Անահիտ Բադալյանի բոլոր հրապարակումները

Anahit Badalyan

2020 թվականի առաջին դասարանցին

Մենք մտանք դպրոց՝ մեր մազերին նուրբ ու ճերմակ ժապավեններով, նոր ու մեր մեջքից մի փոքր մեծ պայուսակներով, ծաղկեփնջերով ու դիմակների հետևում փայլող ժպիտներով։

Մեր փոքրիկ մարմինները չծալվեցին ու չտրորվեցին մարդաշատ ամբոխով լիքը դպրոցի բակում, մենք դասարան մտանք իրար հերթ տալով՝ իրարից հեռու մի փոքր, համբերատար ու հանդարտ։ Մեր ապագա ամենամտերիմ ընկերուհին ամենաանկեղծ պատահականությամբ չնստեց մեր կողքին ու չասաց մեզ իր անունը՝ մի քիչ երկար, բայց հետագայում կրճատելի հաստատ։ Լիքն ու ազատ թվացին մեզ դպրոցի նստարանները՝ իրարից հեռու, բայց դե ոչինչ․․․

Դասամիջոցին մենք դուրս չեկանք՝ մեր առաջին կարկանդակը մեր կողքին նստող այն երկար անունով աղջկա հետ կիսելու։ Ու չիմացանք մի ահագին ժամանակ՝ ինչ է բուֆետի աշխատողի անունը մեր կորպուսում։ Մենք ուզեցինք ամրացնել մեր մազերի թուլացած ժապավեններն ու մեր փոքրիկ դեմքը ծածկող այն մեծ կտորն ընկավ հատակին։ Մենք զգույշ վերցրեցինք ու նետեցինք այն աղբամանը, հետո հոտավետ անձեռոցիկով սրբեցինք մեր փխրուն ու մանր ձեռքերը՝ մեզ նման մաքուր, պայուսակից խնամքով հանեցինք մեծ ու ականջ հարող էլի մի կտոր ու ամրացրինք մեր դեմքին՝ անվիշտ և ուրախ։

Մենք լսեցինք ուսուցիչների մաղթանքները՝ սեպտեմբերի մեկի, ու ծիծաղեցինք հաճախ, որովհետև արդեն 14-ն էր սեպտեմբերի։ Դասարանով մեկ հնչող ծիծաղի ձայների միջից մենք պատկերացրինք իրար ժպիտները՝ փոքր ատամներով ու նուրբ վարդագույն շուրթերով։ Ու պատկերացրեցինք՝ ինչքան համով պիտի լինեին մեր կիսելիք կարկանդակները ու ինչքան մեծ՝ մեր փոքրիկ մռութների համար։

Մենք դուրս չեկանք դասարանից ու չհանդիպեցինք զուգահեռցիներին։ Չնայեցինք նրանց մանուկ հակառակորդի ոգով ու չասացինք նրանց, որ ամենալավը մե՛ր դասարանն է։ Մենք նկարվեցինք մեկ-մեկ ու հատ-հատ, իսկ խմբովի նկարում ես ինձ դժվարացա գտնել տարիներ անց։

Բայց մենք սկսեցինք սովորել դպրոց մտնելու հենց առաջին պահից։ Սովորեցինք, որ պիտի զիջել իրար ու կարգապահ լինելով հերթ կանգնել դասարան մտնելիս։ Շատ տարիներ անց մենք այդ նույն ոգով զիջեցինք ծերին, փոքրին ու շտապողին, ու հարգանք տարածվեց մեր շուրջբոլորը։ Սովորեցինք դիմացինի տարածքը հարգել ու մտերմություն անել հեռվից մի քիչ։ Այդ նույն հեռավորության սահմանի եզրը կամաց-կամաց հատել հաջողվեց, ու մենք նվաճեցինք այն հեռուները, որոնք ամենամտերիմներն են գեթ կտրում, անցնում։ Սովորեցինք դասագրքերը, տետրերն ու գրիչները պայուսակում դնելու հետ մեկտեղ ամեն օր կոկիկ տեղավորել մեր սիրած գույնի դիմակն ու, ինչքան էլ որ ցավոտ էր մի քիչ, այն կրելիս չլինել դժգոհ, այլ՝ համբերատար։ Ու զերծ պահեցինք մեր դեմքը բոլոր-բոլոր դիմակներից, պոկվեցինք ցավից ու միշտ ապրեցինք ճակատով հպարտ, պարզ ու բարձր։

Մենք չկիսեցինք գուցե կարկանդակ կամ էլ բլիթներ, բայց սովորեցինք օգնել կողքինին մեր պայուսակում մնացած վերջին դիմակով։ Հետո դիմակը դարձավ լավ խորհուրդ, ու կողքինները, որոնց օգնեցինք, սկսեցին կոչվել ազնիվ ընկերներ։ Սովորեցինք մտերմանալ առանց իրար մոտ կանգնել-նստելու, ու տարիներ անց մտերիմ մեկի կողքին նստելիս կարողացանք գնահատել երջանկությունը՝ բացակա հեռավորության։

Մենք սովորեցինք իրար ճանաչել միայն լսելով, ու գրքեր կարդալը դեռ չսովորած՝ իրար հայացքներ կարդալ յուրացրինք։ Կարողացանք խոսել պարզ ու լսելի ու սովորեցինք կրկնել ասածը, եթե դիմակը հանկարծ խանգարի։ Ու հետո կյանքում մեզ խանգարելիք բոլոր դիմակները սովորեցին մեր՝ լսելու համար տրվող պայքարին։

Շա՜տ տարիներ անց՝ մեր վերջին զանգի օրը տոնելիս մենք ետ նայեցինք մեր այն առաջին, սիրուն նկարին․ այդ ժամանակ էր, որ մենք հասկացանք՝ մենք սովորել ենք իրար այնպես լավ, որ հարյուր հազար դիմակներն անգամ մեր հայացքները շփոթել չեն տա։

Anahit Badalyan

Մարդիկ

Մարդկանց պետք են մարդիկ։ Պետք են, որ լսեն իրենց լայն բացված աչքերով, որ խոսեն իրենց հետ ոգևորված ու արագ-արագ՝ ինչ-որ հետաքրքիր պատմություն պատմելով կամ ոչ ծիծաղելի մի անեկդոտ հիշեցնելով։ Պետք են մարդիկ, որ հետները գնան դպրոց, համալսարան, աշխատանքի կամ թոշակ ստանալու։ Միասին գնան զբոսնելու, կինո կամ թատրոն, պիցցա կամ սուշի ուտելու, սուրճ կամ գինի խմելու։

Մարդկանց մարդիկ են պետք, որ համադասարանցիներ լինեն ու միասին ավարտեն դպրոցը։ Որ սովորեն նույն կուրսում ու 4-5 տարի դասերից հետո միասին գնան գնումների, աշխատանք որոնելու կամ իրար տուն՝ միասին մի բան սարքելու։ Պետք են մարդիկ, որոնք կզանգեն ինչ-որ հաճախականությամբ ու կհարցնեն՝ ինչ կա-չկա։

Մարդկանց մարդիկ են պետք, ում ցույց կտան նոր գնած զգեստները, կհարցնեն՝ ինչ կարծիքի են դրանց մասին ու մի տեսակ կլինեն գուցե՝ թե էդ մարդիկ իրենց սրտով մի բան չասեն։ Էնպիսի մարդիկ են պետք, ում հետ կքննարկեն եկող աշխատանքային օրվա անելիքները, կորոշեն շաբաթ-կիրակի միասին գնալ լողավազան կամ կտան իրենց հեռախոսը, որ սիրուն այգու մոտով անցնելիս նկարեն իրենց։

Մարդկանց առօրյա, կենցաղային մարդիկ են պետք։ Թվացյալ բովանդակ, կարևոր ու բաղկացուցիչ մարդիկ, որոնց շատությունը դառնում է սովորական, որոնց պակասը, սակայն, անսովոր լինելուց բացի չի դառնում երբեք ցավեցնող ու դատարկ։ Պետք են հեշտ մարդիկ՝ թեթև, ծիծաղող, ինչ-որ անտրամաբանական ու մեկ-մեկ հիմար ու ձևական բաներ անող ու էդ հիմարությամբ «անկեղծ» տպավորություն ստեղծող մարդիկ։ Պետք են հեռախոսին պատասխանող մարդիկ, էնպիսիները, որոնց արժե զանգել դասի գնալուց առաջ կամ դասերից հետո։ Որոնց հետ արժե գնալ խանութներով ու նկարվել սիրուն այգիներում։ Որոնց հետ լավ է, հեշտ է, անհոգ։

Մարդկանց պետք չեն լիքը մարդիկ։ Լիքը մարդիկ բարդ են, պարունակ ու խորը։ Լիքը մարդիկ կարող են բացարձակ տարբեր ու ծայրահեղ ճաշակ ունենալ, կարող են և չհավանել քո ընտրած զգեստն ու չսովորել քեզ հետ նույն կուրսում կամ համալսարանում։ Բայց երկար են մտածում էդ մարդիկ ամեն անգամ, երբ իրենցից ինչ-որ կարևոր խորհուրդ ես հարցնում։

Լիքը մարդիկ լիքն են պատկերացնում կյանքում ամեն բան՝ ջերմությունը, հոգատարությունը, մտերմությունը։ Կիսատված լինելը լիքը մարդկանց ցավն է։ Լիքը մարդիկ անկեղծ են, իսկական ու հավատարիմ։ Թեթև չեն, ու գուցե հեշտ չէ նրանց հետ մի խանութից մյուսը թափառել։ Գուցե խոսակցությունները առօրյա չեն՝ ձանձրալի ու անբովանդակ լինելու չափ։ Գուցե անընդհատ նոր բան կա նրանցից լսելու կամ նրանց լսեցնելու։ Լիքը մարդկանց սրտերում չի գալիս ժամանակ, երբ մտերմությունը դառնում է սովորական, իսկ ջերմությունը՝ դադարում գնահատելի լինելուց։ Լիքը մարդիկ մի՛շտ են հարում մտերմությանն ու միշտ գիտեն՝ ինչ թանկ բան է անկեղծ հոգատարությունն ու ջերմությունը։

Նրանց հետ խանութներով կգնաք հազարից մեկ, լողավազան՝ միլիոնից մեկ, այգիներում կնկարեք-կնկարվեք շատ կամ քիչ: Բայց կխոսեք նրանց հետ: Ոչ հեռախոսով ու ոչ առօրյայից: Կյանքից, լավից, վատից…

Մարդկանց պետք չեն մարդիկ, որոնք լաց են լինում իրենց ականջին։ Պետք չեն գիշերվա հազարին կյանքի անցողիկության, տարիների՝ արագ թռչելու, կամքի մեծ ուժի ու արժեքների մնայուն լինելու մասին մտքերից արթուն մնացող մարդիկ։

Պետք չեն մարդիկ, ովքեր հանկարծ ու առանց ինչ-որ առիթի կարող են ուրախանալ կամ տխրել։ Պետք չեն մարդիկ, որոնց ուրախության ու տխրության առիթները այնքան ակնհայտ չեն, ինչքան նոր զգեստը, հաջողված ֆոտոշարքը կամ նման մի բան։

Մարդկանց պետք չեն մարդիկ, ովքեր իրենց մեջ ամենից շատ ու ամենից առաջ կգնահատեն իրենց մնայուն լինելը։ Ովքեր թքած կունենան այն բոլոր պահերի վրա, որոնցում եղել են բացակայություններ, հեռավորություն ու ժամանակ, ու շնորհակալ կլինեն կյանքին՝ էս ամենի միջով անցնող ու իրենցը մնացող մարդկանց գոյության համար միայն։

Մարդկանց պետք չեն միշտ օգնության պատրաստ ու հավատարիմ մարդիկ։ Պետք չեն մարդիկ, որոնց հետ սուրճի կամ գինու փոխարեն կարելի է թեյ խմել։ Որոնց հետ առօրյա ու սովորական խոսակցություններին մի քանի տասնյակ անգամ կասեք-կլսեք Սարտրի, Նիցշեի, կամ ձեր իմաստուն հարևանների թևավոր խոսքերից ու չեք էլ իմանա, թե նրանք են ասել էդ խոսքերը։ Կմտածեք՝ դուք եկաք էդ խոր ու փիլիսոփայական եզրահանգումներին ձեր խիտ ու անկեղծ զրույցների արդյունքում։

Մարդկանց խճանկար մարդիկ պետք չեն։ Պետք չեն հանելուկներ։ Որ չմտածեն։ Որ ժամանակ չծախսեն։ Որ չսխալվեն հանկարծ, երբ չգտնեն ճիշտ պատասխանը հանելուկի կամ չկարողանան հավաքել խճանկարը։ Մարդկանց պետք չեն վեպեր կամ խորին չափածոներ՝ խառը բառերով ու բազմազան կետադրական նշաններով։ Նրանց պետք են պարզ համառոտ նախադասություններ։ Անբովանդակ։ Հեշտ։ Լուծելի։ Ստորակետներ, բութեր, շեշտեր հարկավոր չեն։ Նրանց վերջակետն էլ է հերիք՝ եզակի ու ճշգրիտ, որովհետև հավանականություն չկա՝ վերջակետը վերջից բացի ուրիշ մի տեղ դնելու, ու նրանք կկարողանան կետադրել իրենց գտած մարդկանց ճիշտ ու անթերի։

Մարդկանց միշտ-մարդիկ պետք չեն։ Միշտը բարդ բան է։ Էդ մարդիկ շատ են թեթև ու վառ՝ հավերժի բարձրության ծանրությունն իրենց ուսերին կրելու համար։

Anahit Badalyan

(Չ)կայացած թռիչքներ

Կյանքի բոլոր նոր փուլերի միջով անցնելիս մենք նախ էդ փուլերն անցկացնում ենք մեր միջով։ Ինչ-որ ճանապարհ անցնելուց առաջ մի քանի անգամ պատկերացնում ենք մեզ այդ ճանապարհին ու դրա վերջում անգամ։ Փորձում ենք հասկանալ՝ որտեղ ենք առավել ոգևորված լինելու, երբ ենք հոգնելու ու փորձում ենք հաշվարկել հավանականությունը՝ երբևէ հետ կանգնելու։ Ու երբ իսկապես ճանապարհին ենք, հասկանում ենք՝ արժեր անցնել էդ փուլով ևս՝ զգալու համար միայն, որ ապրելը պատկերացնելուց լավ է, ու որ միտքն ինչքան էլ ի վիճակի լինի պատկերելու պատահելիքը, սրտով զգալն է ապրելը․․․

Վերջին ամիսներին միտքս անընդհատ փորձում էր կտրել-անցնել անանցելի թվացող հեռուներն ու պատկերել գալիք սեպտեմբերը, որ պիտի լիքը լիներ այնպես․․․

Դիմորդի կարգավիճակը դուռս թակել էր դեռ 2019-ի հոկտեմբերից։ ԱՄՆ-ում գտնվող համալսարաններ դիմելու համար դիմումների գործընթացը սկսվում է աշնանից, ու ավարտվում է գարնանը՝ համալսարանների կողմից որոշումների թողարկմամբ։ Դժվար ժամանակներ էին՝ լիքը դասերով, պորտֆոլիոյի անդադար վերանայմամբ, ուսուցիչների երաշխավորագրերի հավաքագրմամբ ու օրվա վերջում հոգնածությունից մինչև վերջին բջիջը սպառված՝ առանց հասկանալու համակարգչի դիմաց քնով անցնելով։ Բայց լավ ժամանակներ էին։ Կարոտում եմ․․․

Մինչ հասակակիցներս խառնիխուռն քննությունների արդյունքում վերջին ամիսներին դիմում-ընդունվում էին համալսարան, ես սպասում էի նոր թռիչքների, որ կիսամյակս սկսեմ էնտեղ, որտեղ երազում էի, ու որտեղ հասնելու համար չխնայված ջանքեր կան այնքա՜ն․․․ Օվկիանոսից այն կողմ՝ ԱՄՆ-ում…

Ես կողջունեմ Ռիչմոնդի համալսարանին՝ ապագա 4 տարիների իմ տանը, 2021-ի ձմռանից։ Դե, որովհետև ինքնաթիռներն էլ են մեկ-մեկ հոգնում թռչելուց ու ուզում են հանգստանալ մի քիչ․․․

Դեռ մարտից արդեն ընդունելությանս նամակը ստացել էի, ու աշխարհում պատահող-չպատահող ոչինչ ինձ չէր կարող համոզել, թե լավը չէ 2020-ը․․․ Ու չի համոզել․․․

Էնքան մանկուց եմ պատկերացրել համալսարան ընդունվելս, հետո ուսանող դառնալս, հետո ավարտելս։ Դեռ երրորդ դասարանից մտքումս պտտվել են ամենահնարավոր ու անհնար մասնագիտությունները։ Մինչև երրորդ դասարանը վստահ էի՝ երգչուհի կդառնամ, հետո մտածեցի՝ չէ, ատամնաբույժ դառնամ, կլինիկա կբացեմ։ Ինչքան էլ որ առանց վարանելու ու վախենալու ատամնաբուժարան էի գնում, երկար ժամանակ չպահանջվեց հասկանալու համար, որ չէ, սիրելիս, բժշկությունը քոնը չէ․․․ Բոլոր-բոլոր գերազանցիկների նման կյանքի մի փուլում ես էլ էի վստահ, որ ուսուցչուհի եմ դառնալու։ Դա այն ժամանակ էր, երբ դեռ երկու պոչիկներով էի գնում դպրոց, ու երբ բոյս գրատախտակի կեսին հազիվ էր համարժեք։ Կյանքիս մի սիրուն շրջանում ի վերջո ուսուցիչ եղա, բայց դա թող մնա որպես սիրելի զբաղմունք, ոչ մասնագիտություն։

Եթե 12 տարեկանում հարցնեին՝ կյանքում ինչում եմ ամենաշատը վստահ, կասեի՝ նրանում, որ մի քանի տարի անց ես եմ լուրերը հաղորդելու հեռուստացույցով։ Կյանքիս երեք-չորս սիրունագույն տարիներին էս մտքով քնում-արթնանում էի։ Սեփական հաղորդում ու ալիք բացեցի, որոնք հիմա նայելիս ծիծաղում եմ էնպես, որ ստամոքսիս հաջողվում է ցավել։ Ծիծաղում եմ ու ինչ-որ պահերի նախանձում էն ժամանակվա ինձ, որ էնքան վստահ էր՝ եթե մի բան ուզում է, ուրեմն աշխարհում ոչինչ ու ոչ ոք չի կարող խանգարել։ Չէր կարող խանգարել և այն, որ առանց բարձրախոսի, թվային տեսախցիկով ստիպված էի ստանձնել լրագրողի, օպերատորի ու մոնտաժողի դերը։ Չէր կարող խանգարել և այն, որ մարդիկ մեկ-մեկ (շա՜տ հաճախ) տարօրինակ հայացքով էին նայում, երբ մոտենում էի ու հարցնում՝ ներեցեք, ի՞նչ կարծիք ունեք Կապանում կազմակերպվող մանկապատանեկան միջոցառումների վերաբերյալ։

Մանկապատանեկան միջոցառումների մասին ռեպորտաժները ինձ մինչ օրս կարոտել են տալիս առավոտից երեկո քաղաքով մեկ նոր հոդվածի համար աջուձախ վազող Անահիտին։ Նրան, ով չնայած մեծացել է ու 12-ի փոխարեն հիմա 18 տարեկան է արդեն, բայց որոշել, պայքարել ու ընդունվել է էնտեղ, որտեղ իսկապես ուզում էր։ Եվ նրան, ով հոգու խորքում դեռ շա՜տ տարիներ առաջ գիտեր՝ տնտեսագետ պիտի դառնար, ու էդպես էլ լինում է։

Հասակակիցներս էստեղ կսկսեն օնլայն սովորել։ Ես էլ օնլայն դասընթացներ կանեմ եկող կիսամյակի ընթացքում։ Բայց ամենասիրուն ուսանողական կյանքը պաշտոնապես կսկսվի հունվարից։ Կսկսվի։ Անպայման։

Իսկ մինչ այդ մնում է չտխրել չկայացած թռիչքների համար։ Գուցե պետք էր տեսնել Կապանի տերևաթափը երկու տարի անց։ Ու գուցե պետք էր էլի մի անգամ նոր տարուն երազանք պահել հենց մեր տան տոնածառի առաջին խաղալիքը կախելիս։

Ու գուցե էստեղ ևս չկայացած թռիչքներ կան՝ երկար ու խրթին մի քիչ, բայց և այնպես՝ միշտ դեպի վեր տանող․․․

Anahit Badalyan

Մի քիչ տխուր

Զարմանալու չափ հետաքրքիր է, որ արևոտ, անձրևոտ, քամոտ, ցուրտ ու տաք օրերը կարող են ինչ-որ պահի լրիվ նույն գույնն ունենալ։ Ինչ-որ ժամանակ կարող է մեկ լինել՝ ինչ եղանակ է դրսում ու ինչ եղանակ է լինելու վաղը։ Կարող է մեկ դառնալ՝ ամսի քանիսն է, շաբաթվա որ օրն է, ամռանից քանի օր է անցել ու քանի օր է մնացել աշնանը։ Էս տարի բոլոր եղանակներն են աշուն թվում՝ խոնավ, սառը։ Տերևներ չկան, չկա և անձրև, ծառուղիներում տերևաթափ չկա, ուստի և լսել չի լինի «Մեր սիրո աշունը»․․․ Թերևս աշնան լավագույն պարգևները չկան, բայց թվում է՝ աշուն է՝ բնավորության իր ամենատհաճ գծերով։

Տարվա մյուս եղանակների վերադարձին սպասում ենք ես, վերարկուներս ու լողազգեստներս։ Սպասում ենք, բայց ոչ անհամբեր։ Որովհետև անհամբերությունը վաղուց լքել է մեզ, ճիշտ էնպես, ոնց սրտի թրթիռը։ Բայց մենք համբերատար էլ չենք։ Մենք ուղղակի սպասում ենք։ Սպասում ենք, որովհետև մեծ հաշվով ուրիշ տարբերակ չկա։ Ինքներս էլ մեծ հաշվով թքած ունենք՝ որքանով ենք համբերատար կամ անհամբեր, մեծ հաշվով կարևոր էլ չէ, մեծ հաշվով դա ոչինչ չի փոխելու։

Կյանքի նման ոչ խոստումնալից շրջաններին ամենքը տարբեր վարվելակերպ են դրսևորում։ Մեկը փորձում է իմաստ փնտրել այն ամենի մեջ, ինչ նախկինում անիմաստ էր թվում, մյուսը սկսում է անիմաստ համարել նախկինում խորիմաստ թվացող շատ բաներ, մեկը հոգնում է, մյուսը՝ օգտագործում ժամանակը հանգստանալու համար, մեկը սկսում է դիետիկ աղցաններ և ուտեստներ պատրաստել, մյուսն ուղղակի սկսում է ուտել նախատեսվածից ավելի շատ, մեկը սկսում է գրքեր ընթերցել, մյուսը գիրք ընթերցելու ցանկությամբ էլի մի անգամ հիասթափվում է ներկայից, որովհետև գիտակցում է՝ գրադարաններն անգամ փակ են։ Մեկը սկսում է ավելի հաճախ զանգել հին մտերիմներին, մյուսն ուղղակի դառնում է անհասանելի, մեկը լավ ֆիլմեր է գտնում, մյուսը՝ խորհուրդ տալիս այդ ֆիլմերն ու գիտակցում, որ ինքն արդեն դիտել է դրանք։ Մեկը պոզիտիվ է, մյուսը՝ ոչ այդքան, մեկն ուղղակի նեյտրալ դիրք բռնելու համար է ծնվել, ենթադրյալ որոշում չկայացնողներից է, այնինչ խելամիտ որոշում է նաև նեյտրալ լինելը․ խելամիտ ու հաճախ դժվար։

Էսպես տարբեր կյանքեր շարունակվում են տարբեր ուղիներով։ Գոյությունը շարունակվում է, կյանքը՝ ասում են՝ ևս։ Շարունակվում է գրեթե ամեն բան՝ կիսատված ժպիտների, չկայացած գրկախառնությունների, միասին չխմած թեյերի, իրար ժպիտները դիմակների հետևից պատկերացնելու ու իրար ներկա բացակայությանը համակերպվելու գնով։ Փոքրիկ Իշխանը մի բան գիտեր․ մենք բոլորս էլ ի վերջո մի օր մխիթարվում ենք․․․ Մեզ երևի մխիթարում է հետզհետե համակերպվելու այս անգույն, անձև ու մեր կամքով չընտրված տարբերակը․․․ Երևի․․․

Anahit Badalyan

Իմ օֆլայն մանկությունը

Վերջին շրջանում կարևոր ու անկարևոր ամեն ինչի՝ օնլայն հարթակ տեղափոխվելը ապրած «օֆլայն» կյանքը վերանայելու առիթ է տալիս ավելի, քան երբևէ։

Ամենակարևոր ժողովները, հանդիպումները մարդիկ հաջողում են իրականացնել իրենց տներից՝ էլի պաշտոնական, էլի պատրաստված։ Համերգներ են տեղի ունենում օնլայն, արտիստները իրենց տան երաժշտական անկյուններից եթեր են մտնում իրենց հեռուստադիտողների համար։ Ի վերջո, կրթությունն անցավ օնլայն տիրույթ, zoom-ից օգտվել սովորեցին բոլորիս սիրելի ու միշտ հարազատ «40 տարվա մանկավարժներն» անգամ։ Ու երևի սկսեցինք կարոտել․․․

Սկսեցինք կարոտել դպրոցի ճանապարհից հոգնելը, պարապմունքներից չուշանալու համար հաց ուտել չհասցնելը, սկսեցինք մոռանալ շաբաթվա օրերը, կամ գուցե չմոռացանք, ուղղակի դրանք բոլորը սկսեցին նույնը թվալ՝ առավոտ-համակարգիչ-գիշեր ոչ նախանձելի գրաֆիկով։ Էս ամենի ժամանակ ամեն մեկս երևի հասկանում ենք՝ ինչքանով ենք սովոր էս օնլայն իրականությանը կամ ինչքանով է դա խորթ մեզ։

Իմ սերունդը էն հետաքրքիրներից է։ Մենք երևի վերջիններն էինք, որոնց մանկությունն անցավ «հողերով խաղալով»։ Երևի վերջիններից էինք, ում պատժելու համար կզրկեին բակ իջնելուց, այլ ոչ թե համակարգչից կամ հեռախոսից։ Երևի վերջինն էինք, որ անհամբեր սպասում էինք ինչ-որ տարիքի՝ ծնողներից հեծանիվ խնդրելու համար, այնինչ հիմա ինչ-որ տարիք կա, որից հետո երեխաները «կարող են» ինստագրամ կամ ֆեյսբուք բացել։

Իմ մանկության ամենասիրուն հուշերում ես տատիկիս տանն եմ։ Ես նստած եմ պապիկիս այգում ու սրտատրոփ սպասում եմ, որ պապիկս ինձ մի գործ վստահի, մի հանձնարարություն տա։ Ես նայում եմ պապիկիս, որը աշխարհի ամենաանկեղծ ու սիրուն խնամքով ջրում է լոբին, վարունգն ու կանաչին, որը կոկիկ ցանում է բանջարեղենն ու բոլորից ոգևորված սպասում ռեհանի աճելուն։ Որովհետև ռեհանն իմ սիրելին է բոլոր կանաչիներից։ Ես նայում եմ տատիկիս, որը պոկում է պապիկիս տնկած բազմերանգ վարդերը ու ինձ տալու համար ազատում դրանք փշերից։ Նայում եմ հավերին, որոնց համար միշտ ուզում էի խոտ հավաքել, բայց տատիկս ասում էր՝ քեզ ավելի լավ գործ կտամ։ Ես նայում էի այգու կտուրին, որի վերանորոգմանը ներկա էինք ես ու պապիկս, ու որն այդքան ամուր է, սիրուն ու անթերի, որովհետև պապիկս իր ձեռքերով վերամշակել է մեր հին պատշգամբի շինանյութերն ու կտուր շինել։ Նայում եմ մանուշակներին։ Ես գտնում եմ իմ սիրած զբաղմունքն ու հետագայում ամբողջ կյանքիս ամենասիրելի դառնալիք ծաղիկը։ Ես փնջում եմ մանուշակներն իմ փոքր ձեռքում ու հասկանում, որ քանի դեռ տատիկիս ձեռքի փունջը համաչափ ու ճոխ է այնչափ, ես դեռ երկար ճամփա ունեմ մինչև իդեալականությունը։ Մի քիչ հոգնելուց հետո ես ուզում եմ այգու առաջնամասից իջնել ու միանալ տատիկիս։ Բայց փոքր կածանը վախենում եմ անցնել, որովհետև թեք է մի քիչ։ Ես գալիս եմ պապիկիս այգի հաջորդ ուրբաթ ու տեսնում եմ պապիկիս սարքած փայտե աստիճանները կածանի վրա։ Ես ժպտում եմ ու էդ ժամանակ երևի դեռ էնքան գիտակից չեմ լինում, որ կարողանամ ամբողջովին զգալ սիրված լինելուս աստիճանը։ Ես նստում եմ ավտոբուս ու իմ ձեռքին մի շատ ծանր տոպրակ է։ Տատիկս մեզ համար այգուց քաղած բանջարեղեն ու հավերի թարմ ձու է դրել։ Ես վարվում եմ տոպրակի հետ ամենայն զգուշությամբ, ու մենք հաջորդ օրը պարտադիր ձվածեղ ենք ուտում, որովհետև չէր կարելի աղբը նետել իմ՝ տան ճանապարհին պատահմամբ ջարդած ձվերը։

Երկրորդ դասարանում ես մերոնց ասում եմ, որ էլ կարիք չկա ավտոբուսով տուն վերադառնալու, որ ես կկարողանամ մենակ ոտքով տուն հասնել։ Ու քանի որ մեր տունը հեռու էր դպրոցից, մերոնք որոշում են իրենց անհանգստությունը փարատելու ու իմ՝ էս շատ լուրջ որոշումը հարգելու համար ինձ հեռախոս տալ։ Դպրոցում պետք չէր՝ իմանային, որ ես հեռախոս ունեմ։ Դասարանում քչերն ունեին, ու համ էլ խիստ է, կբարկանան։ Բայց ես պիտի անպայման ունենայի, որ դասերն ավատելիս ու հետո արդեն տան ճանապարհին պարբերաբար մամային զանգեի։ Նույն սկզբունքով ես որոշեցի ոտքով գնալ նաև երաժշտական դպրոց, ու հեռախոսը դարձավ անհրաժեշտություն։ Իմ առաջին հեռախոսը միշտ իմ հիշողության մեջ կլինի։ Ես երբևէ չեմ մոռանա արծաթագույն էդ սարքի զնգոցն ու ձայնը։ Չեմ մոռանա և այն, որ առաջին անգամ դպրոց տանելիս մաման մի քանի տասնյակ անգամ զգուշացրեց՝ դպրոցում հեռախոսդ պայուսակից չես հանում, հենց հիմա էլ անջատիր, որ դասերի ժամանակ անջատված լինի։ Կհանես երբ դասերը կավարտվեն ու դպրոցից արդեն դուրս կգաս։ Կզանգես ինձ, գրիր համարս։ Իմ բացովի-փակովի գաղտնի ընկերն ինձ հետ մնաց մի քանի տարի։ Ես ձեռք բերեցի մեկ այլ հեռախոս չորրորդ թե հինգերորդ դասարանում։ Էս մյուս հեռախոսիս ընձեռած հնարավորություններն անհամեմատ ավելի շատ էին։ Ես կարող էի երգեր ներբեռնել․ իմ սիրած երգերը։ Ավելի ճիշտ ես չէ, ես հեռախոսս տանում էի մեր դպրոցի մոտակա հեռախոսների վերանորոգման կետ ու աշխատողին խնդրում ներբեռնել իմ սիրած երգերը։ Մի երգի համար վճարում էի հիսուն դրամ։

Ութերորդ դասարանում ես ստացա իմ առաջին աշխատավարձը։ Կրթական կենտրոնում ամառվա ընթացքում լրագրողական գործունեություն ծավալելուց հետո ես 50000-ին մոտ գումարով պարգևատրվեցի։ Ու որովհետև աշխարհում ինձ համար չկար իմ աշխատածով վաստակածից ավելի թանկարժեք ոչինչ, մաման առաջարկեց էս փողով ինձ համար մի սիմվոլիկ բան գնել։

Էսպես տեղի ունեցավ իմ ու իմ առաջին «սենսորով» հեռախոսի հանդիպումը։ 13 տարեկան Անահիտը մի լավ տնտղել էր հայկական շուկան՝ ամենամատչելի ու բազմաֆունկցիոնալ մոդելը գտնելու։ Մի բան հաստատ էր․ իմ աշխատած փողին մերոնք ոչինչ չպիտի ավելացնեին։

ԱմենաԻՄ հեռախոսն իմ կողքին եղավ մինչև այն պահը, երբ վիդեոքոլը կենսական կարևորություն ստացավ։ Մինչև այն պահը, երբ ինձ պետք էր մի փոքր ավելի արագ աշխատող մոդել։ Մինչև Իտալիա գնալս։ Էնպիսի տարօրինակ ձևով չէի ուզում հրաժարվել էդ հեռախոսիցս։ Մեծ հաշվով շատ բան չէր անում։ Արդեն նորմալ չէր աշխատում, վերբեռնելը նույնիսկ արդյունավետ չէր, բոլոր կետերում ասում էին՝ դե սարքելու տեղը կարաս մի հատ նորը առնես։ Շա՜տ սիրուն զանգեր է լսել իմ այս հեռախոսը։ Իմ ընկնող, բայց չկոտրվող ընկերը․․․

Չէ, էստեղ չենք հավաքվել իմ հեռախոսների ժամանակագրությունը քննարկելու համար (ինչքան էլ որ հնարավոր է՝ էդպես թվաց): Ես ուզում եմ ձեզ ցույց տալ՝ ինչքան հնարավոր, իրական ու լավն է եղել կյանքը մինչև օնլայն դառնալը։

Ընկերներն իրար հանդիպում ու գտնում էին բակում, դպրոցում կամ համալսարանում։ Դառնում էին մանկության ընկերներ ու մեծանալիս հիշում՝ ոնց են փոքր ժամանակ իրար վարդավառի օրը ջրել, պախկվոցիի ժամանակ ընկերասեր լինելով իրար «չթքել» ու իրար հետ եղել մի՛շտ։

Հարևաններն իրար սուրճ խմելու էին հրավիրում «պատը թակելով»։ Դա շա՜տ ծանոթ ու ոչնչի հետ չշփոթվող թակոց էր։ Մրգի՝ սեղանին լինելու ու սուրճի եռալու թակոցը։

Սերերն էլ էին իրար դպրոցում, համալսարանում կամ գուցե բակում գտնում։ Գտնում էին մոտիկ ընկերոջ ծնունդի կամ ինչ-որ մրցույթի ժամանակ։ Էն ամենագզգզված ու անսպասելի պահերին գուցե։ Առաջին հանդիպման ժամանակ իրար չնկատելով կամ հենց առաջին հանդիպումից՝ «ինքն ա, վերջ»-ով գուցե։

Տատիկս ասում է՝ ինչ լավ ա՝ էս անտերն էլ կա, քեզ տեսնում եմ, ձենդ լսում եմ, ջիգյար։ Անտերը հեռախոսն է։ Բայց լավ է, որ կա, որովհետև ինչ-որ պահի չեզոքացնում է տատիկիս մտահոգությունը, որ ես գուցե նորմալ չեմ սնվում, նիհարել եմ կամ գույնս գցել։

Ես չգիտեմ՝ էդ «անտերի» լինելն ինչքանով է լավ։ Չգիտեմ՝ ինչքանով եմ սիրում էդ անտերի գայությունը ընդհանրապես։ Ես կուզեի արթնանալ ու ապրել օրս առանց հեռախոսի, համակարգչի, էնպես սովորական, ոնց եղել է երկրորդ դասարանցի Անահիտի համար։ Ես կուզեի երբեք չմտածել, որ ամենահարազատ ու սիրելի մարդկանց բացակայությունը մի քիչ պակասեցնելու համար ես պիտի գրպանումս ման տամ հեռախոսը։ Ես կուզեի էնպես լիներ, ոնց առաջ էր։

Բայց ուզելը քիչ է։ Պատահում է, որ ես ինձ իսկապես «հին» եմ զգում, որովհետև գիտակցում եմ, որ սոցիալական ցանցերի մասին ինֆորմացվածությանս մակարդակով անասելի շատ զիջում եմ ինձնից շա՜տ փոքրերին։

Լիքը մամաներ իրենց բալիկների սիրուն երգերը կամ պարերը դնում են իրենց էջում ու ցույց տալիս բոլորին։ Բայց իմ մանկությունը, հա, ավելի սիրուն է եղել անգամ էն դեպքում, երբ ամեն պահի «լայվ» մտնելու հնարավորություն չկար։ Իմ մաման էն ժամանակների ապարատով իմ ու քույրիկիս բոլոր հանդեսները նկարել է, նկարել է մեզ Ձմեռ Պապիկի ու Ձյունանուշիկի հետ, տանը, զբոսանքների ժամանակ կամ ընկերական հավաքույթների ընթացքում։ Մենք ճանաչում ենք մեր փոքրիկ եսերը՝ ալբոմների էջերը թերթելով։ Մենք մեր հյուրերին դեռ ցույց ենք տալիս մեր մանկության ալբոմներն ու էդպես ժամանակ ձգում, մինչև մաման խոհանոցում վերջացնի, գա։ Մենք ունենք մե՛ր մանկությունը, որը միայն մերն է եղել ու որը մենք կարող ենք որոշել՝ ցույց տա՞լ ամբողջ աշխարհին, թե՞ չէ։

Ես ապրել եմ «օֆլայն», ու երանի այն ժամանակներին, երբ մտքիս ծայրով անգամ չէր անցնի, որ մի օր իմ ամենաբնականոն թվացող մանկությունը համեմատելու եմ ժամանակի իրականության հետ՝ դրա իրական լինելն ընդգծելու համար այն «օֆլայն» կոչելով։

87210528_1494549020722917_880813722719748096_o

«Եթե պիտի թեյահոլիկս գտնի իրեն որևէ տողում, թող դա ամենալուսավորի մասին պատմող տողը լինի»

Ամիսներ առաջ լույս տեսավ հայ ժամանակակից գրականության ինձ ամենահարզատ ու ինձ համար ամենահարմոնիկ դառնալիք գրքերից մեկը՝ Լիլի Մկրտչյանի «Թեյահոլիզմը»։ Շնորհանդեսին ներկա գտնվել չկարողացա, էդ սիրուն պահը բաց թողեցի, էդ ժամանակ դեռ քննությունների էի պատրաստվում Իտալիայում։ Բայց ոչինչ, Հայաստանում ինձ արդեն հասցրել են հեռվից հեռու նվիրել «Թեհայոլիզմը»։

Գիրքը ներկայացնելիս պիտի անպայման նշեմ, որ մոտ երկու հարյուր էջերի մեջ Լիլին՝ հեղինակը, համաչափ ու համով կերպով տեղավորել է մեզ բոլորիս՝ մեր այս կամ այն գծերով։ Համեստ, ամաչկոտ, թիթիզ, զուսպ կամ տաքարյուն իր հերոսներից բոլորը իրական հիմքեր ունեն, ասում է Լիլին, ու չնայած ինքն է էդ հերոսներին ձևավորել ու անուններ տվել, նրանց մեջ ամենքս կարող ենք փնտրել ու գտնել մեր բնավորության այս կամ այն գծի դրսևորումը։

Այսօր մեծ սիրով ու ուրախությամբ բախտ եմ ունեցել՝ զրուցելու էս ջերմ, անկեղծ ու հաջողված գործի հեղինակի՝ Լիլի Մկրտչյանի հետ։

Պաշտոնական հարցազրույցից շատ հեռու մի անմիջական ու սիրառատ զրույց ենք ունեցել երկուսիս համար շատ հարազատ «Թեյահոլիզմի» մասին։

-Լիլի, նախքան գրքի տպագրվելը, «Թեյահոլիզմը» հասանելի է եղել ֆեյսբուքյան էջի միջոցով։ Ե՞րբ և ինչպե՞ս է ծնվել գիրք հրատարակելու գաղափարը։

-Եփվեց էդ պահը բավական երկար։ Երբ «Թեյահոլիզմը» սկսեց ապրել իր «առանձին կյանքով», կարդացողների շրջանակի ընդլայմանը զուգահեռ, շատ էի ստանում արձագանքներ՝ գրքին սպասելու մասին։ Ու էդ մարդիկ շատ կարևոր դեր ունեցան գիրք հրատարակելու որոշմանը գալու հարցում։ Մինչ այդ միայն պատկերացումներումս կար էս ամենը, որովհետև ռեալ չէի համարում, որ ընկերներիցս ու մտերիմներիցս բացի էլի մարդիկ կկարդան գրածներս։

Բավական երկար շրջան, երբ արդեն որոշել էի, որ կհրատարակվի Թեյահոլիզմը, սպասում էի, որովհետև չէի ուզում «հում» բան ներկայացնել։ Եթե էդ պահին զգում ես, որ սա էն չէ, ինչ արժե ներկայացնել կարդացողիդ, պիտի թողնես, պիտի սպասես, պիտի հարգես։ Այ թե հետո ինչ կփոխեիր, էդ այլ հարց է․․․

Երբ հասկացա, որ ես էլ, կարդացողս էլ պատրաստ ենք, նստեցի համակարգչի առաջ ու սկսեցի զտել ու նորոգել պատմվածքներս։

-Ստեղծագործություններից շատերը կարճ հատվածների միջոցով հասանելի էին օնլայն տիրույթում նախքան գրքի հրատարակվելը։ Հայ գրականության մեջ սա դեռևս հազվադեպ երևույթ է։ Ի՞նչ ես կարծում, սա նպաստում է լսարանն ընդլայնելո՞ւն, թե՞ ինչ-որ առումով կարող է սփոյլեր դառնալ։

-Ճիշտ ես, Անահիտ ջան, սովորաբար մեկ-երկու հատված է ընտրվում և ներկայացվում որպես «այցեքարտ»։ Ես այլ կերպ վարվեցի ու հետագայում համոզվեցի, որ սա ճիշտ մոտեցում էր։

Սփոյլեր դառնալու վտանգ չկար, որովհետև ներկայացրել եմ առանձին հատվածներ, իսկ ամբողջական պատմվածքները, լուծումները, միասնականությունն ու, առհասարակ, բովանդակությունը թողել եմ գրքին։

Էս մոտեցման շնորհիվ ես նախապես ծանոթացրի կարդացողիս հերոսներիս հետ։ Շատերն իրենց գտան էդ հերոսների մեջ, որովհետև արդեն նրանց ապրածի մի պատառիկ զգացել էին։

Ի վերջո, երբ գիրքը կարդալուց հետո գրում են, որ առանձին հատվածներ բառ առ բառ հերոսի հետ անգիր են ասել, ուրախությունդ ու շնորհակալությունդ հասնում է անհավանական աստիճանի։ Ու ես ուրախ եմ կարդացողիս ու հերոսներիս էս ընկերության համար։

(Էստեղ ես վերհիշեցի իմ՝ անգիր արած ու ինքս ինձ վերագրած հատվածը…)։

87166450_1493281284183024_7460023245832454144_o

-Գրքում զետեղված 11 պատմվածքներից յուրաքանչյուրը ենթավերնագրված է առաջին հայաքից առօրյայում հաճախ կամ մի փոքր հազվադեպ հանդիպող մարդկանց անուններով։ Բայց ավելի խորանալիս կարելի է նկատել, որ անուններից որոշները պարտմվաքի վերնագրից մի հատված են կրում իրենց մեջ։ Օրինակ՝ Հասմիկին բաժին է հասել «Հայերեն ենք սիրում»-ը, Կարենին՝ ԿարՄոտը, Խորենին՝ «Մոխրամանը»։ Անունների ընտրության մեջ որևէ յուրահատուկ օրինաչափություն կա՞, թե՞ զուգադիպել են։

-Հիշո՞ւմ ես՝ գրքի շապիկին ասում էի, թե սա գիրք է նկատելու մասին։ Այ դու շատ նուրբ բաներ ես նկատել։

Իրականում զուգադիպություն է, բայց հետո, երբ ես էլ նայեցի, հասկացա, որ ենթագիտակցությունս մի խաղ խաղացել է։

Անուններն ընտրել եմ հերոսիս մի լավ տնտղելուց հետո, երբ իսկապես հասկացել եմ, որ էս մարդը Խորեն է, Ռուբինա է, Կարեն կամ Լյուսի, որից հետո անունն էլ իր երանգն է բերել ու մի քանի գիծ ավելացրել արդեն դեմք, բնավորություն ու անգամ ձայն ունեցող հերոսին։

Էս հերոսները մեզանից յուրաքանչյուրի կյանքում կան՝ տարբեր անուններով, տարբեր սովորություններով, տարբեր խառնվածքներով, բայց նրանք իրական են, կան ու մենք նրանց ճանաչում ենք։

Պատմություններն էլ կյանքի պատմություններն են, էնպիսի բաներ, որոնք զգում ու ապրում է մարդը կյանքի այս կամ այն էտապում, իրավիճակում կամ հոգեվիճակում։

Նկատի ունեմ՝ սրանք ինչ-որ մարդու կամ մարդկանց կյանքի պատմություններ չեն, որ գրի եմ առել։ Մարդկանցից կերպարային գծեր եմ քաղել, անգամ ժեստեր ու միմիկա։ Ու նրանց շուրջ եմ ծավալել էն կյանքն ու իրավիճակը, մտքերն ու որոշումները, որոնք բոլոր մարդկանցից ամենից շատ իրենց հատուկ կլինեին։

-Թեյահոլիզմի թեմատիկ բովանդակությունը ծավալվում է սիրուց ու ընկերությունից մինչև ազնվություն ու հավատարմություն։ Ո՞րն է եղել այն գլխավոր ասելիքը, որը Թեյահոլիզմի հեղինակը ցանկացել է թեմաների այս բազմազանության միջոցով հաղորդել իր ընթերցողին։

-Հոգալու ու նկատելու խորհուրդն եմ փորձել ներկայացնել։

Գիտես, մենք հակված ենք ուշադրություն դարձնել իրադարձություններին, գործողություններին, էսպես ասած՝ «նյութեղեն» արտահայտում ստացողին, ու էդտեղ շատ շերտեր կան։ Էս շերտերի միջև շատ մանրուքներ ու դետալներ կան, որոնք սոսնձող, էական դեր ունեն, բայց որոնք հաճախ չենք վերլուծում, անգամ չենք էլ նկատում։ Ինչուների մի մեծ մաս հենց էդ դետալների հիմքն ունի։

Փորձել եմ ցույց տալ, որ էդ մի քիչ ավելին նկատելու, մի քիչ ավելի հոգալու շնորհիվ կարող ենք շատ պատճառներ հասկանալ, շատ որոշումներ կայացնել, շատ քայլեր ընկալել, մեր ու ուրիշների կյանքն էլ կամ անգամ ինչ-որ առանձին պահ ավելի լավը դարձնել։

Ու ճիշտ ես, էդ հիմնական ասելիքը ներկայացված է տարբեր թեմաների միջոցով, որ սուբյեկտիվ կամ միակողմանի մոտեցում չլինի, թե գուցե մի դեպքում սա «աշխատում է», մյուսում՝ չէ։ Փորձել եմ հնարավորինս լայն շրջանակում ներկայացնել էս գաղափարը։

-Գրքում տարբեր հերոսներից անունից հաճախ անդրադառնում ես Հրաչյա Աճառյանին։ Հենց օրինակ «ԿարՄոտը» վերլուծության ենթարկելու համար ևս մեջբերում ես Աճառյանի պարզաբանումը՝ կարոտ բառին։ Կա՞ն հայ կամ համաշխարհային գրողներ, որոնք առանձնապես ոգեշնչել են քեզ, կամ որոնց ստեղծագործություններն առանձնակի ազդեցություն են ունեցել քո ստեղծագործական մոտեցումների վրա։

-Աճառյանի հանդեպ անթաքույց հիացմունք ունեմ․ մեր լեզուն շա՜տ եմ սիրում, ու ինքն ինձ օգնում է, որ ամեն անգամ համոզվեմ, որ չքնաղ է հայերենը։

Տես, իհարկե կան հեղինակներ, որոնց շատ եմ սիրում, բայց փորձում եմ գրելու պրոցեսում նրանց «չդիմել» ոգեշնչման համար, որովհետև չեմ ուզում փոխադրության վերածել իրենց սիրուն արվեստը։ Այլ բան է, որ երբեմն առանձին տողեր սկսում եմ պրոյեկտել մեր կյանքի վրա, ինչպես մեր պոետների տողերը «Հայերեն ենք սիրում պատմվածքում»։

Ես մի անգամ ասել եմ, որ ինձ ոգեշնչում է մարդը, նրա ստեղծած արվեստը, ու իհարկե, էս պարագայում նաև գրական ստեղծագործությունները, երաժշտությունը, լուսանկարչի «բռնած» ինչ-որ շքեղ կադր և էդպես շարունակ։

87813963_1498141513697001_8892519715222585344_o

-Թեյահոլիզմի շնորհանդեսը կայացավ փետրվարին, բայց դեռ գրախանութ չմտած՝ նախավաճառքի ընթացքում արդեն սպառվել էր առաջին հրատարակության մեծ մասը։ Գիրքը նաև ապրիլ ամսվա Երևանյան բեսթսելլերների առաջին եռյակում էր։ Ի՞նչն ես մեծապես համարում նման հաջողության գլխավոր գրավականը՝ որպես սկսնակ հրատարակվող հեղինակ։

-Միշտ մտածում եմ՝ ինչ ճիշտ էր ընտրված պահը, որովհետև եթե մի քանի օր ուշացնեինք, շնորհանդես անել չէր ստացվի արտակարգ դրության պարագայում, ու էդքան էմոցիա, էդքան սիրուն պահեր չէինք ապրի։

Նախ՝ հաջողությունը բոլորինս է էն մասով, որ հիմա գրական կյանքը շատ ավելի ակտիվ է, քան մի քանի տարի առաջ։ Ե՛վ հեղինակների, և՛ ընթերցողների ակտիվությունն ավելի մեծ է, ինչը միայն ուրախացնում է։

Կոնկրետ «Թեյահոլիզմի» պարագայում, կարծում եմ, էական դեր ուներ տարիներ շարունակ Թեյահոլիզմի ու կարդացողի ամենօրյա կապը։ Հարազատացել ենք մի տեսակ։ Ի սկզբանե, հենց էդ հարազատության հիմքով, որոշել էի ամեն բան իմ ձեռքով անել, անգամ գրքի շապիկը։ Փորձնական տարբերակ ստանալիս հասկացանք, որ տեխնիկական պայմաններից ելնելով դա բավական բարդ կլիներ, ուստի որոշեցի էդ մի էտապն ինքնուրույն անելուց հրաժարվել։ Մնացած ամբողջն անձամբ անելու գաղափարն այն էր, որ ուզում էի առաջին օրինակները կարդացողների համար ամեն բան իմ ձեռքով անել, առանց միջնորդների, առանց այլ անձանց։

Շնորհանդեսից հետո սկսեցինք նախավաճառքը, էդ ամբողջ պրոցեսով զբաղվել եմ ինքս, ու դրա ամենամեծ վարձատրությունը անմիջականությունը, էմոցիաներն ու դրական լիցքերն էին, որոնցով ամեն օրս լցվում էր, ու էսպես գրքերի մեծ մասը անձամբ գիտեմ՝ ում ձեռքում է, ում տան գրապահարանում է։ Էդ էլ է էն դետալներից, որ կարևոր է։

-Ապագա թեյահոլիկը ձեռք է բերել գիրքը, գազօջախից հենց նոր վերցրել տաք թեյնիկն ու պատրաստվում է սկսել ընթերցանությունը։ Ո՞րն է այն մեկ նախադասությունը, որով Լիլի Մկրտչյանը կցանկանար դիմել իր ընթերցողին։

-Բարի ընթերցումից զատ՝ էլի բան կասեմ։ Ամեն անգամ, երբ ինձ գրում են, թե որևէ տողի կամ հատվածի մեջ իրենց են գտել, մաղթում եմ, որ բարու ու լուսավորի մասին պատմող հատվածում գտնեն այդուհետ։ Ուրեմն՝ դա կմաղթեմ։ Եթե պիտի թեյահոլիկս գտնի իրեն որևէ տողում, թող դա ամենալուսավորի մասին պատմող տողը լինի։

 

***

Թող բոլորդ բախտ ունենաք սիրելու ու հարազատանալու էնպիսի գրքերի հետ, որոնց հեղինակների հետ զրույցները կլինեն անմիջական ու թեթև, իսկ նյութը վերջնական տեսքի բերելը՝ հաճելի ու ոգեշնչող։

Բոլորիդ ձեզ հետ մեծացող, ձեզ հետ ֆեյսբուքյան հրապարակումից անուշահոտ գրքի թերթերի վերածվող տողեր եմ մաղթում։

Ու թող բոլորդ կարողանաք գտնել ձեզ անհրաժեշտ ու ձեզ համար կարևոր ջերմությունը գրքերի կամ թեյի մեջ․․․ Միշտ։

Anahit Badalyan

Սիրո մոնոպոլիան

Երբ նոր էի սկսում տնտեսագիտություն ուսումնասիրել, նկատում էի, որ այն տարբեր է հումանիտար գիտություններում ներառված այլ առարկաներից՝ հոգեբանությունից, փիլիսոփայությունից, քաղաքագիտությունից և այլն: Հետո հիշեցի՝ հայկական ավագ դպրոցների հոսքային ուղղությունների համաձայն՝ տնտեսագիտականն առանձին է հումանիտարից: Սովորելուս վերջին տարիներին համոզվեցի՝ էդպես չպիտի լինի: Ըստ իս՝ մենք հումանիտար առարկաները վերանայելու խիստ կարիք ունենք: Լեզու-գրականություն-պատմությունից զատ «հումանները»՝ մարդիկ, շատ ավելիին են աղերսվում: Ու տնտեսագիտության աղերսը մարդու, նրա հոգեբանության ու վարվելակերպի հետ ամենաամուրն է: Տնտեսագիտությունը շա՜տ-շա՜տ ավելին է, քան մաթեմատիկական հաշվարկների, ստատիստիկայի ու էլի մի քանի բաների համադրությունը: Տնտեսագիտությունը սեր է:

Սիրո մեջ էլ, ինչպես տնտեսագիտությունում, միությունը հենվում է առաջարկի ու պահանջարկի վրա։ Տալու ու վերցնելու արվեստը տնտեսագիտության մեջ պատկերվում է արտադրողի ու սպառողի շնորհիվ ձևավորված շուկայի միջոցով։ Առանց մեկի մյուսը դադարում է գոյություն ունենալ։ Երկու ոլորտներում էլ կա հավասարակշռության կետ։ Դա այն կետն է, որտեղ արտադրվում և սպառվում է հավասար քանակությամբ բարիք։ Այն կետը, որտեղ տալիս և ստանում են նույնանման (ոչ երբեք՝ նույնչափ) սեր։ Հավասարակշռությունը խախտելը անհետևանք չի մնում շուկաներից և ոչ մեկում։ Թե՛ արտադրանքի, թե՛ պահանջարկի ավելցուկը համապատասխանաբար հանգեցնում են  ամբողջովին չսպառված կամ բավական քանակությամբ չարտադրված բարիքի։ Սրանից տուժում են կա՛մ արտադրողները, կա՛մ սպառողները։ Ստեղծված տատանման պատճառով շուկան ձգտում է վերադառնալ հավասարակշռության կետին, որտեղ ավել-պակաս ոչինչ չկար։ Սիրո մեջ ևս հավասարակշռություն է պետք։ Ստեղծված ավելցուկները անբավարար սպառողների կամ արտադրողների «թեթև ձեռքով» վերածվում են կորուստների ու վնասում ողջ տնտեսությանը։ Բայց տարբերն այն է, որ սիրո շուկայում արտադրանքն ու սպառումը թվերով ի հայտ չեն գալիս, ուստի տվածի և վերցրածի քանակները չափել փորձելիս մենք միշտ կարող ենք կանգնել հավասարակշռությունը կորցնելու վտանգի առաջ։ Իսկ եթե սերն իրոք տնտեսագիտության դրսևորումներից մեկն է, կամ գուցե հակառակը, պիտի ուրեմն համապատասխանաբար իջեցնել կամ բարձրացնել սիրո գինը այնքան, մինչև շուկան կարողանա հասնել իր հավասարակշռության կետին։ Բայց եթե պիտի սերն արժեզրկելով մի անփառունակ հավասարակշռություն նվաճել, էլ ինչների՞ս է էդ տնտեսությունը․․․

Սիրո ու գնի փոխադարձ կապն արտահայտվում է սիրո էլաստիկության միջոցով։ Կանոն է․ բարիքի պահանջարկն ավելի էլաստիկ (առաձգական) է, եթե դրա քանակը մեծապես պայմանավորված է գնով։ Այսինքն՝ թե գինը բարձրանա, բարիքի քանակն էլ դրա պատճառով իջնի, ուրեմն էլաստիկ պահանջարկ ունի բարիքը։ Ոչ էլաստիկ պահանջարկով բարիք պիտի լինի սերը։ Գնի բոլոր տատանումներից անկախ՝ սիրո դիագրամը պիտի միշտ ուղղահայաց գիծ լինի․ միշտ դեպի վեր, միշտ դեպի վեր։

Սիրո մեջ հարկերը փորձություններն են, որոնք կառավարությունը՝ կյանքը, դնում է մեր առաջ ու ասում՝ հաղթահարեք։ Էլի բարիքի պահանջարկի էլաստիկությունից կախված՝ հարկը ծանրանում է կա՛մ արտադրողի, կա՛մ սպառողի վրա։ Էս երկուսի փակած ծախսերից հարստանում է կյանքի բյուջեն, որը, ըստ դեմոկրատ կյանքի մասին օրենքի՝ հետագայում օգտագործվում է այլ տնտեսություններ՝ այլ սերեր հովանավորելու համար։

Սուբսիդիաները ուրիշ սերերի փորձություններից հարստացած կյանքի բյուջեից մեզ տրվող օգնություններն են։ Այն նոր հնարավորություններն են, որոնք պիտի փրկեն մեր տնտեսությունն անկումից ու բարձրացնեն մեր արդյունավետությունը։ Սուբսիդիաները տրվում են հաճախ այն ժամանակ, երբ կյանքը ցանկանում է խրախուսել մեր տնտեսությունը, որովհետև այն կարևոր է համարում ինչպես մեզ, այնպես էլ ողջ հասարակության համար։ Վարակիչ ու լուսավոր սերերին բաժին հասնող երկրորդ, երրորդ կամ գուցե հարյուրերորդ նոր հնարավորությունն են սուբսիդիաները․ որ սերը ճգնաժամերին տանուլ չտանք։

Ու վերջապես։ Սիրո մեջ էլ, ինչպես տնտեսագիտության մեջ, օգուտը հաշվելու համար ընդհանուր հասույթից հանում ենք ընդհանուր ծախսերը։ Արդյունքում մնացածը` մեր օգուտն է։ Ասվում է՝ 0-ից բարձր օգուտ գրանցող տնտեսությունները շարունակում են երկարաժամկետ արտադրությունը։ 0-ին հավասար օգուտ գրանցողները կարող են շարունակել արտադրել, այնուամենայնիվ, հեռանկարային անորոշությունը սահմանափակիչ դեր է խաղալու։ Դե իսկ 0-ից ցածր տնտեսությունների օգուտը շուկան վնաս է կոչում։

Բայց տնտեսությունների կարգավիճակը մեծապես կախված է շուկայի կառուցվածքից։ Տնտեսագիտության մեջ իմ ամենաչսիրած շուկայական կառուցվածքը մոնոպոլիան է եղել։ Անարդար եմ համարել այն, որ ինչ-որ բարիքի արտադրություն սահմանափակվում է մեկ արտադրողով, ու մյուսները չեն կարողանում մտնել շուկա բարձր պատնեշների ու անդիմակայելի մրցակցության պատճառով։ Բայց սիրո մեջ թող մի՛շտ մոնոպոլիա լինի։ Թող այլ արտադրողներ չկարողանան մտնել սիրո տնտեսություն, որովհետև բարձր են պատնեշները։ Կատարյալ մրցակցության միջով անցնող ու մոնոպոլիստիկ սկզբունքներ որդեգրող արտադրողներով ու սպառողներով թող ձևավորվի սիրո տնտեսությունը։

Թող շահո՛ւյթն էլ, հարկե՛րն էլ, օգուտնե՛րն էլ, վնասնե՛րն էլ մեկը կրի։ Թող անասելի բարձր լինի մեր սիրո գինը․․․ Բայց թող մենք երբեք չվաճառենք  մեր սերը․․․ Թող չվաճառվող բարիքի ավելցուկից դառնանք անհավասարակշիռ, ու ոչինչ, շուկան էլ թող ասի՝ վնաս ենք կրում։ Թող մեր կրած ամենամեծ վնասը սիրո ավելցուկը լինի։ Ու թող սերը լինի այն միակ մոնոպոլիան, որից կշահեն երկուսը․․․

Anahit Badalyan

Եթե մենք իրո՛ք իսկական ենք

Բարև, բարեկամս․․․ Դժվար ժամանակներ են, բայց հույս ունեմ՝ լավ ես։ Ի՞նչ ես անում, ինչո՞վ ես զբավում։ Լիահույս եմ՝ չես նեղսրտում, չես տխրում։ Գիտեմ՝ ձանձրանում ես, հոգնում ես: Շատ ես մտածում երևի։ Մտածում ես հիմիկվա մասին, անցյալի մասին, եթե համարձակությունդ հերիքում է՝ նաև ապագայի մասին։ Երևի ինչ-որ դրվագներ ես հիշում անցյալից, մի քանի տարվա հնություն ունեցող պահեր, ժպտում ես, գուցե ծիծաղում ես անզուսպ, հետո հետ ես գալիս ներկա, մի պահ սառում ես գուցե էդ պահերի՝ արդեն ծիծաղելով հիշելու վաղեմություն ունենալու վրա, հետո ուզում ես ջերմանալ՝ ապագայի մասին մտածելով, ու կանգնեցնում է քեզ ինչ-որ բան․ էլի ներկան։

Դու նայում ես ներկային ու գիտակցում, որ քեզ ու նրան պատուհաններ են բաժանում, ներկան օրըստօրե ավելի է հեռանում, իսկ դու նրան ուզում ես մոտ լինել ագահաբար, էնպես, ոնց մեկ-մեկ կարոտել ես անցյալն ու երազել ապագայի մասին։

Ես իսկապես կուզենայի իմանալ, որ դու էս օրերին հետաքրքիր, հաճելի ու օգտակար գործերով ես զբաղված եղել։ Կուրախանայի, եթե իմանայի՝ չեղարկված պլաններ ու էդպես էլ անկատար մնացած կարևոր իրադարձություններ չկան էս օրերիդ մեջ։ Կնախանձեի երևի մի թեթև, եթե էս օրերը ուղղակի մի քիչ երկար արձակուրդ են քեզ համար ու դու հանգստանում ես։

Բայց ես քեզ հետ միշտ եմ անկեղծ եղել։ Մեր զրույցներում դու ես ունկնդիրը, բայց գիտեմ, որ դու էլ անկեղծ ես եղել, թե չէ վստահաբար չէի գրի․․․

Անկեղծներն իսկական են, իսկ իսկականներին ինչ-որ բան հասկանալու համար ոչինչ պետք չէ։ Հա, բարեկամս։ Պետք չէր, որ տանը փակվելու հետևանքով միայն հասկանայինք՝ կարևոր է ընտանիքի հետ շփվելը, խոսելը, ընթրելը։ Եթե իսկական ենք, մի սովորական օր առանց առիթի կամ պատճառի ուղղակի տորթ կթխեինք ու գուցե աշխարհի ամենաանհաջող հրդեհն առաջանար մեր՝ բարձր միացրած գազօջախից, կամ էլ գուցե էնպիսի հոտեր գցեինք՝ հարևանները պատուհանների մոտից էն կողմ չգնային։ Եթե իսկական ենք ընկերություն արել, պետք չէր մի որոշ ժամանակ չտեսնելուց հետո միայն հասկանալ, որ կարոտել ենք իրար։ Անկեղծ ընկերները զանգում են իրար ամեն օր, կամ ամիսը մեկ թեկուզ, բայց դրանով ու ոչ էլ հանդիպումների քանակով չէ, որ կարևորում ու գնահատում են իրար։ Եթե մենք իրոք իսկական ենք, ապա գլոբալ տաքացման ու կլիմայի փոփոխության մասին պիտի հասկացած լինեինք դեռ շատ վաղուց։ Պիտի խնայեինք լույսն ու էներգիան դեռ երկար ժամանակ առաջ ու պիտի հոգ տանեինք բնության մասին դեռ էն ժամանակ, երբ մեզ կարող էինք բնության գրկում ժամերով մնալու ճոխությունը թույլ տալ։

Եթե իսկական ենք եղել, պիտի կարդայինք և ա՛յն ժամանակ, երբ դասից հոգնած գալիս էինք, կամ աշխատատեղում ուժասպառ էինք լինում։ Էս արհեստական պարապությունը չէ, որ պիտի ընթերցասեր դարձներ մեզ, բարեկամս։ Կասես՝ էն ժամանակ ժամանակ չունեի։ Ունեիր, բայց ավելի քիչ։ Բայց ունեիր ու դու էիր որոշում՝ ոնց ծախսես։ Կամ վատնես։

Լավատես դառնալու համար պարտադիր չէր վատի միջով անցնել։ Ուրիշներին էս-էս ֆիլմերը նայել, էս-էս գրքերը կարդալ կամ ինչ-որ օգտակար բաներ խորհուրդ տալն էլ մերը չէր դառնա ոչ մի պահ ու ոչ մի հանգամանքում, եթե իսկապես իսկական ենք․․․

Մենք մեկ է՝ սիրում էինք դպրոցը։ Հոգու շա՜տ խորքում մեզնից ամենածույլիկն էլ ինչ-որ պատճառ ուներ՝ դպրոցը սիրելու։ Թեկուզ միայն այն, որ արդեն երկար տարիներ դա այն ուղղությունն է, որով իր ոտքերը քայլում էին ինքնաբերաբար ու աներկբա․․․

Մենք միշտ էլ ժամանակ էինք գտնում՝ մտածելու։ Որովհետև դու չես նստում ու որոշում մտածել։ Դու մտածում ես ուտելիս, խոսելիս, քնելիս․․․ շա՜տ։ Ու կապ չունի՝ ինչքան քիչ կամ շատ է քո ժամանակը, եթե մտածող ես՝ մտածելու ես։ Միշտ ես շատ մտածելու, դրանից փախուստ չկա։ Տանը փակվելն ու մտերիմներին կարոտելը չէ, որ պիտի ապացուցեին՝ մենք շատ ենք սիրում նրանց։ Էդ մտերիմներն «անցել են» ժամանակի ու տարածության միջով։ Վերջին տարիներին նրանց նիհարել-չաղանալը տեսնում էի հեռախոսով, տեսազանգով․․․ Քանի-քանի ծնունդներ էսպես տեսազանգով շնորհավորվել են կեսգիշերին արդեն ավելի, քան երկու տարի շարունակ։ Էդ մտերիմներից անիսկականները սղվել են դեռ ա՛յն ժամանակներից։ Իսկականների կողքով անտարբեր է անցել թե՛ ժամանակը, թե՛ տարածությունը: Նրանք անժամանակ են ու անհեռու…

Հիմա դժվար է, ու դժվար է ասել՝ ավելի դժվար էլի եղե՞լ է, թե՞ չէ։ Կիսատ մնացին շատ բաներ, անավարտ մնացին որոշները, անսկիզբ՝ շատերը։ Ընդմիջում է երևի։ Բայց արի ճանաչենք մեզ իսկական ու առանց ընմիջումների։ Արի գիտակցենք, որ մեր ուժը դրսևորվում է ոչ թե նրանում, որ մենք կարողանում ենք ճիշտ կերպով հաղթահարել էս չափազանց անսովոր պայմաններում ստեղծված դադարը, այլ նրանում, որ մենք կկարողանայինք դադար առնել ճիշտ պահին ցանկացած հանգամանքներում։ Մենք ուժեղ ենք, եթե ի վիճակի ենք չհանդիպել, չտեսնել ու չզգալ կարևոր մարդկանց ներկայությունը ոչ այն պատճառով, որ էդպես են թելադրում հանգամանքները, այլ նրա համար, որ էդպես ենք հարկավոր համարում էդ պահին: Եթե կարողանում ենք ժամանակ տալ ինքներս մեզ այն պահերին, երբ զբաղվածությունը ծորում է մեզնից, եթե կարողանում ենք չշտապել ու մտածել այն պահերին, երբ քիթ սրբելու ժամանակ չունենք, ապա մենք իրո՛ք ուժեղ ենք։ Ու մենք իսկական ենք ուրեմն։ Մենք իսկական ենք, եթե մի շա՜տ սիրուն գարնանային օր, երբ արևը ժպտում է, ծառերը՝ ճոճվում ապրիլյան քամուց, իսկ մարդիկ քայլում են փողոցներում՝ ամենանուրբ ծաղիկների փնջերն իրենց ձեռքին, որոշում ենք տանը մնալ ու ավարտել մեր սիրելի գիրքը։ Որոշում ենք տանը մնալ, որովհետև տանն են տանեցիներն ուղղակի։ Մենք իսկական ենք, եթե մեր քայլերը կախված չեն արտաքին հանգամանքներից։ Ու իսկական ենք մենք, եթե կարողանում ենք հոգալ դիմացինի մասին ամեն-ամեն ինչից անկախ, հանգամանքներից՝ ևս, հանգամանքներից՝ առավել ևս․․․

Ու եթե մենք իսկական ենք նաև հիմա՝ էս պայմաններում ու էս ամեն ինչի մեջ, ուրեմն ամենախրթինը՝ հոգու սովն ու սրտի աղքատությունը, արդեն իսկ հաղթահարված է։

 

Anahit Badalyan

Ամիս, ամսաթիվ, ապագա, 2020…

Կյանքը շրջվել է՝ մեզ իր շուրջը պտտեցնելով։

Մեր առաջվա երազանքները, որոնք գուցե անիրական էին թվում մի ժամանակ, հիմա արդեն իրագործելի են թվում, որովհետև գիտակցում ենք, որ սովորելու, աշխատելու, փորձ ձեռք բերելու դեպքում կկարողանանք նվաճել աննվաճելի թվացողը։ Մեր երազանքների բանաձևերը մեզ թվում են պարզ ու դյուրին՝ տնից դպրոց ճանապարհը տասնհինգ րոպեում անցնելու չափ։ Փոխարենը տնից դպրոց ճանապարհն անցնելը դադարել է առաջվա պես պարզ ու դյուրին լինելուց։ Դժվարացել է՝ դժվարացնելով նաև մեր մեծ ու փոքր երազանքներին հասնելը։

Մի շա՜տ լուսավոր օր, երբ անցյալ կդառնա այն, ինչը ներկա է այսօր, մենք կսրբենք մեր գրքերի փոշիներն ու խնամքով կդասավորենք դրանք գրադարակում, որովհետև լիովին հասկացած կլինենք՝ ինչքան լավն են գրքերը, ինչքան օգտակար ու ինչքան կարևոր։ Այդ օրը, երբ դպրոց մտնենք, կնստենք մեր նստարանին ու վեր չենք կենա անգամ դասամիջոցին, որովհետև կհասկանանք՝ ամենահարմարն է այդ կոշտ ու մեզ միշտ անհարմար թվացած սեղան-աթոռը, որ հասցրել էինք նկարագրել չկարողանալու չափ կարոտել։

Այդ շա՜տ սիրուն օրը, երբ կարիք չի լինի օրը 15-16 ժամ անցկացնել համակարգչի դիմաց ու լիքը պահել մարտկոցը՝ օնլայն դասերին պարտաճանաչ հաճախելու համար, մենք մի փոքր ավելի շատ ուշադրություն կդարձնենք մեր ուսուցչի ձեռքերի շարժումներին ու կոշիկներին, որոնց ժամանակի հետ հասկացանք, որ քիչ էինք նայել, կամ որոնք գուցե երբեք չէինք նկատել։ Այդ ջերմ օրը մեզ կվերադառնան մեր ականջակալները։ Ոչ նրանք, որոնք դնում էինք՝ օնլայն դասերին մասնակցելու։ Այլ նրանք, որոնք միանում էին հեռախոսին ու մեր սիրելի երգերը շշնջում կամ աղմկում մեր ականջների մեջ փողոցով քայլելիս։ Կամ էլ մեզ հավետ կլքեն ականջակալները։ Որովհետև կուզենանք լսել մեր կողքով անցնող-դարձող մարդկանց, կուզենանք լսել այն առօրյա հոգսերի մասին, որոնք բանտարկվել էին տան պատերի ներսում, որոնք մատնվել էին անուշադրության՝ իրենց չնչին ու մանր լինելու պատճառով։ Իրար զանգելու փոխարեն մենք կնախընտրենք հանդիպել մի տեղ, քայլել մի քիչ։ Մենք նորից լուսանկարներ կունենանք միմյանց հետ ու հա, ինչու՞ ոչ, կվերադառնան ժամանակին «ձանձրալի» դարձած սելֆիներն ու իրար ծիծաղներով լցված կարճ հոլովակները։ Մենք ծննդյան տորթեր կթխենք իրար համար ու անակնկալներ կմատուցենք կեսգիշերին։ Պինդ կգրկենք իրար ու լաց կլինենք։ Շա՜տ ու անկեղծ․․․

Այդ չափազանց բարի օրը օդանավակայանները լիքը կլինեն մարդկանցով, ովքեր կճամփորդեն՝ աշխարհի սիրուն երկրներն ու քաղաքները տեսնելու։ Անհամբեր կլինեն բոլոր ուղևորները, լիքը կլինեն նրանց տեսախցիկների մարտկոցներն ու․․․նրանց սրտերը։ Նրանք, ովքեր չէին հասցրել տուն վերադառնալ, կփայլեն արդարացվող սպասումի անսուտ ժպիտից։ Նրանք, ովքեր իրենց մանկության երազանքի հետևից գնում էին՝ տեսնելու Փարիզը կամ Հռոմը, իրենց գլխին կկրեն գեղեցիկ գլխարկներ՝ ճիշտ ֆիլմերի միջի ճանապարհորդների նման։ Նրանք, ովքեր վերջապես գնալու էին մտերիմներին այցի, կքայլեն անհանգիստ ու անհամբեր՝ լցված կարոտից ծնված ամենաիսկական սպասումով։ Օդանավակայանը կեռա ջերմությունից՝ դրսում տիրող եղանակից անկախ։ Օդանավակայանը կլինի ջերմ ու սիրելի, որովհետև սկիզբն է նրա, ինչը մի ժամանակ թվում էր սովորական, հեշտ ու պարզ, բայց հիմա դարձել է միայն հուսալու, հավատալու ու նույնիսկ երազելու։

Օդանավակայանը կողջունի մեզ չգիտեմ՝ որերորդ անգամ, ուղղությունը կլինի նույնը, որը եղել է վերջին երկու տարիներին։ Մեր կողքին կլինեն մաման, պապան, քույրիկն ու գուցե զարմիկները, որ միշտ սիրել են մեզ ճանապարհել։ Մենք լիքը կլինենք։ Մեր մտքում կլինեն նրանք, որոնց չհասցրինք ու չկարողացանք հրաժեշտ տալ, որովհետև էդպես էլ չիմացանք, որ տեսնում էինք վերջին անգամ։ Մեր գլուխը կպտտվի էն բոլոր երգերից, որ չհասցրինք երգել միասին, ու կցավեն մեր աչքերը պակասից էն բոլոր ֆիլմերի, որոնք չհասցրինք դիտել միասին։ Կչորանա մեր կոկորդը բացակայությունից բոլոր էն տաք թեյերի, որոնք մնացին քոլեջի բնակավայրերի մեր սենյակներում։ Կցավեն մեր մատները այն թեթևությունից, որը կզգանք, որովհետև էդպես էլ չգրեցինք էն սիրուն ու վերջին նամակները, որոնք ավանդույթն էին մեր քոլեջի։ Մեր ականջները կխլանան այն լռությունից, որը Ադրիատիկի ալիքների հեռու լինելով է պայմանավորված, և կմարի այլևս հեռախոսի նկարներին անթարթ նայելու մղումը, որովհետև ծովի ու երկնքի հատումից առաջացած մանուշակագույնը այլևս արխիվում կլինի։ Կսառեն մեր սրտերը իրար ասել չհասցրած շնորհակալությունների ցրտից, կցավենք մենք իրար չնվիրած բոլոր պահերի համար ու կափսոսանք, որ ժամանակը թռչում է բոլոր ինքնաթիռներից ու թռչուններից արագ։

Օդանավակայանում կազդարարեն մեր թռիչքը, մենք կվերցնենք մեր փոքր ճամպրուկը, որովհետև այս անգամ լքում ենք քիչ ավելի կարճ ժամանակով, կգրկենք ու հաջողություն կասենք մեզ ճանապարհելու եկած մեր մտերիմներին, կլքենք մեր սրտի Հայաստանը, որ պինդ ու ամուր կլինի և այդ ժամանակ, ինչպես բոլոր այլ ժամանակներում է եղել ու կա՝ ինչպես միշտ վերադառնալու մտքով, ու երբեմնի ամենաանկեղծ սպասումը մեր մեջ, կգնանք՝ աշխարհի ամենագողտրիկ անկյունում ավարտելու մեր դպրոցը․․․ Ավարտելու էնպես, ոնց երազում էինք բոլորովս՝ շատ ժպիտներով, մեր՝ դեռ տարեսկզբին տնից բերած հատուկ զգեստներով, ու ոնց հայտնի երգում է ասվում՝ ծաղիկներով ու մի քիչ թաց աչքերով։ Ավարտելու էն բեմից, որի վրա հայկականը էնքա՜ն հարազատ է զգացվել, որի վրա բեմադրել ենք հնդկական, պարել K-Pop, որից երգել ենք «Կուզես»-ն ու «Երազ իմ երկիր»-ը․․․

Այդ ամենասիրուն օրը մենք կժամանենք Վենետիկ, Միլան կամ Հռոմ, և այդ ժամանակ Իտալիան էլի կլինի ապաքինված աշխարհի կյանքով լի ամենաշնչող անկյունը․․․

Դա կլինի մեր կյանքի ամենասպասված ու ամենասիրելի ciao-ն․․․Դա կլինի․․․

Anahit Badalyan

Փնտրեք ձեզ այս հոդվածի ամեն տողում

Ես լույս աշխարհ եկա քաջ և ուժեղ մի կնոջ շնորհիվ, ով ինձ հետ մնաց այդ առաջին րոպեներից մինչև այս պահը։ Այդ կնոջ համար ես ինը ամիս «ֆիզիկական ծանրություն» եմ եղել՝ դեռ նույնիսկ չծնված։ Այդքանով հանդերձ նա ինձ իր հետ աշխատանքի է տարել, ինձ հետ գնացել է տան համար ուտելիք գնելու, ինձ հետ հյուր է գնացել ու շատ հյուրեր է ընդունել, խոսել է ինձ հետ այն դեպքում անգամ, երբ ես չեմ պատասխանել։ Խոսել է՝ վստահ լինելով, որ լսում էի։

Այն ժամանակ, երբ իրերին սովորում էի իրենց անուններով կոչել, գույներն էի սովորում ու մարդկանց անունները, գնում էի մանկապարտեզ ու շա՜տ հոգնած տուն վերադառնում, խնդրում էի, որ տանեցիք ինձ տանեն կանգառ ու ճանապարհեն մի կնոջ տուն։ Այդ կնոջ տունը միշտ բուրում էր ճաշին հենց նոր ավելացրած թարմ կանաչու անուշ հոտով, ու ճաշասենյակի փոքրիկ սեղանի վրայի քաղցրավենիքի ափսեի մեջ միշտ իմ սիրելի խմորեղենից կար։ Այդ կինն ինձ միշտ պատմում էր «Կարմիր գլխարկը» ու ծածկում վերմակով էնպես, որ փոքր մարմինս էլ ավելի էր մանրանում էդ հսկա վերմակի ծանրությունից։

Դեռ փոքր ժամանակվանից ես փորձում էի ամեն ինչ հնարավորինս կատարյալ կերպով անել։ Պատասխանատու կերպով էի մոտենում ինձ հանձնարարված ցանկացած առաջադրանքի ու, առհասարակ, կյանքին։ Մտքումս միշտ մի աղջիկ կար, ում համար ես օրինակ էի ծառայում։ Այդ աղջկա հետ մենք ամեն առավոտ բացում էինք մեր աչքերը, նախաճաշում ու դպրոց գնում։ Այդ աղջկա համար, իսկ հետո նաև՝ օգնությամբ, ես տաքացնում էի մեր տան ճաշերը դպրոցից վերադառնալուց հետո ու սեղան պատրաստում։ Այդ աղջկա համբերատարությունն ու հոգատարությունը չարաշահելով՝ ես տնից դուրս գալուց առաջ գրքերս հաճախ թափում էի ամբողջ սենյակով մեկ՝ վստահ լինելով, որ վերադառնալուց հետո դրանք կոկիկ դասավորված եմ տեսնելու գրասեղանիս։ Այդ աղջիկը միակն է, ում ափսեի կիսատ ուտելիքը ես կավարտեմ։ Միակը։

Երբ դպրոց էի գնում ու համ էլ հաճախում էի երաժշտական դպրոց, հանդիպում էի տարբեր մարդկանց ու որոշների հետ՝ մտերմանում։ Նրանցից շատերի անունները հիշում եմ, բայց ոչ նրա համար, որ չափից դուրս հավատարիմ ու մնայուն են եղել․ ուղղակի հիշողությունս, ցավոք,  նախատեսվածից մի փոքր ավելի լավ է։ Նրանցից շատերը փշրում էին ընկերության մասին իմ վեհ ու ազնիվ պատկերացումները, որոշները լավն էին՝ ուղղակի համադասարանցի կամ ծանոթ մնալու աստիճան։ Մի շա՜տ ժպտերես աղջիկ չափազանց անսպասելի հանգամանքներում դարձավ իմ ծանոթը։ Ժամանակի հետ հաջողվեց իսկապես ճանաչել նրան ու հավատալ, որ, դժվարությամբ, բայց հնարավոր է գտնել հավատարիմ ու քեզ գնահատող ընկերների։

Դեռ մանկությունից ամենքս փորձում ենք մեկին նմանվել, և տարբեր են այն «իդեալները», որոք կերտում ենք մեր մտքում։ Իմ ցանկությունը մի դպրոցական աղջկա ուղով գնալն էր, ում ես բախտ ունեցա ճանաչելու, երբ նա արդեն հասուն կին էր։ Ես ուզում էի նրա պես հաջողակ լինել կարիերայում, ստանալ էնպիսի կրթություն, ինչպիսին նա է հաջողել ստանալ՝ բավականին համեստ պայմաններում ապրելով։ Ուզում էի լինել այնքան խելացի, որքան այդ աղջիկն էր եղել, ու որքան այդ կինը հիմա է։

Դպրոցում մեզ դասվանդում են բազում առարկաներ, որոնցից շատերը մենք սիրում ենք, սովորում ենք հաճույքով ու հետաքրքրությամբ, իսկ որոշների դասաժամերին տետրի վերջին էջում մեր ազատ արվեստների հմտություններն ենք կատարելագործում։ Բայց դասավանդվող ամեն առարկա կարող է դառնալ հետաքրքիր լավ ուսուցչի շնորհիվ ճիշտ էնպես, ինչպես ճաշի համը կարող է տեղը գալ ճիշտ քանակությամբ աղ ավելացնելուց հետո։ Այդ ուսուցիչը պիտի լավ հոգեբան լինի, որ կարողանա աշակերտի հոգին բանալ, պիտի լավ պատմող լինի, որ կարողանա ճիշտ պահին ճիշտ բաներ պատմել, պիտի հմուտ կավագործ լինի, որ իր գործին վերաբերի նույնքան նրբորեն, որքան կավին կվերաբերեր, որ հանկարծ չկոտրվի։ Ուսուցիչը պիտի լավ մարդ լինի, որ աշակերտը նրան վստահել ու սիրել կարողանա։

Մի կնոջ շնորհիվ իմ կյանքի մի փուլում ես սովորեցի՝ ինչքան սիրուն կարող է լինել ուսուցչի մարդ տեսակը։ Ես սովորեցի վստահել ու մտերիմ զգալ ուսուցչին, սովորեցի իրապես գնահատել ուսուցչին, ու հենց այդ կնոջ շնոհիվ է, որ սովորեցի էլ ավելի մեծ սիրով սովորել մեր լեզուն ու գրականությունը։

Մի փոքր ավելի ուշ՝ ինքնակատարելագործման պայքարի ամենաթեժ փուլում ինձ բախտ վիճակվեց հանդիպել մի բացառիկ մարդու, ում ուսուցչին բնորոշ վերը նշված բոլոր հատկանիշները ուղղակիորեն կարող եմ վերագրել։ Ուսուցչի բովանդակությունը մեկ այլ ու առանձնահատուկ տեսանկյունից բացահայտվեց իմ կյանքում հենց այն ժամանակ, երբ հաջողվեց ավելի շատ շփվել այդ կնոջ հետ։ Մենք հանդիպում էինք շաբաթական երկու օր և միասին սովորում էինք ֆիզիկա, փիլիսոփայություն, գրականություն, կենսաբանություն, արվեստ ու կյանք։ Միասին սովորում էինք սառը դատել, ավելի ճիշտ՝ այդ կինն ինձ ուղղություն էր տալիս՝ ինչպես սառը դատել։ Միասին սովորում էինք զսպել իմ էմոցիաները (աշխատելու տեղ դեռ շատ կա): Միասին սովորում էինք չհամաձայնել։ Սովորում էինք մտածել։ Միասին սովորել էինք սովորում։ Շնորհիվ այդ կնոջ, ես սովորեցի ի վիճակի լինել գնահատել ինքս ինձ։ Ինքս ինձ սովորել սովորեցի։

Մենք երբեք այնքան աճելու կարիք չենք զգում, որքան այն ժամանակ, երբ գիտենք՝ մեզնից ոգեշնչվում են։ Իմ կյանքում մի շատ ուժեղ ու տաղանդավոր աղջիկ կա, ում խոսքով ես իր համար ոգեշնչման աղբյուր եմ։ Այդ աղջկա ու մյուս ոգեշնչվողների շնորհիվ է, որ ես փորձում եմ կատարելագործվել, սովորել ավելին, իմանալ ավելին։ Եվ պակաս ոգեշնչում չէ ինձ համար այն, որ ինձնից ոգեշնչվում են։

․․․Ամենքիս կյանքում էլ կան մեր կյանքը լցնող, մեզ ամբողջացնող ու մեզ առաջ մղող մարդիկ։ Մեր կյանքն էդպես էլ անսկիզբ կմնա, իսկ սկսված դեպքում էլ կավարտվի էն ժամանակ, երբ դադարենք մեր հոգում զգալ մամայի ներկայությունը։ Կյանքում ոչ ոքի պատրաստած ճաշերն ավելի համեղ չեն լինի, քան տատիկինը, ու ոչ ոք չի կարողանա էնքան պինդ ու տաք ծածկել մեզ, որքան տատիկը կծածկեր։ Աշխարհում ոչ ոքի մենք այնքան կապված ու մտերիմ չենք, ինչքան մեր հարազատ քրոջը։ Ոչ ոքի հոգին այդքան հավեսով ուտել չի ստացվի ու հնարավոր չի լինի երբևէ այդքան սեփականացնել մեկ այլ մարդու ուտելիքը էնպես, ոնց քույրիկինն ենք անում։ Ճիշտ մարդկանց գտնելու մեր կարողությունը կասկածի տակ կդնեինք ճիշտ էն ժամանակ, երբ վերջնականապես ձախողեինք լավ ընկերուհի գտնելու հարցում։ Կկորցնեինք ազնվության ու հավատարմության հանդեպ մեր ողջ հավատը, եթե նրանք ցավեցնեին մեզ։ Մեր հարազատների ստեղծած ընտանիքները ժամանակի հետ դառնում են մեր ընտանիքները։ Մենք եղբայր ենք կոչում ոչ միայն նրանց, ովքեր քո ծնողների ծնունդն են, բայց և նրանց, որոնց լույս աշխարհ են բերել մեր ծնողների քույրերն ու եղբայրները։ Ընտանիքի մեծ պատկերի մի անկյունում մենք միշտ կգտնենք մի էնպիսի հորեղբոր կին, ով մեզ կթվա ամենաոգեշնչողն ու ամենահավեսը։ Կգտնենք նաև էնպիսի քեռակին, ում տեսնելու և ում պատրաստած թեյը խմելու պատրվակով ավելի հաճախ կայցելենք քեռու տուն։ Մենք հաջողակ կարող ենք համարվել այն ժամանակ, երբ բախտը մեզ նվիրում է մարդ-ուսուցիչներ։ Երբ ուսուցիչները դառնում են այնքան մտերիմ ու այնքան հարազատ, որ տոն է դառնում մեզ համար մեր ուսուցչի բալիկի ծնունդը, կամ երբ մեկն է դառնում ուսուցիչը այն կարևոր մարդկանցից, ում ուզում ենք անհապաղ այցելել հեռու տեղից վերադառնալիս․․․ Բախտավոր ենք այն ժամանակ, երբ ուսուցիչը սովորում է ճանաչել մեզ, յուրացնում է մեզ այնքան խորությամբ, որ մեզ դնում է իսկապես մեզ համար նախատեսված ամենաճիշտ ուղու վրա ու վստահեցնում, որ քայլել չկարողանալու դեպքում մենք, մեկ է, թռչելու ենք․․․ Մեզնից ոգեշնչվող մարդիկ, ովքեր հետագայում սիրելի ընկերուհիներ են դառնում, մեր հավատն են՝ առ մեր ուժը, և մեր մղումը՝ չկոտրվելու․․․

Իմ կյանքը դատարկ ու թերի կլիներ առանց այս կանանց․․․ Կիսատ կլինեի ես, ու կիսատ կթվար ամբողջ մոլորակը։ Եվ էդ կիսատության պակասից՝ շնորհակալ ու էս լիքության ներկայությունից՝ երջանիկ, սրտի ամենախորքից ուզում եմ, որ բոլորիդ կյանքը ամեն օր էլ ավելի գեղեցկանա ճիշտ էնպես, ոնց էս բոլոր կանայք են՝ ոտքից գլուխ․․․

Շնորհավոր մեր օրը, թող մնանք ուժեղ ու ամուր, չփշրվենք, չկոտրվենք ու չճաքենք անգամ, ու կարող լինենք սիրելու ճիշտ նույնչափ ուժեղ ու ճիշտ նույնչափ ամուր՝ առանց փշրվելու, առանց կոտրվելու ու առանց ճաքեր տալու․․․