Ամիսներ առաջ լույս տեսավ հայ ժամանակակից գրականության ինձ ամենահարզատ ու ինձ համար ամենահարմոնիկ դառնալիք գրքերից մեկը՝ Լիլի Մկրտչյանի «Թեյահոլիզմը»։ Շնորհանդեսին ներկա գտնվել չկարողացա, էդ սիրուն պահը բաց թողեցի, էդ ժամանակ դեռ քննությունների էի պատրաստվում Իտալիայում։ Բայց ոչինչ, Հայաստանում ինձ արդեն հասցրել են հեռվից հեռու նվիրել «Թեհայոլիզմը»։

Գիրքը ներկայացնելիս պիտի անպայման նշեմ, որ մոտ երկու հարյուր էջերի մեջ Լիլին՝ հեղինակը, համաչափ ու համով կերպով տեղավորել է մեզ բոլորիս՝ մեր այս կամ այն գծերով։ Համեստ, ամաչկոտ, թիթիզ, զուսպ կամ տաքարյուն իր հերոսներից բոլորը իրական հիմքեր ունեն, ասում է Լիլին, ու չնայած ինքն է էդ հերոսներին ձևավորել ու անուններ տվել, նրանց մեջ ամենքս կարող ենք փնտրել ու գտնել մեր բնավորության այս կամ այն գծի դրսևորումը։

Այսօր մեծ սիրով ու ուրախությամբ բախտ եմ ունեցել՝ զրուցելու էս ջերմ, անկեղծ ու հաջողված գործի հեղինակի՝ Լիլի Մկրտչյանի հետ։

Պաշտոնական հարցազրույցից շատ հեռու մի անմիջական ու սիրառատ զրույց ենք ունեցել երկուսիս համար շատ հարազատ «Թեյահոլիզմի» մասին։

-Լիլի, նախքան գրքի տպագրվելը, «Թեյահոլիզմը» հասանելի է եղել ֆեյսբուքյան էջի միջոցով։ Ե՞րբ և ինչպե՞ս է ծնվել գիրք հրատարակելու գաղափարը։

-Եփվեց էդ պահը բավական երկար։ Երբ «Թեյահոլիզմը» սկսեց ապրել իր «առանձին կյանքով», կարդացողների շրջանակի ընդլայմանը զուգահեռ, շատ էի ստանում արձագանքներ՝ գրքին սպասելու մասին։ Ու էդ մարդիկ շատ կարևոր դեր ունեցան գիրք հրատարակելու որոշմանը գալու հարցում։ Մինչ այդ միայն պատկերացումներումս կար էս ամենը, որովհետև ռեալ չէի համարում, որ ընկերներիցս ու մտերիմներիցս բացի էլի մարդիկ կկարդան գրածներս։

Բավական երկար շրջան, երբ արդեն որոշել էի, որ կհրատարակվի Թեյահոլիզմը, սպասում էի, որովհետև չէի ուզում «հում» բան ներկայացնել։ Եթե էդ պահին զգում ես, որ սա էն չէ, ինչ արժե ներկայացնել կարդացողիդ, պիտի թողնես, պիտի սպասես, պիտի հարգես։ Այ թե հետո ինչ կփոխեիր, էդ այլ հարց է․․․

Երբ հասկացա, որ ես էլ, կարդացողս էլ պատրաստ ենք, նստեցի համակարգչի առաջ ու սկսեցի զտել ու նորոգել պատմվածքներս։

-Ստեղծագործություններից շատերը կարճ հատվածների միջոցով հասանելի էին օնլայն տիրույթում նախքան գրքի հրատարակվելը։ Հայ գրականության մեջ սա դեռևս հազվադեպ երևույթ է։ Ի՞նչ ես կարծում, սա նպաստում է լսարանն ընդլայնելո՞ւն, թե՞ ինչ-որ առումով կարող է սփոյլեր դառնալ։

-Ճիշտ ես, Անահիտ ջան, սովորաբար մեկ-երկու հատված է ընտրվում և ներկայացվում որպես «այցեքարտ»։ Ես այլ կերպ վարվեցի ու հետագայում համոզվեցի, որ սա ճիշտ մոտեցում էր։

Սփոյլեր դառնալու վտանգ չկար, որովհետև ներկայացրել եմ առանձին հատվածներ, իսկ ամբողջական պատմվածքները, լուծումները, միասնականությունն ու, առհասարակ, բովանդակությունը թողել եմ գրքին։

Էս մոտեցման շնորհիվ ես նախապես ծանոթացրի կարդացողիս հերոսներիս հետ։ Շատերն իրենց գտան էդ հերոսների մեջ, որովհետև արդեն նրանց ապրածի մի պատառիկ զգացել էին։

Ի վերջո, երբ գիրքը կարդալուց հետո գրում են, որ առանձին հատվածներ բառ առ բառ հերոսի հետ անգիր են ասել, ուրախությունդ ու շնորհակալությունդ հասնում է անհավանական աստիճանի։ Ու ես ուրախ եմ կարդացողիս ու հերոսներիս էս ընկերության համար։

(Էստեղ ես վերհիշեցի իմ՝ անգիր արած ու ինքս ինձ վերագրած հատվածը…)։

-Գրքում զետեղված 11 պատմվածքներից յուրաքանչյուրը ենթավերնագրված է առաջին հայաքից առօրյայում հաճախ կամ մի փոքր հազվադեպ հանդիպող մարդկանց անուններով։ Բայց ավելի խորանալիս կարելի է նկատել, որ անուններից որոշները պարտմվաքի վերնագրից մի հատված են կրում իրենց մեջ։ Օրինակ՝ Հասմիկին բաժին է հասել «Հայերեն ենք սիրում»-ը, Կարենին՝ ԿարՄոտը, Խորենին՝ «Մոխրամանը»։ Անունների ընտրության մեջ որևէ յուրահատուկ օրինաչափություն կա՞, թե՞ զուգադիպել են։

-Հիշո՞ւմ ես՝ գրքի շապիկին ասում էի, թե սա գիրք է նկատելու մասին։ Այ դու շատ նուրբ բաներ ես նկատել։

Իրականում զուգադիպություն է, բայց հետո, երբ ես էլ նայեցի, հասկացա, որ ենթագիտակցությունս մի խաղ խաղացել է։

Անուններն ընտրել եմ հերոսիս մի լավ տնտղելուց հետո, երբ իսկապես հասկացել եմ, որ էս մարդը Խորեն է, Ռուբինա է, Կարեն կամ Լյուսի, որից հետո անունն էլ իր երանգն է բերել ու մի քանի գիծ ավելացրել արդեն դեմք, բնավորություն ու անգամ ձայն ունեցող հերոսին։

Էս հերոսները մեզանից յուրաքանչյուրի կյանքում կան՝ տարբեր անուններով, տարբեր սովորություններով, տարբեր խառնվածքներով, բայց նրանք իրական են, կան ու մենք նրանց ճանաչում ենք։

Պատմություններն էլ կյանքի պատմություններն են, էնպիսի բաներ, որոնք զգում ու ապրում է մարդը կյանքի այս կամ այն էտապում, իրավիճակում կամ հոգեվիճակում։

Նկատի ունեմ՝ սրանք ինչ-որ մարդու կամ մարդկանց կյանքի պատմություններ չեն, որ գրի եմ առել։ Մարդկանցից կերպարային գծեր եմ քաղել, անգամ ժեստեր ու միմիկա։ Ու նրանց շուրջ եմ ծավալել էն կյանքն ու իրավիճակը, մտքերն ու որոշումները, որոնք բոլոր մարդկանցից ամենից շատ իրենց հատուկ կլինեին։

-Թեյահոլիզմի թեմատիկ բովանդակությունը ծավալվում է սիրուց ու ընկերությունից մինչև ազնվություն ու հավատարմություն։ Ո՞րն է եղել այն գլխավոր ասելիքը, որը Թեյահոլիզմի հեղինակը ցանկացել է թեմաների այս բազմազանության միջոցով հաղորդել իր ընթերցողին։

-Հոգալու ու նկատելու խորհուրդն եմ փորձել ներկայացնել։

Գիտես, մենք հակված ենք ուշադրություն դարձնել իրադարձություններին, գործողություններին, էսպես ասած՝ «նյութեղեն» արտահայտում ստացողին, ու էդտեղ շատ շերտեր կան։ Էս շերտերի միջև շատ մանրուքներ ու դետալներ կան, որոնք սոսնձող, էական դեր ունեն, բայց որոնք հաճախ չենք վերլուծում, անգամ չենք էլ նկատում։ Ինչուների մի մեծ մաս հենց էդ դետալների հիմքն ունի։

Փորձել եմ ցույց տալ, որ էդ մի քիչ ավելին նկատելու, մի քիչ ավելի հոգալու շնորհիվ կարող ենք շատ պատճառներ հասկանալ, շատ որոշումներ կայացնել, շատ քայլեր ընկալել, մեր ու ուրիշների կյանքն էլ կամ անգամ ինչ-որ առանձին պահ ավելի լավը դարձնել։

Ու ճիշտ ես, էդ հիմնական ասելիքը ներկայացված է տարբեր թեմաների միջոցով, որ սուբյեկտիվ կամ միակողմանի մոտեցում չլինի, թե գուցե մի դեպքում սա «աշխատում է», մյուսում՝ չէ։ Փորձել եմ հնարավորինս լայն շրջանակում ներկայացնել էս գաղափարը։

-Գրքում տարբեր հերոսներից անունից հաճախ անդրադառնում ես Հրաչյա Աճառյանին։ Հենց օրինակ «ԿարՄոտը» վերլուծության ենթարկելու համար ևս մեջբերում ես Աճառյանի պարզաբանումը՝ կարոտ բառին։ Կա՞ն հայ կամ համաշխարհային գրողներ, որոնք առանձնապես ոգեշնչել են քեզ, կամ որոնց ստեղծագործություններն առանձնակի ազդեցություն են ունեցել քո ստեղծագործական մոտեցումների վրա։

-Աճառյանի հանդեպ անթաքույց հիացմունք ունեմ․ մեր լեզուն շա՜տ եմ սիրում, ու ինքն ինձ օգնում է, որ ամեն անգամ համոզվեմ, որ չքնաղ է հայերենը։

Տես, իհարկե կան հեղինակներ, որոնց շատ եմ սիրում, բայց փորձում եմ գրելու պրոցեսում նրանց «չդիմել» ոգեշնչման համար, որովհետև չեմ ուզում փոխադրության վերածել իրենց սիրուն արվեստը։ Այլ բան է, որ երբեմն առանձին տողեր սկսում եմ պրոյեկտել մեր կյանքի վրա, ինչպես մեր պոետների տողերը «Հայերեն ենք սիրում պատմվածքում»։

Ես մի անգամ ասել եմ, որ ինձ ոգեշնչում է մարդը, նրա ստեղծած արվեստը, ու իհարկե, էս պարագայում նաև գրական ստեղծագործությունները, երաժշտությունը, լուսանկարչի «բռնած» ինչ-որ շքեղ կադր և էդպես շարունակ։

-Թեյահոլիզմի շնորհանդեսը կայացավ փետրվարին, բայց դեռ գրախանութ չմտած՝ նախավաճառքի ընթացքում արդեն սպառվել էր առաջին հրատարակության մեծ մասը։ Գիրքը նաև ապրիլ ամսվա Երևանյան բեսթսելլերների առաջին եռյակում էր։ Ի՞նչն ես մեծապես համարում նման հաջողության գլխավոր գրավականը՝ որպես սկսնակ հրատարակվող հեղինակ։

-Միշտ մտածում եմ՝ ինչ ճիշտ էր ընտրված պահը, որովհետև եթե մի քանի օր ուշացնեինք, շնորհանդես անել չէր ստացվի արտակարգ դրության պարագայում, ու էդքան էմոցիա, էդքան սիրուն պահեր չէինք ապրի։

Նախ՝ հաջողությունը բոլորինս է էն մասով, որ հիմա գրական կյանքը շատ ավելի ակտիվ է, քան մի քանի տարի առաջ։ Ե՛վ հեղինակների, և՛ ընթերցողների ակտիվությունն ավելի մեծ է, ինչը միայն ուրախացնում է։

Կոնկրետ «Թեյահոլիզմի» պարագայում, կարծում եմ, էական դեր ուներ տարիներ շարունակ Թեյահոլիզմի ու կարդացողի ամենօրյա կապը։ Հարազատացել ենք մի տեսակ։ Ի սկզբանե, հենց էդ հարազատության հիմքով, որոշել էի ամեն բան իմ ձեռքով անել, անգամ գրքի շապիկը։ Փորձնական տարբերակ ստանալիս հասկացանք, որ տեխնիկական պայմաններից ելնելով դա բավական բարդ կլիներ, ուստի որոշեցի էդ մի էտապն ինքնուրույն անելուց հրաժարվել։ Մնացած ամբողջն անձամբ անելու գաղափարն այն էր, որ ուզում էի առաջին օրինակները կարդացողների համար ամեն բան իմ ձեռքով անել, առանց միջնորդների, առանց այլ անձանց։

Շնորհանդեսից հետո սկսեցինք նախավաճառքը, էդ ամբողջ պրոցեսով զբաղվել եմ ինքս, ու դրա ամենամեծ վարձատրությունը անմիջականությունը, էմոցիաներն ու դրական լիցքերն էին, որոնցով ամեն օրս լցվում էր, ու էսպես գրքերի մեծ մասը անձամբ գիտեմ՝ ում ձեռքում է, ում տան գրապահարանում է։ Էդ էլ է էն դետալներից, որ կարևոր է։

-Ապագա թեյահոլիկը ձեռք է բերել գիրքը, գազօջախից հենց նոր վերցրել տաք թեյնիկն ու պատրաստվում է սկսել ընթերցանությունը։ Ո՞րն է այն մեկ նախադասությունը, որով Լիլի Մկրտչյանը կցանկանար դիմել իր ընթերցողին։

-Բարի ընթերցումից զատ՝ էլի բան կասեմ։ Ամեն անգամ, երբ ինձ գրում են, թե որևէ տողի կամ հատվածի մեջ իրենց են գտել, մաղթում եմ, որ բարու ու լուսավորի մասին պատմող հատվածում գտնեն այդուհետ։ Ուրեմն՝ դա կմաղթեմ։ Եթե պիտի թեյահոլիկս գտնի իրեն որևէ տողում, թող դա ամենալուսավորի մասին պատմող տողը լինի։

 

***

Թող բոլորդ բախտ ունենաք սիրելու ու հարազատանալու էնպիսի գրքերի հետ, որոնց հեղինակների հետ զրույցները կլինեն անմիջական ու թեթև, իսկ նյութը վերջնական տեսքի բերելը՝ հաճելի ու ոգեշնչող։

Բոլորիդ ձեզ հետ մեծացող, ձեզ հետ ֆեյսբուքյան հրապարակումից անուշահոտ գրքի թերթերի վերածվող տողեր եմ մաղթում։

Ու թող բոլորդ կարողանաք գտնել ձեզ անհրաժեշտ ու ձեզ համար կարևոր ջերմությունը գրքերի կամ թեյի մեջ․․․ Միշտ։