Երկու թե երեք ամիս առաջ մի տեսահոլովակ աչքովս ընկավ, որտեղ մի ծեր կին խոսում էր Հոլոքոստի մասին, թե ինչպես էր փրկվել «Աուշվից» համակենտրոնացման ճամբարից: Անկեղծ ասած, այդ տեսանյութը շատ հետաքրքրեց ինձ, և մի քանի օր ինձ անընդհատ հետապնդում էր այն միտքը, որ ես պիտի այցելեմ նրան և անձամբ զրուցեմ նրա հետ։

Քանի որ մենք ապրում ենք նույն նահանգում, այդքան էլ դժվար չէր լինի հանդիպել նրա հետ, բայց, ամեն դեպքում, դժվարություն կարող էր առաջանալ փոխանակման ծրագրին մասնակցող տղայի համար։ Ես սկսեցի հարցուփորձ անել իմ համակարգողից, պարզել՝ արդյո՞ք հնարավոր է կնոջն այցելել, և մոտավորապես ինչքա՞ն գումար է անհրաժեշտ դրա համար: Այս հարցիս հետևեց մի անսպասելի պատասխան: Նա ասաց, որ մեր պլաններում մտնում է այդ այցելությունը, և իմ խմբի բոլոր ուսանողները նույնպես տեսնելու են կնոջը: Ինձ շատ ուրախացրեց այդ լուրը, քանի որ նրա հետ հանդիպելու հնարավորությունը բաց թողնելն ահռելի սխալ կլիներ ինձ համար:

Եղանակը, ինչպես միշտ, վատն էր, բայց այս անգամ այն չփչացրեց իմ տրամադրությունը: Ճանապարհը մոտ 4 ժամ էր, դա նույնպես ինչ-որ բան չփոխեց։

Մենք պետք է կնոջը տեսնեինք Հոլոքոստից տուժածների թանգարանում, որը, ի դեպ, հենց այդ կինն է բացել իր սեփական միջոցներով: Մի քանի րոպե թանգարանում շրջելուց հետո՝ ժամանակը եկավ նրան հանդիպելու: Սա արդեն 130-րդ անգամն էր, երբ նա կպատմեր իր և իր երկվորյակ քրոջ պատմությունը։

Պատմությունը միշտ սկսվում էր Իվա Քորի և Միրիամ Քորի ծննդավայրից: Հիշում եմ՝ ոնց էր մանրամասն պատմում՝ կարծես թե երեկ այնտեղ եղած լիներ: Այդ ամենը նրա հիշողության մեջ լավ էր պահպանվել, քանզի ըստ նրա՝ դրանք իր ամենավատ և ամենալավ պահերն էին, քանի որ այն փորձությունները, այն ցավը, որ նա տեսել էր, ստեղծել էին այն կնոջը, որն այդ պահին նստած պատմում էր իր կյանքի մասին: Իսկ ես ուշադիր հետևում էի նրա շուրթերին, որպեսզի լսեմ նրա ամեն մի բառը և հանկարծ ոչինչ բաց չթողնեմ։ Նրա և իր քրոջ վրա բժիշկ Մենգելեն կատարում էր իր փորձերը: Պատմում էր, թե ինչպես էին իրեն և քրոջը շաբաթական երկու անգամ անհայտ նյութերով ներարկումներ արել: Այդ ներարկումների արդյունքում Իվան սկսեց իրեն շատ վատ զգալ, նա այնքան պարզ էր հիշում, թե ինչպես էր բժիշկը ատելությամբ լի հայացքով մոտեցել, ստուգել ջերմությունը և քմծիծաղով ասել.

-Ափսոս, շատ ափսոս, այսքան երիտասարդ, բայց արդեն մահվան շեմին։

Բայց նա չէր ցանկանում մահանալ, միայն այն բանի համար, որպեսզի ապացուցի՝ բժիշկը ճիշտ չէ: Եվ չմահացավ: Իվայի ոտքերը չէին աշխատում, և ոչ ոք չկար, որ իրեն կերակրեր և ջուր տար, ինքն էր գետնին գլորվելով՝ գաղտնի գնում և ջուր փնտրում։

Զարմանալի է, թե ինչպես կարող էր այդ 9 տարեկան աղջիկը այդքան ուժ գտնել իր մեջ և հաղթահարել այդ ամենը: Սակայն քույրը, ցավոք, մահացավ:

Տարիներ անցան, նա ամուսնացավ, տեղափոխվեց ԱՄՆ, բայց սրտի վերքերը դեռ չէին բուժվել: Նա դեռ ատելությամբ էր լցված այդ բժշկի և նացիստների նկատմամբ, հիշողությունները նրան հանգիստ չէին թողում: Ժամանակի ընթացքում նա հասկացավ, որ միայն ատելությունն է, որ չի թողնում իրեն վերջապես ազատվել ամեն ինչից: Իվա Քորը նամակ գրեց բժիշկ Մենգելեի օգնականին և ցանկացավ հանդիպել նրա հետ: Նրանք հանդիպեցին Գերմանիայում: Իվան օգնականին խնդրեց ստորագրել մի փաստաթուղթ, որը կարող էր ապացուցել, որ իրականում Հոլոքոստը տեղի է ունեցել: Բժիշկը համաձայնեց, և հենց «Աուշվիցի» դռների առաջ, որտեղ Իվան իր ծնողներին վերջին անգամ էր տեսել, ստորագրվեց փաստաթուղթը։ Հետագայում Իվան նամակ գրեց բժշկին՝ ասելով, որ ներում է նրան, ներում է անգամ իր քրոջ մահը:

Ես համաձայն եմ այն մտքի հետ, որ ատելությունը չարիք է բերում ոչ միայն քո շրջապատին, այլ նաև քեզ: Այն քեզ չի թողնում ազատ շնչել, ազատ մտածել, ազատ գործել, քանզի քո ապրելու միակ պատճառը ատելն է դառնում։ «Ներելը սերմ է խաղաղության համար»,-ասաց Իվա Քորը:

Ես շատ բան ունեմ հոգով արի Իվա Քորից սովորելու:

Անձրև էր գալիս. իսկական թեյ խմելու և տաք վերմակով ծածկված ֆիլմ դիտելու եղանակ էր: Չէի ցանկանում մտածել, որ դրսում վատ եղանակ է, ուստի վերցրի համակարգիչս ու սկսեցի ֆիլմ փնտրել: Վերջապես գտա այն, ինչ այդքան երկար փնտրում էի: Փորձում էի մի քանի ժամով կտրվել աշխարհից, երբ զանգ ստացա, ինչը փչացրեց իմ ստեղծած «ոչ մի բան չանելու» մթնոլորտը:

Անկեղծ ասած, առաջին անգամն էր, երբ ստացածս զանգը ինձ չհետաքրքրեց, բայց ամեն դեպքում, ինքս ինձ ստիպելով՝ վերցրի հեռախոսը: Պարզվեց, որ այդքան էլ տհաճ զանգ չէր, ինչքան ես մտածում էի: Իմ տարածքային համակարգողն էր, որը փորձում էր վայր գտնել իմ՝ աշնանային արձակուրդը անցկացնելու համար: Մի քիչ վախեցա, երբ տեսա, որ համակարգողն է զանգում: Մտածեցի, որ ինչ-որ բան այն չէ, և հիմա ինձ հետ կուղարկեն Հայաստան: Եթե չգիտեք, ասեմ, որ ես հիմա Ֆլեքս ծրագրով ապրում և սովորում եմ ԱՄՆ-ում:

Իրականում հիանալի լուր ստացա. իմ ընկերներից մի քանիսը գնում էին հյուսիսային Կարոլինայում գտնվող «Գրեյթ Սմոքի Մաունթինս» ազգային պարկը, որը հայտնի է իր գեղեցկությամբ և աժդահա լեռներով: Նրանք առաջարկել էին ինձ, որ գնամ իրենց հետ: Ես, իհարկե, համաձայնեցի և միանգամից գնացի իրերս հավաքելու, որպեսզի առավոտ շուտ մեկնենք:

Բավականին ցուրտ էր լինելու, դրա համար վերցրի միայն իմ ձմեռային շորերը: Ճանապարհը շատ երկար էր՝ մոտ 8 ժամ, և մարդուն, ով ապրել և մեծացել է Հայաստանի պես փոքր երկրում, դա մի մեծ հոգնեցնող ճանապարհ է թվում: Տեղ հասնելուն պես ես միանգամից դուրս թռա մեքենայից, որպեսզի առաջինն զգամ այդ լեռնային թարմ օդը: Երևի ընկերներիցս ամենաերջանիկը ես էի, քանի որ ինչ լքել էի Հայաստանը, լեռներ չէի տեսել: Այն, ինչ շնչում էի այդ պահին, ինձ ստիպեց հիշել Տավուշիս մաքուր, սառը օդը: Օդից արբած՝ անցա գործի: Պիտի սկսեինք վրանները, ճոճերը և այլ մնացած իրերը տեղավորել, քանի որ արդեն մթնում էր, իսկ մենք վրան չունեինք քնելու համար: Ես այդ շաբաթվա օրակարգը մոտավորապես գիտեի, բայց իրականում ավելի շատ բան կար անելու, քան օրակարգում գրված էր: Երևի չէին գրել, որ ավելի հետաքրքիր լինի: Նաև գաղտնի էին պահել այն փաստը, որ վերցնելու էին բոլորիս հեռախոսները:

Առաջին օրը գնացել էինք փոքր արշավի՝ դեպի ջրվեժ: Որոշել էինք գետում լողանալ, բայց այնքան ցուրտ էր, որ երեխաների կեսը չփորձեց անգամ մտածել դրա մասին: Ես և մի քանի հոգի, իհարկե, մտանք ջուրը: Ինչպես իմ այլ ուրիշ որոշումների համար, այս անգամ ևս ես զղջացի ամենաառաջին վայրկյանից, բայց այն փաստը, որ սա երևի հնարավոր կլինի անել կյանքում միայն մեկ անգամ, ստիպեց ինձ մտնել ջուրը:

Երկրորդ օրը մեր պլաններում քարանձավն էր: Իրականում այնքան էլ ուրախ չէի, որ պիտի գնայինք այնտեղ, քանի որ չեմ սիրում փակ տարածություններ, իսկ քարանձավներում շատ վայրեր էին լինելու, որտեղ պիտի քեզ քարշ տալով անցնես փոքր անցքի միջով: Սկսեցի սիրել քարանձավները, երբ մտա ներս: Քարանձավը իմ կյանքի ամենատարօրինակ վայրերից մեկն էր, այն ընդհանրապես նման չէր իմ պատկերացումներին: Իրականում ներսում ավելի տաք է, քան դրսում, և այդ հաստատուն ջերմաստիճանը պահպանվում է ամբողջ տարին: Այնտեղ լույսի ճառագայթ չի կարող թափանցել, ինչի արդյունքում էլ կատարյալ մթություն է: Այդպիսի մթություն շատ դժվար է ստեղծել. երկրի վրա կատարյալ մթություն կա միայն քարանձավներում և օվկիանոսի հատակին: Երբ մենք անջատեցինք մեր լույսերը, դեռևս կարողանում էինք տեսնել այն, ինչ պահպանված էր մեր հիշողության մեջ: Եթե փորձեիր շարժել քո ձեռքը, քո ուղեղը կստեղծեր կեղծ զգացողություն, որ դու տեսնում ես, բայց իրականում դա խաբկանք է, որն ապացուցում է այն փաստը, որ մարդկային ուղեղը հարմարված է եղել անդրերկրյա կյանքին:

Երրորդ օրը ամենասպասված օրերից մեկն էր. պիտի բարձրանայինք ԱՄՆ-ի ամենաբարձր գագաթներից մեկը, դրանից հետո մենք կարող էինք շարունակել արշավը, որը մոտ 12 կիլոմետր էր ձգվելու: Նրանք, ովքեր չէին ցանկանում այլևս քայլել, կարող էին հետ վերադառնալ: Ես շարունակեցի քայլել, իհարկե, այդքան քայլելը դժվար էր, բայց այն ամենը, ինչին ես ականատես եղա, ինձ ստիպեց քայլել առաջ՝ դեպի ավելին:

Ես միշտ սիրել եմ լեռները՝ համարելով, որ դրանք իմ իրական տունն են, և ապրել մի վայրում, որտեղ ընդհանրապես լեռներ չկան, ինձ համար շատ դժվար է:

Հիմա ես վստահորեն կարող եմ համաձայնել այն մտքի հետ, որ ամենալավ ճանապարհորդությունները ոչ պլանավորածներն են, և որ իրական կյանքը սկսվում է քո հարմարավետության գոտուց դուրս: