Լիա Ավագյանի բոլոր հրապարակումները

lia avagyan

Կենսափորձ

-Մեր դովրովը, էն վախտին, վեր թուրքի ու հայի սահմանը պաց էր,-տատիկս է պատմում,- համ թուրքերը կին մեր կեղը, համ մենք քնինք ընդեղ` առևտուր անիլ: Մենք ընդեղան պամիդոր, խիյար առնինք, իրանք էլ մեզանի՝ ալիր, ցորեն, ղրդալի: Թուրքի կնանիքը էտ ձևի պաներըմը ըլարկոտ ին: Իրանք ըտենց պաներ չին բեջարըմ, կալի մեզանի ին թանգով առնըմ: Մենք միշտ իրանցի զգույշ ինք մնըմ: Դե, թուրքը մընմա թուրք: Վեր քընինք կայարանը՝ թուրքի բազարնիքը, իրանց րեխեքը կանչին` «էրմենի», «էրմենի», ու մեզ քարերով տին…

Տատիս ասածներից հետո ավելի համոզվեցի, որ  հիմա էլ ոչ մի բան չի փոխվել՝ թուրքը մնացել ա թուրք (իհարկե, չմոռանանք 1915 թվականը): Հիմա էլ էդ երեխաները մեծացել, իրենց սերունդներին էլ նույն կերպ են դաստիարակել: Ուղղակի էն ժամանակվա քարերի փոխարեն հիմա ավելի ծանր ու վտանգավոր զինտեխնիկա են օգտագործում: Նույն մարտավարությունն է, նույն ցեղը: Կարող է` շատերիդ համար դա սովորական լինի, մտածելով, որ թշնամին նույնն է, հա համամիտ եմ: Բայց մեկ ուրիշ բան է դա հեռվից տեսնել կամ իմանալ, լրիվ ուրիշ բան` և՛ իմանալ, և՛ ականատես լինել, ինչպես հիմա մենք` Ներքին Կարմիրաղբյուրցիներս ենք և իմանում, և ականատես լինում:

Ամեն օր դպրոց գնալիս, կամ գիշերը քնելիս, կրակահերթերի աղմուկը լսելիս, որոնք հաճախ հենց գյուղին են ուղղված, մտածում եմ. երանի տատս սխալված լիներ…

Փետրվար, 2016

lia avagyan

Մրղուզը

-Րեխե՜ք, րեխե՜ք…

Րեխեքը՝

-Ինչ ա՞ լել…

-Հլա տեսեք, Մրղուզը ծընելա (ձնել)…

Էդ բառերը լսըմ եմ ամեն աշունքի վերջ, վեր արդեն ցրտըմա ու ամեն տրետ, վեր տենըմ ենք Մրղուզը ծնած ա, գիդըմ ենք, վեր մեր կոխքին մի ամսից ծուն դի կալ արդեն: Մրղուզը Մեափորի լեռնաշղթայի ամենապարցր գագաթն ա (պարցրությունը 2993 մետր): Մեր կեղիցը (Ներքին Կարմիրաղբյուր) մոտ 50 կմ հեռավորության վըրա: Կուճուր վախտվանից եմ գիդըմ Մրղզի մասին, որովհետև ով շատ տավար կամ վեչխար էր ունենըմ, տանըմ Մրղզի տակին պահըմ ին: Էն վախտ միշտ ասըմ ի՝

-Մա՜մ, արդեն հրևաննիքը տարել են սարըմը կովերը պահիլ:

Մենք էլ ինք սար ղրգըմ տավարը, բայց հրևանների հետ: Հմի էլ են Մրղզի տակին կովեր պահըմ: Կարունքը տանըմ են, աշունքի վերջ պիրըմ: Ու վենց վեր ավանդույթ ա ջահիլնիքը չեն քնըմ տավարը պահիլ: Իրանց տան տատին ու պապին են ղրգըմ: Վենց վեր հենց իրանք տատերը ու պապերն են ասըմ՝ տա ջահիլի տեղ չի: Չնայած վեր ամեն ամառային արձակուրդներին ում վեր թոռ ա ունենըմ՝ քնըմ ա տատի-պապի կողքին կենալ: Մեր ղոլըմը լեռը մենակ պարզ ղինակի վախտն ա ըրեվըմ: Մրղուզը վերին գրական Մուրղուզ են ասըմ, մեր հըմար Մասիս պես թակ ա:

Այ սենց մեր առօրյայի մի մաս կազմող մեր թանկ Մրղուզի մասին:

Դեկտեմբեր, 2015

lia avagyan

Մեր փոքրիկ խրամատը

Լարված ժամանակներ էին սահմանում: Բայց դա մեզ չէր խանգարում, որպեսզի ապրենք մեր բնական կյանքով: Ինչպես բոլոր երեխաները, այնպես էլ ես, գնում էինք դպրոց: Նշեմ նաև, որ մեզ չէին պարտադրում կրակոցից հետո դպրոց գնալ: Գնում էինք, բայց դաս չէինք անում: Խոսում էինք, թե ում տանը ինչքան վնաս է եղել: Կամ ում գլխի վերևով քանի անգամ է անցել փամփուշտը: Այդ բոլորը ճշտելուց և մեր գտած փամփուշտները իրար ցույց տալուց հետո եկա տուն: Տեսա, թե ինչպես է հայրիկս մեր ապաստարանում ինչ-որ փոփոխություններ անում:
Հարցրեցի.
-Պա՜պ, էս ի՞նչ ես անըմ:
Պապաս, թե բա.
-Խրամատ եմ փորըմ:

Զարմացա, հարցրեցի` ինչի՞ հըմար:
Պապաս.
-Որովհետև սկսել են մեծ զենքերով կրակել: Էս խրամատն էլ փորըմ եմ, վեր ձայնային ազդանշանները (որը առաջանում է կրակոցի ժամանակ) չվնասեն օրգանիզմնիդ:
-Պապ, մենք չենք վախըմ, մեզ խրամատ պետքը չի,- ասացի:
Պապաս, թե բա.
-Սկսել են մեծ զենքերով տալը՝ բեմպէ, շիլկա, գրանատամյոտ (նռնականետ), տանկ, դրանցից պետք ա պաշտպանվենք: Էլ էն վախտվա դեշեկան, չորնի ստրելան, կալաշնիկովը կամ սնայպերը չի: Հիմիկվանը մեծ ա: Բայց դու վախես վեչ,- ավելացրեց պապան` հանգստացնելով ինձ:
Ճիշտն ասած, չէի վախեցել, որովհետև ամեն կրակոցի ժամանակ ականջներս սրած լսում էի, թե որը ինչի կրակոց է և, որ ուղղությամբ գնաց, որպեսզի հաջորդ օրը դպրոցում խոսենք, թե օրինակ, ինչ զենքի շիկացած փամփուշտ էր ընկել Անդրուշ քեռիենց խոտի դեզի վրա և վառել ավելի քան 800 տուկ:
Ապրում ենք` ամեն օր մեր ռազմական բառապաշարն ու փորձը հարստացնելով:

գ. Ներքին Կարմիրաղբյուր

Հոկտեմբեր, 2015

ԸՆԴԱՄԵՆԸ 400 ՄԵՏՐ

Ինձ մտահոգում, հետաքրքրում է ամեն ինչ, ինչը կատարվում է իմ շրջապատում` թե լավը, և թե նույնիսկ վատը: Բայց հիմնականում ինձ մտահոգում է վատը, որովհետև ամեն օր հակառակորդի կրակոցների ձայնից ականջներս ցավում են: Երևի արդեն պարզ է. ես սահմանամերձ գոտուց եմ` Ներքին Կարմիրաղբյուրից: Մեր գյուղը գտնվում է հակառակորդի դիրքերից 400 մետր հեռավորության վրա: Քաղաքում ապրող մարդկանց համար այդ 400 մետրը բավական մեծ հեռավորություն է, բայց ավելի պարզ դարձնելու համար ասեմ, որ մեր տունը դպրոցից գտնվում է նույնպես 400 մետր հեռավորության վրա: Ինձ համար արդեն սովորական է, որ թշնամին այդքան մոտ է, բայց վախը միշտ իրեն զգացնել է տալիս:

Հիշում եմ, մի անգամ դասի ժամանակ սկսեցին կրակել դասասենյակի ուղղությամբ: Մենք դասարանից դուրս փախանք: Ու դրանից հետո ես ամեն անգամ նստելով այդ նույն դասասենյակում, չեմ կարողանում կենտրոնանալ դասերի վրա, որովհետև գրատախտակի փոխարեն նայում եմ դիրքերին:

Ամեն անգամ քնելուց առաջ աղոթում եմ ազգիս պաշտպանների համար: Ամեն առավոտ արթնանում եմ էլի աղոթքով, որ վատ լուր չստանամ: Ուզում եմ, որ բոլորը իմանան և գիտակցեն, որ հայրենիքն սկսում է սահմանից, և մենք ոչ թե սահմանում ապրող մարդիկ ենք, այլ սահմանապահներ:

Ընդամենը 400 մետր…

 

Հոկտեմբեր, 2015

lia avagyan

Գյուղս. Ներքին Կարմիրաղբյուր

Իմ գյուղը թաքնված ժայռերի մեծ ու փարթամ ծառերի մեջ դարերի պատմություն ունի: Տատիս խոսքերով, գյուղս ստեղծվել է 1400-ական թվականներից հետո: Գյուղի անվան հետ կապված շատ պատմություներ կան: Օրինակ, որ դիմացի բլուրից մարդկանց մի խումբ իջել ու բնակություն են հաստատել ներքևում` գյուղի անունը կոչելով Ներքին Կարմիրաղբյուր, կամ երբ գյուղի աղջիկները բարձրացել են սարերը և գետի վրա կարմիր վարդի թերթիկներ նետել: Գետը իջել է ներքև` կարմիր ներկված, ժողովուրդը հեռվից տեսնելով, գյուղի անունը կոչել է Ներքին Կարմիրաղբյուր: Ճիշտն ասած, չեմ կարող ասել` որ պատմությունն է ավելի ճիշտ, որվհետև այնքան գեղեցիկ ու հետաքրքիր է գյուղս, որ շատ պատմություններ կունենա իր հետ կապված, որից անգամ տատս տեղյակ չի լինի: Տատս նաև ասում է, որ մեր տարածաշրջանի ժողովուրդը եկել է Ղարաբաղից, և մեր արմատները Ղարաբաղից են: Այնպես որ, կարող եմ հպարտությամբ նշել, որ ես կիսով չափ ղարաբաղցի եմ: Ներքին Կարմիրաղբյուրի ժողովուրդը հիմնականում զբաղվում է հողագործությամբ: Սովետի ժամանակ մարդիկ զբաղվել են ծխախոտագործությամբ, անասնապահությամբ, բայց այդ ամենը եղել է կոլեկտիվ: Իսկ հիմա էլ գյուղում զբաղվում են հողագործությամբ ու անասնապահությամբ, բայց արդեն մասնավոր: Ուղղակի այն ժամանակվա ծխախոտի փոխարեն հիմա խաղող են մշակում: Չնայած դա էլ ակտիվորեն չէն անում, քանի որ թշնամու կրակի տակ է այգիները: Բայց գյուղս կամաց-կամաց երիտասարդանում է, մարդիկ հաղթահարում են պատերազմի հանդեպ վախը: Նրանց դեմքին ժպիտ է հայտնվում ավելի եռանդով են աշխատում, ինչպես այն ժամանակ, երբ առաջին անզամ եկան գյուղ` բնակություն հաստատելու:

Տաք օրերին սիրում եմ նստել այգում՝ մեղվի փեթակների մոտ ու նայել գյուղին: Չնայած մեր տունը գտնվում է ոչ այնքան կենտրոնական մասում, ու մեր այգուց բացվող տեսարանը այնքան էլ գեղատեսիլ չէ: Բայց, դե պարտադիր չէ, որ ամբողջ գյուղը երևա, միայն գյուղին պատկանող հողերը բավարար են, որոնք ամեն եղանակին մի գույն ու մի նոր «սանրվածք» են ընդունում: Բայց դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսել:

Մեր ոչ այդքան գեղատեսիլ այգուց երևում են տներ, որոնց ամեն մեկի հետ մի պատմություն կա կապված: Դե, ես այս պատմությունները չէի իմանա, եթե տատիկս չպատմեր, իսկ տատիկս հիմնականում կռիվներից ու նրա հետևանքներից է պատմում: Ապրելով սահմանապահ գյուղում, ուզած չուզած ամեն օր լսում ու ականատես եմ լինում նմանատիպ պատմությունների: Օրինակ, տատս պատմում է, որ 90-ականների պատերազմի ժամանակ ինչքան խաղաղ բնակիչներ են զոհվել կամ տուժել հակառակորդի գործողություններից:

Պատմում է Արամ անունով մեր համագյուղացու (Ն.Կարմիրաղբյուրեցու) մասին, ով տանն էր, երբ շիլկայի (տանկանման զենք) բեկորը մտավ տուն ու պոկեց վերջինիս թևը: Նա այդ դեպքից հետո չմահացավ, բայց ստիպված էր կյանքի մնացած մասն անդամահատված թևով անցկացնել: Իսկ մեր գյուղի մեկ այլ բնակչուհին՝ Նիվիկը, կռվի տարիներին մահացավ, երբ շիլկայի բեկորը մտավ վերջինիս որովայնը: Այսպիսի դեպքեր շատ են եղել, նույնիսկ ճանապարհին երեխաներ են զոհվել: Նույնիսկ եղել են դեպքեր, երբ բեկորը կամ հենց ինքը՝ փամփուշտը, չի դիպել մարդուն: Բայց այդ կրակոցներից, այդ լարվածությունից, ճնշումը բարձրանալու հետևանքով մահացել են: Այսպիսի դեպքեր էլի գյուղում եղել են:

Տատս պատմում է, ես ուշադրությամբ լսում եմ ու նաև մտածում, թե նման դեպքեր միայն 90-ականների կռիվների ժամանակ չէ, որ եղել են: Շատ լավ եմ հիշում, համարյա մեկ տարի առաջ էր, երբ էլի կրակում էին: Մենք ապաստարանում էինք, երբ հայրիկս եկավ, եկավ, որովհետև այդ ժամանակ գնացել էր խոտի դեզին հետևելու, որպեսզի, եթե վառվի հրետակոծության ժամանակ, կարողանա արագ հանգցնել, որովհետև համ տանը շատ մոտ էր, համ էլ, եթե դեզը վառվեր, այդ ուղղությամբ կրակոցները ավելի ինտենսիվ կլինեին: Ինչևէ, հայրիկս ասաց, որ Վանիկ պապը մահացել է: Այդ պահը շոկային էր բոլորիս համար: Երևի երբեք չեմ մոռանա, որովհետև դաջվել է հիշողությանս մեջ: Հայրիկս պատմեց, որ բեկորից է մահացել: Փափուշտը տան մեջ է պայթել, ու բեկորները ցրվել են տնով մեկ՝ մահացու վիրավորելով նաև տանտիրոջը, ով Բերդի հիվանդանոցի ճանապարհին մահացավ:

Տատս իր կյանքի մեծ մասը պատերազմի մեջ է եղել, ես էլ ապրածս 16 տարիները էլի կրակոցների տակ եմ անցկացրել ու անցկացնում: Մտածում եմ. ես է՞լ իմ թոռներին միայն պատերազմից եմ պատմելու:

 Նոյեմբեր, 2015 

lia avagyan

Հուլիսյան հիշողության և սահմանապահի կամքի ուժի մասին

Հուլիսյան դեպքերից մեկ ամիս է անցել: Հրետակոծության հետևանքները շտկվում են, գյուղացիները նորից ու նորից իրենց՝ բեկորից վնասված տներն են կարգի բերում։ Ներքին Կարմիրաղբյուր գյուղը ամենաշատ վնաս կրած գյուղերից է, այստեղ ամեն երրորդ տան լուսամուտը կամ գույքը վնասված է։ Չնայած հակառակորդի հասցրած ավերածություններին՝ գյուղում արդեն վաղուց անցել են բնականոն կյանքին․ մոշը հանդից են բերում, թզից՝ մուրաբա սարքում։

Չնայած այս ամենին՝ ոչինչ չի մոռացվել․ ո՛չ փամփուշտների ձայները, ո՛չ էլ այդ օրերին անցկացրած անքուն գիշերները։ Ամեն մեկիս վրա այդ հրետակոծության օրերը մի հետք են թողել։ Օրինակ՝ շատերի համար գիշերվա ժամը չորսը ամենահանգիստ քնի ժամն է, երբ սկսվում է երազանքների յոթերորդ երազը, իսկ ինձ համար արդեն մեկ ամիս է՝ այդ ժամը ասոցացվում է «հրետակոծություն» բառի հետ, որովհետև գրեթե միշտ այդ ժամին էր սկսվում մեր՝ հետակոծության յոթերորդ երազը։

Ոչինչ չի մոռացվել, այդ հիշողությունն է գյուղացուն ուժ տալիս, որ հրետակոծությունից ավերված իր պապական տունը նորից ոտքի կանգնեցնի, որ հակառակորդին առիթ չտա մտածելու՝ մենք կոտրվել ենք։ Մենք չենք կոտրվել, հակառակ դեպքում տները չէին վերանորոգվի, կովերը էլի արոտավայր չէին ուղարկվի, երեխաները բակերում չէին խաղա, մուրաբաները ձմեռվա համար չէին պահեստավորվի։ Այս ամենը տեսնում են և՛ հայ զինվորը, և՛ հակառակորդը։ Մեր զինվորին դա ուժ ու տոկունություն է տալիս, իսկ հակառակորդը ևս մեկ անգամ համոզվում է, որ ձախողվել է։ Ի վերջո միշտ չէ, որ թանկարժեք սպառազինությունն է հաղթում։ Միշտ հաղթում է հնարամտությունը, կամքի ուժը ու հայրենասիրությունը, սա է մեր հաղթանակի բանաձևը։

lia avagyan

Ես, Երևանն ու նախընտրական պաստառները

Այս տարի ընդունվեցի Երևանի պետական համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը ու Տավուշից տեղափոխվեցի Երևան՝ այստեղ ապրելու ու սովորելու: Արդեն երկու շաբաթ է՝ այստեղ եմ, հետաքրքիր է երևանյան կյանքը, դեռ չեմ սովորել եռուզեռին, հա՜, ու նաև դեռ չեմ սովորել քառասունինը հոգանոց լսարանային աղմուկին, որովհետև մեր դասարանում չորս հոգի էինք: Պատկերացնո՞ւմ եք, չորս հոգի, ու նաև պատկերացնո՞ւմ եք՝ ես ամեն անգամ լսարան մտնելիս ինչ անսովորություն եմ զգում: Բայց հակառակ սրանց՝ լիքը բան եմ սովորել. սովորել եմ, թե ինչպես կարելի է երկու վայրկյանում հատել փողոցը, մետրոյում (եթե նստած չեմ լինում) անպայման մի բանից բռնվել, որովհետև հետևանքները ցավոտ են լինում, լսարանների տեղերն եմ սովորել, մտածում եք՝ հե՞շտ է ամեն անգամ սխալ լսարան մտնելը ու ներողություն խնդրելով դուրս գալը: Առաժմ ամեն ինչ իր հունով է գնում, նույնիսկ քաղաքում կորչելը:

Իմ այս երկու շաբաթները համընկան ու դեռ շարունակում են համընկնել Երևանի քաղաքապետի ընտրությունների ու դրա հետ կապված՝ նախընտրական քարոզարշավների հետ, ամենուրեք մեծ ու փոքր, լայն ու նեղ պաստառներ են, որ եթե հանկարծ ուզենաս մոռանալ ընտրությունների մասին, մեկ է՝ չի ստացվի, այդ պաստառները կստիպեն հիշել և մտածել այդ մասին: Անկեղծ ասած՝ ես այդ պաստառներով եմ կողմնորոշվում քաղաքում, այդ պաստառների կողքին եմ ընկերներիս հետ պայմանավորվում, ամեն թաղամասում իմ պաստառը ունեմ, իմ կողմնորոշիչներն են դարձել, հիմա մտածում եմ՝ որ ավարտվեն ընտրությունները, ի՞նչ եմ անելու…

Երևանը նման է առաջնագծի. խաղաղ է ու թեժ: Բայց վերջինիս խաղաղն ու թեժը տարբերվում է առաջնագծինից, այն կյանքեր արժի։ Զգում եմ՝ ինձ այստեղ լիքը արկածներ են սպասվում:

Իսկ որպես վերջաբան ասեմ. մտածեք, կռահեք, թե ով է լինելու Երևանի հաջորդ քաղաքապետը, իսկ ես, ես գնամ մտածեմ՝ որոնք են լինելու իմ հաջորդ կողմնորոշիչները նախընտրական պաստառներից հետո:

Լուսանկարը՝ Իրինա Բադալյանի

Նիկոլի թվի շրջանավարտները

Ժպիտներ, արցունքներ, լիքը ծաղիկներ, որոնք ուղեկցում են յուրաքանչյուր շրջանավարտի  Վերջին զանգի արարողության ժամանակ: 2018թ-ը նման չէր նախորդներին, նրա համար, որ այս տարի ես էլ ավարտեցի դպրոցը: Տատս ասում է` Նիկոլի թվի առաջին շրջանավարտներն ենք, ինչ-որ խորհրդանշական բնույթ ունի…

Կառավարական առանձնատանը մեզ` սահմանապահ գյուղերի շրջանավարտներիս,  ընդունեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը: Հետաքրքիր էր մոտիկից տեսնել այն տեղը, ուր ժամանակ առ ժամանակ ապրել էին երկրի գլխավոր դեմքերը: Մեզ համար հատուկ ավարտական խնջույք էր կազմակերպվել` սիրով, մեծ ջերմությամբ ու հատուկ ուշադրությամբ: Շատ մեծ ոգևորություն կար շրջանավարտների աչքերում, որովհետև նման ուշադրության դեռ ոչ ոք նման ձևով ու նման պայմաններում մեզ չէր արժանացրել:
Ընթացքից մեզ միացավ Նիկոլ Փաշինյանը, շնորհավորեց մեզ, մի քիչ պատմեց հետոյի մասին, խոստացավ` քիչ խոսել, բայց այնքան էլ չստացվեց… ՀԱՄԲԵՐԱՏԱՐ նկարվեց բոլորիս հետ, լսեց դժգոհությունները, պատասխանեց աշակերտների տված հարցերին, ոմանք էլ նկարներով ինչ-որ բաներ հիշեցրին, ենթադրեմ` միասին «քայլել էին»: Շատ անմիջական կերպով նստեց մեզ հետ ճաշի: Հետաքրքիր էր, երևի վարչապետը այդքան անմիջական չպետք է լինի, կամ գուցե ես սովոր չեմ նման բան տեսնելու:
Հա, մի բան էլ պատմեմ` շարունակեք զարմանալ: Շրջանավարտներից մեկը ինձ ասաց` սեղան հավաքելու ամենահաճելի պահը էն ա,  որ Սփյուռքի նախարարի հետ ես հավաքում: Ճիշտն ասեմ, երեկոյի ընթացքում չտեսա նախարարին, շատ մարդիկ կային, բայց դժվար չէր չհավատալը, այսքանը տեսնելուց հետո:

Լուսանկարը՝ Իրինա Բադալյանի

Լուսանկարը՝ Իրինա Բադալյանի

Վերջում` ավանդական սելֆի, երևի արդեն տեսած կլինեք, այս քանի օրը համացանցում հայտնի դարձավ: Պարոն Փաշինյանը, հենց մեր կողքից գրառում կատարեց ֆեյսբուքյան իր էջում. «Կառավարական առանձնատանը հյուրընկալել ենք Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի սահմանամերձ… (սպասում է) ասացի` պարոն Փաշինյան, երևի ճիշտ կլինի գրել սահմանապահ, ջնջեց շարունակելով` սահմանապահ գյուղերի շրջանավարտներին: Շնորհավոր վերջին զանգ»…
Հ . Գ. Հա, ի դեպ, չեմ ասի Նիկոլ Փաշինյանի հեռախոսի ծածկագիրը, խորհրդանշական է…

lia avagyan

Պատասխանատվություն-բանակ

-Ավագյան Հայկ, Ղազարյան Էրիկ, Հովակիմյան Միքայել…

Ահա, այսպես պարոն մայորը հերթով կանչում է ձմեռային զորակոչի վերջին զորակոչիկներին։ Վերջիններս հրաժեշտ են տալիս հարազատներին ու հերթով նստում մեքենան. հաջորդ կանգառը՝ Երևան՝ կենտրոնական զինվորական հավաքակայան:

Հիմա սկսեմ սկզբից: Մեզ մոտ՝ Շամշադինում (Բերդի տարածաշրջան), զինակոչիկին բանակ ճանապարհելը մեծ տոնախմբություն է՝ պարով-երգով, հպարտությամբ ու «դուխ տալով», ինչու չէ, նաև լացով ու ժպիտով, այդ ժամանակ հույզերը միախառնվում են իրար, ու ինչ-որ անբացատրելի զգացում է առաջանում:

Մեծերից լսվող խորհուրդներն ու մայրերի օրհնանքները մտքներում պահած` ուղևորվում են իրենց «պարտքը» տալու հայրենիքին, ուղևորվում են` կրակն աչքերում, ժպիտը՝ դեմքներին ու ամենակարևորը՝ հպարտության զգացումով, ուղևորվում են, որ ես ու դու հանգիստ քնենք, որ թշնամու մտքով չանցնի կես մետր անգամ ոտք դնել մեր սահմաններից ներս:

Գիտե՞ք՝ սահմանում մեծացած, կրակոց ու մահ տեսած երեխայի հոգեբանությունը տարբեր է այլ տարածքում ծնված ու մեծացած երեխայի հոգեբանությունից: Այստեղ՝ սահմանին, գիտեն, թե ինչի համար են ծառայում ու ավելի լավ են գիտակցում ողջ պատասխանատվությունը, այստեղ բոլորն են ծառայում՝ մեծ ու փոքր, աղջիկ ու տղա: Այստեղ չկա իմ ու քո, այստեղ գործում է «մենք»-ի գաղափարը: Այստեղ կա պատասխանատվության զգացում: Պատասխանատվություն՝ հայրենիքի, ծնողների, ընկերների ու մեր անցյալի նկատմամբ. սա զուտ ճշմարտություն է…

Վերադառնալով զորակոչին ու զորակոչիկներին՝ մաղթում եմ խաղաղ ծառայություն, ու որ երբեք չմոռանան, թե որտեղից են եկել և ուր են գնալու: