Հայաստանի ազգագրական յուրաքանչյուր շրջան ունեցել է իրեն հատուկ հարսանեկան ծիսակարգ։ Հայկական գյուղերն այնքան ներփակված են եղել, որ հաճախ հարևան գյուղերի և նույնիսկ նույն գյուղում ապրող, բայց տարբեր ծագումնաբանություն ունեցող ընտանիքներ ունեցել են հարսանեկան տարբեր ավանդույթներ։
Հին հայկական ավանդական հարսանեկան ծեսերի հանդեպ հետաքրքրությունս սկսվել է դեռևս տատիս՝ հարսանեկան հին ավանդույթների՝ «խնամախոսություն», «խոսքկապ», «նշանադրություն», «հղե կտրել», «Հալավօրհնեք», «շորձևքի» մասին պատմող զրույցներից։ Վերջերս Մեղրաձորի պատմության մասին գրքի ուսումնասիրությունը առիթ հանդիսացավ, և ես որոշեցի գնալ Մեղրաձորի հին հարսանեկան ավանդույթների հետքերով… Կարծում եմ դրանք ձեզ էլ կհետաքրքրեն:
Աղջկատես
Գյուղում «աղջիկ ճարելու» իրավունքը բացառապես պատկանում էր երիտասարդ ամուսնացողի ծնողներին, մասնավորապես՝ մորը։ Ամուսնացողի մայրը, եղբոր կանայք կամ քույրերը աղջիկ էին ընտրում աղբյուրը ջրի գնալիս, եկեղեցում, հարսանիքների կամ այլ հավաքների ժամանակ։ Երբեմն ավելի մոտիկից ճանաչելու համար որևէ պատրվակով այցելում էին իրենց տները։ Աղջկանից ջուր են խնդրում, որ առիթ ունենան իրեն «լավ զննելու», ասեղ թելել տալիս` ստուգելու համար նրա տեսողությունը, նայում ոտքերը «իլանջուղ» (անբուժելի վերք) չունենա և այլն։ Աղջիկ ընտրելիս հաշվի էին առնում նաև նրա մոր բնավորությունը, համեստությունը։ Դեպքեր են նկատվել, երբ հայրը կամ ավագ եղբայրն առանց նախօրոք տղային տեղյակ պահելու, նշան են տվել իրենց կողմից հավանած աղջկան։ Ընդդիմանալն անիմաստ է եղել։
Հարսնատես
Նշանտուքի հաջորդ օրը փեսան իր մեկ-երկու ընկերների հետ երեկոյան այցի էին գնում աներանց տուն՝ հարսնացուին տեսնելու՝ իրենց հետ տանելով օղի կամ գինի, չրեր, կոնֆետներ ու մի հատուկ նվեր հարսի համար։ Հյուրասիրությունից հետո հարսն ու փեսան հաճախ քենիներից մեկի հետ առանձնանում էին խոսելու։ Հարսը մինչև նվեր չստանար, փեսայի հետ չէր խոսում։ Նվերը կոչվում էր «խոսելա», որը սովորաբար լինում էր ճակատի ոսկի, մատանի կամ այլ արժեքավոր իր։
Շոր կտրեք
Հարսնացուի պսակի զգեստը պատրաստում են փեսայի ծնողները` հաճախ նշանտուքի ժամանակ ստացված նվերների հաշվին։ Այդ նպատակով հավաքվում են բարեկամ կանայք` «շոր կտրելու»։ Երկու կին, որոնք հմուտ են շոր կարելու գործում, գնում են հարսի տուն, վերցնում են նրա չափսերը, վերադառնում ու ձևում շորերը։ Ձևարար կինը մկրատը դնում էր կտորին ու ասում` «մկրատը չի կտրում»։ Սկեսուրը մի նվեր էր տալիս վերջինիս, որից հետո ձևում և իրար մեջ բաժանում էին՝ կարելու։ Վերջին ժամանակներս այս արարողությունը վերափոխվել է և կոչվում է «հարսին շոր առնել»։
Գլուխլվա
Հարսանիքից ութ օր անց հարսի մայրը մի քանի բարեկամուհիների հետ գալիս էր փեսայի տուն` հարսի (աղջկա) գլուխը լվանալու։ Հրավիրում էին նաև փեսայի հարազատ բարեկամուհիներին: Նրանք հանդիսավոր կերպով լվանում էին հարսի գլուխը և վերջում առատ հյուրասիրվում խնամու կողմից։
Գյուղում հարսանիքների ժամանակ մասնակիցներից մեկը փեսայի տուն հասնելիս բակում երգել է.
Թագավորի մեր դուրս արի, տես, թե ինչեր ենք բերե.
Թոնիր վառող ենք բերե, տախտ ավլող ենք բերե.
Կովեր կթող ենք բերե, գլուխդ տփող ենք բեր…
Բացի այս սովորույթներից, եղել են նաև «տաշտատրեք», «միս մորթելը», «հարսանիքի հրավերք», «թագավոր նստել», «շնորհօրհնեք», «հարսնահանեք» ծեսերը։ Կենցաղային մշակույթը, կախված ժամանակաշրջանից, արագ փոփոխվում է, և այսօր հին հայկական ավանդական ծիսակարգերը փոփոխվել և արդի կենսապայմաններին ու մտածողությանը համապատասխանող երանգ են ստացել։
