Կարդացե՞լ եք Ռոբին Շարմայի «Վանականը, որը վաճառեց իր Ֆերարին»: Չունե՞ք Ֆերարի, ձերը երևի արծաթագույն Մերսեդես է, այնպես չէ՞: Չէ, սպասեք, երևի Օպել է կամ էլ չէ, երևի ձեր բախտը չի բերել, ու դուք մինչ այսօր ձեր կարմիր 06-ն եք վարում: Բայց ի՞նչ կարևոր է Ֆերարին, եթե տրամադրությամբ եք 06:

***

Խառը մտքերով շտապում եմ կանգառ՝  հասնելու սրտիս ավտոբուսին: Իրար չենք տեսել ուղիղ 6 ամիս, պատկերացնո՞ւմ եք:  Ի՞նչ կլինի սիրող սիրտը: Մտածում եմ՝ բա որ ուշանա՞մ: Չէ՛, ոչ մի դեպքում չի կարելի ուշանալ առաջին հանդիպումից, երբե՜ք: Լուսացույցը կանաչեց, քայլերս արագացան, նայում եմ՝ հեռվից  մոտենում է, վազում եմ. սիրտս դուրս է գալիս տեղից, բայց դռները բացվում են, ու ժպիտով ներս եմ մտնում:

Ինչպես միշտ, սպասելիքներս ավելի մեծ էին իրականությունից: Հուսաթափվում եմ՝  նայելով ուղևորների աչքերին: Դե լավ, վե՜րջ տվեք, այս ի՞նչ դեմքեր են, մտածում եմ: Հո աշխարհի վերջը չէ՞. վիրուս է, էլի, կանցնի-կգնա: Դիմակի տակից փորձում եմ հասկանալ՝  ով է ժպտում, ով է ուրախ, բայց ապարդյուն: Բոլորը տխուր ու հիասթափված են: Լավ, Սոսե, ի՞նչ անես բա, որ գոնե մի քիչ ուրախանան: Հիշում եմ Շարմային, գրել էր՝  եթե, կյանքում ունեք երեք առիթ, որի համար շնորհակալ եք, ուրեմն դուք արդեն իսկ երջանիկ եք:

Որոշում եմ հարցում անցկացնել: Կողքիս մի կին էր նստած:

-Տիկին ջան, բարև Ձեզ, կասե՞ք Ձեր անունը:

-Բարև, աղջիկ ջան, անունս Ջեմմա է: Ինչո՞ւ ես հարցնում:

-Վա՜յ, տիկին Ջեմմա ջան, ինչ լավ անուն ունեք, երևում է, էլի, որ տեղով մեկ քաղցրություն եք, շատ հաճելի է, ես Սոսեն եմ:

Ժպտում  է  և ուրախանում:

Մյուսները աչքերը կլորացրել ու ինձ են նայում, երևի մտածում են էս խելապակասն ով է, իրեն լրագրողի տեղ է դրել, մարդկանց հարցեր է տալիս: Բայց ես հո՞ զգում եմ, որ եռում են հետաքրքրությունից, շարունակում եմ.

-Տիկին Ջեմմա ջան, թույլ կտա՞ք Ձեզ մի հարց տալ, դե մենք էլ ճանապարհին ենք, ասել-խոսելով կգնանք:

-Սոսե ջան, տատիկիդ տարիքին կին եմ, ինչ հարց, ինչ բան, լիքը երիտասարդներ կան, իրենց հարցրու: Ես թոշակառու կին եմ. ո՜չ տրամադրություն ունեմ, ո՜չ էլ հավես: Չէ՜, քեզ չեմ կարող օգնել:

-Վա՜յ, նեղացնում եք, տիկին Ջեմմա ջան, գիտե՞ք, չէ՞, տատիկիս աշխարհի չափ սիրում եմ, այնպես որ, մերժում չեմ ընդունում:

-Է՜, բալա ջան, ասա, լավ, տուր հարցդ, տեսնեմ` հլա էդ ի՞նչ հարց ա, որ տենց կպած ուզում ես հարցնել:

-Ինձ կասե՞ք, թե ինչո՞ւ եք շնորհակալ կյանքում, երեք առիթ, որի համար շնորհակալ եք:

-Սոսե ջան, էս ինչ թիթիզ հարցեր ես տալիս, այ աղջիկ ջան:

-Տիկին Ջեմմա ջան, կուզե՞ք Ձեզ օգնեմ:

-Հլա փորձի:

-Ամուսին ունե՞ք:

-Վըը… Բա էդ հարց ա՞: Ո՞նց չունեմ, Պարգևս, մեռնեմ դրա ջանին, աղջի: Առաջին ու վերջին սերս ա, գիտես,  չէ՞ ` ոնց սիրտս գերեց էդ իրա «ֆինդուֆլուշկաներով», մինչև հիմա էլ հոգուս հետ խաղում ա, բայց որ վատ եմ, չէ՞, զգում, վաաա՜յ, աշխարհն էլ ոտնատակ կտա, մենակ թե ես լավ լինեմ: Հիմա էլ երևի էն ճռռան արևին աշխատում ա այգում: Մեռնեմ ես իրա ջանին, իսկական Պարգև ա. իմ կյանքի նվերն ա: Վայ, շատ լավ հիշեցրիր, է, զանգեմ տեսնեմ ոնց ա…

-Վայ, տիկին Ջեմմա ջան, ինչ սիրուն նկարագրեցիք: Ես էլ եմ էդպիսի Սեր ուզում: Բայց դուք հետո կզանգեք Պարգև պապիկին: Հիմա ինձ ասեք. բա զավակներ ունե՞ք:

-Ասեմ, աղջիկ ջան, երեք որդի ունեմ, մեկը մյուսից խելացի, շնորհքով, բոյով-բուսաթով: Մեծս ամուսնացել է, մի հիասքանչ հարս ունեմ, էդ ինչ լավ աղջիկ ա: Միջնեկս աշխատում ա, մեզ էլ ա օգնում, մեռնեմ ես իրա կյանքին: Էն փոքր տղես էլ սովորում ա: Գիտես, չէ՞, քեզ շատ հավանեցի, աչքիս հարս տանեմ,- ու ինձ աչքով է տալիս:

Զարմանում եմ: Ու տիկին Ջեմմաս սկսեց բարձր ծիծաղել, հիմա ամբողջ ավտոբուսով հո չենք ծիծաղում, դրսից կմտածեին, թե հարյուրամյա ճակատամարտն է:

Ու ամենակարևորն այն է, որ անցել է 15 րոպե, ու ոչ ոք չի իջել ավտոբուսից. բոլորը լսում են ուրախ ու պայծառ աչքերով: Սիրտս ջերմանում է:

-Տիկին Ջեմմա ջան, ասացիք՝ Ձեր մեծ տղան ամուսնացել է, հարսն էլ հոյակապ աղջիկ է, բա թոռնիկ ունե՞ք,- հարցնում եմ՝ զգալով, որ տիկին Ջեմմայի աչքերը հիմա սիրուց կպայթեն, որ թոռնիկի անուն լսեց:

-Արևիկս: Աշխարհի չափ սիրում եմ: 7 տարեկան է, դպրոց է գնում: Իմ մայրիկի պես է, գիտես, չէ՞, երբ պառկած եմ, բերում է վրաս անպայման մի բան է գցում, ասում է՝ տատի՜, չմրսես հանկարծ: Մեր տան էկոնոմիստն է, մինչև լույսերն ու ջրերը չանջատի, չի քնի: Իսկական արև է՝ պայծառ ու լուսավոր: Մեր տան արեգակն է:

-Տիկին Ջեմմա ջան, բա ասում եք` ոչինչ չկա շնորհակալության համար: Այս ինչ հոյակապ ընտանիք ունեք, Աստված տա միշտ միասին լինեք՝ սիրով ու սերով: Շնորհակալ եմ, որ պատասխանեցիք հարցերիս:

-Սոսե ջան, ես եմ շնորհակալ, աղջիկս, երբեք չէի մտածել՝ ինչքան երջանիկ եմ իմ ունեցածով: Հիմա գնամ ու բոլորին գրկեմ, ամուր համբուրեմ, կարոտեցի բոլորին, մանավանդ Պարգևիս:

Ավարտեցի, պայծառ ժպիտով նստել եմ, տեսնում եմ մյուսները մատները ծալելով ինչ-որ բան են հաշվում: Շնորհակալության առիթները… Որոնք այնքան շատ են:

Պետք է բաժանվեմ սիրելի ավտոբուսիցս, մեկ էլ տեսնեմ ավտոբուսի վարորդը՝ Վաչագան ձյաձյան, ասում է.

-Սոսե ջան, քեզ պետք է պահեմ կողքս, որ սենց միշտ համով-հոտով ճանապարհ գնանք: Աստված քեզ հետ, աղջիկս, ապրես:

Բարի օր եմ մաղթում վարորդին ու երջանիկ գնում  դասիս:

Իսկ դուք ունե՞ք շնորհակալության առիթներ:

Եղե՞լ եք Խուստուփ լեռան գագաթին, լսե՞լ եք նրա խուլ հևոցները, շնչել Սյունյաց աշխարհի աննկարագրելի մաքուր և սուր օդը, ակնդիր եղել գագաթի մոտ սավառնող թռչուններին՝ ակամա մրթմրթալով նրանց դայլայլի վերջին նոտաները:

-Իսկ լեռը ինչո՞ւ էր հևում,- կհարցնեք դուք։

Հևում էր պատերազմի դաշտում ընկած ամեն մի հայի համար: Հևոցները գնալով դառնում էին ավելի ու ավելի ծանր և անհաշվելի…

Պապս ինձ միշտ պատմում էր.

-Չորս տարեկան էի: Հայրս մեկնեց պատերազմ: Այլևս ոչինչ չլսեցինք նրա մասին: Սպասեցինք, բայց ոչ մի լուր, ոչ մի հույս: Նրան սպասեցի մինչև կյանքիս վերջին պահը, հետո լսեցի նրա արձագանքի նմանվող ձայնը՝ այնքա՜ն մոտ, այնքա՜ն հարազատ. կարոտած ու ինքնամոռաց գնացի նրա հետևից…

Գեղեցկուհի մայրիկս դարձավ գյուղի խոսակցության թեման: Նա սպիտակադեմ էր, լայնաճակատ, խորունկ, խաժ աչքերով, որոնք օրվա տարբեր ժամերին փոխում էին իրենց երանգները, սլացիկ հասակով և սքանչելի ժպիտով: Հորս անհետանալուց հետո ժպիտը սառեց նրա գծված շուրթերին, աչքերը խունացան, բայց միևնույնն է, ոչ ոք անտարբեր չէր անցնում նրա կողքով: Բոլոր հարևանները հորդորում էին մայրիկիս ամուսնանալ: Մի օր էլ հարևան գյուղերից հարուստ մի մարդ, որը հավանել էր մայրիկիս, եկավ մեր գյուղ` խնդրելու նրա ձեռքը: Երբեք մտքովս չէր անցնի, որ մայրս կլքի իր միակ որդուն, կթողնի բախտի քմահաճույքին և կգնա պահելու այդ օտար մարդու չորս զավակներին:

Ինչպես եմ ատում քեզ, պատերազմ: Դու ինձնից խլեցիր ամեն ինչ՝ հորս, մորս, անհոգ մանկությունս…

Հորեղբորս կինը շատ ուշադիր էր իմ նկատմամբ: Երբեմն թվում էր` ինձ ավելի շատ է սիրում, քան իր հինգ զավակներին: Դժվար ժամանակներ էին. ալյուր չկար, ուտելիք դժվար էր գտնել, հագուստի մասին էլ չեմ խոսում: Գործը շատ էր, աշխատողները՝ քիչ: Մեր ամենաերջանիկ օրերը հաց թխելու օրերն էին: Երբեք չեմ մոռանում նոր թխած լավաշի աննման բույրը: Յուրաքանչյուրս մի-մի լավաշ էինք ստանում, կրծում մինչև վերջ՝ ուրախանալով, որ այդ օրը կուշտ ենք քնելու: Ես ինձ չէի կորցնում, հավաքում էի լավաշների կտորտանքները, փշուրները, դնում մայրիկիս բույրը դեռևս պահպանած սպիտակ գլխաշորի մեջ ու այն թաքցնում վաղվա համար: Գարնանը հորեղբորս տղաների հետ գնում էինք անտառ՝ շուշան, սիբեխ, քեղ, խնջլոզ քաղելու: Տանում էինք քաղաք և վաճառում: Գումարը հորեղբորս կնոջը տալիս մի քանի կոպեկ պահում էի ծածուկ: Գոմում՝ քարե պատերի արանքում, մի թաքստոց էի պատրաստել և մայրիկիս գլխաշորի մեջ, որտեղ լավաշի փշրանքներն էի պահում, սկսեցի հավաքել իմ խնայած կոպեկները: Շուտով անցքը նեղացավ և այն այլևս խնայողությանս բավարար չէր: Փոխեցի թաքստոցս. ավելի հարմար տեղ գտա: Սկսեցի ավելի շատ փող վաստակել և մեծացնել կուտակած գումարս: Հասկանում էի, որ հույսս պետք է ինձ վրա դնեմ: Հողի՞ց էր, թե՞ ջրից՝ ծանր կյանքը ինձ հաղթահարել սովորեցրեց, գլուխս բարձր պահել և առաջ գնալ սովորեցրեց, հասկացա, որ պետք է գնամ քաղաք և փորձեմ ինքնուրույն ապրել…

Բոլորը սիրեցին ինձ: Վազում էի այս ու այն կողմ՝ ականջս թեթև, հպարտությունս՝ բարձր: Խնայողությունս օգնեց ինձ տուն վարձել, սեղան ու աթոռներ գնել ու օջախ ստեղծել…

Խնայելու լավ սովորույթը ինձ տարավ հեռու հեռուներ՝ արժանացա «Աշխատանքային հերոսի» կոչման, ընտրվեցի ՀԽՍՀ, այնուհետև՝ ԽՍՀՄ գերագույն սովետի դեպուտատ: Սակայն ամենամեծ հարստությունս հինգ զավակներս են՝ բոլորը կրթված, խելացի, դաստիարակված: Նրանց նույնպես սովորեցրի խնայելու արվեստին, ճիշտ ապրելուն, նեղ օրվա համար միշտ հոգեպահուստ ունենալուն:

Ծանր ու դժվար կյանքը պապիցս խլեց առողջությունը, սակայն նրա հոգին այնքա՜ն խաղաղ է ճախրում երկնքում: Հպարտ եմ իր ապրած կյանքով, վաստակած անունով և դաստիարակած զավակներով…