Սուրեն Կարապետյանի բոլոր հրապարակումները

Երևակայության, էմպիրիզմի ու հաց ուտելու մասին

Հա, ասեմ, որ վերջում հաղթեց «սև կողմը»․ սոված մնացի:

Գիշերվա երեք, հեռախոս, Ցոյ ու չքնելու տրամադրություն: Եթե միջին վիճակագրական դեռահաս/պատանի/երիտասարդ ես, այսինքն՝ մարդկության կեսը, ուրեմն հաստատ քնում ես 3-ից հետո, զարթնում «ինչքան ուշ լինի, էնքան թույն» տրամադրությամբ: Ու հեչ հարց չեք տվել` օրինակ` ինչի՞, երբ ուզում եմ քնել, ուղեղս ինչքան ուժ ունի միացնում է երևակայությունը, մի քիչ էմոցիա ու կրեատիվություն խառնում, ու գնաց` ժամերով մտածել, մտածել ամեն ինչի մասին, շատ հաճախ աբսուրդի հասնող բաների մասին:

Միշտ գիշերով ցանկացած բան, երևույթ ու վերջապես` մարդ արարած (շատ վատ ա հնչում, բայց չմոռանանք` գիշերվա 3-ն ա, ուղեղս երևակայելով ա զբաղված) մի այլ կարգի ուրիշ են, խորհրդավոր: Սրա պատճառը ես այսպես եմ բացատրում. գիշերով քեզ տեսանելին/հասանելին շատ քիչ է: Միշտ փորձում ես մտնել մութ սենյակ ու միանգամից լուսավորել, եթե հնարավոր չէ, լարում ես տեսողությունդ… Մեր դեպքում լուսավորողը երևակայությունն է, որը ընկնում է անհասանելիի հետևից, ստեղծում սեփականը, խտացնում գույները: Նույնիսկ իրար վրա շպրտած շորերս են մթության մեջ արվեստի գործ հիշեցնում` մեկ արջ է, մեկ՝ նստած մարդ, բայց չէ, ոնց որ…

Երևակայությունը ստեղծում է մեր ցանկալին, հետո հակառակը՝ պայքարում ենք տհաճի դեմ…

Գիտե՞ք՝ դրա վատ կողմը որն է, եթե այո, բաց ենք թողնում այս պարբերությունը: Եթե շարունակում ես կարդալ, էլ չեմ երկարացնում, ասեմ. ես որոշ չափով դասական էմպիրիզմի (գիտելիքը գալիս է փորձից) «հետևորդ» եմ: Երբ մենք նոր բանի ենք հանդիպում, մեր ուղեղը, երևակայությունը միանգամից դրան արձագանքում են նախկինում ձեռք բերած փորձից ելնելով: Այսինքն ալգորիթմի նման, էլի: Բայց կյանքը ծրագրված չէ, անընդհատ նոր փոփոխականներ են առաջանում, իսկ մեր ուղեղը շարունակում է ենթադրություններ անել նախկինի վրա հիմնվելով: Շատ դեպքերում հենց դա էլ մեզ ստիպում է նորը չսկսել, չփորձել ու սխալ կարծիք կազմել…

Ուղեղս արդեն հոգնեց լուրջ բաների մասին մտածելուց, արդեն անսահմանության ժամանակն է, բայց մինչ դա հաց ուտել, թե չուտելու մասին էպիկ պայքար կա…

suren karapetyan

Իմ 17.am-ը 5 տարեկան է. Սուրեն Կարապետյան

Սլովակիայիի փոխանակման ծրագրի երկրորդ օրն էր, երբ ֆեսյսբուքից ծանուցում ստացա, որ ուղիղ երկու տարի առաջ Մարիամ Բարսեղյանի հետ 17-ի մրցանակաբաշխությանն էինք։ Իսկ հիմա կրկին իրար հետ ենք, բայց դե արդեն Սլովակիայի սարերում։1001426_493011597443902_1297203997_n

Շատ խորհրդանշական է․ ակամայից հիշեցի՝ ինչպես եմ ծանոթացել մեր խմբի անդամներին։ Դավիթին ես Ամբերդի մեդիա ճամբարից գիտեմ, Աննային՝ հայ-բելգիական մեդիա ճամբարից (ավելին՝ հասցրել եմ Հայաստանից դուրս էլ նրա հետ լինել Մոնտենեգրոյում), Մարիամին` Ծաղկաձորի մեդիա ճամբարից։ Միայն Զարէին չգիտեի, բայց 17-ում կարդում էի հոդվածները ու նրա մասին արդեն շատ բան գիտեի։ Լավ, ինչո՞ւ եմ ես ձեզ էս ամեն ինչը պատմում․ ուղղակի հիշեցի, թե 17-ի հետ ինչքան հետաքրքիր, օգտակար ու պարզապես հաճելի հիշողություններ եմ կիսում։ Ու այսօր էս «թույն» կայքի տարեդարձն է։ Ես հերթական շնորհավորանքը չեմ նշի, պարզապես կասեմ, որ ժողովուրդ, ով նոր է իմանում 17-ի մասին, միացեք, իսկ ով արդեն միացել է` ակտիվ եղեք։ Էսքան բան, ու ձեզ կսպասեն թույն պահեր, մարդիկ ու հիշողություններ։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Media Behind the Scenes, Սլովակիա, օր 4-րդ

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Օրը սկսեցինք մեկ ժամ ուշ, քանի որ կիրակի էր: Նախաճաշից հետո սկսեց Մարտինի դասընթացը։ Այն կապված էր լուրերը վերլուծելու և դրանց թաքնված իմաստները գտնելու հետ։ Նաև խոսվեց, թե ինչքան կարևոր է քննադատական մտածելակերպը, քանի որ միշտ չէ, որ հեղինակավոր լրատվական միջոցները միշտ օբյեկտիվ են ներկայացնում իրավիճակներն ու փաստերը։ Բերվեցին բազմաթիվ օրինակներ, երբ օրինակ, նույն լուսանկարը, տարբեր անկյուններից ցույց տալիս, արտահայտում է միանգամայն իրար հակասող մտքեր ու տեսարաններ։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Սեմինարից հետո ազգային խմբերով փորձեցինք վերլուծել մեր մեդիան, լրագրողների ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցումը և մեր հայրենակիցների մեդիա գրագիտության աստիճանը։ Հանդես եկանք կարճ պրեզենտացիաներով, ներկայացրինք հեղափոխության ընթացքում լրագրողների, լրատվական կայքերի ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցումը։ Եղան բազմաթիվ քննարկումներ, և հասկացանք, որ բոլորս էլ ունենք գրեթե նույն խնդիրները։

Հետո հերթը «եվրոպական միֆերինն էր»։ Դենիսայի գլխավորությամբ սկսվեց ակտիվ քննարկումների շարքը, որի ընթացքում ներկայացրինք մեր երկրների (ավելի ճիշտ, հասարակության) վերաբերմունքը Եվրոպական միությանը և դրա շուրջ պտտվող լեգենդները։ Ի դեպ, միայն Հայաստանն էր, որ ոչ ԵՄ անդամ էր, ոչ ԵՄ անդամ դառնալու թեկնածու, և միայն մենք էինք, որ ներկայացնում էինք մեր տարածաշրջանը (մի տեսակ հպարտ էինք)։ Քանի որ ԵՄ-ն նախ և առաջ տնտեսական միություն է, իսկ ես՝ տնտեսագետ, ապա ինչ էր մնում, քան հավեսով քննարկում կազմակերպելը։ Ներկայացրի Հայաստանի իրավիճակը, ԵԱՏՄ-ՀՀ-ԵՄ բարդ հարաբերությունները։
Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Նաև ներկայացրինք, որ մենք, բարեբախտաբար, չափից շատ եվրոպամետ, ռուսամետ կամ ամերիակամետ չենք։ Քննարկեցինք նաև brexit-ը, ԵՄ միգրացիոն ճգնաժամերը։ Հետաքրքիր ու լուրջ քննարկումից հետո մեզ սպասում էր ընթրիքը։ Մոռացա նշել, որ դեռ կեսօրից փորձում էի ֆիլմ ներբեռնել (Rope, 1948): Կզարմանաք՝ ի՞նչ կապ ուներ ֆիլմը էս ամենի հետ։ Երբ Մարտինը ներկայացնում էր սիմվոլիկայի դասընթացը, նշեց մի քանի ֆիլմեր, դրանց շարքում հենց Rope-ն էր։ Մեզ շատ հետաքրքրեց, և որոշեցինք երեկոյան դիտել։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Ընթրիքից հետո հանգստի ժամ է, ու ես հենց հիմա գրում եմ այս նյութը։ Դե ինչ, արդեն ժամանակ չմնաց, գնամ ֆիլմը դիտելու, դուք էլ գնացեք կիրակի երեկոն վայելելու։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

suren karapetyan

Բա իմացա՞ք

Պապս «նվազող գների տեսության» դասական էքսպերտն է։

Ամեն անգամ, երբ երթուղային եմ (հայերեն՝ մարշրուտկա) նստում, անցնում թաղով կամ մտնում խանութ, ու գնաց․ մեկը պնդում է՝ էս երկիր չի, մյուսը՝ «ռսի հողի» ցավն ա տանում, երրորդը գազի գնից է բողոքում, իսկ մյուսն էլ անցնցում սպասում է («թողեք թող աշխատեն, էլի» հոգեբանությամբ): Սակայն կա մի բան, որից բոլորն են բողոքում, դե, գները, էլի։ Բողոքելը շատ հեշտ է (արդարության համար ասեմ, որ շատ դեպքերում՝ օգտակար, դե բողոքում ես, նյարդերդ հանգստացնում), սակայն հեչ չե՞ք մտածել՝ ինչու են ընդհանրապես դրանք բարձրանում։

Պատկերացնենք երկու դեպք․ առաջինում գները շարունակաբար նվազում են, իսկ երկրորդում՝ մնում նույնը։ Պապս միշտ բողոքում է՝ պնդելով, որ զարգացում ենք ապրում, էն ժամանակ հոսանքը շատ դժվար էր ստացվում, մազութ էինք բերում, ժամերով վառում, իսկ հիմա, հեն ա, արևին դեմ ես տալիս ու հոսանք ես ստանում։ Հիմա հասկացա՞ք պապիս էքսպերտ լինելը։

Ուղղակի տրամաբանենք, երբ գները նվազում են, արտադրողը ավելի քիչ շահույթ կստանա, բնականաբար, նա կդիմի հարկադրված կրճատումների։ Այսինքն, նույն հավանականությամբ այդ կրճատվածների մեջ կարող է հայտնվել հայրս, հորեղբայրս, քույրս․․․ Արդյունքում, նրանք քիչ եկամուտ կունենան և կամ ընդհանրապես այդ ապրանքից, ծառայությունից կհրաժարվեն կամ էլ ավելի քիչ կգնեն այն։ Ու էստեղ սկսվում են արտադրողի վատ օրերը՝ վաճառք չկա- չկա եկամուտ, չկա եկամուտ- չկա շահույթ, չկա շահույթ՝ փաստորեն երկիրը երկիր չի․․․

Հիմա նույնը պատկերացնենք ամբողջ տնտեսության մակարդակով։ Տնտեսագետներս սրան  ասում ենք գնային շոկ, երբ տնտեսությունը անընդհատ շոկի մեջ է ընկնում և հայտնվում խորը ճգնաժամի մեջ։ Իսկ երբ գները նույնը մնան, ապա տնտեսական աճի մասին պարզապես պետք է երազենք, քանի որ, կունենանք նույն արդյունքը, որը ոչ մի կերպ չի ոգևորի, մոտիվացնի արտադրողին։

Շատ հաճախ, երբ պաշտոնապես հայտարարվում է գնաճի մակարդակը, մենք համոզված ենք, որ մեզ խաբում են, և այն սահմանողը քայլում է օդերով ու թթվածնով սնվում։

Բայց գնաճը մի երկու ապրանքի ու ծառայության գներրի փոփոխությունը չի, այն բոլոր ապրանքների, բարիքների, ծառայությունների գների փոփոխությունն է, այսինքն, դրանցից շատերի գները նույնն են մնացել, նույնիսկ որոշներինը՝ նվազել։

Ընդհանրապես տնտեսագիտության մեջ կարող եմ նշել կարճաժամկետ և երկարաժամկետ էֆեկտները։ Կարճաժամկետում գնաճը մեզ՝ սպառողներիս, ձեռնտու չէ, սակայն երկարաժամկետում արդեն իրավիճակը այլ է։ Այս դեպքում բարձրանում են աշխատավարձերը, կենսաթոշակները, տոկոսադրույքը։ Պարզապես նշեմ, որ սա բնորոշ է «նորմալ» երկրին։ Եվ սրա հետ կապված հիշեցի լսարանում հնչեցված մի միտք․ երկրները լինում են նորմալ և Հայաստան․․․

Տնտեսական (չ)հեղափոխություն

Ազգային ժողով, փետրվարի 14. մեր վարչապետը հայտարարեց, որ սկսում է իր երկրորդ քայլարշավը` «տնտեսական հեղափոխությունը»: Մինչև տնտեսական հեղափոխությանն անցնելը, նախ պարզապես նշեմ, որ մենք ընդհանրապես հեղափոխություն չունեցանք (այո, ինչքան էլ գեղեցիկ է հնչում` «թավշյա հեղափոխություն», բայց դե ինչպես հայտնի թևավոր խոսքն է ասում` ճշմարտությունն ավելի լավ ընկեր է): Մենք ունեցանք դասական իշխանափոխություն. մնացինք խորհրդարանական երկիր, տնտեսությունը շարունակում է մնալ շուկայական և ընդհանրապես` ոչ մի համակարգային լուրջ փոփոխություն չունեցանք: Հեղափոխություն կլիներ, օրինակ` երբ դառնայինք թագավորական միապետություն: Սակայն այս թեմայով ավելի լավ է քաղաքագետները զբաղվեն, իսկ ես անցնեմ մասնագիտական ոլորտիս:

Ընդհանուր առմամբ` տնտեսագիտության մեջ «տնտեսական հեղափոխություն» հասկացություն չկա, դրա փոխարեն օգտագործվում է «արդյունաբերական հեղափոխությունը»: Մենք այսպես ենք սովորում տնտեսագիտական համալսարանում: Արդյունաբերական հեղափոխությունն ընթացել է 4 հիմնական փուլով.

1760-ականներից մինչև 1870-ականներ: Այն հայտնի է որպես մեքենայացման հեղափոխություն:

1870-1970-ականներ: Այս շրջանում հեղափոխական քայլեր կատարվեցին քիմիական արդյունաբերությունում և առաջին անգամ ստեղծվեցին հսկա կորպորացիաները, օրինակ` FORD MOTORS-ը:

1970-90-ականներ: Այս փուլի ձեռքբերումների գագաթնակետը, դե իհարկե, ատոմային էներգիան էր:

90-ականներից մեր օրեր: Դե, այս փուլում առաջացավ ու լայն տարածում գտավ համացանցը` իր հետ բերելով հեղափոխական գաղափարներ, իսկ նախկինում ձևավորված բոլոր կարծրատիպերը տնտեսութան վերաբերյալ պարզապես փոշիացան:

Հիմա գանք Հայաստան: Նյութը գրելու մոտիվացիա դարձավ կես ժամ առաջ կարդացածս հոդվածը` «Տնտեսական հեղափողությունը հասել է Կոտայք»: Բովանդակությունը ներկայացնեմ կարճ. նախատեսվում է 1500 նոր աշխատատեղ և մի քանի ներդրումային ծրագրեր իրականացնել: Այսքանը, ոչ մի նոր հեղափոխական քայլ: Եվ սա միակ դեպքը չէ, նմանատիպ բովանդակությամբ հոդվածները, քննարկումները, հաղորդումները շատ են: Մարդիկ ներկայացնում են, որ ունեցանք X տոկոս տնտեսական աճ, Y-ով կրճատվեց գործազրկությունը, Z-ով ավելացան օտարերկրյա ներդրումները: Եվ ամենավատը այն է, որ վերը թվարկվածները կապում են «տնտեսական հեղափոխության» հետ: Սրանք նորմալ երևույթ են ցանկացած առողջ տնտեսական համակարգում…

Ու այսպես շարունակ, բոլորն են խոսում «տնտեսական հեղափոխությունից», թռիչքաձև աճից, բերում են Սինգապուրի, Իսրայելի օրինակները, սակայն մենք շարունակում ենք նույն, ավանդական տնտեսությունը վարել, նույն առօրյայով ապրել: Տնտեսությունը վերցնել և դարձնել իսրայելական կամ սինգապուրյան պարզապես հնարավոր չէ: Մենք ունենք հայկականը` իր հարյուրավոր առանձնահատկություններով, լավ ու վատ կողմերով: Միգուցե շուտով այդ փորձը հիանալի արդյունքներ ցույց տա, և աշխարհում հայտնի դառնա հայկական օրինակը, չգիտեմ: Հա, ու միայն հեղափոխություն հայտարարելով, գեղեցիկ երանգներ տալով իրավիճակը չես փոխի:

Սխալ չհասկանաք, պարզապես եկեք բառերն ու հասկացությունները ճիշտ և տեղին օգտագործենք:

Ռետրո 80, կամ` էն ժամանակ լավ էր

Շաբաթ գիշեր` երեքին մի քանիս պակաս, լսում եմ Виктор Цой – Звезда по имени солнце, աշխարհի ծանրությունը վերցնում ինձ վրա ու չգիտեմ քանիերորդ անգամ շարունակում պատկերացնել 80-ականների կյանքը` և’ ԽՍՀՄ, և’ դրանից դուրս աշխարհում:

Ես չեմ հավատա, եթե ասես, որ ոչ մի անգամ չես ցանկացել հայտնվել որևէ ժամանակաշրջանում: Օրինակ` ընկերներիցս մեկը ցանկանում է հայտնվել տամպլիերների (խաչակիրների), մյուսը` Վայրի Արևմուտքի, երրորդն էլ` Հայրենական պատերազմի ժամանակաշրջաններում: Իմը` (արդեն գլխի ընկած կլինեք) 80-ականներն են:

80-ականները սկսել եմ ճանաչել հիմնականում երգերով: Առաջին քայլերը արեցի,  երբ սկսեցի լսել Ցոյի երգերը: 14-15 տարեկան էի: Սկզբում միայն երաժշտությունն էի հավանել (հա’, գրեթե միատոն ու միաժամանակ յուրահատուկ ռիթմը): Հետո սկսեցի բառերին ուշադրություն դարձնել: Շատ կարճ չանցած արդեն չորս ընկերներով «մնացել էինք Ցոյի տակ» (ուրիշ ձևով չեմ կարող բացատրել): Իսկ մեր պատկերացումները էլ ավելի էր բորբոքում ընկերոջս հոր` սպորտային ակումբի 80-ականների ոճով կահավորված և այդ դարաշրջանով ներծծված սենյակը (իդեպ, առ այսօր մենք հավաքվում ենք նույն սենյակում` բայց արդեն վերանորոգված): Այնտեղից պատահմամբ գտանք ընկերոջս հոր երաժշտական հավաքածուն. պարզապես թվարկեմ` Deep Purple, Dire Straits, Dave Grusin, Сектор Газа, Queen, Группа Кино, Van Halen, David Gilmour, Aerosmith, CC Catch, Michael Jackson…

Փորձեցի առանձնացնել ամենա-ամենաներին: Եվ դրանից հետո գրեթե ամեն օր լսում էինք: Սակայն մեզ ժամանակակից նվագարկիչով լսելն այնքան էլ չէր գոհացնում: Այդ ժամանակ ընկերոջս մոտ նոր գաղափար առաջացավ` ստեղծել մերը` հնի ոճով ու որակով: Մեկ ամսում բոլոր մասերը ճարվեցին, ու մենք գրեթե 100 տոկոսով վայելում էինք 80-ականների ձայնը: Լսելուն զուգահեռ սկսում էինք քննարկել, պատկերացնել 80-ականների ամեն մի դետալ ու ևս մեկ անգամ միմյանց համոզել, որ հիմա երգերը ընդհանրապես չունեն որակ, տպավորություն է, թե ով ինչքան շատ, նոր  ու արագ երգ գրի ու կատարի, նա էլ կարող է հանգիստ համարվել «սիրված», «վաստակավոր», «ժողովրդական» ու էլ չգիտեմ ինչ «տիտղոսակիր» երգիչ: Դե հայկական շոուբիզնեսի (եթե իհարկե գոյություն ունի), կամ ուղղակի բիզնեսի մասին ուղղակի լռեմ…

Արդարության համար նշեմ, որ հիմա նոր թափ է ստանում 80-ականների թեման: Օրինակ`  YouTube-ում կարող եք գտնել տասնյակ ալիքներ, որոնք ստեղծագործում են հին ու բարի 80-ականների ոճով, նույնիսկ տեսահոլովակներն են նկարվում 80-ականների տեսաերիզով (VHS):

Սակայն չեմ կարող չնշել, որ յուրաքանչյուրս պատկերացնում և նույնիսկ մեզ համոզում ենք, որ նախկինում մարդիկ եղել են ավելի բարի, ազնիվ, իսկ արդարությունը հազվադեպ երևույթ չի եղել: Եթե ծնվեինք անցյալում, ապա ավելի երջանիկ կլինեինք: Մենք ՄԵՐ ժամանակաշրջանը պատկերացնում ենք միայն դրական կողմից, որն էլ այդքան ցանկալի է դարձնում անցյալը: Ասվածը ավելի լավ հասկանալու համար խորհուրդ կտամ դիտել «Կեսգիշերը Փարիզում» ֆիլմը: Ասյքանը, իսկ ես միացնեմ «Oliver Cheathman- Get Down Satuerday Night» ու շարունակեմ 80-ականներում հայտնվելու եղանակներ փնտրելը:

Ասում են` Ամանորի գիշերը հաշքներ լինում են, մեկ էլ տեսար…

suren karapetyan

Պետական պարտքը` գլխացավա՞նք, թե՞…

Համոզված եմ, որ բոլորդ էլ լսած կլինեք, և չեմ բացառում, որ մտահոգված կլինեք (#չքաղաքականացնել)  ՀՀ պետական պարտքով: Սակայն խնդիրն այն է, որ շատերը չեն էլ պատկերացնում, թե այն իրենից ինչ է ներկայացնում, և պարզապես ալիքի ազդեցության տակ շարունակում են քննադատել կառավարությանը: Դրա համար որոշեցի գրել այս նյութը և փորձել բացատրել:

Նախ, միանգամից տարանջատենք` ներքին և արտաքին պարտքեր հասկացությունները: Առաջինի դեպքում պետությունը «պարտք է» իր իսկ քաղաքացիներին: Անհնա՞ր է, բացատրեմ. ի՞նչ ենք մենք անում, երբ մեր ծախսերը գերազանցում են եկամուտները. բնականաբար պարտք ենք վերցնում: Պարտք կարող ենք վերցնել մեր բարեկամներից (պայմանական` ժողովուրդ) կամ` ֆինանսական կազմակերպություններից (արտասահմանի ծանոթներ): Բարեկամից վերցնելը ավելի շահավետ է. դե, ցածր տոկոսադրույք, համ էլ «լավություն կանես»` տոկոսներ վճարելով: Երկրորդ տարբերակն էլ դասական օրինակով որևէ միջազգային բանկից կամ պետությունից փոխառնություն վերցնելն է:

Իսկ ինչպե՞ս է պետությունը պարտք վերցնում իր իսկ ժողովրդից: Տարբերակները շատ են, սակայն կնշեմ ամենատարածված եղանակը` պարտատոմսերը: Սրանք յուրահատուկ արժեթղթեր են, որոնք գնելուց հետո քեզ տոկոսի ձևով եկամուտով են ապահովում: Պետությունը վերցնելով վճարածդ գումարը, այն ներդնում է որոշակի ոլորտում կամ ծրագրերում, դրա միջոցով ստանում է եկամուտ և որոշ ժամանակ անց քեզնից հետ գնելով պարտատոմսը` մարում է պարտքը: Եվ այստեղ հետաքրքիր բան է տեղի ունենում. բնակչությունը պարտատոմսերի հաշվին ստանում է լրացուցիչ եկամուտ, այսինքն, ստացվում է հայտնի կարգախոսի հակառակ տարբերակը` «Շահում է պետությունը, շահում ես դու»: Սակայն իրականում ամեն ինչ այդպես դրախտային չէ: Պետական պարտատոմսերը, որպես կանոն, ապահովում են ցածր եկամտաբերություն, և բնակչությունը հաճախ շահագրգռված չէ սովորական պարտատոմսերի փոխարեն պետականը գնել: Եվ հենց այս պահին էլ պետությանը «օգնության» են գալիս  արտասահմանի բարեկամները: Վերցնում ենք պարտքը և սկսում ուրախ ապրել, մինչև կգա այն մարելու ժամանակը:

Պետության դեպքում կարելի է նաև լրացուցիչ քանակությամբ փող թողարկել կամ հարկերը բարձրացնել, սակայն երկուսն էլ հղի են վտանգավոր երևույթներով: Չափից շատ թողարկումը կտանի փողի արժեզրկմանը, իսկ հարկերի բարձրացումը` աշխատելու մոտիվացման նվազման: Դրա համար պետությունը հիմնականում դիմում է պարտքային գործիքներին:

Ներկայում չկա այնպիսի պետություն, որը չունենա պետական պարտք: Այդպիսի պայմաններում ոչ մի տնտեսություն չէր գոյատևի: ՀՀ պետական պարտքը Համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) նկատմամբ 2016թ.-ին կազմել է 56.7%, իսկ 2017թ.ին` 58.9%, և ըստ Արժույթի միջազգաին հիմնադրամի (ԱՄՀ), այն կշարունակի աճել: Բանն այն է, որ նախկինում սահմանադրությամբ սահմանվում էր արտաքին պարտքի վերին սահման (ՀՆԱ 60%), սակայն հիմա այդ օրենքը չի գործում, և պետական պարտքը կարող է գերազանցել այդ շեմը:

Սակայն արդարության համար նշեմ. այնպիսի հզոր պետություններ, որոնց պետական պարտքը ՀՆԱ-ի համեմատ ավելի մեծ թիվ է կազմում, քան մեր երկրում` Ճապոնիա` 223,8%, Հունաստան` 180%, Իտալիա` 131%, Բելգիա, ԱՄՆ` 104%, Ֆրանսիա` 98,5%, Մեծ Բրիտանիա` 90,4%, Գերմանիա` 64%: Գուշակեք, թե որ երկիրն ունի ամենափոքր պետական պարտքը. պատասխան` Հյուսիսային Կորեան իր 1,5%-ով:

Վատ կողմն այն է, որ մենք չենք կարող համեմատվել վերը նշված երկրների հետ, քանի որ, նրանք ունենալով ընդգծված տնտեսական առաջադիմություն, ի վիճակի են ժամանակին մարել պարտքը, իսկ մեր նման փոքր տնտեսության համար մեծ  չափերի հասնող արտաքին պարտքը, իրոք, վտանգավոր է: Օրինակ, 2013թ.ին ՀՀ-ն Ռուսաստանի տրամադրած գազի նկատմամբ կուտակել էր 300 մլն դոլարի պարտք և որպես փոխհատուցում «Հայռուսգազարդում» ունեցած իր 20% բաժնեմասը վաճառեց ռուսական «Գազպրոմին», ով դրանից հետո դարձավ «Հայռուսգազարդի» 100%-անոց սեփականատերը: Ուղղակի նշեմ, որ  «Հայռուսգազարդը»-ը համարվում է ռազմավարական նշանակության կառույց, որը փաստացի չի պատկանում ՀՀ-ին…

Հ.Գ.-Հուսամ, մի քիչ լուսավորեցի, հիմա հանգիստ կարող եք մտահոգիչ ստատուսներ գրել պետական պարտքի մասին, և ի դեպ, այս նյութի գաղափարն էլ ծագեց Վալենտինա Չիլինգարյանի պատին արված գրառումից: