Ես հայ եմ, այս աշխարհի կողմից խնդիրներս անտեսված են, բայց հայրենիք ունեմ, այն էլ ինչպիսի հայրենիք։ Հեշտ է ասել, որ սիրում ես հայրենիքդ, բայց բավական բարդ է ապացուցել սերդ գործով։ Հիմա կանգնած այս օտար քաղաքի բարձրահարկ շենքերից մեկի պատշգամբում, ինքս ինձ հուսադրում եմ, որ արժանի եմ հայ կոչվելու, բայց հանգամանքները երբեմն ստիպում են ամաչել։

Սրանից բավական տարիներ առաջ, փարպեցի Սարգիսի ընտանիքում ցնծություն էր․ ծնվել էր այդքան փայփայած ու սպասված զավակը, որին, ի պատիվ պապիկի, Արամ կոչեցին։ Սոնան՝ նորաթուխ մայրիկը, դեռահաս տարիքում էր այդ տուն հարս եկել, ընտանեկան խնդիրները այդքան չէին կոտրում նրան, որքան երեխա չունենալու փաստը: Նա բարի էր շատ, սոխակի ձայն ուներ, երբ թախիծ էր պատում առանց այն էլ մշուշված հոգուն, նստում էր դազգահի առջև և երգում էր։ Սոնան ուժեղ էր ձևանում, որպեսզի դիմանա այդ ցավին:  Նրա արցունքները ամուսնուն էլ էին դառնացնում, բայց ինչ կարող էր անել։ Ժամանակն անցնում էր, Սոնան արդեն քսանհինգ տարեկան էր, բայց դեռևս չէր կարողանում երեխա ունենալ։ Բարեկամները ամուսնուն բացատրում էին, որ բաժանվել է պետք, բայց Սարգիսը սիրում էր կնոջը, համառորեն հրաժարվում էր։ Անցան օրեր, Սոնան գեղեցկանում էր, սկսեց հաճախակի վատ զգալ իրեն ու մի օր իմացավ ավետաբեր լուրը․ Սոնայի աղոթքները զուր չէին անցել: Ամիսներ անց ծնվեց Արամը։ Տարիներն անցնում էին այնպես արագ, կարծես ինչ-որ մեկը շտապում էր ուշանալ։ Արամը մոր աչքերն ուներ. լազուր էին աչքերը, այնքան գեղեցիկ էին, դրանց մեջ խորտակվել կարելի էր։ Տղան իր չարաճճի ժպիտով բոլորին ստիպում էր սիրել իրեն, բայց ինքը համառորեն մերժվում էր մեկից, կարելի է ասել՝ միակից։ Արամն արդեն տասնութ տարեկան էր, այլևս երեխա չէր, եկել էր իր ծառայությունը հայրենիքին մատուցելու ժամանակը, բայց չէ՞ որ ընտանիքի միակ զավակն էր: Նրան ծնողները սիրում էին անչափ, դողում էին նրա ամեն մի ցավի վրա։ Մայրը դեռ մանկուց լաց էր լինում, երբ որդին ընկնում էր կամ վնասվում, բայց, անկախ այդ ամենից, նա ճիշտ էր դաստիարակվել՝ հոգով բարի, սրտով՝ անկեղծ։ Սակայն հայրը, լինելով ազդեցիկ մարդ, հեռացրեց որդուն, կարելի է ասել, ազատեց ծառայությունից։

Անցան տարիներ: Արամը բոլորի հպարտությունն էր, ճանաչված ու հայտնի բժիշկ, բայց այդ ամենի մեջ Արամի միակ սփոփանքը սիրելի գործով զբաղվելն էր։ Չծառայելը շատ խոր հետք էր թողել Արամի հոգում։ Դաստիարակվելով հայրենասիրության ոգով՝ նա իրեն ազգին արժանի զավակ չէր համարում, մեղադրում էր ծնողներին, բայց նրանց ևս կարելի էր հասկանալ․ չէ որ դժվարությամբ էին Արամին ունեցել։ Նա, ապրելով հայրենիքից հեռու, իրեն արժանի չէր համարում հայ կոչվելու։ Նրանց կյանքը միապաղաղ էր, հանգիստ, բայց չուներ այն երջանկությունը, որը այդքան երազում էին Սոնան ու Սարգիսը։ Որդին բժիշկ էր, ապահով, երջանկությունն ուղեկից պետք է լիներ նրան, բայց տխուր էր, նրա սրտում միայն ցավ ու կսկիծ էր, ծնողները դա զգում էին։  Հերթական երեկոն էր, ընտանիքը ընթրում էր, երբ հեռուստացույցով լսեցին պատերազմի լուրը։ Արամի սրտում բորբոքվեց այդքան տարիներ զգուշորեն թաքցրած կրակը, մտովի արդեն սահմանին էր։ Տղան որոշեց չնահանջել այս անգամ։ Սեղանի շուրջ լռություն էր, ծնողները միմյանց էին նայում, հասկացել էին  որդուն, այլևս ոչինչ չէր մնում անել, միայն աղոթել։

Տունը նույնն էր, փոշոտված, բայց ընտանեկան սիրո և ջերմության հոտ էր գալիս այդ տան պատերից, չէ որ քոնն ուրիշ է, սեփական ձեռքովդ կառուցածը միշտ հարազատ է ավելի։ Մինուճար որդուն մենակ չթողնելու համար Դավթյանների ընտանիքը վերադարձավ հայրենիք, նրա համար ինչից ամենաշատն էին վախենում։ Մի կողմից էլ հայրը հպարտ էր, որ կյանքը չի գոռոզացրել որդուն, բայց և գիտեր, թե ինչ դաժան բան է պատերազմը, կրկնակին կարող է խլել տվածի դիմաց։ Կորցնելու ժամանակ չկար, Արամը երջանիկ էր, հողը փախչում էր իր ոտքերի տակից, անսովոր զգացում ուներ։ Որոշեց մի օր մնալ գյուղում, հետո կամավորագրվել հայրենիքի պաշտպանության գործին։ Չէր ծառայել, բայց շատ լավ տիրապետում էր բոլոր զինատեսակներին, ու միակ վախը մայրն էր։ Մոր թախծոտ ու աղերսող հայացքը տղային թուլացնում էր, բայց նրան հետ պահել էլ չէին կարող։ Մթնշաղ էր, հայրենի գյուղի օդը և աստղազարդ երկինքը Արամին վերադարձրին մանկություն, զգուշորեն դուրս եկավ տանից ու քայլերն ուղղեց դեպի այգի, որտեղ ամեն ինչ հիշեցնում էր նրան, ով այդպես էլ չբացեց իր սրտի դռները։ Արամին թվաց, որ այգում մենակ չէ, մինչ կշրջվեր, լսեց ինչ-որ մեկի բղավոցը, այդ նա էր՝ Թամարան։ Արամի առաջին ու երևի վերջին սերը…

Աղջիկը զարմացած չէր․ այդ լռության մեջ ոչինչ չէր խանգարում նրանց կարոտած հայացքներով երկար նայել միմյանց.

-Արա՜մ, գիտեի, որ կգաս,-լռությունը խախտեց աղջիկը։

-Իսկ դու սպասու՞մ էիր, գիտես այդքան մերժվելուց հետո չէի մտածում, որ մի օր կտեսնենք իրար, ու դու ինձ սպասելիս կլինես, – ասաց տղան։

Երկուսի աչքերն էլ կրակով էին լցված, բայց դա ոչ պատերազմի կրակն էր, ոչ էլ կարոտի, դա սիրո կրակն էր։ Երկուսն էլ սիրում էին, լուռ, յուրովի, բայց սիրում էին, ու էլ ոչինչ չկար ասելու․ ջերմ գրկախառնությունը արդեն ամեն ինչ լռեցնում էր։ Խոսեցին երկար, կարոտած, հիշեցին իրենց չստացված բոլոր հանդիպումները: Այդ երեկոն ուրիշ էր, մի կողմից Արամի այդքան սիրելի հայրենիքն էր վառվում, մյուս կողմից` սիրտը սիրած էակի կողքին։ Արամը գիտակցում էր, որ հեռավորությունն է ստիպել Թամարային իր սերը ցույց տալ։ Նա հիանում էր սիրած աղջկա ամեն մի շարժումով, հայրենիքում էր ու սիրված, խանգարում էր միայն պատերազմը, բայց Արամը վստահ էր, որ գալու է։ Բաժանումը դժվար էր, այդքան տարիներ անց առաջին անգամ էին հանդիպում: Այն ժամանակ, երբ Արամը գնաց, գիտեր, որ աղջիկը սիրում է իրեն ու կսպասի, ստիպված էր գնալ, չէ որ ծնողներն էին ուզում։ Բայց վերադարձը ու սիրած էակի հետ հանդիպումը հետաձգվում էր, իսկ այս պատերազմը ստիպեց, որ Արամի երկու սերերն էլ՝ Թամարան ու Հայաստանը, ավելի բորբոքվեն սրտում, ու եկավ, որ հաղթի ու սիրի։ Այդ գիշեր ամեն ինչ ուրիշ էր. հայրենիքն էր գեղեցիկ և Թամարան էր հմայիչ, բայց աղջիկը չէր թաքցնում վախը։

-Արամ, մի գնա, այս բաժանումը ստիպեց ինձ հասկանալ, որ ես իրոք քո կողքին եմ ցանկանում լինել, չեմ ցանկանա պատերազմը  բաժանի մեզ։

Տղան լուռ էր, հասկացավ, թե ինչ է աղջիկն ուզում ասել, բայց չէ որ ինքը, որպես հայ, իր պարտքը չէր կատարել ու դավաճան էր զգում հայրենիքի ու սահմանին կանգնած բոլոր տղաների նկատմամբ։

-Դու գիտես, որ սիրում եմ հայրենիքս, չեմ ծառայել, կյանքիս տարիների մի մասը օտար հողում են անցել, բայց հայրենիքը սրտումս է եղել, ու ես միշտ սպասել եմ այն օրվան, որ հայրենիքս իմ կարիքը կզգա․ պահը եկել է,- տղան խոսեց՝ ձայնը մի փոքր բարձրացնելով։ Աղջիկը այլևս չդիմացավ և սկսեց հեկեկալով լաց լինել, այսքան տարի հետո, կրկին բաժանում ու այն էլ այս ձևով։

-Խոստացիր, որ կգաս, ես քեզ սպասում եմ ու միշտ եմ սպասելու: Հիշիր, որ սրտումս դու ես, չկոտրես ինձ, ե՜ս,- ձայնը դողում էր։ Տղան նրբորեն մաքրեց աղջկա աչքերը ու համբուրեց ճակատը։

-Թամարիկ, իմ սիրուն, միշտ հիշիր․ որ իմ սիրտը քոնն է, սիրում եմ քեզ շատ, բոլոր ասված ու չասված խոսքերի փոխարեն միայն թույլ տուր ներողություն խնդրել։ Խոստանում եմ՝ կգամ։ Տղայի խոսքերը աղջկան թևեր տվեցին ու ոգևորված խոսեց.

-Իսկ եթե գաղտնիք չէ, ինչքա՞ն ես ինձ սիրում՝ թաց աչքերի միջից ժպտալով հարցրեց նա։

-Հայրենիքի չափ։

-Ուզում եմ որ ավելի շատ սիրես։

-Ավելին չի լինում, դա առավելագույնն է, որ կարող է լինել։ Ու հիշիր, որ հայրենիքը սիրել կարողանալը  կյանքի ամենամեծ նվիրումն է։

Ժպտացին…

Արամը չստեց, նա գնաց պատերազմ, վերջապես կատարեց իր պարտքը, որը իր համար կյանքի նվիրում էր, բայց և չմոռացավ սիրած աղջկան տված խոստումը, վերադարձավ։

Շուշիի Սբ. Ղազանչեցոց եկեղեցու զանգերը հնչեցին, եկեղեցուց դուրս եկան զինվորական համազգեստով, թիկնեղ հայորդին ու ճերմակազգեստ հայուհին, ասելու այլևս ոչինչ չկար, նրանք սիրում էին իրար ու սիրում են հայրենիքը։ Հայրենիքը ուրիշ հոգի ու սիրտ ունի, եթե սիրես` քեզ ամուր կպահի, բայց երբեմն էլ մենք ինքներս հայրենիք պիտի պահենք․ դա պարտավորվածություն չէ, դա մեր պարտքն է։ Եթե կորցնես հայրենիքդ, կնշանակի կյանքդ ես կորցրել։ Հողը, որի վրա քայլում ես, քոնը պիտի լինի, որ ոտքերդ ամուր կանգնեն վրան։

Արամը անկախ ամեն ինչից զգում էր իր հայրենիքը, կապված էր ու Արամի հողի կանչը դժվարին պահին էր։ Մենք կարող ենք հպարտանալ, որ աննման հայրենիք ունենք ու գեթ մի անգամ մեր կյանքում հայրենիքին գոնե սեր պետք է խոստովանենք։ Չէ որ դա ուրիշ սեր է։ Հայրե՜նիք, թվում է,  թե այս բառի մեջ մի ամբողջ աշխարհ է, սիրել հայրենիքի չափ նշանակում է անցնել սիրո չափման բոլոր սահմանագծերը, իսկ սիրել հայրենիքը  անբացատրելի նվիրվածություն է դեպի այն հողը, որտեղ ապրում ես։

Միշտ լսեք ձեր սրտի ձայնին ու հողի կանչը, հայրենիքը երբեք չի սխալվում մեր հարցում, այդ մենք ենք սխալվում։ Թող աշխարհի բոլոր հայերը զգան իրենց հողի կանչը ու մի օր վերադառնան հայրենիք, չէ որ ամեն ինչ այստեղից է սկսվել։

Հայրե՜նիք ինչ բառերով էլ գրեմ քեզ, քիչ է, թույլ տուր միայն ասել, որ սիրում եմ…