկամս, ես կնստեմ իմ պատշգամբում ՝ թեյը ձեռքիս, իսկ դու քոնում ծխախոտի հերթական գլանակը կծխես, կզրուցենք անցած-գնացածի մասին, կթքենք մեզ վրա «թքողների» վրա ու հեգնական կծիծաղենք՝ չէ՞ որ մենակությունը նույնպես գայթակղիչ է։

I will be waiting here,

For the grey sky to cry,

For your suspicions to die

For you to really try.

Կյանքում լինում են պահեր, որ պարտականություններդ ու երազանքներդ մերժում ես, բայց, եթե անկեղծ՝ մերժում ես ինքդ քեզ։ Պատճառը, թե ինչու դու հիմա չես աշխատում քո նպատակների վրա, կախված է քո զգացմունքներից, լավ, եթե դու չես ուզում արթնանալ, ապա՝ ո՞վ անի դա։

Կյանքում հստակ քայլերի մի պարզ մեխանիզմ կա, որը մեզ դարձնում է թերևս ավելի լավը, ու դրանից մեկը, անշուշտ, ընդունելն է, որ որևէ բան սխալ է քո մեջ, քեզ մոտ, քո գլխում ու մտքում։

Ամեն խնդրի մեջ թաքնված մի հնարավորություն կա։ Իզուր չի , որ ասվում է ՝ “When life gives you lemons, make lemonade”։ Երբ մեր կյանքում ամեն ինչ Բաբելոնյան աշտարակաշինության պես քարուքանդ է լինում, վերածվում Սոդոմ-Գոմորի, մենք մեր առջև պատի փոխարեն անգամ պարիսպ ենք կառուցում ու վստահաբար ասում, որ մենք մենակ էլ գլուխ կհանենք։ Իսկ եթե` չէ՞։

Իսկ եթե` չէ՞… Պետք է բռնել խնդրի հանգույցը ու կտրելու փոխարեն փորձել այնքան ջանասիրությամբ քանդել, որ վերջապես ուղղվի։ Նույնը մեր մտքերն են. մեր մտքերը կարիք ունեն քանդվել-հավաքվելու ՝ հասարակ փազլի պես։

Ամեն առավոտ հոգնած աչքերով, չհարդարված մազերով հայելու առաջ նայելիս պետք է հստակ պատկերացնես քեզ աշխարհը գրավելիս, հստակ ծրագրես, որ այսօր ավելի մոտ ես լինելու երազանքին, ավելի շատ սիրես քեզ։ Որովհետև դու ես դա, չէ՞։

Ինչպես հայտնի “Lucifer” սերիալի հերոսը՝ Լուցիֆերն էր,  ամեն վայրկյան պայքարում իր «հրեշի» հետ, նույնն էլ մենք ու ամեն օր։Մինչ հրեշին սպանելը պետք է հրեշի հետ ընկերություն անել, որովհետև դա էլ է քո մասնիկը։ Իսկ քո մասնիկները պիտի փշուրներից հավաքվեն ու դառնան այն, ինչ դու քեզ կդարձնես։

I will be waiting here

For the moments to pass,

For the memories to last,

For you to break that glass…

Մեր կյանքում «արգելված» թեմաները շատ են։ Ամաչում ենք խոսել, որովհետև  մեզ կպիտակավորեն, եթե խոսենք սեռական դաստիարակությունից, դրա կարևորությունից ու երբեմն՝ մեր իսկ զգացմունքներից։

Ասածս շատ դաժան է հնչում, երևի չափից ավելի, քան իրականում։ Մարդկանց մի ստվար զանգված համոզում է, որ մենք ու մեր զգացմունքները հետաքրքիր չեն ոչ մեկին, բացարձակապես ոչ մեկին…

Դու կոտրված ես, դեպրեսիվ, ինքնասպանության հակումներ գուցե ունես, ու ասում են, որ միևնույն է, դա ոչ ոքի չի հետաքրքրում։

Մարդիկ մեզ համար  դոգմաներ են ստեղծում, բանտեր են կառուցում, որտեղ մենք վերջին հիմարի պես հավատում ենք, որ մեր զգացմունքները ու հենց ինքներս անկարևոր ենք։

Մարդիկ մոռացվում են հենց մարդկանց մեջ…

Ու հիշվում…

Մարդիկ , ամենամոտ ընկերոջից մինչև անծանոթ մեզ հիշում են։ Մարդիկ հիշում են մեզ, մեր դիմագծերը, ժեստերը, աչքերը, ժպիտը, այտափոսերը, ուռած աչքերը, կատակները, որոնցից մենք բարձր կծիծաղենք,  մարդիկ հիշում են։

Մարդիկ հոգ են տանում մեր մասին։ Մարդիկ հետաքրքրվում են մեր սիրած գրքով, խմբով, սիրելի ուտեստներով, սիրելիներով ու թշնամիներով։ Մարդիկ մեզ տաք գլխարկ ու մի ուս են առաջարկում` խնդիրները դեն նետելու համար։

Մարդիկ մեզ փրկում են։ Մարդիկ մեզ մեր մտքերից, ինքներս մեզնից, սայթաքելուց են փրկում, փրկում են ու ստեղծում մեր տեսակի ավելի լավը։

Մարդիկ մոտիվացնում ու հավատում են քեզ։ Հավատում են քեզ ու օգնում, որ ինքդ էլ քեզ հավատաս, երբեմն հավատում են քեզ՝ քեզնից շատ։ Դու կարող ես, հավատում եմ, փոխի’ր քեզ ու քո շրջապատը։ Ես հավատում եմ։

Մարդիկ վերջապես սիրում են քեզ։ Սիրելու համար ոչ մի բացատրություն բացարձակապես պետք չի. սերը սեր է ու վերջ։ Առանց չափորոշիչների, հատուկ մշակված սանդղակների ու պարզ բան է. մարդիկ սիրում են տեսակները, բնավորությունը ու թե ով են իրենք քո կողքին։

Ու մի օր վստահ եմ, որ կգա մեկը, ով կասի քեզ, որ դու կարևոր ես, որովհետև դու, իրոք, կարևոր ես։

Եվ հավատա՝ ամանորին հրաշքներ կատարվում են։

Հանուն արդարության ասեմ, որ Ամանորը մյուս օրերից տարբերվում է միայն նրանով, որ մարդիկ բռնությամբ ինձ ստիպում են սիրել Ամանորը զուտ նրա համար, որ դա տարվա ընթացքում միայն մի օր է լինում, ինչպես ծննդյանս օրը։ Բոլոր տոները, որոնք շնորհավորանքներ և քաղաքավարությունից դրդված շնորհակալություններ են պարունակում, ինձ ճնշում են։ Դե, եկեք պատկերացրեք իմ բոլոր մեծ և փոքր վնասվածքները։

Ամանորի նախապատրաստական աշխատանքներից ամենատարբերվողը, կփաստենք՝ տոնածառն է։ Փայլիկներ, լույսիկներ, ավանդական «Last Christmas I gave you my heart, but the very next day you gave it away…»։ Սիրուն է, բայց ես չեմ սիրում ու ընդհանրապես պարտադիր չի, որ ես սիրեմ ձյունը, ցուրտը, թեյի շուրջ որևէ գիրք կարդալը, բլինչիկը, տոլման, աղցանները, ժողովուրդ, ես դա չեմ սիրում։ Ամանորին պարտադրված իրար տուն գնալն էլ չեմ սիրում, պարտադրված նվերները, պարտադրված ժպիտները, պարտադրված ոչինչ չեմ սիրում, պարտադրված սեղանի պարունակությունն, իմիջիայլոց, մենք լո՞ւրջ ենք, մեզ հո բան չի՞ պատահել։

Ամանորին մենք գրոհում ենք խանութներ, սուպերմարկետներ, առևտրի կենտրոններ, որ հասցնենք գնել այս կամ այն ուտելիքը, որը պիտի գոհացնի․․․ ՈւՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ․․․ հյուրերին։

Իսկ հիմա կպատմեմ ամանորը նշելու, ամանանորի սիրուն, ընտանեկան հիշողություններիս մասին։

Սկզբից եկեք փաստենք, որ ամանորի սեղանի պարունակությունը ես չեմ էլ հիշում, հիշում եմ միայն մեր սովետական տոնածառը, փոքրիկ, սպիտակ տոնածառն ու փայլերը։ Հիշում եմ նաև հին, սովետական Ձյունանուշին և Ձմեռ պապին և բամբակից թվացյալ ձյունը՝ պարտադիր։

Ամանորի հեքիաթը սկսվում էր հորաքրոջս գնումներով ու տան զարդարանքներով, մորս՝ ամանորյա խմորողենի պատրաստություններով և ամանորյա ավանդական ձնառատ երեկոյով, ձնեմարդ պատրաստելով, իսկ գազարը միշտ քիթն է։ Ոտքից գլուխ ձյան մեջ մտցված հագուստով ու կեղտոտ կոշիկներով միջանցքով անցնելով ու տանեցիների՝ «Հատակը նոր էի մաքրել»-ով Ամանորս սկսեց։

Մինչ տասներկուսը աչքերի մեծ փայլով, երազանքներին հավատով գրում էի ցանկություններիս ցուցակը, շատ պարզ երեխայական ցանկություններ՝ մաման վրաս չբարկանա, գնահատականներս լավը լինեն, մինչ ուշ երեկո խաղամ բակում, մաման չհիվանդանա։ Պարզ ու մաքուր ձևով սիրում էի Ամանորը։

Մինչ սեղանի շուրջ հավաքվելը վերցնում էի գույնզգույն մատիտներս ու նկարում բացիկների վրա ու տարվա բոլոր վատ ու լավ արարքներիս մասին գրելով՝ շնորհավորում հարազատներիս Ամանորը։

Առավոտյան բարձիս տակից հանում էի նվերները ու բոլոր տեսակի համովությունները ու ծալապատիկ նստած սկսում ուտել ու դրանք ամենահամով բաներն էին, որոնք ես ուտում էի, ծնողների, հարազատների վաստակը ինձ երջանկացնելու համար։

Իսկ հիմա մենք անգամ չգիտենք, թե ինչ ու ինչու ենք նշում և ում համար։ Մենք մի քիչ ռոբոտացվել ենք, անզգացմունք ռոբոտներ ենք դարձել, ովքեր իրերին նայում են լոկ որպես իրեր, իրեր, պարտականնություններ և ոչ նպատականեր և ցանկություններ։ Ընդունելը տխուր է ու շատ։

Երբ խոսում եմ զբոսաշրջիկների հետ, իրենք հավանում են քաղաքը, բնությունը, ուտեստները, հյուրընկալությունը, բայց ասում են, որ մենք տխուր ենք, անգամ՝ երգերի մեջ։

Մենք շատ քիչ ենք ժպտում իրար, հետևաբար՝ կյանքին էլ, ու կյանքը իր բոլոր դրական կողմերով մեզնից երես է թեքում։ Կմեղադրե՞ս իրեն․․․

Ամանորն է շուտով, մի քանի ակնթարթ ու փոխվելու է տարեթիվը, ինձ համար այն բացարձակապես ոչ մի նշանակություն չունի, դրանով իմ կյանքում ոչինչ չի փոխվելու, բայց․․․

Եկե՛ք մինչ Ամանոր, մինչ այդ հեքիաթային պահը՝ ինչպես դուք եք ասում, մենք սկսենք սիրել մեզ ու շրջապատող աշխարհը և նորից մանկանանք։

Փոքրիկ երեխաների պես փայլուն աչուկներով ու մեծ երազանքներով ժպտանք իրար ու կյանքին։ Չէ՞ որ․․․

Չէ՞ որ այս կյանքը միայն մեկ անգամ է մեզ տրվում իր դրականով, նրա կողքից անբաժան՝ բացասականով։

Եկե՛ք սիրենք ու ստեղծենք դրականը միշտ ու ամեն պահի։

Ուրախ, գիտակցված, կշռադատված ու սիրով լի տոներ քեզ, ինձ ու բոլորիս։

Ներկայանալու համար չեմ գրի ՝ «Ե՞ս՝ աղջիկ»։ Ընդամենը կասեմ, որ կյանքիս վերջին երեք տարիներին՝ «Ե՞ս՝ ուսանող»։

Ուսանող դառնալուս որոշումը երևի ուղիղ համեմատական է  ձեր շնչելուն ու արտաշնչելուն, այսինքն՝ միանշանակ բնական է։ Համալսարան ընդունվելուց մեզնից մեծ մասը կրկնուսույցների է դիմում, որ մեկ կամ երկու տարվա ընթացքում մեզ պատրաստեն բուհին, ահավոր վախենալու, լրջմիտ մի շինության։

Սեպտեմբերի 15, 2015, Երևան, Պուշկին փողոց, լուսապայծառ մի օր։

-Մարիա ջան, գրքեր կարդալ սիրո՞ւմ ես։

-Հա, իհարկե, բայց ոչ ցանկի միջի գրականությունը։

-Վերջին կարդացածդ գիրքը ո՞րն է։

- «Հիսուն օր իմ ինքնասպանությունից առաջ», բայց չեմ հավանել։

-Ինչի՞, Մարիա ջան։

-Սպասում էի, որ ինքնասպան կլինի ու չեղավ․․․

Հարգանքներիս հավաստիքը, ընկեր Ղուկասյան, որ դիմացել ու բոլոր հնարավոր և անհնար տարբերակներով ինձ մոտիվացրել եք: Կներեք, որ անտրամաբանական վերջաբանների դեպքում շրջվում ու ինձնից գոհ հարցնում էի. «Բա Սահականույշը Երկաթից ինչի՞ չբաժանվեց»։

2017, հուլիսի 10, Երևան, Թումանյանի արձան։

-Ընդունվել եմ Բրյուսով, կարողացա։

Իրականում աշխարհը չէի գրավել, հրեշների աշխարհն անգամ  չէի գրավել, բայց ինձ  էնպես էի զգում, ոնց որ մեծ բան էի արել։

2017, սեպտեմբերի 1, Երևանի պետական լեզվահասարակագիտական համալսարան։

Կեդերով, ջինսով աղջնակ, իսկ կողքին՝ մեյք ափ, շորիկներ, երջանկություն, իսկ ինձ համար՝ վերջացնեմ ու գործի գնամ։

Ընդունվել էի որպես մանկավարժ, Հայոց երկրի հպարտ մանկավարժ։

Առաջին կուրսում թռի-վռի ճպուռս մի կերպ, հազիվ, աշխատանքի ու դասերի մեջտեղում անլիկվիդ ավարտեցի առաջին ուսումնական տարին բակալավրիատում։

2018, սեպտեմբերի 1, ԵՊԼՀ, Թարգմանչական ֆակուլտետի դեկանատ։

Վերջին տարվա ընթացքում ֆակուլտետս դարձել  էր «Կրթության և մասնագիտական մանկավարժության ֆակուլտետ», իսկ որտեղ տեղափոխվել էի ուզում՝ «Թարգմանչական  և միջմշակութային հաղորդակցության ֆակուլտետ»: Համաձայնեք՝ անունն արդեն վստահություն էր ներշնչում։

Տարբերության քննությունս հանձնեցի ու արդեն թարգմանիչ էի, էնպես չէր, որ իմ ցանկությամբ էի ընդունվել բուհ, բայց լավագույն տարբերակը դա էր։

Երկրորդ տարում, բացակայություններիս պատճառով դեկանս համալսարանից հեռացնել էր ուզում:

2019, մեր օրեր…

Հեռացման վտանգի տակ չեմ, դեկանս ինձնով հպարտ է, գնահատականներս ուղղվել են, ամեն բան ուղղվել է, սկսած ինձնից։

Բայց․․․

Տեքստը  կարող էր լինել ուղղված նրան, որ աշխարհը ցուրտ է, կյանքը՝ խաբուսիկ, մենք էլ՝ դժբախտ, որ ստիպված ենք սովորել։

Նյութերի ճնշող մեծամասնությունը բուհերի մասին բողոք է, վատ կրթական համակարգ, դասախոսներ, կաշառք, նախանձ կուրսընկերներ ու անվերջ արդարացումներ։

Ես չեմ արդարանում։

Աշխարհում մի հստակ բան կա՝ ուզում և անում եմ, և չեմ ուզում ու չեմ անում: Այլ բան, ցավոք, չկա։

Տարիներ առաջ ես հարգել եմ և ուզել իմ կամքին հակառակ ընդունվել բուհ։ Ես հեռացման դիմում չեմ ներկայացրել։ Ես համարվել եմ բուհի սան։

Իսկ ի՞նչ պետք էի անեի բացի ինքս ինձ փոխելուց: Ինքս ինձ խղճալը իմը չէր, կներեք։

Կյանքում էլ է նույն մեխանիզմը ու նույն օրենքները՝ ինքդ քեզ երեխայի պես չվերաբերվել ու լինել պատասխանատու քո քայլերի համար։ Եթե որևէ բան չես հավանում ՝ փոխիր այն։

Բայց, ի վերջո․

We don’t need no education

We don’t need no thought control

No dark sarcasm in the classroom

Teacher, leave them kids alone

Hey! Teacher, leave them kids alone …