Ընդունված նորմերի ու կարծրատիպերի գորշ զանգվածի մեջ երբեմն հայտնվում է մի աղջիկ, ով մթության մեջ լույսի պես աչքի է ընկնում իր յուրահատկությամբ։ Նա չի ձգտում ապրել չափանիշներին համապատասխան կամ բավարարել ուրիշների սպասելիքները, նա պարզապես ապրում է իր ձևով: Նա կարող է աչքի ընկնել հագուստի ոչ սովորական ոճով, վառ գույնի մազերով: Բայց նրա գրավչությունը ոչ թե արտաքին հատկանիշների մեջ է, այլ նրա յուրահատուկ էներգիայի և խարիզմայի մեջ, որոնք ուշադրություն են գրավում և ստիպում ուրիշներին նորովի նայել աշխարհին: Նրա յուրահատկությունը ոչ միայն արտաքինի մեջ է, այլ նաև մտքերի, գաղափարների և կյանքի նկատմամբ վերաբերմունքի մեջ։ Գեղեցկությունը անսովոր և նորի մեջ տեսնելու նրա կարողությունը վարակիչ է, և նա ստիպում է մարդկանց տեսնել աշխարհն իր աչքերով: Այդ աղջիկն աշխարհը յուրովի է տեսնում. նա չի վախենում աչքի ընկնելուց, նա գնահատում է իր անհատականությունը և վստահորեն առաջ է գնում՝ չնայած ցանկացած խոչընդոտի։ Նա կարող է լինել նրանց ձայնը, ովքեր չեն կարողանում արտահայտել իրենց սեփական մտքերը: Նա նաև ուրիշներին ոգեշնչելու ունակություն ունի: Աշխարհի նկատմամբ նրա յուրահատուկ հայացքը, կյանքի նկատմամբ ստեղծագործական մոտեցումը և նոր գաղափարների հանդեպ նրա բաց լինելը ստիպում են ուրիշներին մտածել և վերանայել իրենց սեփական տեսակետները: Նրա օրինակը խրախուսում է ուրիշներին չվախենալ ոչնչից, լինել համարձակ ու հասնել երազանքներին ու նպատակներին: Սակայն, չնայած իր յուրահատկությանը, նա չի ձգտում ուշադրության կենտրոնում լինել: Նրա համար ավելի կարևոր է հավատարիմ լինել ինքն իրեն, ապրել իր կանոններով և հետևել իր ճանապարհին: Նրա նպատակը ոչ թե ուշադրություն գրավելն է, այլ հետք թողնելը նրանց սրտերում և մտքերում, ովքեր հանդիպում են նրան ճանապարհին: Նման աղջկա հետ հանդիպելը նման է անապատում օազիսի հանդիպմանը, նա թարմացնում է, ոգեշնչում և կյանքը լցնում նոր գույներով։ Նրա յուրահատկությունն ու ինքնատիպությունը հիշեցնում են, որ այս աշխարհում գնահատվում է ոչ թե իմիտացիան, այլ անհատականությունը…

Յուրահատուկ բառը այնքան ծեծված է դարձել, սենտիմենտալ ու շատ օգտագործվող, որ անգամ ինքս էլ օգտագործել չեմ ուզում, բայց չգիտեմ` որ բառով փոխարինեմ այն. միգուցե առանձնահատուկ կամ յուրատեսակ, յուրակերպ, ինքնահատուկ, ներհատուկ: Ինձ թվում է այս բառերը ընդհանրապես համապատասխան չեն, ու կարելի է ուղղակի փոխարինել տարբերվողով: Ցնցող է, մի սենտիմենտալ բառը փոխեցի մյուսով, բայց դրանում էլ հենց կայանում է իմ բնավորությունը. միշտ հակառակվում եմ, գրողը տանի: Բառերին, եղանակին, մարդկանց ու ամեն ամենին: Հակառակվող ու ըմբոստ բնավորություն ունենալը ուժեղ մարդու հատկանիշներ են, իսկ ես ինձ ոչ շատ վաղուց, բայց ուժեղ եմ համարում, բայց ինչ գնով հասա սովորական թվացող այդ ածականին, ուղղակի աննկարագրելի դաժան էր: Իսկ ինչպե՞ս դա կատարվեց:

Վերջերս հայելու մեջ նայելիս տարօրինակ բան զգացի: Այսքան տարվա մեջ այդպիսի դեպք չէր եղել: Ես ինքս ինձ այլևս մեղադրողի հայացքով չէի նայում, այլ հայացքիս մեջ հպարտություն էի զգում: Ինչ տարօրինակ ու անսովոր էր, բայց դա միակ տարօրինակ դեպքը չէր, որ այդ օրը կատարվեց: Փետրվարի 9-ին, ինչպես սովորական օր, գնում էի դասի: 09:00 մետրո ու բազմաթիվ աշխատանքի ու համալսարան շտապող մարդիկ: Երևի կարիք չկա նշելու, թե այդ ժամին մետրոյում ինչ է կատարվում: Մետրոն եկավ, նստեցի, ականջակալներս դրեցի ու վայելում էի սիրածս երգերը: Եկավ իջնելու ժամանակը, ու ականջակալներս հանեցի, որ խնդրեմ` ճանապարհ տալ, ու ի՞նչ լսեցի: Երկու աղջիկ բարձրաձայն ինձնից էին խոսում, ու մեկը մյուսին շփոթված կամ փոքր ինչ նեղված ասում էր. «Երանի այն աղջկան, որ թքած ունի մարդկանց կարծիքների, մտածելակերպի, հայացքների վրա»: Անկեղծ ասած, սկզբից չհասկացա, որ խոսքը իմ մասին է, իսկ երբ հասկացա, միանգամից ընկա մտքերի գիրկը: Կանգնած նայում էի հայելու մեջ ու գիտակցում, որ ոչնչի հեշտ չեմ հասել ու առաջին հերթին սեփական եսիս համակերպվելն ու ընդունելը չափազանց շատ ժամանակ, ավելի կոնկրետ, տարիներ ու բացասական էմոցիաներ պահանջեց, իսկ կորուստների մասին փոքր հետո կանրադառնամ: Վիճել եմ ինքս ինձ հետ, մեղադրել բոլորին նման չլինելու մեջ: Նայել եմ հայելու մեջ ու ինքս ինձ ասել. Մի արա, մի տարբերվիր, ուղղակի նմանվիր նրանց ու կորցրու սեփական եսդ, կարևորը հանգիստ կլինես բոլորի նման, բայց չէ, չստացվեց: Ես մնացի անդավաճան սեփական եսիս ու հասկացա, որ առաջին հերթին պետք է ինքս ինձ ընդունեմ, հետո նոր արդեն մարդիկ: Ու ես վերջապես ընդունեցի իմ յուրահատուկ լինելը: Հա, մոռացել էի ասել, որ կորուստների մասին պետք է խոսեմ, հիմա մի փոքր էլ փորձեմ խոսել կարևորի մասին: Չէ, ավելի ճիշտ, ինչը ժամանակին կարևոր էի համարում կամ ում կարևոր էի համարում: Ինքս ինձ չընդունելու հիմնական պատճառը կյանքիս մեծագույն սերն է եղել, որովհետև նա անգամ ինձ այդքան սիրելով չընդունեց ինձ այնպես, ինչպես կամ: Փաստորեն յուրահատուկ լինելը ոչ ոք չի հանդուրժում, ու բացառություններ չկան ու դժվար էլ լինեն: Այնքան ցավոտ է գիտակցել, որ դու երբեք նրանից չլսեցիր այս խոսքերը: Դու յուրահատուկ ստեղծագործություն ես: Գիտե՞ս, հենց հիմա նստած նայում եմ արտացոլանքիս ու չեմ հասկանում, թե ինձ հետ ինչը այն չէ: Նայում եմ. մազերս շեկ են, բայց հարյուրավոր մարդիկ ունեն շեկ մազեր, նայում եմ աչքերիս, որոնք սովորական շագանակագույն գույն ունեն, նայում եմ դիմագծերիս, որոնք ոչ նուրբ են, ոչ կոպիտ, ոչ հայի են, ոչ այլազգի, շուրթերիս եմ նայում, ոչ բարակ են, ոչ հաստ ու հասկանում եմ, որ սովորական մարդու արտաքին է, բայց այդ դեպքում ինչո՞ւ երջանիկ չեմ: Հասկանում եմ, որ բոլոր հնարավորությունները ունեմ երջանիկ լինելու համար: Խելք, ունակություն, բնավորություն, արտաքին, հաջողություն, բայց մոռանում եմ, որ ցանկություն չունեմ: Ես վերջապես այսօր գիտակցեցի, թե ինչու եմ անքեզ, որովհետև ես այն չեմ եղել, ինչ դու ես ուզել: Դու հանգիստ ու խաղաղ մեկին էիր ուզում, իսկ ես լրիվ հակառակը, քայլող խառնաշփոթ էի կամ այլայլված քամի, գիժ մրրիկ: Դու համեստ մեկին էիր ուզում, ով կկախեր գլուխը քո հայացքից, իսկ ես, հերիք չէ` համեստ չէի, այլ հայացքիցդ գլուխս երբեք չէի կախում, այլ համառորեն ուղիղ աչքերիդ մեջ էի նայում: Չէ որ ես երբեք գլուխ չեմ կախում, ես հպարտ եմ, չափից դուրս հպարտ: Դու ենթարկվող մեկին էիր ուզում, իսկ ես երբեք ոչ ոքի չեմ ենթարկվել ու չեմ էլ պատրաստվում: Ափսոս, այդպես էլ չհասկացար, որ ինձ նման կրակը չեն հանգցնում, այլ հակառակը, բենզին են լցնում, որ ավելի բոց տա, ավելի ուժեղ վառվի: Բացի դրանից, ատում եմ սենտիմենտալ մտքերս, բայց մենք տարբեր էինք, գրողը տանի, շատ տարբեր: Դու ուղղակի անիմաստ խոսքեր էիր շարում իրար կողքի, դեռ տառասխալներով գրելդ ու բարբառդ մի կողմ դրած, իսկ ես միշտ գործողություններով եմ աչքի ընկել ու հետևելով ինքս իմ գործողություններին ու քո՝ անգործությանը, հասկացա, որ սերը քայլ է, հասարակ քայլ՝ ամեն օր նույն մարդուն ընտրելը, անկախ նրա մազերի գույնից, խոսելաձևից, թերություններից, հիմարություններից… Դե, ուղղակի խոսողները ու խոստացողները գնալու բնավորություն ունեն, չգիտեմ՝ դա ոնց է պատահում, բայց նրանք միշտ հեռանում են իրենցից թույլերի մոտ, ընկերոջը բողոքելու կամ օգնելու, կայարան, գյուղ, բայց ուր էր որ գնում են ու ինչքան շատ ժամանակ էլ անցնում է, մեկ է, մի օր ետ են գալիս: Իսկ դու չափազանց ուժեղ ես լինում թույլին հետ ընդունելու համար, որովհետև նա քեզ համար հեռացել էր հավերժ ու միշտ, ոչ թե անժամանակ:

Այսքանից հետո մտածում ես, որ չկա ավելի սարսափելի բան, բայց չարաչար սխալվում ես,  շարունակում ես փնտրել: Շարունակում ես փնտրել նրան ամենուր ու ամենքի մեջ. ուժեղ թե թույլ, խելացի թե հիմար, ծույլ թե գործունյա, խոսող թե գործող` կապ չունի: Փնտրում ես բոլորի մեջ ընկերոջ, գործընկերոջ, բոլորի, բոլորի մեջ: Բոլորի և ամենի: Եվ երբեք չես գտնում: Գիտես, որ չես գտնելու, բայց փնտրում ես, որովհետև քո սերն է, միակ սերը, պետք է գտնես: Ու մի օր սենյակումդ կամ լսարանում, տաքսու մեջ կամ ընկերական հավաքույթի ժամանակ նստած մտածում ես՝ նրան ավելի մոտեցա՞, թե՞ պարզապես քայքայվեցի նրա մեջ, կամ պարզապես ինձ կորցրի նրա մեջ…

ԱՅՍՈՒՀԵՏ ԱՊՐԵԼ

բանաստեղծությունների շարք

***

Քնել է քաղաքը.

էլ չի լսում ոտնաձայներս, որոնք չեն լռել

եվ շարունակում են աղմկել այս խորթ,

միևնույն ժամանակ, համրացած մայթերում

 

մարել են բոլոր լուսարձակները,

որ էլ չտեսնեմ շենքերի պատերին թաքնված,

սուսուփուս, անտաղանդ հայացքներով օժտված,

մենության դատապարտված,

քայքայման շեմին կանգնած նկարները:

 

Մեռել է քաղաքը

եվ չի ընկալում շշուկը սրտիս, որը թելադրվում է  ու գրվում`

այս փողոցների արհեստական ծառերին.

մի մատ խորքից,

ցնորված մեծատառով,

խորդուբորդ շեշտադրությամբ,

ու մեղսական գրչի` թանաքի թողած բազմակետով։

***

Չ(մարդկանց)

օյ, թե ասեմ` ատում եմ ձեզ սուտ կլինի,

սուտ կլինի նաև, որ սիրում եմ,

դուք էս երկուսի արանքում ընկած կետն եք

(յուրահատուկը, եզակին),

որը չունի որևէ պատկանելիություն ինձ համար

(ձեզ համար չգիտեմ, չգիտեմ…)

ձեր մեջ արվեստ կա՞- երևի, գուցե կամ իհարկե

(տոնայնության խիստ տատանումներով, առանց հստակության)

բայց ձեր մեջ նաև կաք դուք, ինչը ամենանողկալին է

երևի դրանում է կատարվում ամբողջ դրաման.

խաղը` անբացահայտ իրերի,

պահերի, իրողության,

որը ոչինչ է, որովհետև բոլորիդ էլ սպասվում է պարտությունը-

բաժանումը,

ցավը,

հեռվացումը ինքներդ ձեզանից

նախօրոք երազած բաները, որոնք հեքիաթ կմնան

ատելությունը

հոշոտելու և հոշոտվելու խիստ տարբեր, բայց այնուամենայնիվ` ունակությունները,

մահը կամ դրա նման մի բան ընդունելը.

ուստի, սիրելիներս, սթրվեք մի քիչ, ընդամենը…

մերսի։

***

Ուրեմն`

 

այսուհետ թողնել ինքդ քեզ հանգիստ.

պառկել անկողնուն` հոգնածի պես,

հոգնածի պես չծամել հացը,

ընդունել, որ հոգնած ես վաբշե,

միացնել երգը` ջազ, դասական, ռոք կամ չգիտեմ էլ ինչ,

մոռանալ բոլոր լավ ու վատ բաները,

երազել հաջորդ կյանքերի մասին,

նրանց մասին, որոնք չեն գա էդպես էլ.

 

խմել գինի. սպիտակ-փափուկ կամ էլ չոր-կարմիր,

փակել բոլոր ախմախ գրքերը`

դասական կամ ժամանակակից, կապ չունի,

մեկ-մեկ հայացքը ուղղել հայելուն

ու ժպտալ ապուշի պես ինքդ քեզ,

քեզ ինքդ համարել ամենակարևոր մեկը,

սիրել մարմինդ, հոգիդ, բոլորից տարբերվող կեցվածքդ,

խոստովանել, որ էդքան էլ ստացվածը չես լավ ընկեր լինելու համար, առհասարակ` լինելու համար,

բայց այնուամենայնիվ`

պարել գժի պես անձրևի տակ,

ոտքերի տակ ճզմելով ծխած ու կիսատ թողած սիգարետը,

չպլանավորելով վաղվա օրը ոչ մի ձև,

շարժառիթներ չփնտրելով ինչ-որ մեկի հետ խոսելու համար,

չմտնելով ռոմանտիզմի փորած ծակերը,

այլ լինելով շարժման մեջ,

մինչև հաջորդ փոխադրում` հանգստյան էտապ.

 

այսուհետ ապրել,

պըրծ, ուրեմն։

Գիտե՞ս, ես շատ խիզախ աղջիկ եմ, բայց մեծ դժվարությամբ այսքան տարի հետո եկել եմ քեզ այցի: Դժվար է գիտակցել, որ մահվանիցդ ուղիղ 12 տարի է անցել: Ես արդեն 23 տարեկան եմ, իսկ դու հավերժ 60 մնացիր… Ցավոք սրտի, այսօր քո մասին միայն հիշողություններ ունեմ, ու ամեն անգամ քեզ հիշելով մանկությունս գալիս է դիմացս, թե ինչպես էաի վազվզում հիվանդանոցում, թե ինչպես էի հիվանդասենյակի կահույքի դռները բացում ու փակում, իսկ դու անգամ չէիր էլ բարկանում. ուղղակի ինձ նստեցնում էիր քո սեղանի մոտ, թուղթ ու մատիտներ տալիս ու ժպտում: Իսկ երբ հիվանդներ էին գալիս, անգամ սենյակից դուրս չէիր հանում, այլ ասում էիր՝ նայիր, միգուցե մի օր որոշես ինձ նման բուժքույր դառնալ, բայց… Բայց ո՞վ կմտածեր, որ դու այդքան շուտ ինձ միայնակ կթողնես, ու ես կսկսեմ ատել հիվանդանոցները ու սպիտակ խալաթները, ու անգամ 7 թիվը, որը տեսնելուց միշտ փշաքաղվում եմ… Ախր, այնքան շուտ հեռացար ինձանից, չհասցրեցի անգամ հրաժեշտ տալ: Մի գիշերում ամեն ինչ կանգ առավ, սիրտդ կանգ առավ:

Տատ, գիտե՞ս, բոլորին ստում եմ, որ այդ օրվանից ոչինչ չեմ հիշում, իսկ նրանք կուրորեն հավատում են, որովհետև դժվար 12 տարեկան փոքրիկ աղջնակը գիտակցեր, թե ինչ է մահը, իսկ ես գիտակցել եմ, տատ: Ես այդ օրը մեծացել եմ, հավատո՞ւմ ես:

Ինչ-որ մի տեղ կարդացել եմ, որ սարսափելի է, երբ կորցնում ես մեկին, ով դեռ ողջ է, բայց հակառակի մասին ոչինչ գրած չկար: Միգուցե հաջորդը դրա մասին գրեմ: Օրինակ՝ ինչպես համակերպվել հարազատի կորստի հետ, ինչպես չվախենալ մահից և այլն: Տատ, ես չեմ վախենում, ես էլ վաղուց չեմ վախենում մահից, բայց ի՞նչ գին վճարեցի դրա դիմաց` ոչ ոք չգիտի: Տատ, հոգնել եմ մահերից: Մահը շողքս է դարձել, ուր գնում եմ` հետապնդում է, բոլորին խլում է ինձնից՝ հարազատներ, ընկերներ, ծանոթներ, անծանոթներ: Երևի էլ ոչ մեկին չսիրեմ կյանքում, որ մահը հանկարծ նրան էլ չխլի:

Գիտե՞ս, մահվանդ նախորդ գիշերը ննջասենյակում փոքրիկ աղջիկը ծնկի էր եկել ու նրա դառն հառաչանքները ու աղոթքները ճախրում էին դեպի երկինք՝ հրաշքի ակնկալիքով: Ես չէի աղոթում, ես աղաչում էի: Աղաչում էի Աստծուն` փրկել քեզ անգամ իմ կյանքի գնով: Աստված չլսեց, չօգնեց, չխղճաց: Նա քեզ խլեց ֆիզիկապես, բայց հոգեպես մնացիր ինձ հետ, իմ կողքին: Տատ, գիտեմ, ինչ հիմա ասեմ, դրա համար բոլորի քննադատությանը կարժանանամ, բայց ոչ քո: Տատ, ես մահվան օրվանիցդ էլ Աստծուն չեմ հավատում: Գիտե՞ս, մարդիկ անհիմն մեղադրում են, բայց եթե մինչև վերջ ինձ լսեն, դատելու փոխարեն միգուցե ցանկանան գրկել: Տատ, դու արդեն 12 տարի է, ինչ չկաս, բայց ես դեռ չեմ համակերպվել քո կորստի հետ ու դժվար էլ համակերպվեմ: Սիրտս ցավում է, ուզում եմ լալ, բայց արցունքներս վաղուց չորացել են, երբ ես դեռ 12 տարեկան փոքրիկ երեխա էի…

Երբևէ եղե՞լ եք Հայաստանում։ Եթե այո, ապա դուք հավանաբար կարծում եք, որ այցելել եք Հայասատանի ամենահետաքրքիր վայրերը։ Երևի եղել եք Գառնիում, Սևանում, Գեղարդում, Էջմիածնում։ Սակայն հավատացեք՝ սա դեռ ամենը չէ։ Հայաստանում կան շատ տեսարժան վայրեր, որոնք այդքան էլ հայտնի չեն։

Ահա մի քանիսը։

Աստվածընկալ վանք, վանական համալիր պատմական Նիգ գավառի կենտրոնական հատվածում, ներկայիս Արագածոտնի մարզի Երնջատափ և Հարթավան գյուղերի միջակայքում, կառուցվել է 4-13-րդ դարերում։

Աստվածընկալի անունն առաջացել է վանքում պահվող «Աստվածընկալ Սուրբ Խաչ»-ի անունից։ Աստվածընկալի վանական համալիրը գտնվում է Քասաղ գետի աջակողմյան հատվածում, բարձր բլրի վրա։ Տարբեր դարերում կառուցված ձեռակերտ շինությունները մի ընդհանուր միասնությամբ ձուլվել են շրջապատի բնությանը, հարազատ ու համահունչ են նրան։ Աջ կողմում գահավեժ ժայռեր են, ձախում՝ ձորակներ, ներքևում՝ ձորը, որտեղով հոսում Է Քասաղ գետը, գետի ձախ ափին, եռանկյունաձև բարձունքի վրա՝ միջնադարյան բերդը։

Ոչ բոլորը գիտեն Արագածում գտնվող Գեղարոտ ջրվեժի մասին։ Այն գտնվում է Արագածոտն մարզի Ապարանի Արագած գյուղում։ Գյուղից 11կմ հեռավորության վրա է և ներառվել է բնության պետական հուշարձանների ցանկում։ Արագածի լանջից մոտ 3000մ բարձրության վրա է։ Գեղարոտ ջրվեժը երկուսն է՝ մեծ ու փոքր։ Ջրվեժը գահավիժում է 17 կմ բարձրությունից։

Արագած լեռան արևմտյան լանջին` Արտաշավան գյուղում, տեղակայված է հայկական այբուբենի հուշարձանը: Քանդակագործական այս շքեղ աշխատանքը գտնվում է անմիջապես բաց երկնքի տակ և ներառում է 39 տառերի քանդակներ։ Բոլոր տառերը քանդակվել են տուֆից: Համալիրը կառուցվել է 2005 թվականին՝ հայոց գրերի ստեղծման 1600-ամյակի առթիվ։

Սուրբ Խաչ եկեղեցին գտնվում է Հայաստանի Արագածոտնի մարզի Ապարան քաղաքում։ Այն կառուցվել է 4-րդ դարի վերջերին։ Եկեղեցին վերանորոգվել է 1877 թվականին։ Եկեղեցու քահանաներն են Տեր Մուշե քահանա Վահանյանը և Տեր Սարգիս քահանա Սարգսյանը։

Դու գնում ես, հոգի՜ս,

Ու հրաժեշտդ բնավ անհրաժեշտություն չի դառնում։

Բառերդ մինչ նոր տեսություն մաղթող կուլ են գնում կոկորդումդ`

Ուրիշ մեկի տեսության համար։

Դու գնում ես, հոգի՜ս,

Ու ես` շարքային բառասպանս, սովորականի պես «մենք»-ը բաժանում եմ երկուսի,

Որովհետև արդար չէ,

Որովհետև հրաժեշտից առաջ ու հրաժեշտից հետո բառը կիսատվում է,

Իսկ մարդն ավելի շատ…

Դու գնում ես, հոգի՛ս, ու այս անտանելի դատարկությունը մոմի պես հալվում է մտքերիս,

Ու ծավալուն վերջաբանները նախաբաններից շուտ են գրվում։

Շուտ է անցնում հրաժեշտն ու կիրակի է դառնում։

Ես քայլում եմ խցկված քաղաքում

Անթաղելի Չհրաժեշտի համար գերեզման փնտրելով։

Հրմշտոց է։

Ինչ-որ մեկն ամբոխից դուրս է գալիս առանց հրաժեշտի։

Ու ես` շարքային բառասպանս, գրում եմ.

«Դու գնում ես, հոգի՜ս,

Ու հրաժեշտդ բնավ անհրաժեշտություն չի դառնում,

Բառերդ մինչ նոր տեսություն մաղթող կուլ են գնում կոկորդումդ

Ուրիշ մեկի տեսության համար»

#բառսափիդմեջ

Մենք կարող ենք մոռանալ մեր երազանքները, բայց երազանքները չեն մոռանում մեզ: 2020 թվականին, երբ դեռ դպրոցում էի սովորում ու պատրաստվում էի միասնական քննություններին, նոթատետրումս մի գրառում արեցի, որը երեք տարի անց տեսնելով՝  շատ զարմացա: Համացանցում տեսել էի ՀՊՄՀ «Լավագույն ուսանող» մրցույթից հատված ու դրանից ոգևորված գրել էի նոթատետրիս` «Երազանքներ, որոնք կիրականանան համալսարան ընդունվելուց հետո» բաժնում. «Ուզում եմ մասնակցել ու հաղթել այդ մրցույթում»: Ցավոք, այնպիսի իրադարձություններ եղան մեր հայրենիքում, որ ես երբևէ չէի էլ հիշի այդ երազանքի մասին, եթե մի գեղեցիկ օր Ուսանողական խորհրդի հայտարարությունը չտեսնեի: Բանասիրական ֆակուլտետում ինձ համար շատ հարազատ դարձած մարդիկ խորհուրդ տվեցին մասնակցել մրցույթին:

2024 թվականի հունվարի 13: ՀՊՄՀ-ի Ուսանողական խորհրդի նախաձեռնությամբ անցկացվող մրցույթում Բանասիրական ֆակուլտետի «Լավագույն ուսանող» է ճանաչվում Թագուհի Աղասյանը: Լսվում են ծափահարություններ: Ես սեղմում եմ բուհի ռեկտորի՝ տիկին Գևորգյանի ձեռքը: Նա շնորհավորում է ինձ, հետո մյուսներն են միանում շնորհավորանքներին: Ես շնորհակալությունս եմ հայտնում բոլորին:

Ընտանիք է դարձել Մանկավարժականը: Ինը լավագույնների կողքին կանգնած ես հիշում եմ նոթատետրս: Հիշում եմ ու ժպտում զարմացած: Եվ միայն այդ պահին ես հասկանում եմ, թե ինչ է նշանակում ԵՐԱԶԱՆՔՆԵՐԸ ՉԵՆ ՄՈՌԱՆՈՒՄ ՄԵԶ…

Գիշեր, ինչքան խորհրդավորություն կա քո մեջ, ուղղակի հիանում եմ: Գիտես, չէ՞, այսօր ինչ-որ մեկին զարմացնելը այդքան էլ հեշտ չէ: Դե, դրսում 21-րդ դար է, նորարարություններ ու նմանատիպ բաներ: Դրսում է 21-րդ դար, բայց ես հոգով ու սրտով միջնադարում եմ մնացել, հույս ունեմ, որ կներես ու կհասկանաս, բայց արի արագ վերադառնանք իրականություն. երազանքներով ապրելը հիմա այդքան էլ տեղին չէ:

Ինչ հետաքրքիր է, չէ՞, որ մեկի համար գիշերը օրվա ավարտ է, իսկ մյուսի համար սկիզբ: Գիշերն այնքան բան կարող ես անել. պարապել վաղվա քննության համար, գիրք կարդալ, ֆիլմ դիտել, զբոսնել, խոսել, ծիծաղել, արտասվել, ատել, սիրել, սպասել, խմել, կոտրել, կոտրվել, բղավել, լռել, ապրել, ապրեցնել, մի խոսքով, հազար ու մի բան, իսկ ի՞նչ եմ անում ես:

Երբ տանը բոլորը քնած են, ես կամաց բացում եմ ննջասենյակի դուռը ու ոտնաթաթերիս վրա փոքր ու զգույշ քայլեր անելով իջնում եմ խոհանոց, որ պատրաստեմ իմ սիրած կանաչ թեյն ու սկսեմ գրել: Թեյնիկը  միացնում եմ ու ընկնում մտքերի գիրկը կամ ծուղակը…

Արագության մեծ սիրահար լինելով մինչև հիմա չեմ հասկանում, թե ինչպիսի արագությամբ են իրադարձությունները փոխվում: Օրինակ՝ ով երեկ ամենասիրելին  էր, այսօր  նրա հանդեպ բացի դատարկությունից, ոչինչ չես զգում, երեկվա ամենահարազատ մարդը այսօր այլևս չկա. մահացավ ցավոք: Երեկվա գիրք գրելու երազանքդ այսօր հօդս ցնդեց, քանի որ գրքի գլխավոր հերոսին հորինել էիր, ու իրականին անգամ հերոս կոչելը ծիծաղելի կլինի:

Կամ հասարակ բաները` այդ գրողի տարած կանաչ թեյը, որը երեկ սրտխառնոց էր առաջացնում, իսկ այսօր առանց այն խմելու չես կարողանա քնել, որովհետև քեզ կիսատ կզգաս:

Իսկ տեսնես` կիսատ լինելը նո՞ւյնն է, ինչ միայնակ լինելը, թե՞ դրանք տարբեր բաներ են…

Իսկ տեսնես` կիսատ լինե՞լն է ավելի լավ, քան միայնակ, իսկ միգուցե ոչ նա և ոչ էլ նա…

Գրողը տանի, ես կրկին խառնաշփոթի մեջ հայտնվեցի ինչպես միշտ, բայց մի բան հաստատ գիտեմ միայնությունը վախեցնում է շատերին, իսկ ոմանք սարսափում են նույնիսկ դրա մասին մտածելուց, ոմանց համար էլ միայնությունն իրականությունից փախչելու անհաջող միջոց է, բայց ոչ իմ: Ես ուղղակի հաճույք եմ ստանում միայնակ լինելուց, որովհետև միայնակ լինելը ավելի լավ է, քան շրջապատված լինել մարդկանցով, սակայն նրանցից չլինի գեթ մեկը, այն միակն ու սիրելին, ում իրապես կկարողանաս վստահել ու հավատալ:

Իսկ միգուցե իմ նմանները դատապարտված են հավերժ միայնակ մնալու, իսկ ովքե՞ր են իմ նմանները:

Իմ նմանները մարդիկ են, ովքեր հագնում են այն, ինչ ուզում են, անում են այն, ինչ ուզում են, ունեն դաջվածքներ, մազերի փոփոխական գույներ ու սանրվածքներ: Նրանք միշտ լսում են` մի արա, միայնակ կմնաս, քեզ չեն սիրի, չեն ընդունի: «Մի արա, չանես, հանկարծ չանես, ոչ մի դեպքում չանես», բայց այս խոսքերը ընդամենը անլրջություն է, հիմարություն, անմտություն, որովհետև մեր «նմաններին» դժվար, բայց սիրում են, դժվարներն են դժվարներին սիրում և ուժեղներն են, որ յուրահատուկներին են սիրում, իսկ ուժեղները, ցավոք, քիչ են:

Գիտեմ, որ ես բարդ չեմ, ուղղակի մարդիկ են թույլ…

Գիտեմ, որ «մի արա, քեզ չեն սիրի»-ն սպառնալիք չի արդեն, չի ցավեցնում հակառակը, հասկանում եմ, որ ամեն մեկը չի, որ կկարողանա ինձ սիրել, ինչպես կամ։

Հիմա հասկանում եմ, որ ոչ թե դատապարտված եմ հավերժական աքսորի ու միայնության, այլ պարզապես կսպասեմ ուժեղին ու էլ չեմ գնա անիմաստ զոհողությունների` թույլերի համար…

Ժամանակի հետ հավասար շարժվելը աննկարագրելի դժվար է կամ ուղղակի անհավանական: Օրերը այնքան արագ են անցնում, ասես ինչ-որ տեղ են շտապում: Տեսնես` ո՞ւր: Գրողը տանի, ինչքան ցրված ու խառն եմ ես, ո՞նց էր կարելի մոռանալ, որ շուտով Ամանոր է, իսկ դա նշանակում է, որ վե՛րջ, սկսում ենք նոր կյանք` նոր մտքերով: Որտեղ Ամանորը, այնտեղ էլ անակնկալներ, իսկ անակնկալները երևի լավ ու վատի չեն բաժանվում: 2023-ը ինձ շատ մեծ անակնալ էր պատրաստել, որի մասին կասկածներ չուներ ոչ քո, այդ թվում նաև ես: Մի մեծ տոպրակ, որը լի էր հիասթափությամբ, հուսահատությամբ, օդում կախված հույսերով, չիրականացած նպատակներով, երազանքներով ու խոստումներով: Անկախ նրանից, որ կրկին հնարավորություն կա կյանքը սկսել նոր ճերմակ էջից ու մի մատ խորքից, մեկ է, հիասթափությունը այդ էջերում իր տեղը միշտ ունենալու է անկասկած: Միտք չկա հանձնվելու, չէ որ միշտ պետք է առաջ շարժվել ու ուշադրություն չդարձնել, թե ովքեր են ուզում կոտրել քեզ, ովքեր են լքել քեզ, չվախենալ միայնակ մնալուց և անգամ չհուսահատվել այն ժամանակ, երբ խլում են սեփական հողդ, խաղաղությունդ, ներդաշնակությունդ…

Անկեղծ ասած՝ դժվարանում եմ ասել ստացված տարի՞ էր, թե՞ ոչ, չնայած որոշ նպատակներ իրականացան, իսկ որոշ նպատակներ էլ շատ խնամքով ծալեցի ու թաքցրեցի դարակի խորքերում, որտեղ երբեք ձեռքս չի հասնի, քանի որ այնտեղ այն հիշողություններն են, որոնց երբեք չեմ դիպչի, որովհետև այնքան նուրբ են, դիպչելու դեպքում միանգամից կկոտրվեն… Հիշողությունների տեղը դարակն է, իսկ ամփոփումը ոչ ոք չի հետաձգել, մի խոսքով…

Այս մեկ տարվա ընթացքում օրեր եղան, որ երազել եմ գոյություն չունենալ, բայց հետո հասկացել, որ ցանկացած պահի ապրելը կարող է երազանք դառնալ: Հասկացել եմ, որ օրերը սովորական չեն, այլ ամեն օրը մի կյանքի դաս է: Դասեր, որոնք սովորեցնում են գնահատել այն ամենը, ինչը տրվում է կարճ ժամանակով կամ անժամկետ, շնորհակալ լինել անգամ այն փորձություններին ու մարդկանց, ովքեր ցավեցրել են մեզ կամ պարզապես օտարացել, բայց ինչ-որ մեծ ու կարևոր բանի կամ դասի համար էին ուղղված, ինչ-որ յուրահատուկ իմաստության, որը հասկանալով է հնարավոր սովորական կյանքին յուրահատկություն տալ ու այլ հետաքրքիր կետից շարունակել առաջ շարժվել, այս անգամ այլ տեսքով, այլ դիմագծերով, այլ մարդկանցով կամ պարզապես մենակ ու այլ՝ բոլորին անծանոթ անծանոթի հայացքով….

Օրեր եղան նաև, որ կորցրեցի բանականությունս: Կորցրեցի ինքս ինձ սեփական կյանքումս ու վերագտնելը դարձավ մեծ խնդիր: Ինձ գտնում էի ամենուր, բացի գլխավոր տեղից՝ իմ կյանքից: Կյանքս և ուղեղս գիտակից մակարդակից դուրս էր եկել և անջատվել: Ու գիտե՞ք ինչ հասկացա, որ դա նույնպես անհրաժեշտ է, քանի որ առանց այդ պահերի չէի հասկանա` ինչ եմ ուզում սեփական կյանքիցս ու սեփական եսիցս: Մի սիրուն օր արթնացա ու հասկացա, որ ազատվել եմ գլխիս հիմար ու կպչուն մտքերից, մարդկանցից ու գրողի տարած խոստումներից, սենտիմենտալ պահերից: Ծիծաղելի էին դարձել երեկվա մտքերս, անգամ մարդիկ, ովքեր թվում էին ուժեղ ու ապահով:

Այս տարի վերջապես մեծացա: Հա, գիտեմ, որ բավական ծիծաղելի ստացվեց, քանի որ ո՞նց է կարելի լինել հասուն 22 տարեկան մարդ ու 23-ի շեմին նոր մեծանալ: Գիտակցեցի այդ ամենը, երբ հարցրեցին` ինչպե՞ս զգացիր, որ մեծացել ես, ու այդ պահին խորը շունչ քաշեցի ու ասացի.

-Մեծացա այն ժամանակ, երբ բաց թողնելը դարձավ սովորություն, քանի որ պետք է բաց թողնել այն մարդուն, ում սիրում ես, որովհետև գիտակցում ես, որ դուք ուղղակի իրար համար չեք ստեղծված: Բաց թողնել պարզապես ու բաց թողնել հեշտ, քանի որ եթե սիրում ես, փորձում ես պայքարել, իսկ ես մտածել եմ, որ սերը պարտադիր ցավ է պատճառում, պարտադիր ստիպում է տառապել, բայց արի ու տես հակառակը՝ հիվանդությունը ցավ է պատճառում, տանջում ու հյուծում, իսկ սերը ապաքինում: Հա, մոռացա ասել սերը դիմանալու մեջ չէ, զիջելու մեջ չէ, այլ ընդունելու, որովհետև ոգևորելը «ուժեղ եղիր»-ի մեջ չէ, այլ «ես քեզ հետ կլինեմ»-ի մեջ: Երևի այս իրավիճակներից հետո մեծացա ու իրավիճակները դադարեցի իդեալականացնել, կամ արգելեցի կառավարել ինձ: Ու վերջիվերջո հասկացա, որ ավելորդ մարդիկ հեռանում են, մնում են նրանք, ովքեր պետք է լինեն: Այնպես որ, չարժե ժամանակ վատնել բացասական իրադարձությունների, ձախողումների, չստացված սերերի, անկումների, ու իհարկե, մարդկանց վրա: Պետք է վայելել կյանքիդ ամեն մի րոպեն, ասես այն վերջինն է: Վայելիր երիտասարդությունդ, քանզի այն կորցնելու դեպքում ետվերադարձի հնարավորություն չես ունենալու: Ունե՞ս երազանքներ` վազիր նրանց ետևից, երազում ես այցելել Հռո՞մ` ճամպրուկդ հավաքիր ու մեկնիր: Ուզում ե՞ս փողոցում բարձր ծիծաղել՝ ծիծաղիր, ուզում ես բղավե՞լ՝ բղավիր, արա այն, ինչ ուզում ես, միայն երջանիկ եղիր: Ո՞վ գիտի, թե ինչ կլինի վաղը: Փորձիր, ընդունիր, հասիր: Արա` քանի դեռ ուշ չէ: Զգացմունքներիս այնքան տեղ տվեցի, որ քիչ էր մնում կարևորի մասին մոռանայի: Բա ո՞վ է խոսելու կրթական հաջողություններից, մոռացկոտս: Այս տարի առանձնահատուկ ձեռքբերումներ եմ ունեցել: Հասցրել եմ մասնակցել հանրապետական գիտաժողովի, քաղաքական ու առաջնորդական դպրոցների, անգամ կանանց հզորացման ակադեմիայի: Երկու անգամ էլ ներկայացրել եմ Հայաստանը միջազգային ծրագրերում: Չեմ կարծում կարիք կա նշելու, թե ինչ մեծ պատասխանատվություն է հայրենիքդ ներկայացնել շուրջ 42 տարբեր երկրների ներկայացուցիչների մոտ: Հասկանում ես, որ պատվով պետք է ներկայացնես երկիրդ, եթե անգամ ծրագրի առաջին իսկ օրվանից հիասթափվել ես ու գիտակցում ես, որ առանց զոհաբերելու ոչնչի չես հասնելու, ու պետք է սեփական սկզբունքներիդ վրայով անցնես, դե, երևի հենց դրա մեջ էլ կայանում է հայրենասիրության իմաստը:

Դե ինչ, սիրելիներս, հույս ունեմ իմ տարվա ամփոփումը ձեզ համար օգտակար կլինի… Կհանդիպենք մյուս տարի նոր մտքերով ու ծրագրերով:

 

Մենք սիրում էինք իրար, երևի, կամ միգուցե ես էի այդպես կարծում, քանզի մեր միջև չի եղել ոչինչ, իսկ եթե անգամ եղել է, եղել է մեր մեջ: Հիվանդագին ու տարօրինակ զգացմունք, որը այդպես էլ չհասկացանք ինչ տվեց մեզ բացի խլելուց: Քայքայում ու կործանում էինք իրար ու հաճույք ստանում մեկս մյուսի տանջանքներից:

Մենք չենք սիրել, մենք պարզապես հիվանդ ենք եղել իրարով: Մենք ոչ թե սիրահարված խելագարներ ենք եղել, այլ ուղղակի խելագարներ, ում արգելված էր սիրել, կամ ովքեր պարզապես սիրել չգիտեին…

Մենք չար էինք, շատ չար: Մենք ահավոր ատում էինք իրար: Սուտ ենք ասում, թե իրար սիրում ենք: Մենք չէինք խմում, այլ հարբում էինք… Մտածում եմ՝ հարբած մարդիկ ամենաանկեղծն ե՞ն, թե՞ ամենաերջանիկը, երևի ամենահիմարներն են կամ էինք… Մենք խմում էինք խաղաղության կենացն ու նույն պահին պատերազմում իրար դեմ, խմում էինք բոլոր անիմաստ կենացները` մոռանալով կամ մտածված չհիշելով այն: Մենք ծիծաղում էինք, որ շատ տարբեր ենք միասին լինելու համար, չնայած դա ճիշտ էր, քանի որ միակ նմանությունը դա ցինիկությունն էր…

Մենք միասին երբեք խնդիրներ չէինք լուծում, այլ միայն ստեղծում մեր ձեռքերով: Ինչպես ուզում եք, նայեք, ուզում եք փիլիսոփայաբար, պատմականորեն, հոգեբանորեն. մարդու պրոբլեմները միշտ իր մեջ է:

Մենք երազում էինք ապագայի մասին, բայց կյանքին լուրջ չէինք վերաբերում, ինչպես իրար, մենք ուզում էինք միասին հաղթած դուրս գալ, բայց պարտվեցինք մեկս մյուսին կամ էլ թանկ շշերին ու էժանագին ծխախոտին…

Թվում է, թե ի՞նչն էր մեզ կապում:

Ոչինչ:

Մի քանի ընդհանուր հիշողություն, բայց հիշողությունները չեն մահանում…