Դու հիմա երևի ինչ որ տաքուկ ռեստորանում նստած սուրճ ես ըմպում: Դու գաղափար էլ չունես, թե ինչ է պատերազմը: Իսկ իմ երկիրը համարյա մեկուկես ամիս է պատերազմի մեջ է: Դե, էլ ավելի հարմարավետ տեղավորվիր քո տաքուկ անկյունում, որովհետև երկար եմ խոսելու:

Քանի որ ուսման նպատակով Տավուշս լքել ու տեղափոխվել էի Երևան, սեպտեմբերի վերջին շաբաթ օրը որոշեցի հետ վերադառնալ հայրենի սահմանամերձ Այգեհովիտ (բայց, մեր մեջ ասած, շատ բացասական զգացողություններ ունեի): Առավոտյան արթնացա ու լսեցի.

-Պատերազմ է սկսվել:

Սկզբում մտածում էի, դե, ոնց միշտ կրակում են, էլի, կանցնի: Չանցավ… Մի ամսից ավել է` չի անցնում, անծանոթ ընկեր:

Մեր ոխերիմ թշնամին սրբապիղծ է. վանքեր է քանդում, ծննդատուն է խոցում, խաղաղ բնակչությանն է ռմբակոծում, իսկ դու լռում ես, չէ՞, դեռ: Երկա՞ր ես լռելու: Դեռ երկա՞ր է քեզ միայն քո տաքուկ սուրճը հետաքրքրելու:

Քեզ համար հերոսը երևի «Դիսնեյի» մուլտֆիլմից ինչ-որ արքայազն է, իմ հերոսը` 18 տարեկան զինվորը, ով գիտե՞ս, ինչ է անում: Թշնամու տանկեր ու ԱԹՍ է ոչնչացնում, ով իրեն զոհում է իր զինակիցներին շրջափակումից դուրս բերելու համար:

Քեզ համար ցավը երևի նոր գնած շորիդ պատռվելն է, մեզ համար ցավը փողոցներում կախված անվանական սև ժապավենները: Չես հասկանա, անծանոթ մարդ, Աստված տա երբեք չզգաս էն, ինչ զգում է քո տարեկից հայը: Հայ լինելը չափազանց դժվար է, բայց հայը անպարտելի է:

Գիտե՞ս երբ թշնամին հային ծնկած կտեսնի… Միայն աղոթելիս:

Գիտե՞ս, անծանոթ, մի ամիս է եղբորիցս լուր չունենք, բայց այնքան հույսով ու հավատով ենք սպասում նրա հայտնվելուն, որ ոչ մի օդանավակայանի պատեր չի տեսել այդ սպասումը:

Դժվար ժամանակներ ենք ապրում: Հերոսներ ենք նվիրում երկնքին, որ երկինքը հավերժ աստղազարդ լինի:

Ու հիմա փողոցում, եթե անգամ շշնջաս պատերազմ, բոլորը կհեծկլտան ցավից:

Որովհետև պատերազմը չարիք է, որովհետև պատերազմը հավերժ փոխում է քեզ, որովհետև պատերազմից հետո կյանքին նույն աչքերով չես նայում:

Կներես, անծանոթ, որ սառեց սուրճդ, իսկ դու շարունակիր լռել, քանի դեռ արյունարբու ոսոխը քեզ էլ ձեռք չի գցել:

Պատերազմ: Երբեք չեմ պատկերացրել այս բառի խորությունը, երբեք չեմ գիտակցել այս երևույթի հետքերն ու հետևանքները:

Պատերազմ բառը ինձ համար միշտ գրքային եզրույթ է եղել: Միշտ պատկերացրել եմ միմյանց դեմ մարտնչող թագավորների, կայսրերի, որոնք իրենց զորքն ունեն և պայքարում են տարածքային ամբողջականության համար:

Հիշում եմ, հենց մեզ մոտ` Տավուշում, կրակոցներ էին լինում, տատս դողում էր վախից, ասում էր.

-Բալա ջան, Աստված տա չտենաք էն, ինչ մենք ենք տեսել էն թվերին (90-ականներին):

Բայց արի ու տես, որ մտավախությունները իրականություն դարձան:

Պատերազմը անխնա կյանքեր է խլում, ու բոլորիցս մի մասնիկ տանում իր հետ:

Էս բառի խորությունը ոչ մի երկրում ապրող իմ տարիքակից չի հասկանա: Չի հասկանա, թե ոնց ենք խեղդվում անզորությունից, երբ կարդում ենք հերոսների անուները, չեն հասկանա, որ սեպտեմբերի 27-ից մենք չենք ապրում:

Եվ օդը ճնշող է դառնում, երբ գիտակցում ես, որ անկարող ես փոխել իրականությունը, ու սկսում ես համակերպվել ու անտարբեր դառնալ աշխարհի հանդեպ:

Այս օրերին շատ սիրեք իրար, մարդիկ:

Հենց այդ սիրով ու ջերմությամբ ենք հաղթելու չարիքին:

Ձեր ամեն ինչը ՍԻՐՈՎ թող լինի։

(Ա Կորնթ. 16)։

Ես երբեք չեմ խոսել հայրենասիրությունից, բայց միշտ իմ քայլերով ու ապրած զգացողություններով գիտակցել եմ այդ բառի խորությունը:

Գիտե՞ք, երբ եք ավելի շատ զգում, որ հայրենիքը առաջին տեղում է: Երբ հյուրի կարգավիճակով լինում եք օտարի հայրենիքում: Երբ գիտակցում եք, որ ոչ մի քար, ոչ մի ճյուղ նման չէ քո հայրենիքում եղածին:

Ես երբեք չեմ բարձրաձայն ասել, թե ինչքան եմ սիրում իմ հայրենիքը, բայց ամեն անգամ ատամներս սեղմելով մղկտացել եմ նրանից հեռանալիս:

Ինձ համար  հայրենիքը միշտ իմ տնից երևացող սահմանն է եղել: Ով չգիտի` ասեմ. ես ապրում եմ Տավուշի մարզի սահմանամերձ Այգեհովիտ գյուղում: Ու ամեն անգամ քառակի եմ սիրել այն, երբ կրակոցի ձայն եմ լսել:

Ինձ համար հայրենիքը դուդուկից հնչող «Դլե յամանն» է, մոր շուրթերից հնչող «Հայր մերը», սահմանին կանգնած զինվորի սրտի բաբախը…

Ինձ համար հայրենիքը Կոմիտասն է, խորհուրդ խորինը, խաչն ու հավատը:

Հայրենիքը հիման է, մենք ենք ու գալիք սերունդներն են, որոնք կերտելու են ազգի պայծառ ապագան:

Ես երբեք չեմ խոստովանել իմ սերը քեզ, բայց այսօր կասեմ.

-Ինչքան ուժ ունեմ, սիրում եմ քեզ, Հայրենիք:

Երբևէ մտածե՞լ ես ապրել Ֆրանսիայում և ամեն օր տեսնել Էյֆելյան աշտարակը, կամ ապրել Անգլիայում և տեսնել Բիգ Բենը: Իհարկե, մտածել ես: Եթե ոչ թվարկածս երկրներում, ապա մի ինչ-որ «զարգացած» երկրում հաստատ պատկերացրել ես քեզ, հարազատս: Բայց երբեք չես մտածել, չէ՞, մնալ քո երկրում ու հիանալ քո հրապարակի «Բիգ Բենով»:

-Միշտ ուրիշինը լավն ա,- ասում է մաման:

Ու հա, հիմա եմ հասկանում էս տողերի իմաստը: Ոչ թե իրենցը լինելու մեջ որևէ յուրահատուկ բան կա, այլ պարզապես մենք մեր ունեցածը չգնահատող ժողովուրդ ենք: Մեր աչքը միշտ ուրիշների ունեցածի վրա է, մենք միշտ դժգոհ ենք մեր մազերից, մեր աշխատավարձից, մեր կյանքից:

-Իսկ ի՞նչ ենք անում մենք յուրաքանչյուր ծանր պահի…

-Ճիշտ է։ Լքում ենք մեր հայրենիքը ու գնում ենք ուրիշի հայրենիք:

-Ինչո՞ւ։

-Որովհետև ուրիշինը լավն ա։

Հետո հասկանում ենք, որ օտարի հողը հող չէ, ջուրը ջուր չէ, վերջապես, մերը չէ: Բայց ուշ է լինում: Մենք օտարանում ենք մեր ունեցածից, մեր կապը կորչում է, ու մենք դառնում ենք անծանոթ մեր երկրի համար:

Այս ընդհանրացված մտքերը իրականում շատ խորը ենթատեքստ ունեն՝ ուղղված մարդկային փոխհարաբերություններին:

Նույն ցիկլը լինում է մարդկային փոխհարաբերությունների մեջ: Մենք հավանում ենք տվյալ մարդուն, նրա մեջ փնտրում ու գտնում ենք մեզ, բայց հետո հայտնվում է մեկ ուրիշը ու «մեր»-ի իմաստը փոխվում ու արժեզրկվում է:

Մենք մեր ունեցածը չգնահատող ժողովուրդ ենք, շատի հետևից շատ ենք վազում, դրա համար եղած քիչն էլ չի մնում: Մենք մեր երկրի մեջ պատնեշներ ենք կագնեցնում, գյուղ-քաղաք տարբերակում ենք մտցնում, մենք բաժանում ենք «մերը»՝ արժեզրկելով էս բառի իմաստը:

Մենք այդպես էլ գնահատել չենք սովորելու, մեր զգացմունքների դարակները միշտ խառնված են լինելու, մեր մտքերը միշտ անկանոն են լինելու, մենք անընդհատ մեզնից մի մասնիկ տալու ենք «մեր» մարդկանց ու սպառնվենք, իսկ նրանք «մերը» փոխարինելու են «ուրիշով» ու հեռանան:

Պապս 70 տարեկան է: 70 տարիների մեծ մասն անցկացրել է պատերազմների թոհուբոհի մեջ, մնացած մասը՝ ընտանիքի հետ կամ այլ երկրում՝ փող վաստակելու նպատակով: Արտաքնապես պապս խիստ է, բայց այդ խիստ հայացքի տակ թաքնված է փխրուն ու բարի սիրտ՝ լցված ջերմությամբ իր ընտանիքի և մանավանդ՝ իր բույսերի նկատմամբ:

Պապս լուռ հոգ է տանում իր այգու մասին՝ խնամքով ազատում այն ավելորդ մոլախոտերից ու միջատներից (Փոքրիկ իշխանի նման)։ Ծառերը խոսում են պապի հետ, լցվում ջերմությամբ, բողբոջ տալիս և վերջապես ծաղկում։

Հիշում եմ՝ մի քանի տարի առաջ ուրախ, զվարթ մի ծառի տունկ էր բերել՝ իր սիրելի ընկուզենին էր։ Տնկեցինք միասին ու խոստացավ, որ հենց պտուղ տա, առաջինը ես եմ փորձելու: Նա ամեն օր ջրում էր «փոքրիկին», խոսում հետը և փխրեցնում հողը։ Ահա եկավ նրա շատ սպասված գարունը, բայց դժբախտաբար ծառը պտուղ չտվեց, ինչպես և դրան հաջորդող մի քանի տարիներին։ Պապս երեխայի պես նեղացավ, անգամ փորձեց ծառը կտրել, բայց հետո թուլացավ բարկությունը, և նա էլի շարունակեց խնամել իր «սիրելիին»։

Ծառը գտնվում է անմիջապես իմ պատուհանի դիմաց, և այս երկու ամսիների ընթացքում ես տեսնում էի նրա մեծանալու փուլերը, նկարում էի և ցույց տալիս պապիկին, թե ինչ ֆոտոգենիկ է իր սիրելի ընկուզենին և թե ինչքան է մեծացել այդ փոքրիկը։ Իսկ պապս ինչպես միշտ ուրախանում է և սիրտը ողողում երջանկությամբ:

Այսօր ծառը վերջապես բողբողջ է տվել, և հավանաբար պտուղ կտա այս տարի։

Ես վազեմ պապիկին պատմեմ, իսկ դուք սիրեք և հոգ տարեք ձեր ծառի մասին և երբեք թույլ մի տվեք նրան զրկվել իր պտուղներից:

Ձեզանից քանի՞սը գիտեն, որ քաղաք Իջևանից 22 կմ հեռավորության վրա է գտնվում սահմանամերձ Այգեհովիտ գյուղը, նույն ինքը՝ Ուզունթալան (թարգմանությամբ՝ երկար բացատ): Եվ որպեսզի հասկանաք, թե ինչ կապ ունեն Այգեհովիտ և սահմանամերձ բառերը միմյանց հետ, կներկայացնեմ մի քանի ստույգ տվյալներ:

Այգեհովիտ գյուղը հյուսիս-արևելքից սահմանակից է Ադրբեջանի Ղազախի շրջանին, իսկ վերջինիս հետ սահմանը ընդամենը 12 կիլոմետր է: Դե, երևի այս տվյալներն էլ ոչինչ չեն ասի ձեզ, մինչև չլսեք կրակոցի ձայներն ու չտեսնեք սահմանը:

Թե երբ է հիմնադրվել գյուղը, կամ ովքեր են եղել նրա առաջին բնակիչները, դեռևս անհայտ է, քանի որ ոչ մի պատմական աղբյուր այդ մասին ոչինչ չի հայտնում: Ոմանք այն կարծիքին են, որ գյուղի բնակիչները եկվորներ են, ովքեր ներգաղթել են Լեռնային Ղարաբաղից 16-18-րդ դարերում: Այգեհովիտ գյուղի բնակիչ, 1837 թվականին ծնված Գաբրիել Տեր-Հովհաննիսյանը իր «Տեր Սարգիս» վեպում նշում է, որ ներկայիս գյուղի բնակիչները բնակվելիս են եղել ներկայիս Կայան անունը կրող տարածքում, որը այն ժամանակ կոչվել է Ճալա: Հետագայում, մոտավորապես՝ 18-րդ դարի երկրորդ կեսից, գյուղի բնակիչները բարձրացել են դեպի անտառի փեշերը և ճալա գյուղից դեպի հարավ ՝ երեք կիլոմետր հեռավորության վրա, հիմնել են նոր գյուղ և այն անվանել Ուզունթալա:

Ամենաուշագրավ փաստը Այգեհովիտի մասին այն է, որ մինչև այսօր Այգեհովիտ գյուղի անտառում՝ մի գեղատեսիլ վայրում, որտեղից էլ ի դեպ պարզ երևում է սահմանը, կանգնած է 12-13-րդ դդ-ում կառուցված անտառի զարդը՝ Սուրբ Սրվեղը: Վանքը կառուցվել է Վրաստանի արքունիքում ծառայած Իվանե և Զաքարե Զաքարյան եղբայրների օրոք: Խորհրդային տարիներից այն այլևս չի գործել, զրկվել է հատուկ խնամքից և ժամանակի ընթացքում ավերածությունների ենթարկվելով դարձել է կիսաքանդ հուշարձան: Ներկայումս միջոցներ են ձեռնարկվում վանքը վերանորոգելու ուղղությամբ:

Այսօրվա Այգեհովիտ համայնքն ունի 3700-ից ավելի բնակիչ, ովքեր զբաղվում են այգեգործությամբ, անասնապահությամբ և նաև մշակաբույսերի աճեցմամբ:

Բնակավայրում կա 2 միջնակարգ դպրոց, մանկապարտեզ, հիվանդանոց, հացի փուռ, խանութներ, մշակույթի պալատ, մարզադաշտ, և այլն:

Այստեղ կյանք կա, այստեղ ապրելու ու արարելու ցանկություն կա, այստեղ մարդիկ կերտում են իրենց և իրենց երեխաների ապագան՝ չվախենալով ոչ թշնամու կրակոցից, ոչ էլ որևէ այլ խոչընդոտից: Անցած անգամ էլ եմ ասել և հիմա էլ կասեմ, որ գնալու եմ սովորելու ու հետ գամ Ճալես կամ Ուզունթալաս, իսկ ավելի ճիշտ՝ իմ սիրուն Այգեհովիտը:

Այգեհովիտ, գյուղ Հայաստանի Տավուշի մարզում, Աղստև գետի ստորին հոսանքի աջափնյա մասում, Իջևանից 17կմ հյուսիս-արևելք:

Հենց այսպես էլ կարող էր սկսել իմ բովանդակալից նյութը հայրենի օջախիս մասին, բայց փաստագրական տեղեկություններից զատ ես ձեզ կներկայացնեմ Այգեհովիտը այգեհովիտցու աչքերով:

Ես Լաուրան եմ, ծնվել ու արդեն 17 տարի է ապրում եմ Այգեհովիտում, եթե անկեղծ, ինձ ուրիշ տեղ արդեն չեմ պատկերացնում: Զարմանալի կապ կա իմ ու Այգեհովիտի  միջև: Գիտե՞ք ինչ տեսակ կապի է նման ՝ մոր ու մանկան: Հա, հա, մի ծիծաղեք, հենց էլ այդպես: Ուրեմն հենց գյուղից դուրս եմ գալիս, ամեն ինչ խառնվում է ներսումս, փոթորկվում, անբացատրելի հույզեր են առաջանում, հենց վերադառնում եմ գյուղ՝ ամեն ինչ խաղաղվում է, ներսս հանգստանում:

Մոռացա ասել, որ Այգեհովիտը սահմանամերձ գյուղ է: Հըն, արդեն վախեցա՞ք:

Դե մի բան պատմեմ ՝լսեք: Եթե ճիշտ եմ հիշում, 2015 թվականի սեպտեմբերն էր, սիրուն, աշնանային ու գունավոր օրերից  մեկը: Հերթական անգամ դասից վերադարձա, տատին իր ձեռքով քաղած խաղողից բերեց, բա թե.

-Կե, ա բալա, դասից ես եկել: Հմի ուժերդ հատել ա:

Մեր բարբառն էր, տատին ասում էր` կեր, բալես, դասից ես եկել, հիմա ուժերդ վերջացել են: Հիմա ձեզ կտրեմ այս սիրուն առօրեականից ու տանեմ բուն դեպքի վայր: Սենյակումս նստած մի պահ ականջներս խլանալու աստիճան ցավ զգացին ու պատուհանից նայելով հասկացա, որ հակառակորդը ռմբակոծել է գյուղը՝ մեծ վնասներ հասցնելով գյուղին: Տատս խառնվեց իրար: Շատ վախկոտը դուրս եկավ էս կինը, հավաքեց մեր իրերը և ուղարկեց Իջևան՝ հարազատների տուն: Լացը աչքերիս ասում եմ.

-Տատ, ախր չեմ ուզում գնալ, բա դու ու պա՞պը, բա մեր տո՞ւնը, ո՞նց գնամ:

-Ցավդ տանեմ, մենք պատերազմ տեսած մարդիկ ենք: Աստված չանի` նույնը կրկնվի, խելոք գնացեք:

Տատը պինդ գրկում է մեզ ու օրհնանքով ուղարկում:

Հիմա մտածում եք բնակչությունը այս դեպքից հետո գնաց, չէ՞: Ասեմ, որ չէ: Այգեհովիտս 3000-ից ավել բնակիչ ունի, ընտիր երիտասարդություն ու ջիգյարով մարդիկ: Այգեհովիտը բարգավաճում է, որովհետև մենք ենք իր ապագան,  շատ լուսավոր ապագան:

Ամենավերջում ուզում եմ ասել, որ հայրենիքդ ու տունդ այնքան շատ պետք է սիրես, որ այդ սիրուց թշնամին անգամ սարսափի:

Իսկ ես ապրում եմ ու ապրելու եմ Այգեհովիտում, սովորելու եմ ու հետ գամ գյուղս՝ այն ավելի բարգավաճ դարձնելու նպատակով:

Հայաստանը հրաշալի է, Տավուշը՝ բացառիկ:

Ողջույն հարազատս կամ գուցե ընկերս, կամ գաղափարակիցս: Չգիտեմ:

Առաջին անգամ որոշել եմ կիսել մտքերս քեզ հետ: Մի քանի ամսվա մտքերս հավաքել ու եկել եմ քեզ պատմելու:

Մի քանի տարի մտածելուց ու մի քանի մասնագիտությունների վրայով անցնելուց հետո (իրավաբան, լրագրող և այլն) որոշեցի, որ մանկության երազանքս անփոփոխ է: Այն է` դառնալ թարգմանչուհի: Չկարծեք, թե հեշտ կայացրի այս որոշումս: Որոշմանս կայացման օրվանից կարծիքներ էի լսում.

-Օտար լեզու յուրաքանչյուր մասնագետ էլ պետք է իմանա:

-Մի նորմալ մասնագիտություն չկա՞, որ ընտրես:

-Որ ավարտես` ի՞նչ ես աշխատելու, գոնե մտածե՞լ ես:

Ու ես հիասթափվել էի մինչև հոգուս խորքը: Չէի ուզում շարունակել պարապմունքներս, չէի ուզում շփվել մարդկանց հետ, բոլոր մասնագիտություններից զզվում էի: Բարեբախտաբար երկար չտևեց այս չարաբաստիկ շրջանը: Ես հասկացա, որ այո, ես ուզում եմ ընդունվել հենց օտար լեզուների ֆակուլտետը: Այո, ես գիտակցում եմ, թե հետո ինչ եմ աշխատելու ու իմ շրջապատի հարցերի պատասխանը գործնական կերպով կապացուցեմ մի քանի տարի հետո:

Ասեմ նաև, որ բիզնես ծրագրեր ունեմ, որոնք նույնպես իրականացնելու եմ: Եվ վերջապես, կապ չունի` բժիշկ ես, ծրագրավորող, թե կոշկակար: Յուրաքանչյուրը գիտակ է իր գործում, իսկ հասարակությունը հասարակություն չէ առանց լավ մասնագետի:

Ամենավերջում ուզում եմ ասել, որ երբեք մի հրաժարվեք ձեր նպատակներից հանուն որոշ մարդկանց ցանկության: Ու կապ չունի` այդ մարդը ծնողդ է, ընկերդ, թե մեկ ուրիշը, միշտ գնացեք ձեր նպատակների հետևից: