Սուրեն Կարապետյանի բոլոր հրապարակումները

DSC_7566-2

Թվայնացում

Վերջին տասը տարում ավելի շատ միջմայրցամաքային ստորջրյա մալուխներ են (cabeles) անցկացվել, քան նախորդ 150 տարվա ընթացքում: Պատճառը` «թվային աշխարհի» արագացող աճ, արագության հստակ պահանջ և տվյալներ` անհամեմատ մեծ ծավալի:

Կարճ ներածություն. հոդվածը կազմված է երեք մասից, որոնցից յուրաքանչյուրում կփորձեմ ներկայացնել ֆինանսական, տեխնոլոգիական և տնտեսական ոլորտների փոխգործակցության զարգացումը: Կսկսենք ամենասկզբից, կհասնենք ներկա ու կփորձենք միասին նայել ապագային: Գնացինք 1867 թվական…

Հենց ամեն ինչ էլ սկսվեց 1867-ին, երբ Լոնդոնից Նյու Յուրք առաջին հեռագիրը ստացվեց` խորհրդանշելով աշխարհի «թվայնացման» սկիզբը: Հաջորդ փուլը Երկրորդ համաշխարհայինն էր, որի ընթացքում զարգացում ապրեց կոդավորումը, իսկ արհեստական բանականության համար բազային որոշ մշակումներ իրականացվեցին: Հերթը բանկոմատինն էր, որը 1967-ին հեղափոխություն իրականացրեց ֆինանսական ոլորտում: Այս երեք գյուտերի շնորհիվ (սրանցից յուրաքանչյուրը համարվում է «նախահայր» իր ոլորտում) առաջացավ ՖինՏեխը` ֆինանսի, տեխնոլոգիաների և կառավարման փոխգործակցության արդյունքը:

ՖինՏեխ 1. ենթակառուցվածքներ

Իրականում իմ նշած «ամեն ինչը» սկսվել է 1858 թվականին` տրանսատլանտյան առաջին հաղորդալարի անկացմամբ, որին հետևում էին բոլորը` սկսած ամենահասարակ բանվորից, վերջացրած ֆինանսական մագնատներով: Չնայած, որ կապը գործեց ընդամենը երեք շաբաթ, թագուհին հասցրեց իր շնորհավորանքներն ուղել ԱՄՆ բնակչությանը: Դրան հաջորդեց ինը տարվա լռությունը, երբ վերջապես հաստատվեց անխափան կապը: Հետաքրքիրն այն էր, որ այս ամենն արվում էր գաղտնի և սա ևս մեկ անգամ ապացուցեց, որ կարևորագույն գործերն ամենից լավ հաջողվում են այն ժամանակ, երբ դրանց շուրջ մեծ աղմուկ չի բարձրացվում: Հեռագիրը հայտնի է նաև որպես «վիկտորյան համացանց»: Ավելիի համար խորհուրդ կտամ կարդալ Ցվայգ՝ «Առաջին խոսքը օվկիանոսի մյուս կողմից»:

Երկրորդ համաշխարհայինի ազդեցությունը տեխնոլոգիական զարգացման վրա ունեցավ այնպիսի կատալիզատորի (արագացուցիչ) դեր, ինչպիսին, ասենք, համացանցի ազդեցությունը տնտեսության վրա: Այս ընթացքում մեծ թափով զարգացավ կոդավորումը (ապակոդավորումը)` թվային աշխարհի անվտանգությունն ապահովելու համար, որը պատերազմական իրադրությունում ամենակարևոր գործոններից մեկն էր: Այս թեմայից խոսելիս չեմ կարող չնշել Ալան Թյուրինգին, ով ապակոդավորեց «Էնիգման», որը գերմանական զորքերն օգտագործում էին գաղտնի նամակագրության համար։ Իսկ հիմա բանկային ցանկացած համակարգ օգտագործում է հենց նույն կոդավորումը` մեր թվային հաշիվների անվտանգության համար: Ավելին` մեսենջերները նույնպես օգտագործում են նույն տեխնոլոգիան:

Ինչ վերաբերում է արհեստական բանականությանը, ապա այն սկզբում օգտագործվում էր պարզագույն մաթեմատիկական խնդիրների լուծման համար, բայց դրա զարգացումը հստակ չէր: Դրա համար 70-90-ականները հաճախ հայտնի են որպես «AI Winters»: 90-ականներից երկու թվային հսկաները` համացանցը և արհեստական բանականությունը բում ապրեցին: Հասել էր պահը, որ բոլորս լինենք ցանցի ներսում և կոտրենք ժամանակի ու հեռավորության զգացումը:

Փաստորեն, արդեն ունենք հստակ ու անխափան համամոլորակային կապ, անվտանգության համակարգեր, արհեստական բանականություն՝ հսկայական տվյալների հետ աշխատելու համար. անհավանական պայմաններ բնակչության, կորպորացիաների և ամբողջ տնտեսության համար…

maxresdefault

Խուճա՞պ, չէ՛, չենք լսել

Բարև բոլոր ինքնամեկուսացվածներին, ինքնակրթվողներին, բան չանողներին, հիստերիայի մեջ ընկածներին․․․

Robert B. Weide-ը կարծես 2020-ի ռեժիսորը լինի: Ամեն ինչ սկսվեց հունվարի երկուսից, երբ բոլորը խոսում էին 3-րդ համաշխարհայինից, հետո Սիրիա-Ռուսաստան-Թուրքիա եռյակը սկսեց մեծ ուշադրություն գրավել, դե իսկ հիմա` կորոնավիրուսը, թագավարակը, նոր կորոնան կամ էլ ինչպես ուզում եք ասեք: Հետաքրքիրը գիտե՞ք որն է. խուճապը տևում է մի քանի օր, դրանից հետո հարմարվում ենք իրավիճակին ու վերջ: Ասվածիս վառ օրինակը. երբ արտակարգ իրավիճակ հայտարարվեց, միանգամից սկսվեց համազգային առևտուրը, խուճապ էր ու անորոշություն, բայց հիմա արդեն մեզ համար ամեն ինչ կարծես ուրիշ ձև է, չնայած նրան, որ նույն վտանգը հիմա էլ կա: Ոչ մի տարօրինակ բան էլ չկա` մեր հոգեբանությունն է այդպիսին:

Հետաքրքիր հիպոթեզ է առաջ քաշել ամերիկացի տնտեսագետ Հայմեն Մինսկին (Hyman Minsky). կայունությունը սնում է անկայունություն, անկայունությունը` կայունություն: Հիպոթեզը վերաբերում է ֆինանսական աշխարհին: Այն մեծ ճանաչում ստացավ 2008-ի համաշխարհային ճգնաժամից հետո: Հիպոթեզը շատ նման է «դժվարին ժամանակները ստեղծում են ուժեղ մարդկանց, ուժեղ մարդիկ` լավ ժամանակներ, լավ ժամանակները` թույլ մարդկանց, իսկ վերջիններս` դժվարին ժամանակներ» ասացվածքին: Հիմա մեզ թվում է, որ ամեն ինչ լավ կլինի (հակառակը մտածել խորհուրդ չեմ էլ տալիս), բայց իրականում մենք լուրջ խնդրի առաջ ենք կանգնած: Ես վստահ եմ, որ հիմա ապրում ենք մի այնպիսի պատմական պահ, որի մասին ապագայում կգրվեն բազմաթիվ գրքեր, դպրոցներում, համալսարաններում հատուկ կուսումնասիրեն այս շրջանը, ինչպես օրինակ` 1930-ականների «մեծ ճգնաժամը»:

Հա, մի երկու բան էլ սպասվող ճգնաժամից: Եթե 2008-ինը ֆինանսական/բանկային ճգնաժամ էր, իսկ այդ ոլորտի ֆունկցիան կարելի է համարել տնտեսությանը «էլեկտրականությամբ ապահովելը», ապա 2020-ը իր մեջ ներառում է ոչ միայն ֆինանսական, այլ նաև իրական տնտեսությունը: Հիմա շատ տարածված է տանից աշխատելը, բայց գիտե՞ք, որ 2019-ին ամբողջ աշխարհում կազմակերպությունների 44 տոկոսն իր աշխատողներին հեռահար աշխատանքով ապահովելու հնարավորություն չունի կամ ընդհանրապես արգելում է: Միևնույն ժամանակ ԵՄ աշխատողների 5 տոկոսը մշտապես հեռահար է աշխատում:

Նախքան համաճարակը ԱՄՆ-ն ու Չինաստանը ագրեսիվ առևտրային պատերազմ էին վարում, դրան հաջորդեց պայմանական «հրադադարը», որը, սակայն, բավականին փխրուն էր, Սաուդյան Արաբիան ու Ռուսաստանը` նավթային պատերազմ, իսկ արևելքում վիճակը կրկին թեժացել էր: Իսկ հիմա աշխարհի «արտադրողը»` Չինաստանը և «սպառողը»` ԱՄՆ-ն գտնվում են համաճարակի կիզակետում, ինչպես նաև մնացած խոշոր խաղացողները` նույնպես: Այսպիսով, համաշխարհային ճգնաժամ, որն իր մասշտաբներով կլինի անհամեմատելի մեծ,  չսպասելը չափից շատ լավատեսական կլինի…

Հ. Գ. Ինքնակրթվողներ ու ոչ միայն, եթե հետաքրքրեց, ապա կարող եք «The guardian»-ի «Today in Focus» ենթաբաժնում նմանատիպ թեմաներով փոդքասթներ լսել (ես էլ եմ նոր սկսել) :

Հերթը մեզ էլ հասավ

Անգլերենի նկատմամբ հետաքրքրությունս առաջացավ ասմունքի մրցույթներից՝ poetry contests: Իսկ ամեն ինչ կրկնապատկվեց, երբ մեր դպրոց՝ Հրազդանի թիվ 5 հիմնական, դպրոց եկավ դասավանդելու պարոն Ջիմը, կամ ինչպես մենք էինք ասում՝ Միստր Ջիմը։ Նա ինձ համար եղավ առաջինը, ով անգլերեն լեզվի կրող էր (native speaker)։ Երբ հիմնական դպրոցս ավարտեցի ու գնացի ավագ դպրոց՝ պարզ դարձավ, որ «Խաղաղություն կորպուսի» ֆինանսավորմամբ դպրոցս կունենա առանձին անգլերենի դասարան։ Մի տեսակ «նախանձում» էի, որ չհասցրի։

Անկեղծ, մինչև հիմա էլ գերադասում եմ անգլերեն մուլտիմեդիան անգլերեն գրականությունից, բայց ինչպես նշեցի՝ ամեն ինչ սկսեց հենց դրանից։ Ինչու՞ ֆիքսվեցի անգլերեն գրականության վրա․ մի քանի ամիս առաջ «Մանանա» կենտրոնից նամակ ստացա, որ հնարավորություն կա մեր դպրոցներին տրամադրել անգերեն գրականություն։ Իսկ ծրագիրն իրականացվում էր Գլենդելի Կրթաշրջանի ՖԼԱԳ ծրագրի նախաձեռնությամբ և «Մանանա» կենտրոնի հետ համագործակցության շնորհիվ։

Թեև արդեն ուսանող եմ, սակայն շատ էի ուզում, որ իմ դպրոցն էլ ընդգրկվի այդ դպրոցների ցանկում: Դպրոցիս համար անակնկալ էր, իսկ ես անհամբեր սպասում էի, թե երբ զարմացած և ուրախացած ուսուցիչներս կստանան գրքերը:

Եվ ահա վերջապես սպասված զանգը: Ծանրոցը դպրոցում է: Ցավում եմ, որ լուսանկարներ չկարողացա անել, այսօր էի պայմանավորվել, սակայն երեկ երեկոյան հայտարարեցին, որ համաճարակի պատճառով մեկ շաբաթով փակ են Հայաստանի ուսումնական հաստատությունները:

Հուսամ երկար չի տևի: Շնորհակալ ենք բոլորիդ:

Ոչ ոքից չե՞նք գերադասում

«Մենք քիչ ենք‚ սակայն մեզ հայ են ասում, մենք մեզ ոչ ոքից չենք գերադասում»․․․

Ունենալով հազարամյակների պատմություն՝ տարբեր ժամանակներում եղել ենք որևէ կայսրության, պետության կազմում, սակայն այսօր մենք՝ հայերս, կազմում ենք ՀՀ բնակչության 98 տոկոսից ավելին։

Գրելուս պատճառը դարձան «Լուրերի»-ի տեսանյութը  և «Россия 88» ֆիլմը։ Տեսանյութը Մանասի մասին է (ազգությամբ հնդիկ, ծանոթ եմ «Startup Boost Weekend»-ից), թե ինչպես է «UWC Dilijan»-ում հայերեն սովորել։ Մանրամասները կարող եք ինքներդ նայել։ Սակայն խնդիրը վիրավորական մեկնաբանություններն էին (հիմա էլ չկան, ֆիլտրված են)։ Իսկ երեկ որոշեցի նայել ֆիլմը, այն Ռուսաստանում 2000-ականներին գործող նեոնացիստական խմբի մասին է։ Խմբի անդամները իրենց համարում էին հայրենասերներ և նպատակը` երկիրը իմիգրանտներից «մաքրելն էր»։ Հա, մեծ տարբերություն կա, բայց երևույթը՝ գերադասելը, վիրավորելը, նույնն են։ Չեմ ուզում դրամատիկ մտքեր արտահայտել, ուղղակի կփորձեմ լինել պրակտիկ։

Իրականում ամբողջ աշխարհում այս խնդիրը մի քանի տասնամյակ կա, ուղղակի մենք այս խնդրին բախվեցինք վերջերս, երբ հիմնականում հնդիկների ու պարսիկների համեմատաբար մեծ հոսք ունեցանք։

Աշխարհում իմիգրանտների հետ կապված թոփ պոպուլիստական խնդիրներն են՝ աշխատատեղերի ու աշխատավարձի կրճատումը, տվյալ երկրի հարկատուների հաշվին ապրելը, հանցագործությունները։ Մնացածին կարող եք ծանոթանալ հոդվածում։

Ու էլի մենք բացառություն ենք․ մեզ նշվածները չեն հետաքրքրում, մեզ համար կարևորը միատարր ազգ լինելն է։ Հա, ու լինելով 10 միլիոն (դե ասում են)՝ 7 միլիոնը բնակվում է Հայաստանից դուրս, այսինքն՝ իմիգրանտ։

Թեման կարելի է անընդհատ քննարկել, բայց էստեղ կթողնեմ հոդվածներ իմ ամենասիրելի հրատարակությունից՝ «The Economist», որ իրոք մտածելու առիթ կտան․

«Որպեսզի աշխարհը ավելի հարստանա՝ թողեք մարդկանց ազատ շարժվեն (To make the world richer, let people move)», «Ինչպե՞ս է միգրացիան աշխարհը դարձնում ավելի խելացի (How migration makes the world brainier)», դե ու բնականաբար հակառակ պնդումը՝ «Ամենահաջողակ երկրները ամենամիատարրերն են (The most successful countries are the most homogenous)»։

Ի՞նչ կարծիքի եք․․․

Wake up Europe. Երևան, Օր 1-ին

«Մանանա» կենտրոնը (Հայաստան), Cafe Babel-ը (Ֆրանսիա) ու AreWeEurope-ը (Բելգիա)  հոկտեմբերի 9-15-ը Երևանում անց են կացնում Wake up Europe համատեղ ծրագիրը:

Լրագրությամբ հետաքրքրված 30 երիտասարդներս Եվրոպայի տարբեր երկրներից` Ֆրանսիայից, Գերմանիայից, Իսպանիայից, Լյուքսեմբուրգից, Դանիայից, Լիտվայից, Ռուսաստանից, Բելգիայից և Հայաստանից հինգ օր շարունակ սովորելու և աշխատելու ենք ժամանակակից լրագրության չորս հիմնական ուղղություններով:

Լրագրության  խմբի   պատասխանատուն է Միք Տեր Ռիհորսթը: Այս ընթացքում Միքը, Լեա Մարշալը, Կիրիլ Հարթոգը դասընթացներ կվարեն «Գաղափարից մինչև պատմություն», «Ինչպես կառուցել օրիգինալ պատմություն», «Ինչպես ինտեգրել  պատմությունը մուլտիմեդիային» թեմաներով:

Վիզուալ լրագրության պատասխանատուն է Քրիստիան Հելգի Բյուսեն: «Գաղափարից մինչև ֆիլմ», «Ինչպես կառուցել ֆիլմը», «Ինչպես պատմել պատկերների միջոցով» դասընթացները վարելու են Քրիստիանը, Մաթիլդեն, Ալեսիան:

Փոթքասթի պատասխանատուն է Անտուան Լերոն: «Գաղափարից մինչև սցենար», «Ինչպես կառուցել և ձայնագրել փոդքասթը», «Ինչպես լարված պահել ունկնդրի ուշադրությունը» թեմաներով դասընթացներ կվարեն Անտուանը, Ալեքսանդր Ռիչին, Հելեն Փիլոն:

Տվյալների լրագրություն և դիզայն խմբի պատասխանատուն է Մարիյե Մարթենսը: «Գաղափարից մինչև վեբկայք», «Ինչպես ձեռք բերել անհրաժեշտ տեղեկություններ», «Ինչպես կազմակերպել սեփական տեղեկությունները» թեմաներով խոսելու են Մարիյեն և Ալեքսանդրը:

Մասնակիցներին հյուրընկալելուց հետ «Մանանա» կենտրոնից Հովնան Բաղդասարյանը ներկայացրեց Հայաստանն ու նրա պատմության կարևոր էջերը, ինչպես նաև «Մանանա» կենտրոնի քսանհինգամյա գործունեության համառոտ պատմությունը: Հարցուպատասխանից, ակտիվ քննարկումներից հետո պարզեցի, որ Մարսելից հայազգի մասնակից ունենք` Աստղիկը: Անկախ ինձնից անգլերեն բարևեցի, բայց ստացա հայերեն պատասխան (մի այլ կարգի հաճելի պահ): Աստղիկը 21 տարեկան է ու մասնագիտությամբ լրագրող: Չնայած ծնվել ու մեծացել է Մարսելում` հայերեն և’ խոսում է, և’ գրում:

Հետո Միքը Հայաստանի ու լրագրության մասին ինտերակտիվ խաղի ֆորմատով բլից հարցեր էր պատրաստել: Իսկ վերջում արդեն բաժանվեցինք խմբերի: Ես նախօրոք ընտրել էի «վիզուալ» խումբը, որի ընթացքում քննարկեցինք թե ինչպես գաղափարը վերածել ֆիլմի, ինչպես խմբագրել այն ու ինչպես պատմել նկարների օգնությամբ հարցերը: Օրը շատ հագեցած էր, ու չնկատեցի, թե ինչպես մթնեց: Հա մոռացա նշել, որ տնային աշխատանք ունեմ` ներկայացնել սեփական ֆոտո/վիդեո աշխատանքներս: Դե ես գնացի ֆոտոներ ընտրելու…

suren karapetyan

Դո՞ւ ես օգտագործում սարքը, թե՞ սարքն է օգտագործում քեզ…

Խորհրդավոր հարցի հեղինակը հանրահայտ դերասան Դենզել Վաշինգտոնն է, երբ հարցազրույց էր տալիս BBC-ին։ Վերջերս նմանատիպ հարց ինձ էի տալիս ու լրիվ անտեղյակ էի Վաշինգտոնի հարցազրույցից։ «Սարք» ասելով նկատի ունեմ մեզնից անբաժան սմարթֆոնին։ Սրա ու այսօրվա աշխարհի մասին գրել եմ «Բացի կոճակը սեղմելու կարողությունից» հոդվածում։ Հիմա մի քայլ առաջ գնամ ու սկսենք քննարկել սոցիալական ցանցերը ու դրանց ազդեցությունը մեզ վրա։

Առավոտյան բոլորս միանգամից վերցնում ենք հեռախոսը ու սկսում անընդհատ news feed-ով ներքև իջնել, ստուգել ծանուցումները, insta-ից FB, FB-ից․․․(ստեղ կարա լինի ցանկացած կոմբինացիա) ու նման բաներ, հա ու ընդունում եմ՝ բացառություններ լինում են։ Իսկ, երբ սովորական ու շատ հաճախ ռեֆլեքսային դարձած գործողությունները չես անում, մի տեսակ տարօրինակ, ես կասեի նույնիսկ դատարկության զգացողություն է առաջանում։ Զգացողությունը կանվանեմ «մենակության սինդրոմ»։ Սրա պատճառը փորձեմ կարճ բացատրել․ երբ մենք սոցիալական ցանցերից ենք օգտվում, մեզ ընկերներով շրջապատված ենք զգում, որը, բնականաբար, արհեստական հոգեբանական աջակցություն է, բայց, երբ դադարում ենք դրանցից օգտվել, կանգնում ենք լուրջ հոգեբանական խնդրի առաջ։  Էս թեմայով խորհուրդ կտամ նայել հետևյալ վիդեոն։

Բոլորս էլ քիչ թե շատ կախվածության մեջ ենք։ Ռեֆլեքսորեն ստուգում ենք՝ ով լայքեց, նույնիսկ ստանում որոշակի բավականություն ու արդեն սկսում մտածել հաջորդ հրապարակման մասին։ Ավանդական կախվածություններին փոխարինելու են եկել սոցիալական ցանցերը։ Սրանք ունեն մարդկանց վրա ազդելու հզոր ռեսուրսներ։ Օրինակ ֆեյսբուքը, որը ունի մոտ 2 մլրդ օգտատեր (ավելին քան քրիստոնեության հետևորդներն են) վարձում է «ուշադրության մասնագետներին», ովքեր նույնականացնում են Լաս Վեգասի խաղատներից որոշ սկզբունքեր։ Այսպիսով աշխարհում պայքար է ընթանում մեր ուշադրության համար, իսկ մենք չենք էլ նկատում։

20180519_WOC855

The Economist-ը շատ հետաքրքիր հետազոտություն է արել 14-24 տարեկան բրիտանացիների շրջանում, ովքեր օգտվում են սոցիալական ցանցերից։ Հետազոտության արդյունքում առանձնացվեցին հետևյալ խնդիրները, որոնք ամենից հաճախ են հանդիպում՝ քնի խախտում, կարևոր իրադարձություն/նորություն բաց թողնելու մտավախություն, բուլլինգ, վախ արտաքինից (body image), անհանգստություն, դեպրեսիա և միայնություն։

Թեման շատ բարդ է ու ժամերով կարելի է քննարկել։ Ես ծայրահեղությունների կոչ չեմ անում, որովհետև ներկայում ունենք այն, ինչ ունենք` աշխարհը առանց սոցիալական ցանցերի անհնար է պատկերացնել։ Հա, չմոռանամ նշել, որ դրանք ունեն նաև բազմաթիվ դրական կողմեր, ուշադիր ուսումնասիրեք The Economist-ի արդեն մեզ հայստնի հոդվածը։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Արևմտյան հարևանը

Երբ պարզ դարձավ, որ գնում ենք Թուրքիա, սկզբում այդքան էլ ոգևորված չէի (դե, էլ չբացատրեմ` ինչու): Սրան հաջորդեց հարազատներիս, ծանոթներիս երկու «ճամբարի» բաժանվելը. առաջինը` «Ի՞նչ Թուրքիա, նուրիշ երկիր չկա՞ր», ու երկրորդը` «Թույն ա, գիտե՞ս ինչքան բան կա տեսնելու»: Հա, ու հաճախ նաև քրոջս հետ տալիս էինք համեմատաբար չեզոք պատասխան` «Գնում ենք Արևմտյան Հայաստան (իրականում` Ստամբուլ)»:

Այսպիսով Թբիլիսիից (դե, մեր «Զվարթնոցը» մեղմ ասած, հարմար գներ չի առաջարկում) ուղևորվեցինք Ստամբուլ: Երկու ժամ անց երևաց երեք կայսրությունների մայրաքաղաքը: Հենց իջանք ինքնաթիռից, մեզ հետ բոլորը խոսակցությունը սկսում էին թուրքերենով: Էսպես տասնյակ անգամ մեկ շաբաթվա ընթացքում, ու երբ շարունակում էինք անգլերենով, զարմացած նայում էին մեզ: Նստեցինք ավտոբուս ու դեպի կենտրոն: Ի դեպ, Ստամբուլի երթևեկությունը մի դաժան երևույթ է:

Մեր վարձակալած բնկարանը չկարողանալով գտնել` որոշեցինք տաքսի վերցնել: Բայց երբ վարորդը իմացավ հասցեն, պարզապես խորհուրդ տվեց ոտքով գնալ` մոտիկ էր: Իսկ նույնը պատկերացնենք հայաստանյան տաքսիստների պարագայում, եսիմ է…

Երեկոյան որոշեցինք դուրս գալ քայլելու: Ու հանկարծ նկատեցինք նույն տաքսիստին: Անմիջապես մեզ ճանաչեց, մոտեցավ ու խորհուրդ տվեց զգույշ լինել, Ստամբուլը մեծ քաղաք է: Սրան գումարվեցին ամենուր երևացող թուրքական դրոշները, մզկիթներից բարձր հնչող աղոթքները: Իրոք որ մշակութային շոկ էր: Երկուսիս համար էլ առաջին մուսուլմանական երկիրն էր: Իսկ առավոտյան հինգին քեզ շատ մոտ գտնվող մզկիթից եկող աղոթքի ձայնից վեր թռնելը թողնեմ առանց մեկնաբանության:

Սակայն ինչպես ասում են` առաջին տպավորությունը կեղծ է: Առաջին օրը շրջեցինք քաղաքի կենտրոնում, իսկ օրը ավարտեցինք թուրքական բաղնիքով` համամով: Հաջորդ օրը պատահական որոշեցինք միանալ անվճար տուրին: Եվ հենց էքսկուրսավարը իմացավ, որ մենք հայ ենք, որոշեց այն ավարտել հայկական թաղամասում: Քայլում էինք ու անընդհատ հանդիպում շինությունների, որոնք հայերն են կառուցել: Դե, պատկերացրեք մեր հպարտ հայացքները: Չգիտեմ` քույրս նույն հպարտ հայացքո՞վ էր, երբ սրճարանի աստիճաններից իջնելիս ոտքը ոլորեց (իսկ հետո պարզվեց, որ կոտրվածք է): Սրճարանը քրդերին էր պատկանում, ու երբ իմացան, որ հայ ենք, միանգամից փոխեցին իրենց վերաբերմունքը, հանկարծ վատ բան չմտածեք: Տնօրենի եղբայրը` Մեդենին, իր մեքենայով մեզ հասցրեց հիվանդանոց, մեզ հետ մնաց մոտ վեց ժամ: Մեդենին նոր էր սկսել անգլերեն սովորել, ու պատկերացրեք` ինչպես էինք շփվում իրար հետ: Բոլորը մեզ էին նայում, մենք իրեն անգլերեն էինք սովորեցնում, նա մեզ սկզբում` թուրքերեն, իսկ հետո նաև` քրդերեն: Ու էստեղից սկսեց իմ` Ստամբուլում միայնակ քայլելու, հայկական հետքեր գտնելու ու նոր ծանոթություններ հաստատելու «սովորությունը»: Եղա հինգ հայկական եկեղեցիներում, հինգ մզկիթում, ծանոթացա կորեացի ուսանողուհու հետ, ով «Արսենալի» ու մեր Հենոյի երկրպագուն էր, հայկական եկեղեցում հանդիպեցի Ստամբուլի Լեզվաբանական Համալսարանի Օտար լեզուների ֆակուլտետի դեկանին: Չհասկացա` ինչպես շաբաթը անցավ, բայց մի բանում կրկին համոզվեցի` շփվելով, միայն շփվելով մարդկանց հետ կարող ես ճանաչել երկիրը: Ուրիշ հարց է, որ քաղաքականությունը միշտ էլ համը հանում է…

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Ստամբուլ. Մշակույթների խաչմերուկում

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Ստամբուլ, աղմուկ, մարդիկ, մշակույթների խաչմերուկ, չափից շատ տաքսի ու դե անընդհատ թեյ։ Մեկ շաբաթը մի վայրկյանի պես անցավ, և կարելի է ասել, որ քաղաքի նույնիսկ մեկ տոկոսը չհասցրի բացահայտել։ Բայց հենց մի տոկոսն էլ բավական է, որ հավաքես իրերդ և ուղիղ Ստամբուլ` մշակույթների խաչմերուկում հայկականը տեսնելու համար:

 

ԲԱՀ՝ բաց աղբյուրներով հետազոտություն

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Հարցազրույց ԲԱՀ (բաց աղբյուրներով հետազոտություն, անգլ՝ «Open source intelligence OSINT») մասնագետ Վայս Բաշիրի հետ։

Վայսի հետ ծանոթացել եմ Սլովակիայում սեմինարի ժամանակ, որտեղ ներկայացնում էինք 17.am-ը։ Վայսը բավականին օգտակար գործիքներով և մասնագիտական փորձով կիսվեց մեզ հետ, դե, ես էլ փորձեցի ավելի խորանալ, ու ստացվեց հարցազրույցը։

-Ինչպե՞ս սկսեցիք լրագրությամբ զբաղվել։

-Լրագրությամբ զբաղվում եմ մոտ 10 տարի։ Այժմ կենտրոնացել եմ User-Generated-Content-ի վրա։ Իսկ տասը տարի առաջ ղեկավարում էի խմբագրական նյուզ թիմեր, որոնք ստանում էին նորություններ ամբողջ աշխարհից։ Սոցիալական ցանցերում իրականացնում էինք մոնիտորինգ, հետազոտում զեկույցներն ու մեդիան, և եթե ամեն ինչ ճշգրտված էր ու հաստատված, դրանք ուղարկում էինք տարբեր ԶԼՄ-ներին, այդ թվում՝ CNN և The Guardian։ Հետաքրքրին այն է, որ ես սկզբում չէի էլ նախատեսում այս ոլորտում աշխատել, ունեմ բարձրագույն իրավաբանական կրթություն, բայց իրավաբանական գործունեությամբ զբաղվելու փոխարեն ինձ սկսեցին «շեղել» նորությունները։ Քանի որ ես բնավորությամբ ակտիվ էի ու փոքր-ինչ ցինիկ, ես թողեցի իրավաբանական լուրջ ոլորտը և սկսեցի զբաղվել զեկույցների խաչաձև հետազոտությամբ (cross-check)` տարբեր աղբյուրներից։

-Ինչպե՞ս է փոխվել լրագրությունն այս տարիների ընթացքում։

-Ամենից մեծ փոփոխությունը բերեցին բջջային հեռախոսները՝ բավականին որակով լուսանկարներ, հոլովակներ, լրատվական ծրագրեր․․․ Բայց պիտի առանձնացնեմ քաղացիական լրագրողներին (citizen journalists): Նկատած կլինեք, թե ինչքան շատ են լրատվամիջոցները օգտագործում վերջիններիս լուսանկարները, տեսահոլովակները, նունիսկ հոդվածները։ Դրանք տպվում են թերթերում, թողարկվում եթերում, տարածվում համացանցով։ Այսինքն՝ գործնականում բոլորս էլ կարող ենք «լրագրող» համարվել։ Հենց սա էլ դարձել է կեղծ լուրերի ֆենոմենի պատճառը, որը գերխնդիր է թե՛ խմբագրատների, և թե՛ հասարակության համար։ Շատ հաճախ լրատվական կազմակերպությունները չեն ստուգում նյութի աղբյուրները կամ պարզապես առանց հարցերի հրատարակում են դրանք, քանի որ մյուսներն արդեն տարածել են։

Ներկայում շատերն են ցանկանում, որ իրենց կոնտենտը օգտագործվի լրատվամիջոցների կողմից։ Այստեղ կարող եմ առանձնացնել երկու շարժառիթ՝ ֆինանսական և քաղաքական։ Առաջինը պարզ է․ վաճառում ենք մեր կոնտենտը և մենք ունենք գումար։ Երկրորդն ավելի խորքային է ու հետաքրքիր։ Մարդիկ վերբեռնում են լուսանկարներ, տեսահոլովակներ՝ նշելով, որ իրենք եղել են ճիշտ տեղում ճիշտ պահին, փորձում են ներկայացնել, որ իրենք եղել են այդ իրադարձության կենտրոնում, ինչը իրենց նկատմամբ վստահություն է ներշնչում։

Ասվածի վառ օրինակը ԱՄՆ-ի նախագահական վերջին ընտրություններն էին։ Մենք տեսանք, թե ինչպես էին մակեդոնական ֆեյք լուրերի մասնագետները գումար աշխատում՝ կեղծ կամ «խելացի վերնագրերով» քլիքային (click-baiting) լուրեր տարածելով։ Սրանք մեծ տրաֆիկ ապահովեցին և մեր մակեդոնացիները ստացան հսկայական եկամուտներ։

Քաղաքական կուսակցությունները, ծայրահեղական հայացքներ ունեցող մարդիկ և պարզապես սրիկաները, որոնք հաճույք են ստանում պրովակացիաներից, ջանք չեն խնայում, որ բավարարեն իրենց գաղափարախոսական պահանջները։

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

Լուսանկարը` Սուրեն Կարապետյանի

-Եվ վերջապես, ի՞նչ է ԲԱՀ-ը (բաց աղբյուրներով հետազոտություն՝ Open source intelligence, OSINT)։

-ԲԱՀ-ը, կարճ ասած, ապահովում է հասանելիություն ձեր այն տվյալներին, որոնք կազմակերպություններն արդեն հավաքել են Ձեր մասին։ Հիմնականում այդպիսիք են սոցիալական կայքերը (Facebook, VК, Twitter), որոնողական համկարգերը (Google, Yandex) և այլն։

-Ինչպե՞ս սկսեցիք զբաղվել ԲԱՀ -ով։

-Ես հետազոտություններով սկսել եմ զբաղվել մոտ 8-9 տարի առաջ լոնդոնյան Demotix News-ում։ Մենք հասկանում էինք՝ ԶԼՄ-ների հետ մրցակցելու համար մեզ անհրաժեշտ են հրատապ լուրեր (breaking news), և որքան հնարավոր է շատ։ Բնականաբար, գնալով ավելի էր դժվարանում պարզել՝ դրանցից որն է կեղծ, որը՝ ոչ։ Եվ հենց այդ ժամանակ էլ սկսեցի օգտագործել և թիմակիցներիս սովորեցնել, թե ինչպես հիմք ընդունելով աշխարհագրական դիրքը՝ իրականացնել լուսանկարների և տեսահոլովակների որոնում, որոնք արվել են իրադարձության վայրից։

Այս մեթոդը հնարավորություն էր տալիս հաստատելու մարդկանց կապը կամ ներկայությունը իրադարձության հետ, որը հետագայում կարող էր օգտագործվել նաև որպես ապացույց։ Սա հիմնականում օգտագործվում էր կոնֆլիկտային տարծաշրջաններում, պատերազմներում և ցույցերի ժամանակ։ 2013 թ-ին տեղափոխվեցի Լիբանան, որպեսի տեղական լրատվամիջոցներին ուղղորդեի։ Մեր հիմնական թիրախը Իրաքից և Սիրիայից եկող նորություններն էին։ 2014-ին արդեն հասցրել էի համագործակցել UGC-ի, Storyful-ի հետ՝ միաժամանակ զարգացնելով մասնագիտական հմտություններս։ Եվ հենց 2014 թ․-ից ԲԱՀ-ն սկսեց մեծ ուշադրություն գրավել։ Ներկայումս յուրաքանչյուր խոշոր լրատվական գործակալություն ունի ԲԱՀ մասնագետ, ում կարող են դիմել և պարզել՝ լուսանկարը, տեսահոլովակը իրականությանը մո՞տ են, թե՝ ոչ։

-Ավելի կմանրամասնե՞ք ԲԱՀ Ձեր հետազոտությունների թեման։

-Ինչպես, օրինակ հակավիրուսային ծրագրերն են անընդհատ թարմացվում, կատարելագործվում, այնպես էլ նմանատիպ հետազոտությունները, որովհետև կեղծ լուրեր տարածողները նույնպես հետ չեն մնում, և կարելի է ասել, նրանք էլ անընդհատ մասնագիտանում են իրենց ոլորտում։ Նմանատիպ լուրերի բում եղավ «Արաբական Գարնան», հետհեղափոխական Իրանում՝ «Կանաչների շարժման» ժամանակ, իսկ Իրաքի և Սիրիայի պատերազմները ուղեկցվում էին բազմաթիվ կեղծ տեսահոլովակներով ու լուսանկարներով։ Իսկ ամենաթարմ պրոպագանդայի (որը ևս կեղծ լուրերի տարատեսակ է), օրինակը, որը, ի դեպ, ընդգծված և բավականին բարձր մակարդակի է, ուկրաինական պատերազմն է։ Մինչ 2016 թվականը ես հիմնականում զբաղվում էի պատերազմներին, կոնֆլիկտներին և ցույցերին վերաբերող լուրերի հետազոտմամբ։ Ներկայում ավելի շատ մասնագիտացած եմ մասնավոր սեկտորում հետազոտություններ կատարելու մեջ։

-Ինչո՞ւ եք ցանկանում, որ յուրաքանչյուր լրագրող քիչ թե շատ հասկանա ԲԱՀ -ից։

-Երբ ես սկսեցի, բավականին հեղինակավոր լրատվական գործակալությունների խմբագիրներ ինձ մեղադրում էին՝ նշելով, որ ԲԱՀ մասնագետները էժան վարձատրվող էին և որ նրանք պրոֆեսիոնալներից աշխատանք էին «խլում»։ Սակայն ներկայում ամեն ինչ 180 աստիճանով փոխվել է․ բոլորն են ցանկանում ԲԱՀ մասնագետ ունենալ։

Brexit-ը, Թրամփի ընտրությունները «պատճառ» դարձան, որպեսզի «կեղծ լուրը» դառնար կենցաղային բառ, որը մինչ այդ հիմնականում օգտագործվում էր լրագրողների և մասնագետների կողմից։

2017-ին Մյանմայում էի և ծանոթացա տեղացի լրագրողի հետ, ով իմանալով մասնագիտությունս, միանգամից ցույց տվեց Instagram-ում և Facebook-ում կեղծ լուրեր տարածող հաշիվներ։ Դրա հետևանքով պրովակացիայի ենթարկված մի ստվար զանգված հարձակվել էր իսլամիստ քաղաքացիների վրա։

Այսպիսով՝ կապ չունի, թե որ երկրում կամ աշխարհի որ ծայրում ենք, կեղծ լուրերը բավականին հզոր զենք են, որոնք կարող են պատճառ դառնալ բախումների, պատերազմների, ցեղասպանության և բռնության համար։ Իսկ սրա դեմ կարող ենք պայքարել միայն ու միայն մանրազննին հետազոտելով, ֆիլտրելով մեզ հասած նորություները։

-Ինպե՞ս կբնութագրեք սոցիալական ցանցերի ազդեցությունը լրատվական ոլորտի վրա։

-Անկեղծ ասած՝ նույն հարցը ինձ տալիս էին դեռ տասը տարի առաջ, երբ նմանատիպ ցանցերը նոր էին զարգանում։ Տասը տարի է անցել, և կարելի է ասել, որ ամեն ինչ նույնն է մնացել։ Մարդիկ շատ հեշտ են տրվում պրոպագանդային և պրովոկացիաներին։ Հնդկաստանում ամբոխը հարձակվում է մարդկանց վրա՝ հավատալով What’sApp-ով տարածված կեղծ լուրերին, Մյանմայում նույնը պատճառ դարձավ Ռոինջա էթնիկ խմբի ցեղասպանության։ Եվ չկարծեք, որ սա բնորոշ է, այսպես ասած, 3-րդ աշխարհի երկրներին։ Արևմուտքում ևս նկատվում է ծայրահեղականության և ֆաշիզմի վերելք, որը հիմնականում կեղծ լուրերի ու պրոպագանդայի հետևանք է։ Լեհերը և մուսուլմանները ենթարկվում էին հարձակումների։ Այսպիսով, այս ամենի լուծումը ես տեսնում եմ կեղծ լուրերի դեմ ակտիվ պայքարով, որի մեջ մեծ կարևորություն ունի ԲԱՀ-ը։