Բոլոր երեխաները, բացի աշխարհում մեն մի երեխայից, վաղ թե ուշ մեծանում են:

Ջեյմս Բարի

Ճաշկերույթի ժամանակ նա հանկարծ նկատեց, որ նստած է մի այնպիսի հմայիչ կնոջ կողքին, որի նմանը կյանքում չէր տեսել: Կինն զգուշորեն մի քանի կոնֆետ դրեց ափսեի մեջ, այնուհետև աննկատ թաքցրեց փոքրիկ պայուսակի մեջ:

-Այդ ո՞ւմ համար եք տանում կոնֆետները,- երեխայի նման հետաքրքրասիրությունը չկարողացավ զսպել նա:

-Պիտերի,-կտուկ պատասխանեց նա:

Այս փոքրիկ դրվագով սկսվեց մի մեծ ու գեղեցիկ բարեկամություն Սիլվիա և Արթուր Դեվիս ամուսնական զույգի ու արդեն ճանաչված գրող Ջեյմս Բարիի միջև: Պիտերը, որի համար Սիլվիան կոնֆետներ էր տանում, նրանց որդիներից մեկն էր: Ջեյմսն այնքան էր մտերմացել տղաների հետ, որ նրանց մասին խոսելիս տղայական հպարտությամբ ասում էր` իմ տղաները: Դեվիսները Բարիի այս խոսքերից չէին նեղանում, չէ՞ որ Բարին չուներ իր սեփական երեխաները և ինքնամոռաց սիրում էր իրենց ընտանիքը: Սակայն շուտով Դեվիսները ստիպված էին ճաշակել կյանքի ամենադառը պտուղները: 1906 թվականին տղաների հայրը` Արթուրը, հիվանդանում է: Ախտորոշումն անբեկանելի էր` քաղցկեղ: Մի ամբողջ տարի Բարիի մինչ այդ ճանաչած ամենահրաշալի ընտանիքը տառապում էր հոր հետ միասին. վիրահատություն վիրահատության ետևից, ծանր ապրումներ… Բարին իր սիրելիների կողքին էր, բայց… 1907 թվականին տղաները որբացան: Ո՞վ գիտի, Սիլվիայի ինքնամոռաց սերն էր մեղավոր, թե՞ պարզապես երջանկությունն էր երես թեքել Դեվիսներից, շուտով ինքն էլ հիվանդացավ քաղցկեղով: Սիլվիայի հիվանդության օրերին Բարին ամեն ինչ մոռացել էր. տուն, տեղ, կարողություն, ամեն բան նվիրաբերել էր հիվանդին և նրա որդիների խնամքին: Սիլվիան` աշխարհի ամենահմայիչ ու բարի մայրիկը, որը նախատիպն էր գուցե նրա ամենահռչակավոր գրքի միսիս Դառլինգի, շուտով մահանում է, որդուն` Մայքլին թողնելով մի նամակ: «Միսթր Բարին մեր հեքիաթի արքայազնն է, ամենալավ հեքիաթի արքայազնը, որը երբևէ ծնվել է, որովհետև նա իսկապես կա, գոյություն ունի»: Դեվիսները չէին սխալվում: Մինչև իր կյանքի վերջը Ջեյմս Բարին փոխարինեց ծնողներին, դառնալով նրանց հինգ որդիների բարեկամն ու հայրը: Սրանք գեղեցիկ խոսքեր չեն: Բարին իր ուսերին առավ  տղաների դաստիարակության և կրթության պատասխանատվությունը: Տղաները սիրում էին նրան: Բարին երեխաների հետ իրեն լավ էր զգում, երեխաները մոռանում էին, որ իրենց կողքին մեծահասակ է, մեկը նրանցից, ով սիրում է հանդիմանել, խելք սովորեցնել և երեխաներին հաշվի չառնել: Բարին ուրիշ էր: Դա գիտեին ժամանակակիցները: Նշանավոր բևեռախույզ նավապետ Սքոթը, մահից առաջ, երբ արդեն արշավախումբը փրկելու հույս չկար, վերջին նամակը հենց նրան է հղում: Այդ նամակը մահից կես տարի հետո գտնում են Սքոթի ծոցագրպանում: Սքոթը խնդրում էր գրողին չմոռանալ Հարավային բևեռում զոհված արշավախմբի որբացած երեխաներին ու այրիներին: Բարին կատարեց Սքոթի վերջին պատգամը: Նրա ջանքերով ստեղծվեց զոհվածների ընտանիքների օգնության հիմնադրամ: Եվ ոչ միայն այդքանը: Գրողը հաճախ էր այցելում Սքոթի որդուն:

Հետագայում նրա մասին Պիտեր Սքոթը գրում է. «Բարին, կարող եմ առանց վարանելու ասել, գիտեր, թե ինչպես լեզու գտնել երեխաների հետ: Ես չեմ հիշում մի դեպք, որ ես երկնչեի նրա ներկայությունից, չնայած մենք հաճախ էինք նստում իրար կողքի և ժամերով լռում»: Իսկ ավելի հաճախ Բարին ժամանակ էր գտնում նրան նամակներ գրելու:

«Իմ թանկագին Սքոթ (ի դեպ, Անգլիայում այսպես դիմում են իրար միայն հասակակիցները), ես նստած եմ իմ սենյակում, ծխում եմ իմ ծխախոտատուփի ծխախոտը: Սքանչելի ծխախոտատուփ է (ծխախոտատուփը Բարիին էր նվիրել Պիտերը), ես հետևում եմ, որ ոչ մեկն այն չգողանա: Ով կգողանա իմ փողերը, դատարկ բան կգողանա: Իսկ նա, ով կփորձի գողանալ իմ ծխախոտատուփը, լավ է զգուշանա ինձանից: Հուսով եմ, շուտով կհանդիպենք: Ես ապրում եմ տղաներիս հետ (նկատի ունի Դեվիսներին), նրանք լի են ավյունով: Ողջույններս ձեզ և ձեր մայրիկին: Միշտ մնում եմ, թանկագին Սքոթ, ձեր խոնարհ ծառան»:

Մոռացա ասել, որ Սքոթը որդու անունը Պիտեր էր դրել ի պատիվ Ջեյմս Բարիի վեպի հերոսի` Պիտեր Պենի: Ո՞վ չի լսել Պիտեր Պենի մասին: Եթե նույնիսկ նրան նվիրված գրքերը չեք կարդացել, հաստատ տեսած կլինեք բազմաթիվ էկրանավորումներից գոնե մեկը:

Ջեյմս Մեթյու Բարին ծնվել է 1860 թվականի մայիսի 9-ին շոտլանդական մի փոքրիկ քաղաքի` Կիրիմյուիրի արվարձանում: Նրա հայրը սովորական մի ջուլհակ էր, իսկ մայրը` աշխարհի ամենասքանչելի մայրիկը, որը գիտեր բազմաթիվ երգեր, հեքիաթներ ու ավանդություններ և մեծ ոգևորությամբ որդիներին էր հաղորդում այդ ամենը: Փոքրիկ ընտանիքը մեծ երազանք ուներ: Ապրելով ծայրահեղ աղքատության ու զրկանքների մեջ, նրանք երազում էին իրենց որդիներին կրթության տալ: Վերջապես Ջեյմսի ավագ եղբայրը` Ալեքսանդրը, ուսուցչի աշխատանք է ստանում Գլազգոյում և իր վրա է վերցնում Ջեյմսի հետագա կրթության հոգսը: Հավանաբար ծնողների և եղբոր անձնազոհ սերն է Ջեյմսն իբրև ժառանգություն ստանում: Չէ՞ որ շուտով ինքն էլ դառնում է նրանց նման միշտ պատրաստ ծառայելու այլոց: Էդինբուրգի համալսարանն ավարտելուց հետո Ջեյմսն սկսում է երաժշտագիտական հոդվածներ տպագրել: Երբ արդեն հասուն մարդ էր, նա անկեղծորեն խոստովանում է. «Սպանեք էլ` մեկ է, չեմ կարողանում մի մեղեդին մյուսից տարբերել: Ատում եմ երաժշտությունը»: Այնուհետև, չարաճճիություն արած տղայի նման ավելացնում է. «Գիտե՞ք, ես մի քանի տարի երաժշտական քննադատ եմ եղել»: Շուտով Բարին հոգնում է ինքն իրեն խաբելուց, և սկսում է հոդվածներ գրել: Երեսուն տարեկանում նա արդեն բազմաթիվ վեպերի ու պիեսների հեղինակ էր: Նրա պիեսները մեծ հաջողությամբ բեմադրվում էին մեծացնելով գրողի համբավը: Դարասկզբին Բարին դառնում է Անգլիայի ամենահեղինակավոր գրական դեմքերից մեկը: Գնահատվում էր ոչ միայն նրա գրողական տաղանդը, այլև մարդկային արժանիքները` առաքինությունն ու բարությունը: Շատերն էին խորհուրդ հարցնում այդ արդարադատ և բարյացկամ մարդուց: Բարին ոչ մեկին չէր մերժում: Եվ չէր էլ սպասում, որ դիմեն իրեն: Նա ինքն էր պաշտպան կանգնում թույլերին ու տառապյալներին: Լինելով ֆիզիկապես թույլ ու տկար, նա չէր դադարում հիանալ արկած որոնողներով, ճանապարհորդներով ու հետազոտողներով: Նրա բարեկամներից էր նշանավոր գրող Ռոբերտ Լուիս Սթիվենսոնը («Գանձերի կղզին» կարդացե՞լ եք), Աֆրիկայի հետազոտողներ Պոլ դյու Շայլուն և Ջոզեֆ Թոմսոնը, խիզախ նավապետ Սքոթը:

Այս ամենի մասին պետք է ասել, որպեսզի դուք իմանաք, թե ինչպես ծնվեց աշխարհի ամենանշանավոր տղաներից մեկը` Պիտեր Պենը: Չէ՞ որ Պիտերի մեջ այնքան բան կա կնքահորից: Պիտերը նրա երազանքի տղան է: Պիտեր Պենը ծնվել է 1911 թվականին: Նա ծնվեց ի սեր որբացած հինգ եղբայրների: Երբ տղաների հետ զբոսնում էին Քենսինգթոնյան զբոսայգում, Բարին արագ մի պատմություն էր հորինում Պիտեր Պենի մասին  (հիշո՞ւմ եք, Սիլվիա մայրիկը ճաշկերույթից կոնֆետները Պիտերի համար էր տանում): Ես չեմ սիրում, երբ մեծերը դնում ու բզիկ-բզիկ են անում մեր սիրած հերոսներին. բարի էր, խելոք, սրամիտ, համարձակ… Դե, եթե այսքան բան ասում եք, արժե՞ արդյոք կարդալ: Ասեմ միայն, որ ինչպես «Ալիսը հրաշքների աշխարհում» գիրքն է ծնվել Լիդդել քույրերին պատմելու շնորհիվ, այնպես էլ «Պիտեր Պենը» Դեվիս եղբայրների համար էր հորինվել և երկար ճանապարհ անցել մինչև վեպ դառնալը:

Տղաները հիշում են, որ սիրելի Բարին գրում էր այնպես թեթև ու ինքնամոռաց, ինչպես առհասարակ, կարող են խաղալ երեխաները: Նրա պատանի ընկերներից մեկը մի անգամ մանկական անմիջականությամբ հարցրեց նրան. «Ինչո՞ւ եք գրում, միսթեր Բարի»: Իսկապես, ինչո՞ւ է մարդ գրում, ես հաստատ ոչ մի բան չէի գտնի ասելու, իսկ նա հանգիստ պատասխանել է. «Մի՞թե դու չգիտես: Իմ մատները լի են թանաքով, և թանաքն ինքն իրեն հոսում է»: Այսպես է գրվել «Պիտեր Պենը»: Ոչ թե գրվել, այլ ինքն իրեն դուրս է հորդել:

Միայն մի բան եմ ուզում ձեզ հուշել: Հաճախ, երբ մեկն օգնության կարիք ունի, մենք զլանում ենք ձեռք մեկնել: Մեզ թվում է, թե մեր ժամանակը այնքան թանկ է, մեզ այնպիսի ապագա է սպասում, որ չարժե սրա-նրա վրա զուր տեղը ժամանակ կորցնել: Այնինչ, հենց ուրիշներին օգնելու համար կորցրած ժամանակն է մեզ մարդ դարձնում: Վկա այս գիրքը, որը, երևի թե, ինքնամոռաց սիրո համար պարգև է անձնազոհ մարդուն` Ջեյմս Բարիին, հյուսված որբ ու վշտակեզ տղաների երախտագիտությունից:

Լոնդոնի ամենաբարձր կետում` Լանգեյթ-հիլլում է գտնվում Սուրբ Պողոսի տաճարը (Սենթ Պոլ), որը Եվրոպայի խոշորագույն անգլիկան տաճարն է, կառուցված 1708 թվականին: Սակայն սա հինգերորդ տաճարն է, որը կառուցվել է նույն տեղում: Նրանցից երեքը այրվել են հրդեհների պատճառով, իսկ մեկն էլ ավերակների են վերածել վիկինգները:

Սենթ Պոլ տաճարի մասին կարող եք կարդալ համացանցում. թե ով է կառուցել, ինչ ճարտարապետական լուծումներ ունի բարոկկո ոճի մարգարիտ համարվող այս կառույցը, ինչ պատմական անցքերի է ականատես եղել, ովքեր են թաղված նրա բակում և այլն:

Կիմանաք նաև, որ այստեղ են կատարել ծովակալ Նելսոնի և Ուինսթոն Չերչիլի հոգեհանգստյան արարողությունները (Ի դեպ, տաճարի բակում են թաղված 200 նշանավոր բրիտանացիներ), այստեղ է կատարվել արքայազն Չարլզի և ժողովրդի սիրելի լեդի Դիանայի պսակադրությունը:

Սենթ Պոլ տաճարը դուք հավանաբար տեսել եք Հարի Փոթերի մասին ֆիլմերում, այստեղ են նկարահանվել «Մերի Փոփինս», «Շերլոկ Հոլմս», «Աստղային ուղի» (Սթար թրեք) ֆիլմերի որոշ դրվագներ:

Լուսանկարը` Ռուզաննա Բաղդասարյանի

Բայց այսօր ես ուզում եմ խոսել մի լուսանկարի մասին, որն արվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Պատմության դասագրքերից գիտեք, թե ինչ ծանր բաժին էր ընկել Լոնդոնին: Գերմանական ինքնաթիռները կանոնավոր ու տարիներ շարունակ ռմբակոծում էին Լոնդոնը: Լոնդոնցիներն աննկուն էին: Ռմբակոծությունից հետո դուրս էին գալիս, հավաքում զոհվածների դիակները, փլատակված փողոցներում շարունակում ապրել: Նրանք հավատում էին, որ մի օր իրենք հաղթելու են, պատերազմն ավարտվելու է: Ասելն իհարկե հեշտ է, բայց կարո՞ղ ենք պատկերացնել, թե ինչ էին զգում նրանք:

Ու ահա նման մի ռմբակոծության ժամանակ` 1940 թվականի դեկտեմբերի 29-ի գիշերը, ինքնաթիռները իրենց ռումբերը կախեցին Սենթ Պոլի վրա: Ռմբակոծությունն աննախադեպ ուժգին էր, երկար, ժամեր շարունակ չէր ցրվում փոշու ամպը:

Լուսանկարը` Ռուզաննա Բաղդասարյանի

Ես արդեն ասացի, որ տաճարը կառուցվել է Լոնդոնի ամենաբարձր կետում, հետևաբար տեսանելի էր քաղաքի տարբեր մասերից: Լոնդոնցիները շունչները պահած սպասում էին, թե երբ կցրվի խավարն ու փոշու ամպը: Տաճարի հանդիպակաց հատվածում ամպի ցրվելուն էր սպասում նաև լուսանկարիչ Հերբերտ Մեյսոնը: Ի՞նչ կտեսնեն լոնդոնցիները փոշու ամպի ցրվելուց հետո. տաճարի ավերակնե՞րը, որը բրիտանացիների համար կխորհրդանշեր Բրիտանիայի անկումը, կկոտրեր բոլորի ոգին: Սպասման լարված ժամեր… Երբ ամպը ցրվեց, երևաց Սենթ Պոլի վեհապանծ գմբեթը: Տաճարը կանգուն էր, ասես ազդարարում էր. «Ես ողջ եմ, ինձ հնարավոր չէ ծունկի բերել, վեր կացեք, լոնդոնցիներ»:

Չգիտեմ, ձեզանից ոմանք գուցե մտածեն, թե պատահականություն էր, ոմանք, թե` իսկական հրաշք, բայց մի բանում հաստատ բոլորը միակարծիք կլինեն. հնարավոր չէ կոտրել ժողովրդի ոգին, որն ուզում է ապրել և պայքարում է հանուն հայրենիքի և ապագայի: Եվ այդ ժամանակ անգամ քարեղեն կառույցները ասես մարդեղանում են, աննկուն ոգի ստանում ու պայքարում մեզ հետ:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Շվեդիայի հարավում` Հալլանդի Տուկալինյա բնակավայրում է գտնվում սովորական մի թատրոն: Սովորականն այսքանով ավարտվում է:

Ռոբերտ Յակոբսոնը և նրա կինը` Օսսան, հիմնադրել են «Ալբատրոս» թատրոնը շատ տարիներ առաջ:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Թատրոնը գործում է վաղուց լքված դպրոցի շենքում` շրջապատված խիտ անտառներով ու լճակներով, հեռու բնակավայրերից:

Երբ մտնում ես ներս, այստեղ էլ, ինչպես ընդունված է շվեդական ընտանիքներում, կոշիկներդ պետք է հանես, ուստի արտահայտությունը, թե թատրոնն սկսում է հանդերձարանից, «Ալբատրոսում» ուղղակի իմաստ ունի, երբ տեսնում ես դռան առաջ անփույթ շարված մի քանի տասնյակ կոշիկներ:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Եվ երկրորդ թևավոր խոսքը այստեղ նույնպես ուղղակի է. ապրել թատրոնով: Բազմաթիվ փորձասենյակների կողքին ննջասենյակներ կան, կարծեմ քսանը: Հենց այս օրերին Իտալիայից մի երիտասարդական թատերախումբ է ապրում և նոր ներկայացման փորձերն անում «Ալբատրոսում»: Իտալիայում շոգ է, աշխատել չի ստացվում: Ռոբերտը հրավիրել է Շվեդիա: Ի դեպ, անընդհատ ֆինանսական միջոցներ փնտրող թատերախումբը կեցության համար գումար չի վերցնում իտալացիներից, առհասարակ բոլոր այն արվեստագետներից, ովքեր գալիս են արվեստ արարելու:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

«Ալբատրոսի» ներկայացումներն էլ անսովոր են. ներկայացումը կարող է ընթանալ թե դահլիճում, թե փողոցում, որտեղ ասեք: Դա երևի էական չէ: Հյուրախաղերով հանդես են եկել ավելի քան քսաներեք երկրներում, և թեև ներկայացումները շվեդերեն են, բայց հասկանալի են բոլորին:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Ռոբերտն ու Օսսան իրենք են ընտրում թեման, գրում սցենարը, պատրաստում դեկորացիաները, նկարչական ձևավորումները, փնտրում գտնում հենց այդ ժամանակի իրեր, հագուստ, իսկ թե ինչքան գրականություն են ընթերցում ժամանակաշրջանի մասին, որն ուզում են ներկայացնել, կպատկերացնեք, երբ տեսնեք այն գրականությունը, երաժշտությունը, արվեստագետների գործերը, որոնք ապրել են հենց այդ ժամանակ: Օրինակ, մի քանի սրահներով անցնելիս թվում էր հեղափոխական Ռուսաստանում ենք 1917-ին, Լեհաստանի հրեական Գետտոյում, Կոնգոյում…

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Իսկ աշնանը Ռոբորտ Յակոբսոնը եկել էր Հայաստան` ծանոթանալու իր անվանակցի` դերասան Ռոբերտ Հակոբյանի հետ, հրավիրելու Շվեդիա միասին ներկայացում անելու` երկու Ռոբերտ Յակոբսոն կամ երկու Ռոբերտ Հակոբյան Հայոց Ցեղասպանության մասին:

-Մեր ներկայացումները ստանդարտ պիեսներ չեն, էլեգանտ ու գեղեցիկ,- բացատրում է Ռոբերտը,- տարեցտարի մեր համոզմունքների փոփոխվելուն զուգահեռ կարող ենք ամեն բան փոփոխել: Բայց կարող ենք նաև մեր խաղացանկից չհանել մի բան, որը շատ ենք սիրում: Օրինակ, մեկը խաղում ենք արդեն քսան տարի:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Երբ շրջում ես «Ալբատրոսի» սրահներով, մի պահ մոռանում ես, որ փորձարարական թատրոնի շենքում ես: Նկարները, կոլաժները, արձանիկները քեզ տանում են մեկ Բելառուս, մեկ Ռուսաստան, մեկ Աֆրիկա, մեկ Լեհաստան… Այստեղ գործում է նաև մշտական ցուցահանդես արևելաեվրոպական ու Աֆրիկայի արվեստի ցուցանմուշներով:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Դե իսկ «Ալբատրոսի» հետ մեր հանդիպումը պատահական չէ: Հալլանդ երկրամասի աջակցությամբ նրանք ներկայացումներ են անում դպրոցականների համար ևս: Անցնում եք Աֆրիկայի մասին, եկեք ուրեմն ներկայացում պատրաստենք: Ասենք, մեծ ձկան մասին, որն ապրում է Աֆրիկայում: Աշակերտների հետ ուսումնասիրում են թե երաժշտությունը, թե առհասարակ կյանքը, կենցաղը, խնդիրները, երեխաները իրենք էլ խաղում են դերերը, և դասագրքի չոր տվյալներն ու փաստերը դուրս են գալիս էջերից, կենդանանում:

Լուսանկարը` Դիանա Շահբազյանի

Դե այդքանից հետո փորձիր չհիշել ու չհասկանալ, թե ինչի մասին էր դասդ: Դպրոցական ներկայացումները նաև նկարահանվում են, ցուցադրվում հաջորդ տարիներին ևս: Արդեն քսան տարի այս գործընթացը «Ալբատրոսի» կարևոր ուղղություններից մեկն է:

«Ալբատրոսն» իսկապես անսովոր թատրոն է:

Լույսը դեռ չէր բացվել: Սակայն երդիկներից բարձրացող ծուխն ասում էր, որ մարդիկ գիշերը չեն քնել:  Ճանապարհ ընկնելու ժամանակն էր: Կինը դժվարությամբ կռացավ, հագավ կոշիկները, գլխաշորով ծածկեց գլուխը: Ամուսինն արդեն գոմից դուրս էր բերել ավանակին և տան դիմաց սպասում էր կնոջը: Զգուշությամբ  օգնեց, որ կինը նստի: Ավանակը հնազանդ կանգնել էր: Ասես գիտեր, որ կինը հղի է, և ոչ մի շարժում չէր անում:

-Դեհ, գնացինք,- կիսաձայն ասաց ամուսինը և ավանակի սանձից բռնած` առաջ անցավ: Գյուղը կամաց-կամաց մնում էր հեռվում: Առավոտյան աղջամուղջի մեջ մոտակա գյուղերից մարդիկ էին միանում ճամփորդներին:

-Էս ճամփան ո՞նց ես անցնելու,- մի տատիկ կարեկցանքով նայեց հղի կնոջը: Բայց ոչ մի խորհուրդ չտվեց: Ի՞նչ կարող էր ասել.  հրաման է:  Կինը լուռ նայում էր մարդկանց թափորին: Հայրերի ու մայրերի գրկում, սայլերին կուչ եկած կիսաքուն երեխաները մեկ նայում էին իրենց շուրջը, մեկ նորից փակում աչքերը: Տեսնես իր որդի՞ն էլ այսպիսին է լինելու: Երևի այն ոսկե գանգուրներով տղայի պես, որ խաղաղ քուն էր մտել համընթաց ճռռացող սայլի ծածկոցների տակ: Կինը մի պահ աչքերը փակեց: Երբ հետ գան, ամուսինը գեղեցիկ օրորոց կսարքի: Ամենագեղեցիկը, որ ինքը երբևէ տեսել է:

Լույսը կամաց-կամաց բացվում էր, և երևում էին ճանապարհը եզերող լեռները: Ինչ երջանիկ օրեր են լինելու… Ինքը որդուն կառնի ու կբարձրանա այս լեռները, որտեղից ասես ողջ աշխարհը ափի մեջ է: Տղան մատը կտնկի հեռավոր սարերի կողմը, իսկ ինքը կպատմի, թե մանկության օրերին ինչպես էին սարերը ելնում, խաղում դաշտերում ու ձորերում: Կինը մտքում զրուցում էր դեռ չծնված որդու հետ, պատմում թափորին միացող մարդկանց մասին, գյուղերի, որոնք ամեն ոլորանից հետո ընդառաջ էին գալիս:

-Մի քիչ էլ դու նստիր, հոգնեցիր,- քնքշանքով դիմեց ավանակի սանձն ամուր բռնած ամուսնուն, որն ավանակի ամեն անզգույշ շարժումից անհանգիստ հետ էր նայում ու հարցական նայում կնոջը.

-Հը՞…  Չէ, իմ մասին մի մտածիր, այս ճանապարհը միշտ էլ ոտքով եմ անցել:

Կինը գիտեր, որ ամուսինն իրեն հանգստացնելու համար է այդպես ասում, բայց չէր հակաճառում: Գիտեր, որ մեկ է, չի համաձայնվի իր առաջարկին:

Կեսօրին թափորը դուրս եկավ ճանապարհից: Գետակի ծառերի տակ թափ տվեց ճանապարհի փոշին: Ամեն մեկն իր կապոցից հանեց ուտելիքը: Մայրերը նախ  զավակներին հաց տվեցին: Մինչ երեխաները վազվզելով այսուայնկողմ էին գնում, իրար ցույց տալիս, թե ում հացի մեջ ինչ կա, մայրերը լուռ սպասում էին: Ոչ ոք ոչ մի բան բերանը չդրեց, մինչև չհամոզվեց, որ երեխաներն արդեն կուշտ են… Կինը նայեց մայրերին ու մտածեց, որ ինքն էլ անպայման այդպես կանի, երբ որդին ծնվի: Թեև դեռ որդին չէր ծնվել, ինքն էլ մյուս մայրերի հետ սկսեց ուտել:

-Դու մեզ մի նայիր, կեր, քեզ ուժ է պետք,- հորդորում էին կանայք: Կինը հացից մի կտոր կտրեց և դրեց բերանը: Երբեք հացն իրեն այդքան համեղ չէր թվացել…

Քիչ անց տղամարդիկ վեր կացան տեղից:

-Ճամփան երկար է, գոնե մինչև արևի մայր մտնելը հասնենք,- ասում էին նրանք:

Կինը տեղից վեր կացավ: Նա այնքան հոգնած ու թույլ էր զգում, որ եթե իր կամքով լիներ, հենց այդտեղ էլ նստած կմնար… Ամուսինը նայեց կնոջը.

-Դուք ճամփա ընկեք, մենք ձեզ կհասնենք,-ասես զգալով կնոջ ուզածը` դիմեց նա մյուսներին:

Կինը ոչինչ չասաց, լուռ մոտեցավ ավանակին, որը հնազանդ սպասում էր, բայց նստել չկարողացավ:

Կինն ու տղամարդը դանդաղ էին քայլում: Մի քանի քայլը մեկ դադար էին առնում: Երևում էր, որ քայլելն անգամ դժվարացել էր:

-Շուտով կհասնենք,- ամեն անգամ քաջալերում էր ամուսինը,- Ես ամենալավ իջևանատունը կտանեմ քեզ, կպառկես, կհանգստանաս,- հորդորում էր նա:

Կինն էլ արդեն մտքով այնտեղ էր` տաք ու փափուկ անկողնում… Մութն ընկնում էր: Մարդիկ արդեն չէին երևում, երևի վաղուց հասել էին ու տեղավորվել: Մեկ-մեկ ուշացած անցորդներն արագ-արագ քայլերով անցնում էին նրանց կողքով: Բայց ոչ ոք այլևս կանգ չէր առնում: Ուշ էր:

Մութը վաղուց ընկել էր, երբ տղամարդը բախեց իջևանատան դուռը: Ինչ-որ մեկը ճրագը ձեռքին դուրս եկավ, գլուխը տարուբերեց, հետո նայեց հղի կնոջը, ձեռքով մի այլ տեղ ցույց տվեց: Տղամարդը գլխահակ ու մեղավոր մոտեցավ կնոջը:

-Շատ ենք ուշացել: Տեղ չկա: Բայց իջևանատերն ասաց, որ այստեղից քիչ հեռու մի ուրիշն էլ կա::

Կինը լարեց վերջին ուժերը, ամուր կառչեց ավանակի թամբից. «Գնանք»:

Բայց այնտեղ էլ արդեն ասեղ գցելու տեղ չկար:

Ամուսինն անհանգիստ թակում էր բոլոր դռները.

-Գոնե կնոջս տեղ տվեք, հղի է, ճանապարհից այնպես է հոգնել… Երկունքի ցավերն էլ բռնել են…

Թե ավելորդ գլխացավանքից ազատվելու համար, թե իսկապես ոչ մի տեղ այլևս չկար, բայց ի պատասխան միայն հնչում էր.

-Մի քիչ շուտ որ գայիք…

Երբ վերջին իջևանատան դուռն էլ փակվեց, կինը հանկարծ սարսափով մտածեց, որ հիմա իր որդին բաց երկնքի տակ լույս աշխարհ կգա… Իսկ ինքը երազում էր, որ նա աշխարհի ամենագեղեցիկ օրորոցի մեջ կպառկի, իր գործած ասեղնագործ ու տաքուկ վերմակով կծածկվի: Ինքը կնստի օրորոցի կողքին, անընդհատ կնայի իր մուշ-մուշ քնած որդուն, մի ձեռքը օրորոցին, որ եթե քնի մեջ հանկարծ թնկթնկա, ինքը մեղմ օրորի…

-Էս ի՞նչ անխիղճ բան եղավ…,- մի ծեր կին ասես կարդաց իր մտքերը,- ի՞նչ անես, որդի, հո էս ծննդկանին դրսում չե՞ս թողնի: Քաղաքից որ դուրս գաս, մի քարանձավ կա, շատ հեռու չէ: Հովիվները ձմեռն այնտեղ են տանում իրենց հոտերը: Գոնե այնտեղ հասցրու կնոջդ:

Տղամարդը չէր շարժվում. մի՞թե իր կինը գոմում պիտի երեխա ունենա… Մի՞թե այս աշխարհում մանկան համար անգամ գլուխը դնելու տեղ չգտնվեց: Կինն էլ վշտացած էր, սակայն այլևս ուժ չուներ ոչնչի մասին մտածելու:

-Գնանք,- հորդորեց նա: Եվ մթնում կորած փակ ու անհյուրընկալ տների կողքով լուռ անցան ու դուրս եկան քաղաքից: Գիշերվա խավարի մեջ միայն մի աստղ էր ասես գնում նրանց հետևից: Կինը երախտապարտ էր ‎գիշերվա խավարը ցրող աստղին, որը լուսավորում էր նեղլիկ արահետը:

Գոմում  մի քանի գառ ու ոչխար էին կծկվել ու գրկել իրար: Երբ ճամփորդներին տեսան, ասես ամեն բան հասկանալով` մի կողմ քաշվեցին, որ կինն ու տղամարդը ներս մտնեն ու տեղավորվեն գոմի ամենատաքուկ անկյունում` դատարկ մսուրքի մոտ: Կինն ուժասպառ պառկեց գետնին, չոր հարդի վրա: Տղամարդն իրար անցած սկսեց խարույկ վառել: Քարանձավը լուսավորվեց կրակի թույլ բոցերից: Ճանապարհին ուղեկցող աստղը ասես կախ ընկավ քարանձավի շրթից, թվում էր, թե ինքն էլ հետևում է կնոջն ու փորձում իր լույսն էլ հղել քարանձավից ներս:

Քիչ անց լռությունը խախտեց լույս աշխարհ եկած մանկան ճիչը: Նրա փոքրիկ մարմինը մի պահ դողաց գիշերվա ցրտից: Կինն իսկույն փաթաթեց նրան գլխաշորով ու առավ գրկի մեջ, որ մանուկն իր մարմնի ջերմությամբ տաքանա: Մանկան լացն էր պատճառը, թե անսովոր այդ երեկոն, բայց գառները հրճվագին մայեցին ու մոտ եկան:

Կինը թույլ ժպտաց ու ասես ինքն իրեն շշնջաց.

-Ահա իմ որդին…

Կրակի բոցերն ասես ավելի ուրախ կայծկլտացին և լուսավորեցին քարանձավի պատերը: Միայն թե այս անգամ լույսերն ավելի վառ էին, ասես հազարավոր աստղեր միաժամանակ սկսեցին փայլել ու պար գալ քարանձավում: Կինը որդուն ավելի ամուր գրկեց ու զարմացած նայեց շուրջը: Լույսերն ասես մարմին առան: Պա՞ր էին գալիս, թե՞ իրեն է թվում… Բայց ահա մեղմ ու վճիտ ձայներ էլ խառնվեցին կրակի ճարճատյունին: Հոգնածությունի՞ց է, թե՞ իսկապես զանգակներ են ղողանջում, այս ինչ հրճվագին մեղրածոր ձայներ են, ճիշտ այնպիսիք, ինչպիսիք հնչում էին այն օրը, ինը ամիս առաջ, երբ ինքն իմացավ, որ որդի պիտի ունենա: Հետո նայեց տղամարդուն: Նա էլ կարկամած ծունկի էր եկել մանկան առաջ… Չէ, իրեն չի թվում, քարանձավն ասես երկնային լույսերով ողողված պալատ էր դարձել, այնպիսին, որի մասին ինքն անգամ ամենահամարձակ երազանքներում չէր կարող պատկերացնել:

-Փառք Աստծուն`  բարձունքներում, և երկրի վրա խաղաղություն և հաճություն` մարդկանց մեջ,- հնչում էր երգը:

Նա արդեն հստակ լսեց ու տեսավ երկնային հրեշտակների երջանիկ գնդերը, որոնք թիթեռների պես լողում էին օդում և հիացած նայում նորածին մանկանը:

Կինը նայեց մանկանը և հասկացավ, որ այս աշխարհի ամենաչքնաղ պալատներն ու զգեստներն անգամ գորշ ու գունատ են, աղքատ ու թշվառ, որովհետև մանուկն այնտեղ չծնվեց, այլ այստեղ` գառների մսուրում:

Ահա այսպես ձմեռային այդ խավար գիշերվա մեջ մարդկանցից հեռու, ոչխարների մոռացված մսուրում մեզ համար Փրկիչ ծնվեց: Նրա դռները բաց են բոլոր նրանց համար, ովքեր մութ գիշերին անգամ, ճանապարհից հոգնած ու մոլորված բախելու են Իր դուռը:

-Քրիստոս ծնավ և հայտնեցավ:

-Մեզ և ձեզ մեծ ավետիս: