…Պատերազմից առաջ ինձ թվում էր, թե հստակ գիտեմ այս հարցի պատասխանը, մինչդեռ հիմա նայում եմ այդքան հարազատ դարձած հողին ու զգում եմ տաք կարմիրը… Այո՛, հիմա ամեն ինչ զգում ու ապրում եմ այլ կերպ: Բոլոր հայերի կյանքը տակնուվրա արեց այս պատերազմը: Քանի՜ ճակատագիր փոխեց, քանի՜ երազանք կործանեց, հոգի ու մարմին հաշմեց, ծիծաղներ մարեց ընդմիշտ… Այս որքան փորձություններ վիճակվեցին իմ ազգին… Սակայն ես հավատում եմ, որ ի վերջո ոտքի ենք կանգնելու, մեր հաղթ գլուխը հպարտորեն է նայելու աշխարհին: Իմ ազգը միշտ պայքարել է կրոնի ու լեզվի համար, միշտ գոյատևել է ի հեճու՛կս… Երևի հայի մարմնում հատուկ գեն կա, որը միշտ առաջ է մղում ու զորացնում է…
Անհնար է երևակայել, թե ինչ էր կատարվում մեր ընտանիքներում այս պատերազմի ընթացքում: Հորեղբայրս պահեստազորային զինծառայող է, սեպտեմբերի քսանյոթի առավոտյան զանգեց հայրիկիս ու ասաց, որ իր ընտանիքը պետք է տեղահանվի, սակայն տատիկս ու պապիկս ոչ մի կերպ չէին համաձայնում հեռանալ… Ասես արմատապիրկ ծառեր՝ նրանք չէին կարողանում կտրվել իրենց հողից: Հորեղբորս որդին ծնվեց, հորեղբայրս մեն մի օրով կարողացավ իջնել դիրքերից… Պատերազմի վերջին օրերին ահազանգ ստացանք: Զանգողը հայրս էր: Մայրս միանգամից սկսեց լաց լինել… Իմացանք եղելությունը. եղբայրս ծանր վիրավորվել էր: Կյանքը կարծես կանգ առավ… Ուշքի գալուն պես հասկացա, որ արցունքներս կաթում են գետնին… Քեռիս նույնպես պահեստազորային զինծառայող էր: Այս ողջ ընթացքում մեկ րոպե անգամ հանգիստ լինելն անհնար էր… Քանի՜-քանի՜ ջահել զինվորներ այլևս երբեք կարոտով չեն փարվի իրենց մայրերին, շատերի կյանքի անբաժան ընկերը դարձավ հաշմանդամության սայլակը… Զինվորները պատմում են, որ ամենուր թշնամու դիերն էին՝ հենց ոտքի տակ: Չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչ հոգևոր ուժ էր պետք այս ամենի միջով անցնելու համար: Երանի աշխարհում չլինեն պատերազմներ:
Հեռացած տղերքը մեզ հետ են: Առյուծասիրտ Մոնթեն ու նրանցից ամեն ոք շարունակելու է ապրել, քանի կանք մենք…
… Հողը ինձ համար հիմա ավելի հարազատ ու նվիրական է, քանի որ այնտեղ է մեր հերոսների արյունը: Հողը այսուհետ միայն հող չէ՝ ապրեցնող ուժ է ու պատասխանատվություն…
Գագարինի «Կանթեղ» գրական ակումբ
