Մարիամ Հարությունյանի բոլոր հրապարակումները

Mariam Harutyunyan new

ՉՍԵՐ

Երբ շոշափելի իրականությունը մխրճվում է բանականության պատերից ներս, սկսում ես ինչ-որ անիմաստ տառերի կույտով հանդերձավորել զգացածդ։ Դու կանգնած ես քո՝ երբևէ չբարձրաձայնած խոսքերի առջև այնպես, ինչպես մեղադրյալը կկանգներ սեփական դատավճիռը լսելու։

«Չհանդուրժե՛ս, չպայքարե՛ս, չխոսե՛ս….»

Ու դատարկվեց, հետո նորից լցվեց ու ծանրությունից պայթեց. ցավոտ էր, բայց ոչ անտանելի, անտանելին հավատալն ու գիտակցելն էր։

Գորշագույնը դարձավ երանգոտ այն ժամանակ, երբ սերը հորինվեց։ Դա մեկն էր այն հորինված արժեքներից, որ ծնվում ու մեռնում են միաժամանակ։

Լռությունը աղմկում էր, նա լսելի չէր, նրան միայն ես էի լսում։ Խամաճիկները դուրս եկան պայքարի, նրանք տեր ունեին, բայց անտեր էին, խոսում էին, բայց լեզու չունեին, հեկեկում էին, բայց հոգի չունեին, սիրում էին, բայց…. Չկար։

Երանգոտը նորից դարձավ գորշագույն, երբ չսերը խոսեց։ Քեզ հարազատ այն խաչմերուկը հիմա ուրվատեսիլներով է լցված, նրանք սնվում են քո վախերով ու հիասթափություններով. նրանք շատ են… Շա՜տ-շատ։ Հոգի չունեն, սիրտ չունեն, դատարկ են, բայց խամաճիկների պես դժբախտ չեն։ Խամաճիկները փորձեցին սիրել, բայց չսերը խոսեց։ Ու կյանքի ներկապնակից հեռացավ կապույտը, հետո՝ դեղինը, հետո՝ կարմիրը… Մնաց միայն գորշագույնը, որ չսերը երգի։ Քո սիրելի մեղեդու նոտաները հիմա գորշ ակորդներ են, որ դու կլսես, երբ պոկվեն մաշված կիթառիդ վերջին լարերը։

Գնացքի վերջին ուղևորը միշտ ամենատխուրն է լինում։ Նա անհանգիստ է, մռայլ է, որովհետև ուշանում է։ Գնացքը մեծ թափով առաջ է սլանում՝ հետևում թողնելով հսկա տարածության մառախլապատ տեսարանը։ Մառախուղի միջից երկու ձեռքեր գրկում են գնացքը՝ փորձելով պատուհանից ներս սողոսկել։ Դու նրանց չնայե՛ս. քո հետևից են եկել։ Կիսախավար, կիսակեղտոտ միջանցքում լսում ես քո շնչառության ձայնը, որը խառնվելով հեռվում լսվող  ոտնաձայներին, ստիպում է քեզ ափերովդ պինդ փակել բերանդ և… Եվ լսել։ Լռիր, որովհետև լռելը գեղեցիկ է, արժանապատիվ է ու արդար է։

Երբ անձրևի, պատուհանից չնայես. դու սենտիմենտալ չես։ Կլռես։

Գորշագույնը դարձավ անգույն, երբ դավաճանված ազնվությունը բախվեց ուղիղ դիմացդ ու չարախինդ հեգնանքով հիշեցրեց քո անհասկանալի հավատարմությունը։

Չհիասթափվե՛ս, որովհետև չսերը կա։

Գտիր նրան, բայց արագ կորցրու….

հատված գոյություն չունեցող գրքի 25-րդ էջից

Mariam Harutyunyan

Բարև, հիմար

Նորից այդ դռան ճռռոցը… Դա վերջինն էր, կամ գուցե, հերթականը. ինչ էլ, որ լիներ, մի բան հաստատ էր՝ դժվար է լինելու։ Անցյալը, մարդկային կերպարանք առած, նստած էր դիմացս։

-Բարև, հիմար,-ասացի։

Քայլերս ինձ տարան դեպի իմ սենյակի անշուք հայելին։ Հետաքրքիր էր արտացոլանքս՝ կիսավախեցած, կիսախավար, կիսալղոզված… Մի խոսքով՝ կիաատ էր, կիսատ էի։

-Բարև, հիմար։

Զգացածս ու մտածածս երբեք այսքան խառը չէին եղել։ Օրագիրս կորցրել եմ, բայց ես օրագիր երբեք չեմ ունեցել։ Սկսել եմ տարանջատել վախերս ու սպասելիքներս, բայց միշտ վախեցել եմ սպասելիքներ ունենալ։

-Անցյալը ուղիղ դիմացդ կանգնած է, չե՞ս ուզում հարցեր տալ նրան։

-Բարև, հիմար։

 

…Երեք, երկու, մեկ… ՎԵՐՋ…

Մենք մեր գծած ճանապարհի տխուր ճամփորդներն ենք. քայլում ենք, վազում ենք, հոգնում ենք։ Մենք սիրում ենք կարճ ճանապարհներ, բայց երկարն ենք նախընտրում։ Երազում ենք, բայց երազկոտությունը թուլամորթների մենաշնորհն ենք համարում, մենք սիրում ենք մեզ, բայց հոգու ամենախորքում խոստովանում ենք մեր անմտություններն ու թուլությունները։

Կյանքը տխուր դիմակահանդես է, իսկ մենք՝ դժբախտ դիմակավորներ։ Մենք անընդհատ դիմակափոխությամբ ենք զբաղվում ու կորցնում ենք մեր իրական դեմքը, իրական դիրքը, իրական անունը։ Դեմքերը լղոզված են, բութ ու զզվելի։ Տխուր ենք, որովհետև դիմակով շնչելը դժվար է։

 

Կըթ-կըթ-կըթ… Անձրևը սպառնում էր իր խոշոր կաթիլների տակ առնել փողոցի աղբի ավելցուկները, գետինը թաց էր, ոչ ոք չկար, հեռվից լսվում էր անտեր շների ոռնոցը։

Մոմավաճառ կինը ժանգոտած մետաղադրամները դրեց իր մուգ շագանակագույն թիկնոցի գրպանում, խաչակնքվեց (նա միշտ այդպես էր շնորհակալ լինում Աստծուն) և անձրևի հետ կռիվ տալով հեռացավ…

Ամեն ինչ սկսվում ու ավարտվում է ինքնաճանաչողությունից. նայիր հայելուն, ճանաչու՞մ ես այդ հիմարին, ուրեմն հաղթել ես։ Քո արտացոլանքը քո սեփական ծանրությունն է, որը քարշ ես տալիս ողջ կյանքիդ ընթացքում։

 

«Անցավ անցյալը անցավ…»

Սա հիմար բառախաղ չէ, արի վերլուծենք. անցյալը քեզ ձեռքով հրաժեշտ տվեց ու գնաց, թե ու՞ր՝ կարևոր չէ, բայց գնաց։ Անցյալը երբեմն ցավոտ է, բայց երբ գնում է, ցավն էլ իր հետ է տանում, ցավն ու անցյալը մեկտեղվում են ու պոկվում քեզնից։ Անցավ (առանց ցավի) անցյալը անցավ (գնաց, հեռացավ)։

Մոռացեք… Հիմար բառախաղ էր։

 

Ժամանակը անխիղճ է, բայց երբեմն ամենացանկալի բանն է մեզ համար։ Ժամանակը լուռ է, երբ մենք ենք գոռում, նա համբերատար սպասում է իր կայարանին, որ գնա… Գնա ու իր ամբողջ «ջանդակով» մխրճվի անցյալի մեջ։

Անցյալը վաղուց գնացել է, դու ես նրան քո կյանք հրավիրում։ Իսկ անցյալը սիրում է հեգնել, նա հիշաչար է ու աննրբանկատ։ Նա իմ սենյակում է։

-Բարև, հիմար…

Mariam Harutyunyan 2

Սենտիմենտալ ապուշություն

Օրագիր, 6 տարի անց, էջ 355

Գրիչս քեզ շատ է սիրում, ու ես էլի շարունակում եմ իմ սենտիմենտալ ապուշությունը։

Ես սիրում եմ քո ներսն ու դուրսը, անգամ՝ լռությունդ։ Սիրուն լռություն ունես։

Անբացատրելի ես, բայց բացատրման կարիք էլ չունես, ինձնից լավն ես, խելացի ես, իրատես ես, բայց կույր ես, կամ էլ արհեստական ինքնակուրության մեջ ես։

Գրածներիս լուրջ մի վերաբերվիր, սա ընդամենը սենտիմենտալ ապուշություն է, բայց մինչև վերջ կարդա. գուցե քեզ էնտեղ գտնես։

Ամեն փոփոխվող տարվա, տարիքի, ժամանակի, բանականության հետ կռիվների մեջ մտածում եմ՝ ի վերջո կսկսեմ ինքնակառավարվել, բայց չի ստացվում։ Չեմ հասկանում՝ ե՞ս եմ պարտվում ժամանակին, թե՞ ժամանակը իր առաքելությունը կիսատ թողած առաջ է գնում։ Ամեն դեպքում՝ տխուր է կիսատը։ Իմ աչքերում դու շատ լրիվ ես, բայց ես անգամ քո կիսատն եմ սիրում։ Չէ, սա սիրո խոստովանություն չի, ընդամենը սենտիմենտալ ապուշություն, բայց շարունակիր կարդալ։

Քեզ մանկուց գիտեմ,  պիտի ասեմ, որ փոքր ժամանակ ավելի լավն էիր, որովհետև ես էլ էի փոքր ու շատ բաներ իրապես չէի հասկանում։ Ժամանակի հետ սկսում ես սեփական սպասելիքներիցդ հիասթափվել ու շարունակ դժգոհել ամեն ինչից։ Իմ սցենարները սենտիմենտալ չեն, բայց իրական էլ չեն։ Ես ուղղակի կորցրել եմ իրական իրականությունը։

Շարունակելի

Չեմ մոռացել

Քո մասին պատմող իմ բոլոր մտքերը ամուր կողպել էի հիշողությանս դարակներում, ամենը այնտեղ էր՝ պատերազմից առաջն ու հետոն։ Մի աներևույթ ձեռք կիսաթափանցիկ մատներով հրեց ու բացեց կողպեքը, տառերը իրար հրելով շարվեցին դիմացս ու քո ձայնով հարցրին. «Չե՞ս մոռացել…»

Ժամանակ հնարողը չգիտեր, որ կա հիշողություն, հիշողությունը բռնում է մեր ձեռքը, տանում անցյալ, հետո՝ ներկա, իսկ հետո կանգնեցնում է այդ երկուսի մեջտեղում ու ստիպում է քեզ բթանալ… Բթանում ես ու շարունակում ես չշարունակել։

Հիշում եմ քեզ՝ զինվորականի համազգեստով երդում տալիս. «Ես՝ Մամիկոն Կասոյանս… անձնվիրաբար ծառայել հայրենիքին՝ չխնայելով կյանքս…»։

Քեզ փնտրել եմ ողջերի մեջ. չկայիր… Մեռածների մեջ էլ չկաս։

Իմ մտքերում դու այնքա՜ն ողջ ես, այնքա՜ն իրական, այնքա՜ն կենդանի։ Գիտե՞ս՝ հերոս բառից վախենում եմ, որովհետև հերոսները լքում են մեզ, հեռանում են մեզնից՝ ստիպելով բավարարվել միայն իրենց մասին հիշողություններով։ Նեղացել եմ քեզնից։

Դադար, լռություն, անիմաստ խզբզոցներ թղթին, թաց հիշողություններ, ԴՈՒ… Հոգնել եմ այս՝ անընդհատ կրկնվող շղթայից, շոշափելի իրականությունը ստիպում է անդադար պտտվել հիշողության շուրջը, չհաշտվել դրա հետ, հետո զգալ սեփական անկարողությունը ու թաքնվել իրականությունից։ Նեղացել եմ քեզնից՝ թեև գիտեմ, որ մեղավոր չես։

Ասում են՝ հերոսներին երկնային կյանքում լավ են պահում, լավ մնա իմ՝ հավերժ հերոս ընկեր…

Mariam Harutyunyan new

Ո՞վ ես դու

Թե երազ ես դու,

Թույլ տուր երազեմ քեզ,

Որ երազանքս կիսատ չմնա։

 

Թե իրական ես դու,

Թույլ տուր, որ դիպչեմ քեզ,

Որ իրականը պատրանք չթվա։

 

Թե մեղեդի ես դու,

Թույլ տուր նվագեմ քեզ,

Որ նոտաներս աներգ չմնան։

 

Ու թե գիրք ես դու,

Թույլ տուր, որ գրեմ քեզ,

Որ իմ տառերը անտեր չմնան։

 

Ո՞վ ես դու՝ ասա,

Գուցե դու գիտես, թե ով է ապրում

քո կիսամաշված դիմակի ներսում…

 

Գուցե բառերն իմ աղքատ են այնքան,

Որ չեն համոզում պատասխանել

այսքան ժամանակ ինձ տանջող հարցին.

«Ո՞վ ես դու…»

Mariam Harutyunyan new

Սենտիմենտալ ապուշություն

Օրագիր, 6  տարի անց, էջ 354

Բառերս, առանձ ինձ հարցնելու, անշտապ, բայց լարված դուրս են գալիս։ Ուզում եմ մեկին ենթարկվել. այնպիսի մեկին, ով կօգնի հաղթել ինքս ինձ։ Պարտված եմ։ Ամաչում եմ։

Մեկ-մեկ մոտենում եմ հայելուն, որ հասկանամ՝ հայացքս էլ է պարտվա՞ծ, թե՞ միայն ներսս, ու ոչինչ չեմ հասկանում, որովհետև այդ հայացքը իմը չէ։

Դու  հաղթեցիր։ Երբեք չէի մտածի, որ հպարտությունս, որով այդքան հպարտանում էի, կթուլանա, կնվաղի ու… Կպարտվի քեզ։ Թվում է՝ պարտվելը ամենածանր բանն է, բայց ավելի ծանր է պարտությունն ընդունելը։ Ես ընդունում եմ։ Ու սա սենտիմենտալ ապուշություն չի, սա ես եմ: Դու իմ մանկությունն ես, իմ ընթացքն ու կանգ առած ներկան։

Դու իմ դեռ չսկսած ու չգրված պատմությունն ես։

Ուզում եմ հաղթել այս անիմաստ ու միակողմանի պատերազմում, բայց միայն պարտվում եմ։ Ուզում եմ ոչինչ չզգալ, ու սա սենտիմենտալ ապուշություն չի, սա ես եմ։ Սա ես եմ, ով քեզ կարգել է որպես չմոռացվող ու ամեն կերպ փորձում է մոռանալ, սա ես եմ, ով  աշխարհի բոլոր գույները քո մեջ է տեսնում։

Երանի կարդաս… Կարդաս ու հասկանաս, որ հենց ՔԵԶ եմ գրում։

Բառերս դեռ հոսում են ու կհոսեն այնքան ժամանակ, մինչև վերջնականապես ուժասպառ լինեմ, իսկ հետո ամեն ինչ կսկսվի նորից՝ նույն սցենարով, նույն պատկերներով ու նույն մտատանջություններով, ես էլ կփորձեմ հարմարվել ու նորից կդժգոհեմ ինքս ինձնից, ու սա սենտիմենտալ ապուշություն չի, սա ես եմ…

Շարունակելի…

Mariam Harutyunyan new

Թույլ տուր նկարեմ քեզ

Թույլ տուր նկարեմ քեզ իմ գունատ վրձնով,

Որ երանգոտվի հոգիս քեզանով,

Որ քո պատկերով մութս լուսացնեմ,

Ու քո գույներով կտավս լցնեմ։

 

Թույլ տուր նկարեմ քեզ իմ մաշված վրձնով,

Որ ինձ կորցնեմ՝ քեզ որոնելով,

Որ իմ գտածով գույներ հորինեմ,

Ու հորինածով ես քեզ պատկերեմ։

 

Թույլ տուր նկարեմ քեզ իմ թշվառ վրձնով,

Որ տեսնեմ աշխարհս՝ քո աչքերով,

Որ տեսածովս կուրորեն լռեմ,

Ու լռության մեջ նորից քեզ տեսնեմ։

 

Թույլ տուր նկարեմ քեզ իմ անպետք վրձնով,

Որ արժեվորվի կտավս քեզնով,

Որ խենթ նկարչի պես պատկերդ գրկեմ,

Ու մթության մեջ ես քեզ որոնեմ։

 

Թույլ տուր նկարեմ քեզ իմ անշուք վրձնով…

ԴՈՒ

Այնքա՜ն իրական և այնքա՜ն անգո ես դու,

Այնքա՜ն հպատակ և այնքա՜ն տեր ես դու,

Դիմացս հազար աչքեր եմ տեսնում,

Բայց, ավաղ, միայն քոնն եմ նկատում…

 

Աչքերդ, կարծես, ինձնից գողացած մի երգ են երգում.

Ինչ-որ անծանոթ, բայց շատ հարազատ մեղեդու ձայներ,

Մի բուռ ակորդներ, անիմաստ շարված, իրար են հրում,

Ու խզված ձայնով երկուտառանի մի բառ են ասում՝ ԴՈՒ…

 

Այնքա՜ն հարազատ և այնքա՜ն օտար ես դու,

Այնքա՜ն լիարժեք և այնքա՜ն կիսատ ես դու,

Քո լրիվությամբ ինձ կիսատ թողիր, որ քո կիսատով ես լրիվանամ,

Բարձրաձայն լռեմ ու անունդ տամ ու ինքս ինձնից միշտ դժգոհ մնամ…

 

Այնքա՜ն կրկնվող և այնքա՜ն տարբեր ես դու,

Այնքա՜ն հասարակ և այնքա՜ն ճոխ ես դու…

Ու իրարամերժ քո այդ տեսակով ստիպում ես գրչիս քո կողմը թեքվել,

Բոլորին հաղթող քո այդ հայացքով ստիպում ես միայն քո մասին գրել…

Եվ ես իմ կյանքում առաջին անգամ պարտվեցի իմ հպարտությանը,

Պարտությունս մեկն էր՝ խամրած տողերիս գույն տվող այդ երկու տառը.

Այդ ԴՈՒ-ն…

Պատմության գիրքը

2019թ., մայիս

Դպրոցական էինք, պատմության դաս էր, ինչպես միշտ Մամիկոնը բարձրաձայն վերընթերցում էր պատմության դասը։

-2016 թվականի ապրիլյան Քառօրյա պատերազմում հերոսաբար զոհվեցին Ռոբերտ Ալեքսանդրի Աբաջյանը, Արամ Արայիկի Աբրահամյանը, Հրաչյա Վարդանի Գալստյանը և ուրիշներ….,-հետո դադար տվեց ու շարունակեց,- Մա՜ր, էնքան կուզեի՝ պատմության գրքում հերոսների անուններ թվարկեն,  ու թվարկածների մեջ իմ անունն էլ լինի։ Երանի էդ օրը գա…

- Մամիկոն, լավ էլի, սուս մնա, դաս եմ լսում,- ասացի ես՝ մի փոքր կոպիտ ձայնով։

2020թ. սեպտեմբերի 27

«Տեսնես Մամիկոնը ո՞նց ա, Մարտունիում էլ են թեժ մարտեր, ավելի լավ ա՝ չզանգեմ. շատ վտանգավոր ա»,- շարունակ մտածում էի ես։

2020թ. հոկտեմբերի 19 

Չարաբաստիկ զանգը հնչեց, վերցրի. լացի ձայն էր։

-Խը… խփեցին… Մամիկոնին խփեցին…

«Էնքան կուզեի՝ պատմության  գրքում հերոսների անուններ թվարկեն,  ու թվարկածների մեջ իմ անունն էլ լինի»… Երանի չլսեի այս խոսքերդ, երանի չճանաչեի քեզ, չճանաչեի, որ կորուստիդ ցավը տանելի լիներ, երանի չտեսնեի աճյունդ, երանի չտեսնեի մորդ ողբը։

Նստած եմ պատուհանի մոտ, նայում եմ ուղիղ դիմացս. երկնքի կապտաթույր երանգի խորքում կիսադեմդ եմ տեսնում. այնքա՜ն խորհրդավոր է, հայացքիդ մեջ անբացատրելի լրջություն կա, աչքերիդ մեջ՝ հերոսի հայացք… Հայացքդ դեռ ոչինչ, բայց ձայնդ այնքա՜ն իրական է, այնքա՜ն կենդանի. «Էնքան կուզեի՝ պատմության գրքում հերոսների անուններ թվարկեն, ու թվարկածների մեջ իմ անունն էլ լինի։ Երանի էդ օրը գա» ….Սարսուռ անցավ մարմնովս, ափերովս ծածկեցի երեսս. ոչ… Ոչ դեմքս շոյող աստղափաթիլների անփույթ առատությունից, այլ այն սաստող ու միամիտ ձայնիցդ, որը սուր լռության մեջ ուզում է լռեցնել բութ աղմուկը, որ նորից, կրկին ու անընդհատ լսեմ. «Էնքան կուզեի պատմության գրքում հերոսների անուններ թվարկեն, ու թվարկածների մեջ…»

Անունդ թողեցիր պատմության գրքում ու ինքդ էլ պատմություն դարձար։