-Տեսնես ի՞նչ է ասելու Զանուսսին:

-Իսկ ո՞վ է Քշիշտով Զանուսսին:

Նմանատիպ հարցերով սկեսեց մեր օրը:

Մենք` «Մանանացիներս», մեդիա ճամբարի շրջանակներում հադիպում ունեցանք աշխարհահռչակ լեհ կինոռեժիսոր Քրիշտով Զանուսսիի հետ: Մեզանից ոչ ոք պատկերացում չուներ, թե ինչպես է անցնելու այդ հանդիպումը, քանի որ հանդիպումները, որոնք բաղկացած  են զրույցներից, հաճախ ձանձրալի են ստացվում:

Ահա եկավ սպասված պահը, և Զանուսսին ներս մտավ. «Արվեստը տարիք չի հարցնում: Օրինակ` ռեժիսոր Մանուել դե Օրիվերան, երբ սկսել է ֆիլմեր նկարահանել, վաթսունչորս տարեկան է եղել. կարեոր չէ. մեծ ես, թե փոքր, կարևորը` կա ցանկություն, և դու պետք է հետևես նրան»:

Հետո Զանուսսին սկսեց պատմել, թե ինչ է ֆիլմ ասվածը:

-Ֆիլմը ծնվում է խոսքից, հոգու խոսքից, և շատ կարևոր է, որ յուրաքանչյուր ռեժիսոր հասկանա, թե որն է իր հոգու խոսքը:

Հետո նա ավելացրեց.

-Իմ վերջին նկարահանած ֆիլմը արտահայտում է իմ հոգու խոսքը, թեև նկարահանելով այդ ֆիլմը, ես շատ խոչընդոտների և քննադատությունների  հանդիպեցի, հատկապես, ֆեմինիստների կողմից:

-Ֆեմինիստը դա կանանց հատուկ ժանր է,և նման է խոլեստերինի ,-ասաց վարպետը:

Իսկ թե ինչու հենց ֆեմինիստների կողմից, որովհետև ֆիլմում բացասական կերպարը կին է, բացասկան ասելը մեղմ է ասված:

Հետո վարպետը ասաց.

-Ավելի լավ է ֆիլմը ցույց տամ, որովհետև ռեժիսորը, որը եկել է և անընդհատ խոսում է, կասկածելի է թվում:

Մենք իհարկե դիտեցինք ֆիլմից միայն հատվածներ, բայց ֆիլմը այնքան էր ինձ դուր եկել, որ երբ հետ վերադարձա ճամբար, դիտեցի այն ամբողջությամբ:

Ֆիլմի իմաստը շատ խորն է, շատ վեհ. դժվար թե բոլորը կարողանան հասկանալ:

Ֆիլմը, երբ ցուցադրվում էր դահլիճում, լեհերեն էր, բայց ռուսերեն սուբտիտրերով: Իմ կողքին էր նստած իմ շատ սիրելի Շուշանիկը, և նա չէր կարողանում կարդալ սուբտիտրերը, քանի որ մոռացել էր ակնոցը, և ես Շուշանիկի համար կարդում էի, որ նա լսի: Հիմա կմտածեք, թե ի՞նչ կապ ուներ այս ամենը ֆիլմի կամ Զանուսսիի հետ: Այն կապը, որ Շուշանիկը այն եզակի մարդկանցից մեկն է, որ համոզված եմ, հասկանում է ֆիլմի և առհասարակ արվեստի այդ վեհ ու խորը իմաստը:

Հիմա բոլորիդ հետաքրքրում է, թե ինչի մասին է ֆիլմը: Իսկ ֆիլմը սիրո և հավատքի մասին է: Սեփական կարծիքս չեմ կարող արտահայտել, քանի որ այս երկու երևույթների մասին խոսելու համար մարդ պետք է որոշակի հասունության հասնի, որի համար կարծում եմ դեռ փոքր եմ: Փոխարենը կասեմ, թե ինչ ասաց Զանուսսին.

-Սերը դա զգացմունք չէ, սերը դա ծանր աշխատանք է, սերը դա ամենօրյա ծանր աշխատանք է…

Հետո սկսեց հարցուպատասխան:

-Կներեք, ես գիտեմ, որ դուք ինը շուն եք պահում, իսկ դա ձեզ չի՞ խանգարում,-հարցրեց ներկաներից մեկը:

Վարպետը պատասխանեց.

-Իսկ ո՞վ ասաց, որ ես եմ շներին պահում, այդ շներն են ինձ պահում: Երբ ես ընկճված եմ լինում մի անգամ նայում եմ շներիցս մեկի աչքերի մեջ, և ամեն ինչ մոռացվում է:

Հետո ընկերներիցս մեկը հարցրեց.

-Իսկ մեզ` որպես երիտասարդ ռեժիսորների, ի՞նչ խորհուրդ կարող եք տալ ապագայի համար.

-Ամենամեծ խորհուրդը, որ կարող եմ տալ, դա այն է, որ երբեք ձեր եսը չկորցնեք և չսիրահարվեք ինքներդ ձեզ, քանզի գրեթե բոլորը տառապում են նարցիսիզմով, և հենց դա է սպանում մարդկանց…,-պատասխանեց մեծն վարպետ Քշիշտով Զանուսսին:

Լուսանկարը՝ Արփինե Աղավելյանի

Ես շատ եմ սիրում գրքեր կարդալ, հատկապես նախընտրում եմ ֆենթեզի ժանրը: Եվ ինձ թվում էր, թե իմ հասակակիցներից բոլորին էլ հետաքրքրում են գրքերը, ուղղակի ամեն մեկն ունի իր նախընտրած ժանրը, հեղինակը, գիրքը: Բայց արի ու տես…. Որ գիրքը կարող է այլ գործառույթ էլ ունենալ:

Դասերից  հետո ես  միշտ այցելում եմ իմ դպրոցի մոտ գտնվող գրախանութը ու ինձ համար գրքեր ընտրում, անչափ հետաքրքիր քննարկումներ ունենում գրքերի և հեղինակների մասին` ինձ հետ արդեն ընկերացած վաճառողների հետ: Ամենահետաքրքիրը գրքի ընտրության պահն է, երբ շրջում ես սրահով, ուր ամենուրեք գրքեր են` զանազան գեղեցիկ կազմերով և թղթի բույրով:   Յուրաքանչյուր գիրք ընկալում ես որպես մի առանձին աշխարհ, որը սպասում է իր ընթերցողին: Այս վիճակը, իհարկե, կհասկանա նա, ով մտնում է գրախանութ և իր ձեռքն է վերցնում գիրքը և սկսում ճանաչել այդ անծանոթին, որը շատ շուտով կարող է դառնալ իր  ընկերը, խորհրդատուն և սփոփողը…

Մի օր, այդ խանութում ես, կանգնած գրքերի բազմազանության մեջ, ուսումնասիրում էի դրանք, երբ հանկարծ մի տղա եկավ և շփոթված հայացքով նայելով գրքերի բազմազանությանը` դիմեց վաճառողին.

-Ախպերս, ինձ մի հատ սիրուն գիրք տուր:

Վաճառողը զարմացած հարցրեց.

-Սիրուն գի՞րք , իսկ կարո՞ղ եք գոնե ինչ-որ հեղինակի անուն ասել:

-Աաաաա¯, ի՞նչ հեղինակ, ախպե´ր ջան, ես տենց բաներից հեռու մարդ եմ, կարևորը սիրուն մի բան տուր:

Վաճառողը շփոթվեց և առաջարկեց մի գիրք, որը սիրո մասին էր, և այդ գրքի շապիկի վրա սիրահար զույգ էր նկարված,  որոնք համբուրվում էին: Տղան երկար նայելով գրքի շապիկին ասաց.

-Ախպերս, էս ի՞նչ էս տվել, ընկերուհուս ծնունդն ա, ամոթա սենց բան տանեմ, ի՞նչ կմտածի:

Վաճառողը հետ վերցրեց այդ գիրքը և տվեց մեկ ուրիշը, որի շապիկը իսկապես շատ գեղեցիկ էր, չեմ էլ հիշում ինչ գիրք էր, միայն շապիկը հասցրեցի նկատել:  Տղան, գոհ իր գնումից, վճարեց և շտապ  խանութից դուրս եկավ:

Հաջորդ օրը`դպրոցում, պատահաբար լսեցի  մեր դասարանի  տղաների խոսակցությունը: Մեկը գիրքը կարդում էր, իսկ մյուսը նայում էր ընկերոջը և հանկարծ դժգոհ տոնայնությամբ ասաց.

-Այ մարդ, գիրք  ինչի՞ ես կարդում, ինչի՞դ է պետք:

-Հա էլի, գիդես շատ էլ պե՞տքս է,- պատասխանեց երկրորդը,- գիրք եմ կարդում, որ կարողանամ աղջիկ կպցնեմ, հիմա թազա մոդայա, աղջիկները սկսել են գիրք կարդալ:

Ես հազիվ զսպեցի ծիծաղս, բայց հետո հասկացա, որ առաջին հայացքից զվարճալի այս միջադեպը, իրականում շատ ցավալի է, և ինձ շատ է տխրեցնում:

Ինձ տխրեցնում է այս փաստը, քանի որ գրքերը մեր հասարակության մեջ այնպես անտեսված են, որ մարդիկ չեն էլ փորձում կարդալ,  կամ էլ կարդում են, ինչպես  իմ դասարանցին էր կարդում, որովհետև աղջիկ պետք է կպցնել, իսկ աղջիկների մոտ էլ «մոդա» է,  կամ էլ գալով գրախանութ պահանջում են «սիրուն» գիրք և հպարտորեն ասում,  որ իրենք գրքերից հեռու են: Իհարկե, կան նաև իսկապես գիրքը գնահատող մարդիկ, բայց ցավոք ճնշող մեծամասնությունը նրանք չեն:

Չեմ կարող հասկանալ այդպիսի մարդկանց. չէ որ գիրքը դա մի առանձին աշխարհ է, որը պարուրում է քեզ ընթերցանության ժամանակ, տալիս է քեզ փորձ, գիտելիք, հաճելի զգացումներ, կյանքը հասկանալու  իսկական իմաստնություն:

Գրքեր կարդալը նպաստում է սեփական կարծիքի ձևավորմանը, աշխարհայացքի ձևավորմանը,  կարդացող մարդը ապրում է հազար կյանք, իսկ մարդը, ով  երբեք չի կարդում, ապրում է ընդամենը մեկը: Եվ դեռ պարզ չէ, թե ինչպես է ապրում, կամ ինչու է ապրում…

Լուսանկարը` Վահե Սուքիասյանի

Ես ծնվել և մեծացել եմ Գյումրիում, բայց մեկ տարի է, ինչ ապրում եմ Երևանում: Անշուշտ, երբ ինձ հարց են տալիս, թե որն է իմ բնակավայրը, ես միանշանակ պատասխանում եմ ` Գյումրին: Ինչքան ավելի շատ եմ մեծանում, այդքան ավելի շատ եմ սկսում հասկանալ քաղաքիս յուրօրինակությունը և ուզում եմ ձեզ նույնպես պատմել Գյումրիի առանձնահատկությունների մասին:

Այնտեղ ամեն ինչ այլ է. մարդիկ անկեղծ են, ջերմ, միմյանց նկատմամբ հոգատար, չմոռանանք նաև հումորի բարձր զգացումի մասին:

Ի դեպ, անկեղծության մասին. եթե ձեզ թվում է, որ ես չափազանցում եմ և հնարավոր չէ մինչև վերջ անկեղծ լինել, սխալվում եք: Շատ հաճախ,  անկեղծությունը, որը հենց ճշմարտությունն է, կարող է վիրավորել դիմացինին: Եվ պատկերացրեք, հենց դա է գյումրեցիների   առանձնահատկություններից մեկը: Ասել է թե, որքան էլ  ուզում է ճշմարտությունը տհաճ լինի քեզ համար, գյումրեցին քեզ այն անպայման կասի: Որպեսզի համոզվեք, որ չեմ չափազանցում, մի դեպք պատմեմ ձեզ,   որը պատահել է ինձ հետ:

Ուրեմն, ես ունեի ռետինե ճտքակոշիկներ, որոնք հագնում էի անձրևի ժամանակ: Մի անգամ այդ ճտքակոշիկներով գնացի դպրոց:  Երբ դասերս ավարտվեցին և գնում էի տուն, փողոցում մի պապիկ մոտեցավ. սկզբում նայեց ճտքակոշիկներիս, հետո  ինձ ու ասաց.

-Բալա’ ջան, էս ի՞նչ ես հագե, նորմալ բան չկա՞ր հագնեիր: Մատղաշ էրեխա էս, էս կալոշները քեզի ինչ սազական բան է:

Ես, իհարկե, չպատասխանեցի, ժպտացի և շարունակեցի ճանապարհս: Խնդրեմ էս էլ ապացույցը:

Բայց կա ևս մի յուրօրինակություն, որի մասին ուզում եմ պատմել:

Մենք` գյումրեցիներս, եթե ուզում ենք հյուր գնալ` հարևանի, բարեկամի, ընկերոջ կամ հարազատի տուն, ոչ զանգում ենք, ոչ էլ զգուշացնում մեր գալուստի մասին: Իհարկե, ձեզ թվում է, որ դա քաղաքավարի չէ: Պետք է անպայման զգուշացնել, մարդկանց անհարմար դրության մեջ չդնել: Դուք իհարկե նման երևույթին կտաք բացասական գնահատական: Բայց շտապեմ ասել, որ ո’չ : Դա ցույց է տալիս, թե ինչքան հարազատորեն են իրար  վերաբերվում մարդիկ, և եթե ուզում են այցելել ընկերոջը, գնում են հյուր` համոզված լինելով, որ ցանկացած պահի  նա գրկաբաց կընդունի քեզ:  Հավատացնում եմ, որ դա այդպես է: Իսկ  ծննդյան   տարեդարձին ընդհանրապես  ոչ մի բարեկամի կամ ընկերոջ չեն զանգահարում և հրավիրում, որովհետև համոզված են, որ այդ մարդկանց քո հատուկ հրավերը ամենևին էլ պետք չէ: Նրանք հաստատ կհիշեն և կգան քեզ շնորհավորելու:

Բայց ես ամենաշատը հպարտանում եմ նրանով, որ մենք  շատ համախմբված ենք և իրար երբեք չենք լքի դժվար պահին. կարևոր չէ` ծանոթ ենք, թե անծանոթ, եթե միայն գիտենք, որ դիմացինը գյումրեցի է, ապա դա հերիք է նրան աջակցելու և ջերմ վերաբերվելու համար:

Ընդհանուր առմամբ, մեզ մի քանի խոսքով կարելի է բնութագրել այսպես. մենք հեռու ենք գլոբալիզացիայից. մեզ համար կարևոր են` մեր անկեղծ, հարազատ, վստահության վրա հիմնված հարաբերությունները, որոնք եկել են դարերի խորքից,   և այս նոր ժամանակակից անտարբեր հարաբերությունները մեզ համար անընդունելի են և չեն համապատասխանում մեր բնույթին:  Մի խոսքով, մենք` համով-հոտով, յոլով-ղայդով ժողովուրդ ենք:

Սա հեքիաթ չէ, այլ իրական պատմություն:

Տարիներ առաջ, երբ սովորում էի ութերորդ դասարանում, բարեգործական նպատակով գնացել էինք Գյումրիի ծերերի տուն-ինտերնատ: Մենք հավաքեցինք` ինչ կարող էինք, ու գնացինք ծերերին այցելության: Շատ ճնշող էր այնտեղ. բոլորը ծեր էին, հիվանդ և մի տեսակ անպաշտպան: Երբ բաժանում էինք մեր տարած քաղցրավենիքը, իմ ուշադրությունը գրավեց մի պապիկ, որը հեռվում կանգնած լուռ նայում էր և չէր էլ մոտենում մեզ… Ես զգացի ինչ-որ պահանջ մոտենալու ու զրուցելու պապիկի հետ, սակայն չստացվեց, և ես մոռացա նրա մասին: Այդ այցելությունից անցավ երկու  տարի: Երբ հաճախեցի «Մանանա» կենտրոն, և ինձ առաջարկեցին  նկարահանել մի հետաքրքիր պատմություն, ես անմիջապես հիշեցի ծերերի տուն-ինտերնատի  բարի պապիկին, ով այդ օրը գրավել էր իմ ուշադրությունը: Եվ ես որոշեցի, որ իմ ֆիլմը հենց նրա մասին է լինելու:  Գնացիք տուն-ինտերնատ, գտանք իմ բարի պապիկին:  Նա ինձ հիշեց: Հարցրի՝ ինչպես է, ինչի կարիք ունի, նա պատասխանեց.

-Շատ լավ եմ, բալա ջան, ոչ մի բանի կարիք չունիմ:

- Ձեր անունն ի՞նչ է,- հարցրի պապիկին:

-Համիկ պապ,- պատասխանեց նա,- բայց երբ եկա էստեղ, հեչ պապ չէի:

-Իսկ ինչպե՞ս և ե՞րբ եկաք,- հարցրի  Համիկ պապին:

-Է~, բալամ, երկար պատմություն է,-ասաց Համիկ պապը, -մի վեպ կարելի է գրել իմ կյանքի մասին:

-Ոչինչ, պատմեք, Համիկ պապ,  հետաքրքիր է:

- Որ էդպես է, բալա ջան, նախ քեզ տանեմ, ցույց տամ, թե ես ոնց եմ խնամում էս այգին, էս պարտեզը:

Համիկ պապը հպարտությամբ ցույց տվեց ծերանոցի բակում իր աճեցրած այգին.  խնամված ծառերը, բանջարանոցը, պարտեզի գեղեցիկ ծաղիկները: Ամբողջ օրը նա զբաղված է այգին փորելով, ծառերը ջրելով, փոցխ անելով, մոլախոտերը պոկելով: Մի խոսքով, Համիկ պապը առավոտից մինչև ուշ երեկո զբաղված է:

- Համիկ պապ, այս բոլորը դո՞ւք եք խնամում,- հարցրի ես:

-Էս, օր կտեսնիս, բալա ջան, սաղ մեր ճաշարանի համար է; Ես կխնամեմ, հոգ կտանիմ, գեղեցիկ ծաղիկներ կաճեցնեմ: Չնայած՝ կյանքը դաժան գտնվավ իմ հանդեպ,  բայց սիրուն բան շատ կսիրեմ: Երկրաշարժին կորցրի  տունուտեղս, կնոջս ու միակ աղջկաս: Էդքան մեծ չէի, ընդամենը  քառասունյոթ տարեկան: Ուզում էի ինքնասպան լինել, ասի՝ էլ ում համար  եմ ապրում:  Բայց Արցախյան պատերազմը սկսվեց, ասի՝ գնամ, պատերազմի դաշտում զոհվեմ, գոնե մի բարի գործ արած կլինեմ հայրենիքիս համար: Բայց «գյուլլեն» ինձ չառավ: Շուշին գրավելուց հետո վերադարձա: Երկրաշարժից հետո մի «դոմիկ» էին տվել, բայց պատերազմում եղած ժամանակս էն էլ էին տարել: Ու էդպես մնացի անտեր ու անտուն:  Ասի՝ գնամ ծերանոց, բայց տարիքս էն չէր, հիսուներկու տարեկան էի: Եկա, տնօրենը բարի մարդ էր, իմացավ իմ պատմությունս, վերցրեց ինձ, տանիք եղավ գլխիս: Ես էլ ասի, մի հանրօգուտ գործ անեմ: Սկսեցի խնամել այգին, ծառ տնկել, բանջարանոց ստեղծեցի, որ մեր մրգերն ու բանջարեղենն ուտենք: Շներին ու կատվներին տիրություն  կենեմ: Անլեզու հայվաններ են, մեղք են, մեկը պիտի լինի՞ օր տիրություն անի նրանց: Սրանց մեջ էլ, ինչպես մարդկանց մեջ, կան բարի և համակերպվող, չար և իրարից փայ փախցնող կենդանիներ:  Այ ըսենց, բալա ջան, արդեն մոտ քսան տարի կապրիմ էստեղ: Իմ հարազատներն էս այգին, պարտեզը, շներն ու կատուներն են: Մի կին կար, մի քիչ «թլդիկ» էր, էստեղ էնքան էին նեղում նրան, որ մեղքս տվեց, ասի՝ արի ամուսնանանք իրար հետ, որ քեզ տիրություն անող լինի: Հիմա իրար հետ ապրում ենք, մեր կյանքի օրերը մաշում…

Լսեցի Համիկ պապի պատմությունն ու տխրեցի: Մտածում եմ՝ մարդը չունի ոչինչ, ոչ տունուտեղ, ոչ ընտանիք, ոչ երազանք, բայց այդքան  բարի է:  Նա ամբողջ օրը խոսում  է շների ու կատուների, ծաղիկների և ծառերի հետ, նրանց խնամում: Այդ ամենից հետո, նա ոչ թե չարանում, այլ ուրախանում է կյանքով: Չէ որ նա, ինչպես իմ պապիկը, կարող էր ունենալ երեխաներ ու թոռնիկներ, հարազատներ, հպարտանար նրանց հաջողություններով: Կյանքում տեսնել այդքան դառնություն և մնալ այդքան բարի, լինել իսկական քրիստոնյա…

Այդ օրը ինքս ինձ համար հայտնաբերեցի, որ մեծ, բարի ու անհատակ է մարդու հոգին`անկախ ամեն ինչից: