Լիա Ավագյանի բոլոր հրապարակումները

Ինչպես անցկացնել աշնանային արձակուրդները

Լուսանկարը` Էլիզաբեթ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Էլիզաբեթ Հարությունյանի

Արդեն մի քանի օր է, ինչ սկսվել են դպրոցական աշնանային արձակուրդները, որոնք մեկ շաբաթ են տևելու: Մեզ շատ հետաքրքիր էր, թե ինչով կարող է զբաղվել դպրոցականը իր արձակուրդի ընթացքում: Այդ պատճառով մեր թղթակիցները հարցումներ անցկացրին տարբեր մարզերում, քաղաքներում և գյուղերում: Տեսնենք, թե ինչ են խորհուրդ տալիս ամենատարբեր տարիքի ու մասնագիտությունների մարդիկ դպրոցականներին. ինչ անել, ուր գնալ, ինչով զբաղվել աշնանային արձակուրդների ժամանակ: 

Տավուշի մարզ, գ. Ներքին Կարմիրաղբյուր 

-Խաղերով զբաղվի, դասերով զբաղվի, էլ ինչո՞վ զբաղվի, թող ծնողին օգնի (Լաուրա Սազբանդյան, 71տ., վաճառողուհի):

-Էս սահմանի՞ն, ստեղ րեխա կա՞, վեր մեկ էլ հանգստանա: Եթե սահմանըմ ենք` վետներս մեր կարպետնու գորա պետք ա մեկնենք (Ռոմիկ Ադամյան, 80 տ.):

-Պետք ա քնան՝ մի տեղով մակարդակնիքը փոխեն, ես 50 տարի աղաք եմ դպրոցը պրծել: Էն ժամանակ կոմունիստների վախտն ա լել, էն ժամանակ սկի ծնողնիքը հիլ չեն արել՝ րեխեքը տանից տուս կան: Իրավունք չեն ունեցել, վեր կինո քնան, էն վախտ նոր էր «վեչեր-մեչերը» ադաթ ընգնըմ: Բայց հմի կարան րեխեքը ազատ էքսկուրսիա քնան, տա շատ լավ ա (ժենյա Առաքելյան, 67 տ.):

-Մեծերի տուն գնացեք, օգնեք իրենց, հնարավոր է՝ փայտերը կոտրած լինեն, դասավորած չլինեն, գնացե՛ք օգնեք, ձեզ էլ լավ կզգաք (Էմմա Ադամյան, 53 տ.):

-Ֆիզկուլտով թող զբաղվեն, տատիկ-պապիկին էլ չմոռանան (Վեներա Ադամյան, 69 տ.):

-Տասերո՛վ, տասերո՛վ, ջա՜ն, մաթեմը, մաթեմը շատ եմ սիրըմ (Արտյոմ Գալստյան, 9 տ.):

-Եթե դրսում մարդ ունեն, թող գնան՝ հանգստանան, օդը փոխեն, մեր էս գյուղիցը մի շաբաթով կտրվեն, իսկ եթե չկա էդ մարդը, թող ծնողներին օգնեն, գյուղում տհենց հետաքրքրություն չկա, վեր րեխեն դպրոցից դուրս զբաղվի (Նարգիզ Հովհաննիսյան, 44 տ.): 

-Թող գրականություն կարդան, թող Աստվածաշունչ կարդան, ամենալավ պանն ա (Սվետա Չոբանյան, 47 տ.):

-Գործ արեք ծեր տներըմը, ընկերների հետ խաղ արեք, վատ գործերով չզբաղվեք, ծեր ընկերների հետ լավ ժամանակ անցկացրեք (Վերա Ադամյան, 83 տ.):

-Գիրք կարդան առաջինը, ամենավստահելին գիրքն է, շախմատ թող խաղան, միտք զարգացնեն (Աստղիկ Առաքելյան, 33 տ.):

Լիա Ավագյան

***

Երևան

-Առաջարկում եմ, որ դպրոցականները գնան կինո կամ թատրոն, կարդան գրքեր և ամեն առավոտ գնան վազելու (Էսթեր Մխիթարյան 28տ., գրող, հրապարակախոս):

-Գիտե՞ք` արդեն աշնանային տոներին գումարվել է ևս մեկ, այն էլ մեկ շաբաթ տևողությամբ աշնանային արձակուրդը: Բայց դե, եկեք լիարժեք չտրվենք «տոնին»: Վերջապես հիշենք վերոնշյալ տոնի իմաստը. hանգստանալ դպրոցական առօրյայից, ոչ թե ուսումից: Հետևաբար, չմոռանանք օրվա որոշակի, թեկուզ չնչին հատվածը տրամադրել դասերի կրկնողությանը կամ ամրապնդմանը: Նաև մի՛ մոռացեք, որ դրսում ամենագեղեցիկ եղանակն է ընկերների հետ հավաքվելու, կինոթատրոն կամ թատրոն գնալու ու պարզապես միմյանց հետ լավ և առողջ ժամանակ անցկացնելու համար (Լիլիթ Խլոյան, 26տ., ուսուցիչ):

Լուսանկարը` Անուշ Աբրահամյանի

Լուսանկարը` Անուշ Աբրահամյանի

-Միանշանակ, ազատ ժամանակ թող շատ կարդան: Դա կարևոր է: Ես չեմ կարդացել, գոնե իրենք թող կարդան (Անդրանիկ Հարությունյան 35տ., դերասան, հումորիստ):

-Իմ փորձից ելնելով՝ հորդորում եմ, որ ընկերների հետ ավելի շատ ժամանակ անցկացնեն խաղահրապարակում և հաճախեն սպորտային մարզումների (Հովհաննես Բաչկով, 25տ., բռնցքամարտիկ):

-Ես կարծում եմ, որ հանգիստը լավ բան է, երբ տրվում է թե՛ մեծերին, թե՛ փոքրերին: Խորհուրդ եմ տալիս դպրոցականներին էդ մի շաբաթը հանգստանալ: Ուղղակի հանգստանալ: Ուրիշ բան անել պետք չի: Նաև կառաջարկեի աշնանային զբոսանքներ, արշավներ, ընկերների հետ անտառային պիկնիկներ: Նաև ուղեղի հանգիստ` բառախաղերի և գրադարաններ այցելությունների միջոցով: Հայրենասիրական, մայրական քնարերգության թեմաներով ասմունքի երեկոներ կան: Ցանկալի է, որ գան լսեն ու հարստացնեն իրենց գիտելիքների պաշարը (Լիանա Զուրաբյան, 38տ., ասմունքող):

-Թող միանան ԱԿԿ-ին (ակտիվ կամավորների կազմակերպություն) և մեզ հետ անցկացնեն արձակուրդները պրոդուկտիվ, ընկերական ու զվարճալի միջավայրում: Դպրոցականները ձեռք կբերեն աշխատանքային փորձ և իհարկե, նոր ընկերներ (Արեգ Գալոյան, 16տ., դերասան, ԱԿԿ ղեկավար):

-Վերջերս կենդանաբանական այգում էի, բավականին փոխվել է։ Վստահ եմ՝ հետաքրքիր կանցնի։ Բուսաբանական այգին էս սեզոնին շատ սիրուն է, կարող եք գնալ ու սիրուն տերևներ հավաքել: Այս սեզոնին Գեղարքունիքի մարզում կարտոֆիլ են հավաքում ու սիրուն մի արարողություն կա՝ կոչվում է փուռ։ Աթարի մեջ կարտոֆիլ են եփում, շատ համով է ու հետաքրքիր: Կարող եք գնալ Գեղարքունիք (Զոհրաբ Հարոյան, 32տ., լրագրող):

-Խորհուրդ կտամ կազմակերպել կամ մասնակցել ճանաչողական ու զարգացնող միջոցառումների, էքսկուրսիաների և այցելությունների (Թամարա Հակոբյան, 34տ., աշխարհագրագետ, մանկավարժ):

-Նստել տանը, ուտել և քնել, ապա դասերն անել (Հարութ Բալյան, 21տ., օպերատոր):

-Խորհուրդ կտամ երեխաներին այդ մեկ շաբաթը հնարավորինս օգտակար անցկացնել: Ճիշտ է՝ հիմա շատ են բարկացած իրենց դասերից, բայց թող վերցնեն մի գեղարվեստական գիրք, որը խորհուրդ են տալիս հարազատները կամ ընկերները, և սկսեն կարդալ: Եվ ի վերջո, չմոռանան լավ ու որակով երաժշտություն լսելու մասին (Վահե Մարգարյան, 20տ., երգիչ):

-Գիրք կարդալուց լավ հանգիստ չկա դպրոցականի համար: Հետո կարդալու ժամանակ չի լինում, բայց պետք է (Վահագն Դավթյան, 25տ., գրող, ռեժիսոր):

-Այցելություններ թանգարաններ և կինո (Արկադի Գրիգորյան, 38տ., պատմաբան, լրագրող):

-Լավ է, երբ հնարավորության դեպքում աշխատող մարդը մեկնում է հանգստի Հայաստանի տարբեր գեղատեսիլ վայրեր: Խորհուրդ կտամ 7-օրյա հանգստի մեկնելիս վերցնել սիրած գրականությունը և վայելել այն բնության գրկում (Սավուղ Չիլինգարյան, 68տ., ինժեներ):

-Արձակուրդը հաճախ ամենաարդյունավետ ու հագեցած ժամանակահատվածն է լինում ուսումնական տարվա մեջ, եթե, իհարկե, հաջողվում է այն լավ կազմակերպել։ Այն օգտագործեք որպես լավ հնարավորություն՝ գեղարվեստական գրականության մի քանի լավ նմուշ կարդալու համար:

Եթե կան համապատասխան կարճաժամկետ դպրոցներ նշված ժամանակահատվածի համար, ըստ հետաքրքրության՝ կարելի է հաճախել ու նոր հմտություններ ձեռք բերել:

Ձեռքի աշխատանքի սիրահարների համար իդեալական է համացանցից վերցնել մի ուսուցողական հոլովակ ու ինչ-որ կահույքի մաս կամ դեկոր սարքել դպրոցի կամ տան համար: Աշնանային եղանակը շատ տրամադրող է մի քանի գլխարկ, շարֆ, կիսաշրջազգեստ կամ այլ հագուստ գործելու համար (Աշխեն Հակոբյան, 26տ., լեզվաբան, ազգագրագետ):

-Թող կարդան շատ գրքեր և գնան «Սուպեր մամա 2»-ը նայելու (Ռուբեն Եսայան, 21տ., սցենարիստ):

Վալենտինա Չիլինգարյան, Արարատի մարզ, գյուղ Ավշար

***

-Ի՞նչ ասեմ, աղջիկ ջան: Շատ զբաղմունքներ կան: Իրենք պետք է գտնեն իրենց համար զբաղմունք: Իրենք պետք է իմանան՝ որն է իրենց համար լավ, որը՝ վատ (Ալոյան Անահիտ, 60 տարեկան, գործազուրկ):

-Մաքուր օդի դուրս գան, գնան թանգարաններ, գրքեր կարդան, հեռուստացույցով քիչ նայեն էդ ապուշ ֆիլմերը: Ընկերների, ընկերուհիների հետ գնան զբոսանքի՝պուրակում, այգում, Հյուսիսային պողոտայում, Կասկադում (հրաժարվում է նշել անունն ու տարիքը, մոտ 58-60 տարեկան տղամարդ): 

-Դպրոցականները պիտի ունենան իրենց ազատությունը, բայց նաև չպիտի մոռանան հանձնարարականների մասին: Լրիվ կտրվել դպրոցից չեն կարող, բայց պիտի զբաղվեն սպորտով, կողմնակի զբաղմունքներով, իհարկե, ծնողը պիտի կարողանա ծրագրել, որը խիստ կասկածելի է մեր օրերում, որովհետև ծնողները չունեն դրա ժամանակը (Հովհաննիսյան Անահիտ, 60 տարեկան, ուսուցիչ, դասախոս):

-Դպրոցականները կարող են ամեն լավ բան անել: Զբաղվել ամեն ինչով՝ բացի ձեր այդ ձեռքի հեռախոսներից, ամբողջ օրը դրանով զբաղվում են էլի (Նաիրա Սարգսյան, 58 տարեկան, փոստատար):

-Գիրք կարդան: Ով ինչ սիրում է, թող էն էլ անի, բայց լավ բաներ անի: Չբամբասեն: Ավելորդ բաների վրա ժամանակ չծախսեն: Էդ էն տարիքն է, որ ավելի շատ պետք է ուսումով զբաղվեն, էլի, հետո արդեն ուշ կլինի, էդ տարիքը պիտի օգտագործել ճիշտ (Գևորգ Մարտիրոսյան, 24 տարեկան, երգիչ):

-Ես ամեն օր խաղում եմ, բայց գրավորներս բոլորը գրել եմ: Ֆուտբոլ եմ խաղում, պահմտոցի, հիվանդանոց: Ես 7 օրում պիտի աղյուսակը լավ սովորեմ (Կորյուն, երկրորդ դասարանի աշակերտ):

-Մի շաբաթում ձեռագիրս կսիրունացնեմ, վարժ կկարդամ, տենց, էլի, տենց բաներ (Ալեքս, երկրորդ դասարանի աշակերտ):

Անուշիկ Մկրտչյան, Արագածոտնի մարզ, գյուղ Արագած (հարցումներն անցկացրել է Երևանում)

***

Գեղարքունիքի մարզ, գյուղ Ներքին Գետաշեն

-Դե, Ներքին Գետաշենում ժամանցի վայրեր չկան, որտեղ կարող է իր օրն անցկացնել դպրոցականը, բայց կարծում եմ՝ այս օրերին ավելի հարմար կլինի դպրոցի դասերից կտրվել և գեղարվեստական գրականություն կարդալ (Կարինե Ավետիսյան, 38 տ.):

-Կարծում եմ՝ դպրոցականը այս օրերին պետք է ավելի շատ կարողանա օգնել իր ծնողներին, որովհետև աշուն է, և գյուղում շատ անելու բան կա: Բացի այդ՝ կարող է նաև իր օրերն անցկացնել որևէ հարազատի տանը (Տաթևիկ Սահակյան, 34 տ.):

-Արձակուրդի ժամանակ դպրոցականը պետք է հանգստանա և շատ չծանրաբեռնվի այլ բաներով: Կարող է մեկ շաբաթն անցկացնել տատիկի տանը կամ, օրինակ, ճամաբարում: Թե չէ՝ գյուղում նա մեծ հնարավորություններ չունի իր օրը ճիշտ կարգավորելու համար (Անուշ Պողոսյան, ուսուցչուհի):

-Դպրոցականը ավելի շատ կարող է իր օրը անցկացնել գրադարանում՝ հետաքրքիր գրքեր ընթերցելով ու որևէ հետաքրքիր բան սովորելով (Զանիկ Գորանցյան, 57տ., տնային տնտեսուհի):

-Դպրոցական արձակուրդներին աշակերտը պետք է ուղղակի հանգստանա ու փորձի տրամադրվել ավելի լավ սովորելուն: Այսքանը (Սարիբեկ Գևորգյան, 67տ., հաշվապահ, այժմ արտագնա աշխատող):

-Դպրոցականի համար համապատասխան վայրեր չկան, բայց նա կարող է այդ օրերին ինքնակրթվել, որևէ հետաքրքիր բանով զբաղվել կամ մասնակցել արշավների (Ժաննա Մալխասյան, ուսուցչուհի):

-Այ, աղջիկ ջան, հիմա ո՞վ է մեզնից խորհուրդ հարցնում ու լսում: Հիմա դպրոցականի դեմքն էլ է կորել, սովորելու ցանկությունն էլ: Էս օրերին գոնե մի օգտակար բան թող անի, իր ծնողին օգնի (Կազբեկ Գևորգյան, 75տ.):

Անուշ Աբրահամյան

***

Լոռու մարզ, գյուղ Դսեղ

-Աշնանային արձակուրդները դպրոցից հանգստանալու հիանալի հնարավորություն են: Այս օրերին ես նախընտրում եմ ավելի շատ բնության գրկում լինել, ֆուտբոլ խաղալ կամ տեսանյութեր մոնտաժել: Չի կարելի ասել, թե հետաքրքրությունները շատ են մեզ մոտ, բայց անձամբ ես նախընտրում եմ աշնանային արձակուրդները գյուղում անցկացնել, այլ ոչ թե քաղաքում: Այստեղ այնքան շատ վայրեր կան այցելելու, որոնք այս եղանակին ուղղակի հեքիաթային են: Ինձ թվում է՝ քաղաքացիներն էլ շատ կցանկանային հիմա մեզ մոտ լինել: Ձանձրանալու ժամանակ չի լինում: Շաբաթվա մեջ մի քանի անգամ ֆուտբոլի թիմով ենք հավաքվում՝ մարզվելու: Կարևոր է նաև ինքնակրթությունը. համակարգչային ծրագրերով եմ աշխատում ու փորձում եմ խորացնել հմտություններս: Հա, մեկ-մեկ էլ ֆրանսերեն եմ սովորում: Գրքեր քիչ եմ կարդում, կամ ավելի ճիշտ, համարյա չեմ կարդում: Եթե կարդամ էլ, միայն վատ եղանակին, իսկ հիմա ավելի շատ պետք է դրսում լինել (Սյուզի Ղուլինյան, 13 տ.):

Անի Ղուլինյան

***

Կոտայքի մարզ, գյուղ Արզական

-Նստեն իրանց դասերը սովորեն, չարություն չանեն, խելոք լինեն, հիրանց տատիկներին, պապաներին չջղայնացնեն (Արմեն Հովհաննիսյան, 40 տարեկան, գործազուրկ):

-Քանի որ մեկ շաբաթ է արձակուրդը, թող ամեն մեկն իր ցանկությամբ անցկացնի և ամենակարևորը՝ լիարժեք հանգստանա (Անահիտ Մարկոսյան, 38 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Հագուստ գործելով, օրինակ՝ ժակետներ, գլխարկներ, ձեռնոցներ: Քանի որ աշուն է, թող պտուղ-բանջարեղենը հավաքեն, երաժշտություն լսեն, տարբեր միջոցառումներ անցկացնեն (Քնարիկ Ասատրյան, 50 տարեկան, թոշակառու):

-Հիմնականում պետք է զբաղվեն գրքով, ընթերցանությամբ, հետաքրքիր միջոցառումներ կազմակերպեն, ոնց որ առաջ է եղել (Սյուզի Սողոմոնյան, 31 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Բնականաբար, արձակուրդները երեխաների հանգստանալու համար են՝ սակայն միշտ չէ, որ պարապ-սարապ պիտի թրև գան: Անհրաժեշտ է լինել Հայաստանի տեսարժան վայրերում, ընթերցել, լինել Լեռնային Ղարաբաղում, հայրենաճանաչությունը շատ մեծ դեր ունի երեխայի ընդհանուր զարգացման համար, այդ իսկ պատճառով պետք է լավ ճանաչել հայրենիքի յուրաքանչյուր ծառ ու թուփը, կենդանական և բուսական աշխարհը, մարդկանց կենցաղը, սովորությունները և անպայման ընթերցել, որովհետև ընթերցանությունն է, որ մարդուն տանում է գիտելիքների մեծ տաճարը, որտեղ մարդը դառնում է բազմակողմանի զարգացած անձնավորություն: Այնպես որ, արձակուրդը նրա համար չէ, որ պարապ-սարապ թրև գան, անհրաժեշտ է ռացիոնալ օգտագործել յուրաքանչյուր պահը, յուրաքանչյուր րոպեն, յուրաքանչյուր ժամը, որովհետև կյանքն էնքան կարճ է, շատ արագ է թռչում, ինչը որ կորցրիր, այլևս հետ բերել չես կարող (Սուսաննա Մանասյան, 67 տարեկան, թոշակառու):

-Օգնեն այգիներից միրգը հավաքել, ծառերի տերևները հավաքեն վառեն, ձմռան համար ցախ հավաքեն, էլ չեմ մանըմ (Գոհար Սուքիասյան, 93 տարեկան, թոշակառու):

-Ազիզ, իմ թոռնիկները դուրսն են, լավ էլ սովորում են, հըմի իրանք հանգստով են, դասերով են, իրանց խաղերով են, գրքեր են կարդըմ, կինոներ են նայըմ (Ռազմիկ Մնացականյան, 63 տարեկան, գործազուրկ):

-Կուզեմ, որ գնան ծովափ, հանգստանան ու հետ գան երեխեքս (Հայկանուշ Գրիշիկյան, 41 տարեկան, աշխատող):

-Ուղղակի լավ անցկացնեն իրենց արձակուրդները (Նատալյա Մկրտչյան, 75 տարեկան, թոշակառու):

-Գնան անտառ արշավի, կրկնեն հիրանց դասերը (Պետրոսյան Էլիդա, 71 տարեկան, թոշակառու):

Էլադա Պետրոսյան

Նրանք, ովքեր հավատացին մեր վաղվա օրվան

Լուսանկարը՝ Լիա Ավագյանի

Լուսանկարը՝ Լիա Ավագյանի

Սեպտեմբեր ամիսն է, դասերն արդեն մեկնարկել են, աշակերտներն ու ուսանողները արդեն կամաց-կամաց հունի մեջ են ընկնում, հետարձակուրդային սթրեսը անցել է: Իսկ ինչ վերաբերվում է ինձ, ես արդեն տասներկուերորդ դասարանում եմ սովորում՝ Տավուշի մարզի Ներքին Կարմիրաղբյուր գյուղի դպրոցի տասներկուերորդ դասարանում: Երևի բոլոր դպրոցականների երազանքը, գուցե ես էլ ինչ-որ պահի երազել եմ, բայց հիմա հավատացնում եմ` այնքան էլ նախանձելի իրավիճակում չեմ գտնվում…

Լուսանկարը՝ Լիա Ավագյանի

Լուսանկարը՝ Լիա Ավագյանի

Հա, ի դեպ մոռացա ասել նաև, որ սեպտեմբերի մեկը մեր դպրոցի համար կրկնակի տոն էր, ոչ միայն մենք նշում էինք Գիտելիքի օրը, այլ նաև մեր դպրոցի բացման արարողությունը: Դպրոցի մի մասը հիմնանորոգվել է ամիսներ առաջ ամերիկահայ բարերար ժան Մարի Աթամյանի կողմից, ով նույնպես ներկա էր միջոցառմանը: Այստեղ էին նաև ամերիկյան «Փարոս» հիմնադրամի ղեկավարները, որոնք տարիներ առաջ առաջինը եկան մեր գյուղ, սկսեցին վերանորոգել դպրոցն ու մանկապարտեզը, և որոնց միջոցով էլ հետագայում այլ բարերաներ միացան նրանց:

Լուսանկարը՝  Փարոս հիմնադրամի ֆեյսբուքյան էջից

Լուսանկարը՝ Փարոս հիմնադրամի ֆեյսբուքյան էջից

Այնքան ոգևորված էի գնացել դպրոց այդ օրը, մտածում էի` հիմա բոլոր բարերարները ներդրումներ են անում միայն սահմանագոտուց հեռու տարածքներում, որպեսզի իրենց ներդրումները «ջուրը չընկնի», որովհետև սահմանում ապահովագրված չէ նոր վերանորոգված դպրոցի կամ այլ կառույցի ապագան, որովհետև թշնամու նշանառության տակ է ու արտասահմանում գտնվող քիչ բարերարներ կան, ովքեր պատրաստ են իրենց եկամտի զգալի մասը տալ բարեգործությանը` հենց այդ շրջանում: Բայց համոզված եմ` հավատացած լինելով են ներդրումներ կատարում, մտածելով, որ այս ութսուն աշակերտներից յուրաքանչյուրը, կարող է և պետք է դառնա հայրենիքի զարգացման ամենակարևոր օղակներից մեկը:

Լուսանկարը՝  Փարոս հիմնադրամի ֆեյսբուքյան էջից

Լուսանկարը՝ Փարոս հիմնադրամի ֆեյսբուքյան էջից

Ինչևէ, շարունակեմ: Բացման արարողությանը նաև ներկա էին` Տավուշի մարզի մարզպետ Հովիկ Աբովյանը և Ներքին Կարմիրաղբյուրի գյուղապետ` Մանվել Կամենդատյանը: Նաև մեզ հյուր էին եկել հիսուն տարի առաջ մեր դպրոցը ավարտած շրջանավարտները, որոնց թվում էր նաև ճանաչված լեզվաբան` Լավրենտի Միրզոյանը: Նա պատմեց իր դպրոցական կյանքից դրվագներ, նունիսկ ցույց տվեց իր դպրոցական տարիների կարմիր «վզկապը», որը այն ժամանակ պարտադիր պետք է կրեր յուրաքանչյուր աշակերտ: Թերևս այդ օրվա ամենաանմիջական ու հետաքրքիր մասերից մեկը հենց Լավրենտի Միրզոյանի անմիջական շփումն էր աշակերտների հետ:

Գիտե՞ք այդ պահին ինչ մտածեցի, չէ ավելի շուտ պատկերացրեցի: Ինձ պատկերացրեցի հիսուն տարի անց, իմ հարազատ դպրոցում, բայց արդեն ոչ թե 80 աշակերտի, այլ ամենաքիչը 150-200 աշակերտի դիմաց կանգնած` խոսելիս, բայց թե ինչ խոսելիս` «ըըըըը»… Մտածել է պետք:

Լուսանկարը՝ Լիա Ավագյանի

Լուսանկարը՝ Լիա Ավագյանի

Այս տարի առաջին դասարանցիների թիվը յոթն է, զարմանալիորեն երեխաները ուրախ էին, սիրեցին դպրոցը առաջին հայացքից: Իսկ ես` այդ երեխաներին, այնքան կյանքով լեցուն են ու այնքան խելացի, անպայման իրենց ու իրենց երազանքների մասին կգրեմ մի առանձին նյութում:

Իսկ ինչ վերաբերվում է սահմանին, այստեղ խաղաղ է, դիրքերը անառիկ, թիկունքը` պինդ:

Հ.Գ. Հա, մտածեցի՝ ինչ կասեմ հիսուն տարի հետո աշակերտներին, չէ, հիմա չեմ ասի, ասացի, չէ՞` հիսուն տարուց:

Սահմանից հեռու և մոտիկ

Օրեր առաջ էր, որ ստացանք Լիլիթ Հարությունյանի «Սահմանից հեռու» հոդվածը: Կայքում տեղադրելուց առաջ որոշեցինք ուղարկել 17-ի մեր թղթակիցներ Սերինե Հարությունյանին (Տավուշի մարզ, գ.Կոթի) և Լիա Ավագյանին (Տավուշի մարզ, գ.Ներքին Կարմիրաղբյուր): Այսօր ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում թե Լիլիթի հոդվածը, թե Սերինեի և Լիայի պատասխան հոդվածները:

Սահմանից հեռու

lilit harutyunyan lchshenՄիշտ ցանկացել եմ ապրել սահմանամերձ գյուղերից մեկում՝ թեկուզ կարճ ժամանակով: Գիտեմ՝ ծիծաղելի է թվում, բայց ինձ հետաքրքրում է այն մարդկանց կյանքը, ովքեր ապրում են այդպիսի վայրերում, թե ինչ են անում նրանք կրակոցների ժամանակ, ինչպես են պաշտպանվում…

Շատ-շատ եմ հեռուստատեսությամբ տեսել ու լսել այդ գյուղերի, այնտեղ ապրող մարդկանց և նրանց առօրյայի մասին, սակայն, ինչպես սիրում են ասել մեր մեծերը՝ ավելի լավ է մեկ անգամ տեսնել, քան տասն անգամ լսել: Երբ առաջին անգամ բարձրաձայնեցի այս համարձակ ցանկությանս մասին, շրջապատիս արձագանքն ինձ ամենևին էլ չզարմացրեց: Որոշ իմ հասակակիցներ էլ ասացին.

-Այ քեզ ցանկություն, ուզում է հայրենասեր երևալ:

Չգիտեի, որ ցանկությանդ մասին ինչ-որ մեկին հայտնելը հայրենասեր թվալու միջոց է: Ցանկությունս հաստատ իրականություն եմ դարձնելու. կարճ ժամանակով, բայց հաստատ ապրելու եմ սահմանամերձ վայրերից մեկում: Պետք է, չէ՞, մի օր ուղիղ նայենք թշնամու աչքերին:

Լիլիթ Հարությունյան

Գեղարքունիքի մարզ, գ.Լճաշեն

***

Սահմանին մոտիկ

serine harutyunyanՄայրաքաղա՞ք, տարբեր քաղաքներ ու գյուղե՞ր, թե՞ սահմանամերձ գյուղ…
Տարօրինակ սկիզբ էր: Եթե անկեղծ՝ մայրաքաղաքը և առհասարակ մեծ քաղաքները տանել չեմ կարողանում: Երևի դա նրանից է, որ սովոր եմ գյուղի հանգիստ ու լուռ կյանքին, բայց շատերի երազանքը հենց մայրաքաղաքում ապրելն է: Դե, նորմալ է, տարօրինակ ոչ մի բան չկա, շատերն են ծանոթ քաղաքում ապրող մարդկանց առօրյային. աշխույժ կյանք, երթևեկություն, խցանումներ, վառ ու գունավոր խանութներ, բազմահարկ շենքեր, վերելակ, հրավառություն, անթիվ-անհամար ավտոբուսներ ու կանգառներ, և այլն, և այլն… Թերևս ինձ համար անտանելի:
Պատմեմ նրա մասին, ինչի մասին քչերը գիտեն: Սահմանամերձ գյուղերում ապրողների կյանքն ու չարչարանքը միայն այնտեղ ապրողներին է հայտնի: Ի՞նչ է կատարվում այստեղ՝ սահմանին մոտ, քչերը գիտեն: Քչերն են ուզում այստեղ ապրել, ապրողների մեծ մասն էլ առաջին իսկ հնարավորության դեպքում հեռանում է: Հեռացողներին, ամեն դեպքում, մեղադրել պետք չէ. գնում են, որովհետև աշխատանք չունեն, որովհետև հոգնել են անվերջ կրակոցների ձայն լսելուց, հոգնել են երեխային խաբելուց, թե իբր փուչիկ էր, որ պայթեց, հոգնել են:
Այստեղ գրեթե աշխուժություն չկա, չկան խցանումներ, վառ ու գունավոր խանութներ, բազմահարկ շենքեր, հարյուրավոր ավտոբուսների փոխարեն այստեղ ընդամենը երկուսն են, հազարավոր կանգառների փոխարեն՝ մի քանիսը… Հրավառությո՞ւն, այստեղ հրավառություն ամիսը մեկ կամ լինում է, կամ՝ ոչ, դե, եթե չհաշվենք Նոր տարին ու ամառային և ձմեռային զորակոչերի օրերը: Այստեղ ամեն ինչ ուրիշ է: Սահմանին ապրողները մեկ-մեկ գնդակոծությանն էլ կատակով «հրավառություն» են կոչում, իրենց հույս տալիս:
Իսկ գնդակոծության ժամանակ ի՞նչ են անում սահմանին ապրողները, երբ ցանկացած հաջորդ փամփուշտը կարող է իրենց տանը դիպչել. թաքնվում են:

Իսկ ինչե՜ր են անցնում մտքովդ, երբ արդեն արձակված փամփուշտի կարմիր լույսը տեսնում ես քո իսկ աչքով, քո սենյակի լուսամուտից… Ինչե՜ր ես մտածում այն պահին, երբ գետինը ցնցվում է արձակված ինչ-որ հզոր զենքի ազդեցության տակ: Ինչքա՜ն ես աղոթում սահմանին կանգնած զինվորի համար, ինչքա՜ն ես վախենում նրանց կյանքի համար: Ինչպե՜ս էլ ոչ մի վախ չես ունենում՝ տանդ պատշգամբից ամեն օր դիրքերը տեսնելիս:
Մարդիկ կան՝ սահմանին ապրել են երազում: Իրոք որ, համարձակ ու զարմանալի ցանկություն է: Երազե՜ք ու անպայման իրականացրեք ձեր երազանքը, մի օր հաստատ ամեն ինչ լավ է լինելու, բոլորը հետ են գալու: Ես գիտեմ՝ լավ է լինելու՝ մեր տան դիմացի դիրքերում, Արցախի ու Հայաստանի այլ դիրքերում կանգնած մեր տղերքի շնորհիվ:
Հայրենիքը միշտ էլ սահմանից է սկսվելու, միշտ, բայց մի օր հաստատ սահմանը էլ չի տարբերվելու հայրենիքիս մնացած վայրերից: Մի օր էլ սահմանին կանգնելու կարիք անգամ չի լինելու, իսկ երեխաները վազվզելու են ու անվե՜րջ հպարտանալու են, որ էդ խաղաղությունը իրենց հայրիկների շնորհիվ է ձեռք բերվել:

Սերինե Հարությունյան, Տավուշի մարզ, գյուղ Կոթի

 ***

Սահմանին ապրելու ու միշտ ժպտալու բանաձևը

lia avagyanՀիմա դժվար կլինի գտնել ինչ-որ մեկին, ով ցանկանում է ապրել սահմանապահ գյուղում ոչ թե հանգստանալու, այլ թշնամուն մոտիկից տեսնելու ու նրա հետ «ծանոթանալու» նպատակով: Մոտիկից տեսնել դիրքերը, ապրել սահմանապահի կյանքով, համոզված եմ՝ քչերը կան, որ կցանկանային այդ կյանքը, քանի որ ինչ-որ տեղ քեզ զրկում ես որոշ «բարիքներից»: Բայց իրականում սահմանում ապրելը իր հետաքրքրությունն ունի, օրինակ՝ հաստատ ոչ մի ուրիշ ոչ սահմանամերձ գյուղում չի լսվի հարևան պետության գյուղերում անցկացվող հարսանիքների ձայնը, մարդկանց շարժը, նույնիսկ հեռադիտակ կամ սուր լսողություն պետք չէ այդ ամենը տեսնելու կամ լսելու համար:

Իսկ ինչ վերաբերվում է սահմանում ապրելուն, դա իրականում խիզախություն ու հայրենասիրություն է պահանջում: Երբ կարդացի Լիլիթի նյութը, փշաքաղվեցի, որովհետև մարդիկ կան, ովքեր միայն «սահման» բառը լսելիս «տաքություն են տալիս»: Ես նույնիսկ ճանաչում եմ այնպիսի մարդկանց, ովքեր արդեն գյուղ մտնելիս կքանստած ու թաքնվելով են քայլում փողոցներով՝ նույնիսկ չմտածելով, որ այդ քայլով վիրավորում են գյուղի բնակիչներին: Սահմանին առողջ ու կարևորը՝ խիզախ մարդիկ են պետք: Ինձ սահմանից հեռու ապրող մարդիկ հաճախ հարցնում են, թե մեր գյուղում արդյոք կքանստելո՞վ ենք ապրում, քայլում ու դպրոց գնում, ու ես միշտ նույն պատասխանն եմ տալիս՝ եթե սահմանի ժողովուրդը կքանստելով ու վախվխելով ապրեր, ապա վաղուց թշնամին ներսում կլիներ:

Այո, թշնամին հսկում է յուրաքանչյուրիս քայլը, բայց երբեք չի համաձակվի որևէ մեկիս վրա նշան բռնել՝ կրակելու նպատակով, և գիտե՞ք՝ ինչու, որովհետև մեր միջև կանգնած է ավելի հզոր հայ զինվորը:

Իրականում սահմանի կյանքը չի տարբերվում մնացած բնակավայրերի առօրյայից՝ դպրոց, տուն, տնային գործեր, դասեր, պարապմունքներ և հազար ու մի գործողություններ: Ուղղակի այս դեպքում կյանքդ ապահովագրված չէ թշամու գնդակից: Եթե ինչ-որ ուրիշ քաղաքներից ու գյուղերից մարդիկ մտածում են սահմանում ապրելու մասին, ուրեմն իրոք գնահատում են այստեղ ապրող մարդկանց, նրանց կատարած գործը, որովհետև այստեղ բոլորը զինվոր են՝ սկսած ամենափոքրից, վերջացրած տան մեծով:

Ու, վերջապես, սահմանում ապրելը իր առավելությունները ունի, այո, ճիշտ կարդացիր՝ առավելություն: Օրինակ՝ եթե ուզում ես զենքերի մասին տեղեկություն իմանալ, ապա կա՛մ պետք է ռազմական ինչ-որ դպրոցում սովորես, կա՛մ ապրես սահմանապահ գյուղում, որովհետև այստեղ, սկսած հինգ տարեկանից, երեխաները տիրապետում են զենքերի մասին նեղ մասնագիտական տեղեկությունների՝ առանց չափազանցության:

Բայց, անկախ ամեն ինչից՝ սահմանում կյանքը եռում է, գյուղը զարգանում է, իսկ երբ թշնամին իր հեռադիտակով նայում է գյուղին ու այնտեղ ապրող մարդկանց, միշտ տեսնում է ուրախ ու հայրենիքը սիրող դեմքեր:

Հ. Գ. Լիլիթ ջան, քեզ հրավիրում եմ մեր գյուղ՝ ծանոթացնելու այստեղի առօրյային, բնությանը ու այստեղ ապրող քո հասակակիցների հետ: Կարծում եմ՝ իրար պատմելու շատ բան կունենանք:

Լիա Ավագյան

Տավուշի մարզ, գ.Ներքին Կարմիրաղբյուր

Ամենաքաղցր փառատոնի մասին

Լուսանկարը` Շամշադինի մեղրի և հատապտուղների պառատոնի ֆեյսբուքյան էջից

Լուսանկարը` Շամշադինի մեղրի և հատապտուղների պառատոնի ֆեյսբուքյան էջից

Հուսով եմ, լսել եք Շամշադինում անցկացվող մեղրի և հատապտուղների փառատոնի մասին: Իսկ եթե չեք լսել, կամ լսել եք ու պատկերացում չունեք, թե ինչ է կատարվում այնտեղ, հոգ չէ, ես կպատմեմ:

Մեղրի և հատապտուղների փառատոնը արդեն վեցերորդ տարին է, ինչ անց է կացվում` Բերդ քաղաքում: Բազմաթիվ մարդիկ, համեղ ուտեստներ, երփներանգ տաղավարներ, որոնք իրենց գեղեցկությամբ գերում են այցելուներին և կանչում իրենց «գիրկը», դե, էլ չեմ ասում Շամշադինին բնորոշ համով ու քաղցր անարատ մեղրի մասին, որի բույրը Շամշադին մտնելու պահից զգացվում է: Բայց ի տարբերություն նախորդ տարիների, այս անգամ ավելի լավ անցավ. կազմակերպիչները լավ էին աշխատել:

Նախ, նախորդ օրը տեղի ունեցավ ջազ համերգ հյուրերի և այցելուների համար, հետո վրանային գիշեր` բարձր Սորանում (Բերդ քաղաքի ամենագեղեցիկ այգիներին մեկը), որտեղից երևում է Ցլիկ Ամրամի բերդը, որը նույնպես Բերդ քաղաքի այցեքարտերից մեկն է: Հետո արդեն առավոտից Շամշադինի տարբեր գյուղերից մարդիկ էին գալիս, իրենց տեղերն էին զբաղեցնում, նախապատրաստում բարիքները, սպասում այցելուներին: Իսկ այցելուներն իրենց սպասեցնել չտվեցին: Այնքան մարդ կար ժամը 12-ից 15:00-ն ընկած ժամանակահատվածում, որի հետ համեմատվել կարող են միայն երկար դասամիջոցին ճաշարան շտապող աշակերտները, կամ ինչու չէ, նաև Apple-ի պաշտոնական խանութների մոտ հավաքված մարդիկ, որոնք ցանկանում են առաջինն իրենց ձեռքն առնել վերջինիս նոր արտադրանքը: Բայց եթե հաշվի առնեք, որ սահմանամերձ Շամշադինում այսքան հյուր երբեք չեք տեսնի, և գյուղացին այսպիսի հնարավորություն չի ունենում իր արտադրանքը վաճառելու, կպատկերացնեք, թե ինչ կարևոր է այս փառատոնը մեր՝ տեղացիներիս համար:

Ու սրա հետ մեկտեղ, այսքան մարդկանց միջից հանդիպում ես հին ծանոթ-բարեկամների, լավ ընկերների, որոնց երկար ժամանակ է՝ չես տեսել:

Դե արդեն այսքանին հաջորդում են տարբեր խաղեր, մրցույթներ, համերգային ծրագրեր, ազգային երգ-երաժշտություն:

Դե ինչ, դու դեռ մտածո՞ւմ ես, արդեն մյուս տարի արի Շամշադին և մասնակիցը դարձիր այս համեղ ու քաղցր փառատոնի:

lia avagyan

Ոչ ավանդականի մասին

Հիմա վերջին զանգյան թեման ակտուալ է, չէ որ վերջին զանգի միջոցառումը նոր է վերջացել, թարմ են տպավորությունները: Բոլորի ֆեյսբուքյան պատերին զանգեր, ավարտական դասարաններ, քննություններ, ծաղիկներ ու նվերներ…

Հիշում եմ, երբ փոքր էի, թաղի երեխաներով հավաքվում, այ հենց այս օրերին, մտածում էինք, թե ում տանից ինչքան ու որ ծաղիկն ենք ուզելու, որպեսզի փնջենք ու մեր ծանոթ-հարևանին նվեր անենք վերջին զանգի առիթով: Դե հիմիկվա նման ծաղիկներ չէինք գնում խանութից:

Ես այս տարի ավարտում եմ տասնմեկերորդ դասարանը, բայց ոչ դպրոցը, ու ավարտական ոչ մի բանը ինձ չէր հետաքրքրի մինչև այն պահը, երբ մեզ ` տասմեկերորդցիներիս, առաջարկեցին տասներկուերորդ դասարանի վերջին զանգի միջոցառմանը մասնակցել: Հիմա կասեմ՝ ինչու, դե այս տարի մեր մոտ (Ներքին Կարմիրաղբյուրում) ավարտում էին ընդամենը 3 աշակերտ: Ու նույնիսկ մեծ ցանկության դեպքում ավարտական միջոցառում չէր ստացվի, թե´ ֆիզիկապես, և թե´ հոգեպես: Մեր դասարանի մասին խոսեցի, երևի պատկերացրեցիք 20-25 հոգանոց դասարան, բայց մեր դասարանում ինչպես տասերկուսում ու համարյա մնացածում, ընդամենք չորս հոգի ենք: Դպրոցում ամենաշատ հոգանոց դասարանում կա 10-11 աշակերտ, եթե ոչ ավելի քիչ: Բայց չեմ ուզում շարունակել այս թեմայով, որովհետև այնքա՜ն բան կա ասելու:

Ուզում եմ վերջին զանգի արարողությունից խոսել: Համոզված եմ, որ բոլոր տեղերում համարյա նույն գործողությունների «սցենարն» էր, բայց` համարյա: Օրինակ` մեզ մոտ հարևան գյուղերի ավարտական դասարանները հրավիրում են միմյանց իրենց միջոցառումներին: Ու գրեթե համոզված եմ, որ օրինակ, Երևանում, նման արարողություններ չկան, կամ էլ կան, բայց ինչպես տատիկս է ասում` հատ ու կենտ են: Կամ օրինակ, նման միջոցառումներում, որոնք տեղի են ունենում մեզ մոտ` դահլիճում ասեղ գցելու տեղ չի լինում, որովհետև փոքր գյուղ է, մեկը մյուսին բարեկամ ու հարազատ են: Եվ վերջապես ոչ մի դպրոցում տասնմեկերորդ դասարանի աշակերտները ու նույնիսկ տասներորդից երեք-չորս հոգի, չեն մասնակցում ավարտական միջոցառումներին: Բայց գիտեք, ես գյուղիս հենց այս խառնաշփոթն եմ սիրում…

lia avagyan

«Սահմանապահ գյուղի իրականությունն արտացոլելու համար»

Երևի ճիշտ կլինի՝ սկսեմ սկզբից: Երբեք չեմ պատմել, թե ինչպես ենք ես և նյութերս հայտնվել 17.am-ում: Համարյա երկու տարի առաջ էր. մեր դպրոցը վերանորոգել էին, բացումն էր: Մեզ՝ աշակերտներիս, ասացին, որ գնանք շախմատի սենյակ: Բոլորը գնացին, իսկ ես մի քիչ ուշացա, չեմ հիշում՝ ինչ պատճառով: Ուշացած հասա շախմատի սենյակ: Դուռը կիսաբաց էր. ճեղքից ներս նայեցի, տեսա ահագին մարդ ու ահագին տեսախցիկ: Անկեղծ ասած՝ ամաչում էի ներս մտնել: Անգամ արդեն հետ էի դառնում, բայց մի անհասկանալի ներքին ուժ ինձ ձգեց ներս: Երբ ներս մտա, ֆիլմերի մասին էին խոսում: Հետո մեզ թերթեր բաժանեցին, հանձնարարեցին «Ինչն է ինձ հուզում» թեմայով ինչ-որ բան գրել: Դա իմ առաջին նյութը պետք է լիներ: Այնքան ոգևորվեցի. արագ էի գրում, որ հասցնեմ գրել կյանքիս տարիների կուտակվածը: Մի քիչ էլ ջղայնացած էի գրում, դա էլ չեմ հիշում՝ ինչու: Անկեղծ էի գրում, «է»-ի փոխարեն՝ «ա»: Հետո՝ երբ վերջացրի, բոլոր սխալներն ուղղեցի ու նյութս հանձնեցի: Հետո մի քիչ էլ ֆոտոներից ու ֆիլմերից խոսեցինք ու գնացինք տուն: Գնացի տուն ու նամակ գրեցի 17.am-ին, որ ուզում եմ թղթակցել: Հաջորդ օրը նյութս տպագրել էին: Դրանից էլ ավելի ոգևորվեցի:

Մի քանի շաբաթ հետո գնացի «Մանանա» կենտրոնի կազմակերպած մեդիա ճամբարին: Այնտեղ սովորեցինք ֆիլմերի, ֆոտոների «լեզուն»: Շատ մարդկանց հետ ծանոթացա և նոր ընկերներ ձեռք բերեցի: Կյանքիս ամենահիշվող շաբաթներից մեկն էր, որի յուրաքանչյուր օրը դետալ առ դետալ հիշում եմ: Ճամբարից հետո էլ շարունակում եմ գրել: Հիմնականում գրում եմ սահմանի, իմ առօրյայի, տատիկիս պատմած պատմությունների մասին: Բայց, անկեղծ ասած, երբ գրում էի, չէի մտածում, որ իմ նյութերը կկարդան, նույնիսկ կսկսեն սիրել: Ամեն նյութից հետո արձագանքները տարբեր են լինում՝ թե՛ դրական, թե՛ բացասական: Բայց այդ երկու կարծիքներն էլ ինձ ստիպում էին ավելի պարտավորված գրել:

Ընդամենը երկու օր առաջ մասնակցեցի առաջին մրցանակաբաշխությանը: Ծանոթ դեմքեր, հետաքրքիր ու հարազատ մարդիկ: Ինձ զգում էի ինչպես տանը՝ հարազատներով շրջապատված: Այնքան ոգևորված էի եկել մրցանակաբաշխությանը, անգամ նկարագրելու չէ: Ստացա մրցանակ՝ «Սահմանապահ գյուղի իրականությունն արտացոլելու համար»: Մրցանակն էլ տրամադրել էր «Արփի Սոլար ընկերությունը», ինձ ու էլի մի տավուշցի աղջկա: 16 տարիներիս ամենամեծ ձեռքբերումս էր: Այսպիսի փայլուն սկիզբ երևի չէի կարող ինձ համար պատկերացնել: Ամեն կողմից փայլուն աչքեր էին, որոնք շնորհավորում էին: Այս խառնաշփոթի մեջ մտածում էի, թե ինչպես հայտնվեցի այստեղ, այս բեմում, այսքան հարազատ դարձած մարդանց մոտ: Հիշեցի շախմատի սենյակի կիսաբաց դուռն ու այն անհասկանալի ներքին ուժը, որն ինձ ստիպեց մինչև վերջ բացել դուռն ու ներս մտնել:

lia avagyan

Այգուց բացվող պատմությունների մասին

Տաք օրերին սիրում եմ նստել այգում՝ մեղվի փեթակների մոտ ու նայել գյուղին: Չնայած մեր տունը գտնվում է ոչ այնքան կենտրոնական մասում, ու մեր այգուց բացվող տեսարանը այնքան էլ գեղատեսիլ չէ: Բայց, դե պարտադիր չէ, որ ամբողջ գյուղը երևա, միայն գյուղին պատկանող հողերը բավարար են, որոնք ամեն եղանակին մի գույն ու մի նոր «սանրվածք» են ընդունում: Բայց դրա մասին չէ, որ ուզում եմ խոսել:

Մեր ոչ այդքան գեղատեսիլ այգուց երևում են տներ, որոնց ամեն մեկի հետ մի պատմություն կա կապված: Դե, ես այս պատմությունները չէի իմանա, եթե տատիկս չպատմեր, իսկ տատիկս հիմնականում կռիվներից ու նրա հետևանքներից է պատմում: Ապրելով սահմանապահ գյուղում, ուզած չուզած ամեն օր լսում ու ականատես եմ լինում նմանատիպ պատմությունների: Օրինակ, տատս պատմում է, որ 90-ականների պատերազմի ժամանակ ինչքան խաղաղ բնակիչներ են զոհվել կամ տուժել հակառակորդի գործողություններից:

Պատմում է Արամ անունով մեր համագյուղացու (Ն.Կարմիրաղբյուրեցու) մասին, ով տանն էր, երբ շիլկայի (տանկանման զենք) բեկորը մտավ տուն ու պոկեց վերջինիս թևը: Նա այդ դեպքից հետո չմահացավ, բայց ստիպված էր կյանքի մնացած մասն անդամահատված թևով անցկացնել: Իսկ մեր գյուղի մեկ այլ բնակչուհին՝ Նիվիկը, կռվի տարիներին մահացավ, երբ շիլկայի բեկորը մտավ վերջինիս որովայնը: Այսպիսի դեպքեր շատ են եղել, նույնիսկ ճանապարհին երեխաներ են զոհվել: Նույնիսկ եղել են դեպքեր, երբ բեկորը կամ հենց ինքը՝ փամփուշտը, չի դիպել մարդուն: Բայց այդ կրակոցներից, այդ լարվածությունից, ճնշումը բարձրանալու հետևանքով մահացել են: Այսպիսի դեպքեր էլի գյուղում եղել են:

Տատս պատմում է, ես ուշադրությամբ լսում եմ ու նաև մտածում, թե նման դեպքեր միայն 90-ականների կռիվների ժամանակ չէ, որ եղել են: Շատ լավ եմ հիշում, համարյա մեկ տարի առաջ էր, երբ էլի կրակում էին: Մենք ապաստարանում էինք, երբ հայրիկս եկավ, եկավ, որովհետև այդ ժամանակ գնացել էր խոտի դեզին հետևելու, որպեսզի, եթե վառվի հրետակոծության ժամանակ, կարողանա արագ հանգցնել, որովհետև համ տանը շատ մոտ էր, համ էլ, եթե դեզը վառվեր, այդ ուղղությամբ կրակոցները ավելի ինտենսիվ կլինեին: Ինչևէ, հայրիկս ասաց, որ Վանիկ պապը մահացել է: Այդ պահը շոկային էր բոլորիս համար: Երևի երբեք չեմ մոռանա, որովհետև դաջվել է հիշողությանս մեջ: Հայրիկս պատմեց, որ բեկորից է մահացել: Փափուշտը տան մեջ է պայթել, ու բեկորները ցրվել են տնով մեկ՝ մահացու վիրավորելով նաև տանտիրոջը, ով Բերդի հիվանդանոցի ճանապարհին մահացավ:

Տատս իր կյանքի մեծ մասը պատերազմի մեջ է եղել, ես էլ ապրածս 16 տարիները էլի կրակոցների տակ եմ անցկացրել ու անցկացնում: Մտածում եմ. ես է՞լ իմ թոռներին միայն պատերազմից եմ պատմելու:

lia avagyan portret

Մութ պատմություն լուսավոր քաղաքում

Մոտ  երկու տարի առաջ՝ Բերդում:

Հիշեցնեմ, որ Բերդ քաղաքը գտնվում է Տավուշի մարզում, մեր գյուղից՝  Ներքին Կարմիրաղբյուրից մոտավորապես 12 կմ հեռավորության վրա: Մի խոսքով, Բերդում տեղադրվեց  գնդապետ Վազգեն Ղավալյանի կիսանդրին:  Վազգեն Ղավալյանը Վերին Կարմիրաղբյուրից էր: Այս գյուղի մասին պատմել եմ, բայց քիչ , մեր գյուղի հետ զույգ «եղբայրներ» են: Ես հաճախ եմ Բերդ այցելում, ամիսը մոտ երկու-երեք անգամ: Ու, երբ  նոր էին տեղադրել արձանը, մինչև պաշտոնական բացումը ջարդեցին:  Չէ,  ամբողջությամբ  չէ, միայն քիթը: Ու, երբ լսեցի այդ մասին, տատիս-պապիս պատճառ բռնած, մերոնց օրերով համոզում էի, որ գնանք Բերդ:  Գնացինք, բայց ահագին ժամանակ էր անցել արդեն, ու քիթն էլ վերանորոգել էին:

Ու հետո, որ Բերդ էի եկել, չգիտես ինչու, մտքովս անցավ, թե ինչու են էդ մարդու քիթը ջարդել, վերջիվերջո գնդապետ մարդ էր: Ու այս հարցիս պատասխանեց տատիկս, որին հյուր էի գնացել: Դե ինքն էլ իր հարևան ծանոթներից էր լսել: Պատմում է, որ վերջին կռիվների ժամանակ, երբ կրակում էին, մեր գնդապետ Ղավալյան Վազգենը չի թողել հակահարված տան մերոնք, դրա համար ջարդեցին: Ու տատս էլ բան չպատմեց, որովհետև  ինքն  էլ չգիտեր: Բայց պապս, ինչպես միշտ, հակաճառեց տատիս, կապ չունի՝ ճիշտ-սխալ, տեղի-անտեղի:

Ասում է.

-Չէ հա, տրա հըմար չի, տա վիրևների արած պան ա…

Դե պարզ է, տատս տակ չի մնում, մի երկու բան ավել էլ ինքն է ասում: Ու այդպես ամեն օր՝ տարբեր թեմաների շուրջ: Միայն թե թեմա լինի: Իսկ թեմա միշտ էլ կա ի դեմս Շամշադինի առաջին գնդապետ պարոն Ղավալյանի:

lia avagyan portret

Թարմ հիշողություններ

-…Ռադիոն պատիցը կախ արած էր, ես էլ պապի հետ սվաղի անըմ, տառ էն վախտին տները նոր ինք սարքըմ: Մեկ էլ ռադիոն` վըռ, հա վըռ, վըռ հա վըռ… Ասեցի` քնամ տենամ էս ի՞նչ ա լել: Դե էն վախտին Խորհրդային Միության վախտերն էր: Մինչևանը Ռուսաստանը հիլ չաներ, ստի մինն էլ ա, չէր կարա ռադիոյով մի դուզ պան ասեր: Էտա` մացա թե երկրաշարժիցը Լենինականը քանդվել ա, քանդվել ու հողին հավասարվել, սաղ ասֆալտնիքը ճաքել, լիքը մարդ ա մահացել…

-Ա տատ, բա մեր կեղմը երկրաշարժը չի՞ զգացվել,- մեր գյուղը Տավուշի մարզի Ներքին Կարմիրաղբյուրն է:

-Խի՞ չի զգացվել: Մեր կեղըմն էլ տներ քանդվեց, բայց Լենինականի նման հիմքից չէր քանդվել, սարքիլ կլեր: Իրանց կողքին 8-9 բալ էր, մեր կողքին մեղմ էր` 4-5, թե 5-6 բալ:

Ամեն տարի այս օրերին տատիկս պատմում է իր թարմ մնացած դառը հիշողությունների մասին: Պատմում է, թե ինչպես հիմքից քանդվեց Գյումրին, թե ինչպես էր ռադիոյով լսում մարդկանց ցավն ու տառապանքը: Ու մինչև հիմա ցավով է հիշում այդ տարիները:

Այդ ողբերգությունից 28 տարի անց, ճիշտ է, ես չեմ ապրում Գյումրիում, սակայն մի քանի անգամ ինձ բախտ վիճակվել է լինել այնտեղ: Այնքան ուժեղ քաղաք է, հզոր ու կատակասեր մարդկանցով, ովքեր միշտ հյուրընկալ են ու ժպիտով օտարների նկատմամբ: Այո, այդ հիշողությունները երբեք չեն ջնջվի մարդկանց մտքից, բայց իմ կարծիքով երկրաշարժը ուժեղ է դարձրել այնտեղ ապրող մարդկանց: Ու դրա վառ ապացույցը մեր օլիմպիական չեմպիոն գյումրեցի Արթուր Ալեքսանյանն է, ով Ռիոյում ոսկե մեդալակիր դարձավ: Դա մեծ հպարտություն է հայ ազգի համար ու էլ ավելի կրկնապատկված հպարտություն` գյումրեցիների համար: Ու սա էլ վկայում է, որ Հայաստանի երկրորդ քաղաքը չի կոտրվել, առաջ է նայել ու դեռ շարունակելու է հայ ազգին տալ հզոր օլիմպիականներ: Եվ ոչ միայն սպորտի, այլ նաև արվեստի ու արհեստի քաղաք է Լենինականը: Սիրում եմ Լենինականի համնուհոտը, մարդկանց ու այն ամենը, ինչը նրանց այդքան համով է դարձնում:

lia avagyan portret

Կյանք ու կռիվ

Երեկ դարակս բացեցի, որպեսզի տետր վերցնեմ, ու գիտե՞ք ինչ գտա: Գտա լիքը փամփուշտներ: Երևի մի քանի ամիս չէի տեսել ու անգամ մոռացել էի դրանց մասին: Փամփուշտները տուփի մեջ «խնամքով» հավաքել էի: Արդեն մի քանի տարի է` հավաքում եմ: Երբ ես փոքր էի, ու երբ  կրակում էին, միշտ մտածում էի, թե երբ է լուսանալու, որպեսզի դադարեցնեն ռմբակոծությունը: Ու ոչ թե նրա համար, որ վախենում էի, այլ այն պատճառով, որ ուզում էի գնալ ու հավաքել փամփուշտների բեկորները կամ, շատ դեպքերում, հենց փամփուշտները, որովհետև շատերն ուղղակի չէին պայթում: Հավաքում էի սառնասրտությամբ, առանց վախենալու, թե կարող է պայթել ձեռքումս: Երևի մտածում եք, թե ինչիս էր պետք կամ ինչ էի անելու դրանք: 

Երբ հակառակորդը  կրակում է, և դու ամբողջ գիշեր ստիպված ես լինում պատսպարվել նկուղում, ու ամեն պահի կյանքդ վտանգի տակ է, քո մեջ զայրույթ ու ատելություն է առաջանում թշնամուդ նկատմամբ: Ու չէի համբերում, թե լույսը երբ է բացվելու, որ փափուշտները հավաքեմ: Ու գիտե՞ք այդ փամփուշտներով ինչ էի անելու: Ճիշտ է, դժվար է կռահելը:  Ես այդ փամփուշտները հավաքում էի, որպեսզի նորից հետ կրակեմ, որ նույն բանը զգա թշնամին, ինչ ես էի զգում ամբողջ գիշեր նկուղում ստիպված փակված:

Հետո, երբ արդեն սկսեցի հասուն մարդու պես մտածել, հասկացա, որ դա հնարավոր չի, հնարավոր չի փամփուշտները հետ կրակել: Բայց գիտե՞ք, մինչեւ հիմա հավաքում եմ: Կարծես «ավանդույթ» է դարձել:

Մի քանի ամիս առաջ Ներքինկարմիրաղբյուրցի համագյուղացիս վիրավորվել էր ДШК-ի բեկորից: Նա ուղղակի իր խոտի դեզի ավելորդ մասը հավաքել էր մի տեղ  և ուզում էր վառել: Բայց վառելու պահին դեզի տակ չպայթած փամփուշտ կար, որը այդ ջերմությունից պայթել էր: Առավոտյան, երբ իմացա այդ լուրը, ինձ վատ զգացի, որովհետև մտածում էի, որ «առաքելությունս» լավ չեմ կատարել, մինչև վերջ չեմ հավաքել փամփուշտները:

Ու արդեն երեկոյան, երբ դասերս էի սովորում, եղբայրս եկավ մի չպայթած փամփուշտ ձեռքին, ասաց թե մեր հավաբնի միջից է գտել: Հիշեցի առավոտյան տեսած տուփի մասին ու, վերցնելով եղբորս ձեռքից, զգույշ տարա ու տեղավորեցի տուփիս մեջ  (զգույշ, որովհերև եթե ընկներ, կարող էր և պայթել), որպեսզի դա հետ ուղարկեմ իր իսկական հասցեով: