Բոլորս էլ զայրանում ենք, սակայն կախված իրադրությունից, մեր վերաբերմունքից, հուզական ինքնակարգավորման հմտություններից, մեր զայրույթն ըստ իր ուժգնության, տևողության կարող է առաջացնել հոգեվիճակների լայն բազմազանություն: Որպես օրինակ կնշեմ մի քանիսը:
Այսպես, մեկը կարող է այնքան հազվադեպ զայրանալ, որ հենց միայն այն փաստը, որ նա զայրացավ, փոխադարձ զայրույթ առաջացնելու փոխարեն առաջացնում է դիմացինի զարմանքը, մյուսը կարող է զայրանալ հաճախ, սակայն հանդարտվել միանգամից, մեկ ուրիշը կարող է երկար ժամանակ թաքցնել իր զայրույթը, սակայն «կրծել իրեն ներսից» և արտաքնապես անտրամադիր թվալ, իսկ կան նաև այնպիսի մարդիկ, ովքեր բառիս բուն իմաստով «քրտնաջան» աշխատանքի արդյունքում վաղուց նվաճել են «ջղային մարդու» պիտակը և քայլում են ահ ու սարսափ տարածելով: Մարդիկ վախենում են նրանց մոտենալ, չեն ցանկանում խլել թանկագին ժամանակը… Վերջին տարբերակում զայրույթի վիճակը դառնում է մի տեսակ կյանքի ոճ` մարդկանց ենթարկեցնելու (արա այնպես, ինչպես ես եմ ցանկանում, թե չէ` կզայրանամ), հակախոհներ չունենալու նպատակով: (Գուցե քրիստոնեության մեջ հիշատակվող ոչ պատահական յոթ մահացու մեղքերի ցանկում հայտնված բարկությունը, նախևառաջ, պետք է պատկերացնել հենց այս տեսքով` կամածին և որպես «գործիք» օգտագործվող զայրույթը):
Ի դեպ` բոլորս էլ կարող ենք դառնալ «ջղային մարդ», եթե ճիշտ ժամանակին չփորձենք կառավաարել մեր զայրույթը: Այս առումով հատկապես որոշիչ շրջան են դեռահասությունը և պատանեկությունը: Ինչու է բռնկունությունը, զայրույթը այցելում հատկապես այդ շրջանում: Սիրելի պատանինե’ր, հիմնական պատճառները երկուսն են:
Առաջին` ֆիզիոլոգիական հասունացման հետ կապված փոփոխությունները, որոնք լարված վիճակում են պահում ողջ օրգանիզմը և նյարդային համակարգը` հատկապես:
Երկրորդ` աշխարհայացքում և առհասարակ հոգեկանում տեղի ունեցող փոփոխություններն են, որոնք միշտ չէ, և բոլորի կողմից չէ, որ հարթ են ընդունվում, և առաջ եկած լարված փոխհարաբերությունները զայրույթի արտահայտման լավ առիթ են:
Ինչպե՞ս է առաջանում զայրույթը: Պատճառները բազմաթիվ են. հիմնականում զայրանում ենք այն ժամանակ, երբ մեր ծրագրերն իրականություն չեն դառնում, սպասելիքները չեն կատարվում, վտանգ է սպառնում մեզ, մեզ համար կարևոր մարդկանց կամ իրերին ու գաղափարներին և այլն: Զայրույթը նման է հիվանդության: Այն «անզսպության» որոշակի դրսևորում է և իր հերթին խթան է` հետագայում ավելի բռնկուն դառնալու համար: Յուրաքանչյուր զայրույթի նոպա ճանապարհ է հարթում մյուս անգամ զայրույթի ավելի ազատ դրսևորման համար:
Ինչպե՞ս հաղթահարել զայրույթը: Հաղթահարելու ցանկություն է առաջացնում և, կարելի է ասել, որ հաղթահարման առաջին քայլ է հանդիսանում այդ տարերային վիճակի մասին տեղեկացվածությունը: Այսպես, զայրացած ժամանակ մեր ընկալումները աղճատվում են. ցանկացած բան կարող ենք ընկալել ոչ այնպես, ինչպես դա կա իրականում: Սովորական խոսքը կամ կատակը զայրացած մարդը կարող է չհասկանալ և ընդունել թշնամաբար: Զայրացած մարդու մոտ առաջանում է դիրքրոշում` դիմացինին չլսելու և օբյեկտիվ փաստերը ընկալելու սուբյեկտիվորեն աղճատված ձևով (այս երևույթը նման է «փչացած հեռախոսի»): Սրա արդյունքում մենք կարող ենք հայտնվել հիմար իրավիճակում: Կարելի է թվել բազմաթիվ բացասական այլ հետևանքների մասին, օրինակ.
- վատանում են մարդկանց հետ փոխհարաբերությունները` մեծացնելով կոնֆլիկտների ռիսկը,
- առաջանում են կախվածություններ (համակարգչային խաղերից, ծխախոտից, առաջանում են բացասական այլ սովորություններ),
- դժվարություններ են առաջանում դպրոցում, ընկերական շրջապատում,
- մարդը դառնում է մտածկոտ, ինչի արդյունքում սխալ գործողություններ է կատարում,
- զայրույթն ուղեկցվում կամ փոխարինվում է լրացուցիչ բացասական ապրումներով` տխրություն, ամոթ, ընկճվածություն,
- անդրադառնում է առողջության վրա` առաջացնելով ցավային զգացողություններ, ինչպես նաև լուրջ հիվանդություններ:
Կարծում եմ կհամաձայնեք` արժե չզայրանալ` թեկուզ միայն այս ամենից խուսափելու համար… Հոգեբանական պրակտիկայում զայրութը կառավարելու նպատակով առաջարկում են.
- Խորը շնչեք գոնե երեք անգամ և ներշնչեք ինքներդ ձեզ, որ ցանկացած խնդիր հաղթահարելի է և յուրաքանչյուր խնդրի կարելի է մոտենալ մի քանի կողմից: Խորը շնչելու «դեղատոմսը» շատերի կողմից ժպիտով է ընդունվում և համարվում է հիմարություն, սակայն զայրացած մարդու համար թերևս ամենադժվար բանը մի վայրկյան ընդմիջելը և խորը շնչելն է: Ի գիտություն` խորը շնչառությունը ինտենսիվորեն թթվածին է մատակարարում օրգանիզմին` թույլ չտալով, որ ուղեղը մթագնի:
- Փորձեք լսել: Միայն լսելով է կարելի հնարավորություն տալ դիմացինին բացատրվելու, և սա միակ տարբերակն է հասկանալու, թե ինչու եղավ կամ ինչու պիտի լինի այսպես կամ այնպես:
- Եղեք ավելի հետևողական և պնդեք ձեր ասածը` չհուսահատվելով դա անելու առաջին անհաջող փորձից: Տրվելով զայրույթին` մենք ի վիճակի չենք լինում դիմացինին հայտնելու և հիմնավորելու մեր տեսակետը:
- Հիշեք մի քանի սխալ որոշում, որ կայացրել եք զայրացած վիճակում…
- Փորձեք ներել: Մի ներեք սեփական նյարդերի և ինքներդ ձեզ «կրծելու» հաշվին: Մենք ներում ենք այն ժամանակ, երբ մոռանում ենք ցավ պատճառող միտքը և այն մաստակի պես չենք պտտում մեր գլխում: