Մեր արմատը մեր ապագան է
…Էրկանքի քարերը հուշիկ շարժվում էին՝ օդի մեջ թողնելով ցորենի վաստակած բույրը: Ու հենց այդպես էր սկսվում մեր մանկության հեքիաթը…
Փոքր էինք: Հիշում եմ՝ տատս նստում էր հացատանը՝ երդիկի տակ, և հայ կնոջ հեզությամբ ու սիրով շարժում էր էրկանքի քարերը, ալյուր մաղում: Մենք՝ թոռնիկներս, բոլորվում էինք նրա շուրջը, նստում մի հին կտորի վրա ու.
-Տա՛տ, տա՛տ, հեքիաթ կպատմե՞ս:
-Սասունցի Դավիթը, հա՛, էդ եմ ուզում, է՛դ:
-Հա, տա՛տ, լավ էլի:
-Տատ էն մասը պատմի, որ Դավիթը Մելիքին հաղթում ա:
-Չէ՛, չէ՛, էդ չեմ ուզում: «Ճոչ» Մհերի մասին պատմի:
-Է՜, տո դու ի՞նչ ես հասկանում, ա՛յ Ցռան Վերգո: Տատի՛, դու իմ ասածը պատմի:
- Ցռան Վերգոն դու ես, իմացա՞ր: Ես Դավիթն եմ, Դավիթը…
Տատս սկսում էր իր պատմությունը, և մենք թողնում էինք մեր կռիվները ու կախարդված լսում նրան: Պատահում էր, որ նա մի պահ դադարեցնում էր իր պատմությունը: Մենք շունչներս պահած սպասում էինք, իսկ տատս մի բուռ ցորեն վերցնելով լցնում էր երկանքի կլոր անցքի մեջ ու շարունակում: Նրա մատներին դիպչելով ցորենը շունչ ու հոգի էր ստանում, դառնում պատմություն, միֆ, առասպել: Հետո երկանքի քարերի տակ աղմուկով պայթում էր մեր հոգու մեջ, լճանում մեր էության ամենանուրբ լարերի վրա, փխրեցնում «հողը»՝ նոր սերմեր ցանելու ակնկալիքով: Ու ցորենի հատիկը հայացած դուրս էր թափվում երկանքի քարերի միջից, բայց… Վաղ էր. դեռ պետք էր ալյուրը թեփից մաքրել, ու տատս ավելի մեծ եռանդով էր պամում իր պատմությունը: Երբեմն նա իր պատմությանը խառնում էր անծանոթ ու տարօրինակ անուններ, երբեմն Դավիթի պատմությունը դառնում էր Քյոռ Օղլու կամ ասենք ինչ-որ հին, տոհմական պատմություն, իսկ երբեմն էլ, չգիտես ինչպես և որտեղից, մի հին ասքի հերոս, ով վեհ արժանիքների ու քաջության կրողն էր, ունենում էր մեզնից մեկի անունը: Մենք դրանից մեզ անչափ շոյված էինք զգում, ու մեր մանկական էությունը դառնում էր ամպի չափ հպարտ:
… Տատս ալյուր էր մաղում: Մաղը տատիս ձեռքերի մեջ պար էր գալիս, ու ալյուրը, երդիկի լույսի շողքի վրա նստած, իջնում էր տաշտի մեջ: Մեկ էլ հանկարծ մեզնից մեկը ոգևորված մատն ուղղում էր դեպի մաղից թափվող ալյուրն ու մեծ հայտնագործողի հպարտությամբ գոռում.
-Խանդութի քողը, նայե՛ք: Խանդութի քողը տատի մաղից ա դուրս գալիս:
Մենք հրաշքի ականատեսի զարմանքով.
-Հը՜՜՜՜…. աաաաա՜ …. Խանդութի քողը…
Հետո տատս խմոր էր անում՝ ալյուրի մեջ շաղախելով նաև մեր էությունը: Եվ պատմում էր: Պատմում էր «խին-խին պաներ» , նաղլ, մասալա, ու անպայման գտնվում էր մի հին երգ, որ անընդհատ շրջանակում էր տատիս պատմությունը: Երգ, որ երգել էր հայ գեղջկուհին դաշտերում աշխատելիս: Քամին մտել էր նրա մազերի մեջ, արևը վառել էր նրա բաց ճակատը, ու ցորենի հասկի հետ ձուլվելով աղջիկը երգ էր դարձել: Երգ, որ երգվել էր հայ գեղջուկի բերանով ՝ վար անելիս: Մաճը խրվել էր հողի մեջ, և հողի սրտից երգ էր հորդել: Դրա համար էլ, արյան կանչով, տատիս այդ երգը շատ խորն էր արձագանքում մեր մեջ:
… Գալիս էր խմորի գնդերն անելու պահը: Գնդերը թռչում էին օդում, գնդերը թռչում էին մեր երևակայության մեջ: Գնդերը մեր արժեքներն էին, որ մարտի էին գնում: Գնդերը գրտնակվում էին ու դառնում լոշիկներ: Լոշիկը հայ աղջիկ էր, որ նազանքով պար էր բռնում տատիս թևերի վրա: Լոշիկը Ծովինարն էր, Դեղձունն էր, Արմաղանն էր, Խանդութն էր, Գոհարն էր, ու… ու… ես էի:
Օդում մի քանի թռիչք անելուց հետո, լոշիկը նուրբ հենվում էր դաստղունի ուսին: Տատս մատը ջրի մեջ էր թաթախում, ապա դրոշմում լավաշի վրա, հետո բացատրում.
-Էսենց ա կանեմ, որ չփռթընի, հինի թունդիր, էրեցի:
Ասում էր ու դաստղունը հպում թոնրի շիկացած շրթին:
Պապս, որ մինչ այդ հացատան դռանը նստած մեզ համար Թուր Կեծակի էր սարքում, տատիս ի պատասխան ասաց.
- Կարևորըն հեքիաթըն չփռթնի, հինի թունդիր էրեցի, հեքիաթըն…
- Հեքիաթըն կրակից չի վախենա, եթե լավ հեքիաթ ա: Էտի խո խաց չի, որ մե անգամ ուտես` խլսի: Մե անգամ, որ կուտես` հա կուտես, կխասկնա՞ս,- բացատրեց ինձ տատս՝ հայ կնոջ մեծ իմաստությամբ:
- Խա, խաց չի, ճիշտ ա կասի, ճժեր,- շարունակեց տատիս միտքը պապս,- խացի նման կակուղ ա, խացի խամ-խոտ ունի, բայց էտա թունդիրի մեջըն, որ կմտնի, մըտեն կէթա, որ խաց ա, կըտառնա կավի նման. ինչքան կըրակըն շատ կըլնի, էնքան կըպնդընա: Չարի կըրակի ձեռըն ա՝ քյար ա, հենց տուս էկավ, էլի կտառնա լոշ…
Ու մինչ այսպես երկար զրուցում էինք, թոնրից հատ-հատ դուրս էր գալիս լավաշը, փշրվում, դառնում «չոբանի բուռում», հետո՝ բոքոնը, ճմուռը, գաթան, պատմությունը, առասպելը, արմատը…
Տարիներ են անցել այդ օրերից: Էությանս մեջ հասկը լավաշ է դարձել: Հիմա ավելի լավ եմ հասկանում անցյալի պատկերների խորհուրդը, սրտիս մեջ ավելի խորն եմ զգում արմատի զարկերակը: Ու չնայած հոսանքը դեպի համաշխարհայինն է տանում, բայց այդ համաշխարհայինի քո իրական բաժինը արմատն է՝ քո արմատը: Եվ երջանիկ են նրանք, ովքեր ապրում են այդ արմատին մոտ:
Այո՛, այդ օրերից շատ տարիներ են անցել: Տատս ու պապս ծերացել են:Հացատունն էլ փլվել է: Էլ թոնրի մեջ լավաշ չենք թխում, բայց տատս էլի հեքիաթ է պատմում, հեքիաթ՝ իրական հերոսների ու արժեքների մասին: Եվ ամեն անգամ տատիս ասքը վերջանում է այս նույն նախադասությամբ. «Բալե՛ս, քեզի պըտի խաց թխել սովըրցնեմ: Բա ամոթ չի՞ չհիմընաս…»:
- Հա, տա՛տ ջան, ճիշտ ես ասում, բա ամոթ չի չհիմնանք…