Լիլիա Ապրեսյանի բոլոր հրապարակումները
Սիրելու երկիր Հայաստան․ գյուղ Վահան
Կարանտինային առօրյա
2017-ը՝ մի քանի բառով
Ուշ-ուշ եմ գրում, գիտեմ: Չեմ ստի՝ ասելով, թե ժամանակ չկա: Իրականում ժամանակն այնքան շատ է, որ հաճախ անիմաստ եմ վատնում: Մի խոսքով: Չեմ եկել՝ մեղքերս քավելու: Ուզում եմ տարին ամփոփել:
Սկսեմ սկզբից:
2016-ից հետո 2017-ից սպասումներս ահագին մեծ էին ու, ի զարմանս ինձ, գրեթե ամբողջովին կատարվել են:
Տարվա առաջին ու ամենակարևոր իրադարձությունը հայոց լեզվի օլիմպիադայի մարզային փուլին մասնակցելն էր: Օլիմպիադան ինձ չտվեց նոր գիտելիքներ, նոր ծանոթություններ և ոչ էլ չգիտեմ՝ ինչ: Բայց… Բայց տվեց նրան (կարող եք ծիծաղել, ռոմանտիկ ստացվեց): Նրան, այսինքն՝ Տաթևին, բոլորի Տաթոյին (մի քիչ էլ իմ) ու իմ Տաթևիկին:
Հաջորդը 17-ի մեծ ընտանիքի մի փոքր անդամ դառնալն էր: Մարտի 16-ին առաջին նյութս հրապարակվեց: Էսօրվա պես հիշում եմ: Չնայած շատ տխուր օրվան՝ այդ մի առիթով ուրախ էի: 17-ի մասին պետք չի երկար խոսել, որովհետև հիմա սա կարդացողների մեծ մասը, եթե ոչ բոլորը, գիտեն 17-ի դերն ու նշանակությունը ցանկացած 17-ցու կյանքում:
Երևի հաջորդը պիտի լիներ քննությունների հաջող կամ անհաջող հանձնումը, բայց դա չի լինի, ի վերջո՝ ի՞նչ քննություն, եթե կան շատ ոււ շատ գեղեցիկ երևույթներ:
Գլօ Հայաստան: Եթե անկեղծ, ապա ասեմ, որ ճամբարի գրանցման հայտը լրացնելուց արդեն 2 օր հետո լրիվ մոռացել էի, մինչև այն օրը, երբ մի աղջիկ զանգեց և ասաց, որ ընտրվել եմ ճամբարի մասնակից: Երկար-բարակ չխոսեմ, ուղղակի ասեմ, որ Գլօ-ն ինձ փոխեց ամբողջովին, դարձրեց լրիվ այլ մարդ, ում նույնիսկ ես չեմ մեկ-մեկ ճանաչում, և իհարկե տվեց շատ կարևոր մարդկանց:
Հիմա, որ պատկերացնում եմ, թե ինչ կլիներ ինձ հետ, եթե չմասնակցեի Վիքիճամբարին, ուզում եմ ինձ սպանել: Եթե չմասնակցեի, ոչինչ էլ չէր լինի, ու ամենասարսափելին կլիներ դա: Բայց մասնակցել եմ, ու արդեն էլ «ոչինչ չկատարվելու» վախը չկա, ու ես դրա համար անչափ ուրախ եմ: Վիքիի մասին խոսելը դժվար է: Վիքին էնքան պարզ, անկեղծ, խելացի միջավայր է, որ դժվար է նկարագրել: Թե ինչ տվեց ինձ Վիքին՝ ես գիտեմ, ու հիմա գրելու կարիք չկա, պարզապես հիմա, էս պահին էս տողերը գրելու հնարավորությունն ունենալու համար ուղղակի ասեմ. ընկեր Առուշանյան ու միս Հռիփսիմե, Դուք չեք էլ պատկերացնի, թե ինչքան կարևոր ներդրում եք ունեցել իմ կյանքում: Շնորհակալ եմ:
Այո, թող չներեն բոլոր այն մարդիկ, որոնց ես չհիշատակեցի, ուղղակի իմացեք, որ հնարավոր չի մի նյութում գրել բոլորի ու ամեն ինչի մասին: Ես ուղղակի շնորհակալ եմ 2017-ին, որ ինձ տվեց էսքան հնարավորություններ ու էսքան հրաշք մարդիկ: Թե ինչքան եմ ես բոլորիդ սիրում, անգամ ես եմ վախենում պատկերացնել: 18-ի հետ ավելի մեծ հույսեր ու նպատակներ ունեմ, բայց ամենակարևորը՝ արի 17-ի տվածները պինդ, շա՜տ պինդ բռնենք ու ոչ մի տարում բաց չթողնենք, տանենք մինչև վերջ, տեղավորենք ամեն մի տարում ու ուղղակի երջանիկ լինենք:
Ուշ լինի, մաքուր լինի
Լուսանկարը՝ Լիլիա Ապրեսյանի
10 օր հարազատ գյուղից բացակայելուց հետո հասկանում ես, որ դու գյուղիդ խանգարում էիր, որ սայլը տեղից շարժվեր: Ոտքս քաշել եմ, թե չէ, գյուղում դրական տեղաշարժեր են կատարվում:
Երկար ճանապարհից հոգնած, ջարդված հասնում եմ տուն ու տան դիմաց մի մեծ քարակույտ ու աշխատող մեքենաներ եմ տեսնում: Պատկերացնո՞ւմ եք՝ վերջապես որոշել են, որ պիտի երեք տարի առաջ վնասված ջրագիծը նորոգեն, ու երեք տարի անընդմեջ կեղտոտ ջրից օգտվող մարդկանց մաքուր ջուր մատակարարեն: Էն աստիճանի զարմանալի է, որ չեմ կարողանում հավատալ: Բայց մի վատ կողմ էլ կա. գլխավոր ճանապարհը փակ է, ու ժողովուրդը ստիպված պտտվում, գնում երկրորդական ճանապարհով է անցնում, չնայած՝ թող գնան, որ երկրորդական ճանապարհների վրա ապրող մարդկանց «ղադրը» իմանան: Մենք երկրորդական ճանապարհին չենք, բայց «սերտ» առնչություն ունենք:
Լուսանկարը՝ Լիլիա Ապրեսյանի
Գիտեք՝ հե՞շտ է երեք տարի Եգորանց աղբյուրից կամ տատիկենց տնից ջուր բերելը:
Հա, մի բան էլ ասեմ. երբ երեք տարի առաջ էդ ջրագիծը վնասվեց, եկան, ճանապարհը քանդեցին, ու գլխավոր ճանապարհի էդ հատվածի մեծ մասը մնաց քարերով լցված, մեքենաներին էլ շատ քիչ տեղ էր մնում անցնելու համար, մի անգամ էլ նույնիսկ ավտովթար եղավ: Ես շատ էի ուզում էս թեմայով գրել, ուղղակի տանը չէին թողնում, բայց քանի լավ բան են անում, էլի՞ չգրեմ:
Լավ, տեսնենք՝ վերջն ինչ է լինելու:
#Վիքինսերէ
Ճամբարում էի, նոր եմ վերադարձել: Մտածում ես, թե գնացել էի հանգստանալո՞ւ: Դե, դա էլ իր հերթին, բայց մեր՝ ճամբարականներիս գլխավոր նպատակը «Վիքիմեդիա Հայաստան»-ի մի մասնիկը դառնալն ու հայերեն Վիքիպեդիան զարգացնելն է:
Պատկերացրեք մի վայր, որտեղ հավաքվել են Հայաստանի ու Արցախի տարբեր շրջանների 67 երեխաներ, որոնց գլխավոր նպատակը մեկն է. գիտելիքը հասանելի դարձնել բոլորին:
Տասն օր անմոռանալի հիշողություններ, տասն օր գիտելիքների մի այնպիսի մեծ պաշար, որը միշտ պետք կգա, տասն օր ծանոթություններ, որոնք կյանքն ուղղակի դարձնում են պայծառ, տասն օր ընկերներ, որոնք քեզ միշտ պետք են:
Մեծ երջանկություն է, երբ դու անձամբ շփվում ես «Վիքիմեդիա Հայաստան»-ի հիմնադիր տիկին Սուսաննայի հետ, լսում նրա պատմությունները, ծանոթանում նրա անցած ուղուն:
Շատ մեծ ուրախություն է նաև մի վայրում տասն օր անցկացնել մարդկանց հետ, որոնց հետ դու ունես շատ ընդհանրություններ: Էլ ավելի մեծ ուրախություն է ձեռք բերել ընկերների նման մեծ բանակ. Վադիմի պարելը, Արշակի լացելը, Դաթոյի՝ իր ազգության հետ կապված պատմությունները, Տիկոյի կսմթելը, Հովոյի ծիծաղը, Նանեի հետ պտտվելը, ընկեր Արթուրի խիստ հայացքը, Էրիկի երգելը, Ռոզայի դանդաղաշարժությունը, Ռիտայի աչքերը, Սոֆիի նեղանալը, խմբագրումների ժամանակ Կարոյի՝ երգը բարձր միացնելն ու ընկեր Ստեփանյանի բարկանալը, Արփիի բարությունն ու Իզայի նվերներ փոխանցելը, Մանյայի հոգատարությունն ու բոլորի՝ իմ խուճուճները շատ սիրելը, Թամարայի հետ վերջին օրերին ծանոթանալն ու խոսելը շատ տարբեր թեմաներով, Անահիտի՝ գաղտնի ընկերոջս հետ մի օրում շատ կապվելը…
Եթե շարունակեմ այս շարքը՝ շատ երկար կստացվի, աչքերս կցավեն, ու ես կկարոտեմ Մանյայի պատրաստած աչքի թրջոցները:
Բոլորիդ շատ սիրում եմ ու կարոտում, իսկ կարոտը մեղմելու համար աշխատում ենք, հիշե՛ք. շաբաթական մեկ լիարժեք, նորմալ հոդված:
Ինչ է խաղաղությունը
Սիրում եմ «Հետք» լրատվականի «Երկնքից կես քայլ ներքև» ֆիլմը, մտաբերում սարերի մարդկանց, նրանց խոսքը, մտածելակերպը, ապրելաձևը: Էդ ֆիլմը նայելով խաղաղվում եմ, չգիտեմ՝ ինչից է, երևի շատ անկեղծ ու շիտակ ֆիլմ է: Հենց այդ ֆիլմի ու խաղաղության մասին էի մտածում, երբ դուռը բացվեց: Ներս մտնողը մորս հորաքույրն էր, որին արդեն բավականին երկար ժամանակ է՝ բոլորս Էլո ենք ասում: Հարցնում եմ.
-Էլո՛, քեզ համար ի՞նչ ա խաղաղությունը:
-Խաղաղությունը, վեր կռիվ չես անում, խաղաղ ես, պատերազմ չկա:
Քիչ հետո ավելացրեց.
-Խաղաղություն չկա:
Բարձրանում եմ Արաքսի տատիկենց տուն, նույն հարցը նրան տալիս:
-Ազատություն էլի, ազատ ըլենք,- պատասխանում է:
Իջնում եմ տատիկենց տուն:
-Տա՛տ, քեզ համար ի՞նչ ա խաղաղությունը:
-Մեծ երջանկություն, անամպ երկինք, ամեն մի մայր խաղաղություն կուզի, վե՞ր մի ծնողը չի ուզի, ա՛յ բալա ջան:
Ընկերուհուս եմ հարցնում ֆեյսբուքով:
-Ինձ համար խաղաղությունը էն կլինի, երբ ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև ամբողջ աշխարհում սահմաններին զինվորներ չկանգնեն, կարիքը չլինի, որ զինվորներին բանակ ճանապարհելիս չլացեն, այլ ուրախանան:
Հաջորդ զրուցակիցս Հովիկ պապիկն է: Տղան Արցախյան ազատամարտի ժամանակ է զոհվել: Հարցիս պատասխանում է.
-Երբ վեր երտիտասարդներ չզոհվեն, մեր աղջիկները, պատանիները չիմանան՝ ինչ ա պատերազմը, պատերազմ չտենան: Դա կլինի խաղաղություն:
Ապարանցիների մասին անեկդոտներ է պատմում, ծիծաղում, վերջում էլ ավելացնում.
-Ա՛յ, տհե պաներ կրեն, ժողովրդին ուրախացնեն, հոգսը թեթևացնեն: Թե չէ՝ էս երկիրը երկիր չի:
Ինձ համար խաղաղությունն այն կլինի, երբ ամեն անգամ եկեղեցում մոմ վառելիս ոչ թե Աստծուց խաղաղություն խնդրեմ, այլ շնորհակալ լինեմ խաղաղության համար, երբ ամեն օր լրատվականներով չլսենք ևս մի զինվորի կորստի մասին, երբ իբր «խաղաղ բանակցություններ» չեն վարի, երբ արյամբ պահած հողը մի քանի վայրկյանում ու մի թղթի կտորով չեն զիջի, երբ հոպարին առաջվա նման ավելի հաճախ կտեսնենք, երբ, վերջապես, նման «պաթոսախեղդ» հարցեր չենք հնչեցնի, նման բովանդակությամբ նյութեր չենք գրի, այլ կլինենք խաղաղ ինքերս մեզ հետ, մեր հոգում, աշխարհի նկատմամբ:
Բայց միգուցե Էլոն ճիշտ էր. խաղաղություն չկա: Դեռ չկա…
Ապրած ու չապրած տարիներս
Մի քանի օր առաջ ծննդյանս օրն էր, դարձա հիսուն տարեկան: Գիշերը պառկել և մտածում էի անցած-գնացած տարիների մասին: Հիշեցի ամեն մի դեպք, որ կյանքումս երբևէ եղել էր (ի տարբերություն պատանեկության տարիների՝ հիշելն ինձ մոտ արդեն շատ լավ է ստացվում):
Հիշեցի, թե ինչպես մի օր մտանք դպրոց (մանկապարտեզն ինձ համար այդպես էլ մնաց անհասանելի երազանք)՝ 22 վախվորած աչքերով… Հետո այդ աչքերի թիվը դարձավ 26, հետո էլի 22, իսկ ավելի ուշ՝ 24… Հետագայում արդեն ավելի նվազեց (երևի այդպես էլ պետք է լիներ)… Հիշեցի, թե ինչպես էի անհամբեր սպասում դպրոցն ավարտելուն, հատկապես 9-րդ դասարանից հետո… 9-րդ դասարանի քննությունները հիշեցի, ինձ ու Հասոյին հիշեցի ֆիզկուլտուրայի քննության արդյունքներն իմանալու օրը՝ վերջին շարքում նստած… Շա՜տ ուրախ էինք, թեպետ բարձր չէինք ստացել, պարզապես մենք սովորել էինք անարդարությունների վրա ծիծաղել, ոչ թե նեղսրտել… Վերջին զանգին շատ ուրախ էի, դե, վերջապես երկար սպասված օրն էր եկել, բայց ամեն դեպքում մի փոքր հուզմունք կար… Հիշեցի ընդունվելուս օրը. մամայի, պապայի ու իմ երջանկությանը չափ ու սահման չկար… Ընդունվեցի Սլավոնական համալսարան… Երևի… Նաև ավարտեցի…
Հիշեցի՝ ինչպես էի կարդում «Թիթեռը», որն իմ կյանքում ամենաերկար սպասվածներից էր… Հիշեցի «Կուկու»-ին ու բոլոր հերոսներին: Հիշեցի «Որբանոց»-ը… ինչքա՜ն էի լացել կարդալիս… Միգուցե Գուգոյի ու գուգոների համար… Կամ, երևի ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ իրականության դառնությունն ու ծանրությունը գիտակցելու համար… Սոնային հիշեցի… Շատ ուժեղ աղջիկ էր… Ամեն ինչ հիշեցի… Ամեն մեկին…
Իմ ամենադասղեկին հիշեցի… Նրա նվիրած գիրքը, որը մինչև հիմա աչքի լույսի պես եմ պահում…
Հիշեցի Լևոն Խեչոյանին ու Լևոն «ձյաձայի» ստատուսը ֆեյսբուքում. «2013 թվականին Սերժ Սարգսյանի հրամանագրով գրող Լևոն Խեչոյանը պարգևատրվել է «Հայրենիքին մատուցած ծարայությունների համար» 2-րդ աստիճանի մեդալով, բայց հրաժարվել է ստանալ»… Այդ պահին դեմքիս ժպիտ հայտնվեց:
Հիշեցի, թե ինչպես մի օր որոշեցի դառնալ 17.am-ի թղթակից… Դարձա… 17-ցիներին հիշեցի… Բոլորին…
Գյուղս հիշեցի՝ իմ ամենահարազատին… Մանկությունս անցավ աչքերիս առաջով, որը մի օր վերջացավ… 2016-ն էր… Ապրիլը… Դրանից 1 տարի առաջ դեռ ամեն ինչ պայծառ էր, ուրախ… 1 տարի առաջ էի իմացել ԱՍԲ-ի մասին, ծանոթացել ԱՍԲ-ականների հետ, որոնք հետո պետք է դառնային ամենահարազատ մարդկանցից…
10 տարեկան դեռ չկայի, երբ գրանցվեցի (ավելի ճիշտ՝ մաման ստիպեց, որ գրանցվեմ) Վորլդ Վիժնում… Ընկեր Մերիին հիշեցի… Շա՜տ սիրուն ժպիտը ու դունչիկի փոսիկը… Ընկեր Թեհմինեին հիշեցի… Մեր էքսկուրսիաները… Բոլորի դեմքերը հիշեցի… Հետո միայն հասկացա, որ մամային եմ պարտական այդպիսի միջավայրում հայտնվելու համար…
Ինձ ու Լիլիթին հիշեցի՝ ցույցերի ժամանակ… Մենք դեռ դպրոցում էինք որոշել, որ անպայման պետք է միասին ցույցերի մասնակցենք…
Մեր բակի կռիվները հիշեցի… Որտեղ կռիվ կար, ես այնտեղ էի… Ու հատկապես՝ որտեղ տղաների կռիվ կար, ես այնտեղ էի…
Ընկերներիս հիշեցի… Ուսուցիչներիս… Բոլորին… Լավ ու վատ օրերը հիշեցի… Ուրախ ու տխուր…
Գյուղ էի գնացել՝ 50-րդ ծնունդս հարազատիս գրկում նշելու… Հարազատներիս հետ… Գյուղում ահագին փոփոխություններ կային… Դե, այդպես էլ պետք է լիներ… Միջավայրը չէր առաջվանը… Անսովոր էր մի տեսակ… Եսի՞մ… Կարող է՝ ես եմ շատ փոխվել…
«Զենքն իմը չէ, երեխաներն են իմը»
Հարցազրույց Վահան գյուղի մաթեմատիկայի ուսուցիչ Տիգրան Առուշանյանի հետ, ով գյուղում ուսուցչություն է անում «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» ծրագրի շրջանակներում՝ 5-րդ և 7-րդ դասարանցիներին: Նաև գյուղի ԻՄՓԱՔԹ ակումբի լիդեր է:
-Ինչպե՞ս տեղեկացաք ծրագրի մասին, և ինչպե՞ս ծնվեց մասնակցելու գաղափարը:
-Այդ ժամանակ բնակվում էի Երևանում և նեղացած էի ամբողջ աշխարհից, մարդկանցից, նույնիսկ՝ հարազատ: Մտածում էի, որ ոչ մի բան չեմ արել, ոչ մի լավ բանի չեմ հասել, ես ինձ անպետք էի զգում: Հենց այդ ժամանակ էր, երբ համացանցում կարդացի «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» ծրագրի մասին: Հասկացա, որ սա իմ շանսն է՝ որևէ լավ բան անելու:
-Իսկ ինչպե՞ս էիք պատկերացնում որևէ լավ բան անելը:
-Երկու տարբերակ կար. առաջին՝ անցնել ընդդիմադիր ակտիվիստների շարքերը, որոնց ջանքերը ողջունում եմ, երկրորդ՝ անցնել պետական աշխատանքի, որը հիմա այնքան էլ չի ստացվում: Եվ հիմա կա ոսկե միջինը:
-Գիտեմ, որ ապրիլյան դեպքերն էլ են իրենց ազդեցությունն ունեցել Ձեր որոշման վրա: Կպատմե՞ք դրա մասին:
-Այդ ժամանակ արդեն «Դասավանդի՛ր…»-ի մասնակից էի և մտածում էի. «Աշխատել հանուն հայրենիքի և, որ ամենակարևորն է, աշխատել այնպիսի մարդկանց հետ, որոնց տեսլականը նույնն է՝ հանուն հայրենիքի, հանուն երեխաների, հանուն ապագայի: Այդ օրերին գրեթե գրանցվել էի կամավոր, ընկերս ասաց, որ գրիչով ավելի շատ կուժեղացնեմ մեր սահմանները: Եվ նա ճիշտ էր. զենքն իմը չէ, երեխաներն են իմը:
-Այ նշեցիք, որ երեխաներն են ձերը: Ի՞նչ է Ձեզ տալիս երեխաների հետ շփումը:
-Դա իմ աշխարհն է, չեմ ուզում շատ կիսվել իմ աշխարհով, բայց մի բան կասեմ՝ իսկական երջանկությունը երեխաներն են, նրանց մեջ է մաքրությունը: Մնացած բոլոր բաները՝ փող, ոսկի, սուտ է:
-Ակտիվորեն մասնակցում եք դպրոցական առօրյային, ԻՄՓԱՔԹ ակումբի լիդեր եք, նաև հեռակա սովորում եք Գյումրու պետական մանկավարժական համալսարանում: Ինչպե՞ս եք այս ամենը համատեղում:
-Համատեղում եմ, քանի որ անում եմ սիրով: Իսկ համալսարանը մեր հանդեպ փոքր-ինչ հանդուրժող է:
-Դժվար չէ՞ գյուղի առօրյան, չե՞ն առաջանում խնդիրներ:
-Համարում եմ, որ դժվարությունները կոփում են մարդկանց: Դժվարությունները պետք են, իհարկե՝ ոչ միշտ, բայց ժամանակ առ ժամանակ մարդ պետք է առերեսվի դժվարությունների հետ, այլապես թուլանում է:
-Իսկ պատկերացնո՞ւմ եք Ձեր ամբողջ կյանքը գյուղում:
-Դժվարանում եմ պատասխանել: Միգուցե՝ ոչ հիմա: Քանի դեռ երիտասարդ եմ, ուզում եմ ավելի շատ շրջիկ կյանք վարել: Իսկ հետագայում միգուցե ընտրեմ ավելի հանգիստ կյանք:
-Եվս մեկ ուսումնական տարի այստեղ եք լինելու: Հնարավո՞ր է՝ դրանից հետո կրկին մասնակցեք ծրագրին:
-Ծրագրին երկրորդ անգամ չեմ կարող մասնակցել, բայց ես միշտ շարունակելու եմ մնալ երեխաներիս կողքին և թակելու եմ յուրաքանչյուր դուռ մեր այսօրվա խնդիրները՝ երեխաների հետ կապված, բարձրաձայնելու և լուծումներ գտնելու համար:
Սովորական օր Վահան գյուղում
Լուսանկարը` Լիլիա Ապրեսյանի
Մի քանի օր առաջ որոշեցի 17-ի համար հարցազրույց պատրաստել: Նստած հարցեր էի պատրաստում, մի քանիսը գրեցի, հետո տեսա մտքիս էլ բան չի գալիս: Մեկ էլ, որտեղից որտեղ, միտքս ընկավ, որ դեռ մի 3-4 ամիս առաջ հեռախոսը ձեռքիս ամբողջ օրը գյուղն էի նկարում:
Լուսանկարը` Լիլիա Ապրեսյանի
Ասացի՝ լավ, գնամ մի քիչ լուսանկարեմ, քանի հավեսս եկել ա, հարցերը հետո կգրեմ: Բարձրացա սար ու սկսեցի: Հետո իջա դպրոցի ֆուտբոլի դաշտ ու մի քանի նկարներ արեցի: Հա, նկարելս ավարտելուց հետո սկսեցի երեխաների հետ խաղալ «Անուն կանչոցի»: Շա՜տ հավես էր: Ինչևէ, մի քանի նկար ներկայացնեմ, հարցազրույցն էլ մի փոքր ուշ:
Լուսանկարը` Լիլիա Ապրեսյանի