(իրական դեպքերի ու զրույցների հիման վրա)
Մեռելոցի օր էր։ Ես էլ շատերի պես ճամփա էի ելել մեր ննջեցյալների շիրիմներին այցի, երբ ճանապարհին հանդիպեցի մեր հեռավոր բարեկամներից մեկին՝ Օհան պապին։ Քայլում էր դանդաղ, ձեռքերը՝ կորացած մեջքին խաչած ու դրանցում ամուր պահած մի փոքրիկ ծաղկեփունջ։
-Բարի օր, Օհան պապ, էդ ո՞ւր էդպես մենակով,- մոտենալով ձայն տվեցի նրան։
-Ասսու բարին, լաո, – կանգնելով և իմ կողմ շրջվելով պատասխանեց նա,- է՜հ, պառավիս մոդ է կերթամ, շուդուց չմգացերի, հըմգը խռովուգ կեղնի,- ժպտաց ու ցույց տալով ձեռքի ծաղկեփունջը շարունակեց,- իդա լը ուր համար է գտանիմ, մըր բաղճից իմ քաղի։ Պառավ ծաղիգ շադ է գսիրիր,- լռեց ու հայացքն ուղղեց հեռուները, գուցե մոտ ու հեռու անցյալի հիշողությունների կողմը։
Միասին հասանք գերեզմանոց։
-Օղորմի ձզի, հայեր,- հայացքը գերեզմանաքարերի վրա սահեցնելով՝ շշնջաց Օհան պապը։
Հասանք մեր ազգականների շիրիմներին ու նստեցինք նրա կնոջ շիրմաքարի մոտ։
Մի քանի տարի առաջ էր, որ մահացավ Հայկանուշ տատը՝ նրա համեստ ու բարի կինը։ Երբ որդին պատրաստվում էր շիրմաքարը տեղադրել, պահանջեց՝ զիմ նգար լը հանել կիդաս վուր էդ քարին։ Որքան փորձեցին հետ պահել այդ մտքից՝ չստացվեց, իր մշեցու չորկողությունն առած՝ իրենը պնդեց, թե իր նկարն էլ պետք է կնոջ նկարի հետ նույն քարին փորագրվի և ոչ թե իր մահից հետո, այլ այժմ։ Եվ ահա մի մեծադիր քարի շիրմաքարի վրա լուսահոգի կնոջ լուսանկարի կողքին իրենն է, և այդ քարի վրա իրեն բաժին ընկած մասում բացակայում է միայն մահվան տարեթիվը։
-Շադ օր ուզիմ, էդ լը կսիմ, հըմը Աստծուց հառեջ չգնանք,- երբեմն այդ առիթով խոսք բացվելիս կատակում էր Օհան պապը, և թերևս միայն այսքանն էր ասում այդ առթիվ զրույցներին։
Երկուսս էլ լուռ էինք մեր մտքերի հետ։ Օհան պապը իր դողդոջ ու ցամաքած ձեռքերով բերած ծաղիկներն էր դասավորում շիրմաքարի մոտ և հանկարծ հազիվ լսելի ձայնով սկսեց երգել։
«Նոր լուսաբացին, արևից առաջ,
Հոտդ էր փռվում սարն ի վեր կանաչ,
Արոտի չորս դին բացվել է կակաչ,
Տուն արի, յար ջան, արևուդ ղուրբան։
Արևամուտին տուն արի, յար ջան,
Կոլխոզի չոբան, արևուդ ղուրբան…
-Է՜, կնիգ, եղներ էն ջահել օրեր, առնեի մըր ուլ ու գառներ, ելնեի էն բարձրիգ-բարձրիգ սարեր, ժողվեի սարի անուշ-անուշ ծաղգներ ու հիրգնվա հեդ գեղ հիշնայի, դու լը ելնեիր ու շեմին կայնուգ իշհեիր, թե գառներու հեդ սարեն քզի հինջ ենք բերի… Է՜, պառավ, քու սիրտդ ծաղիգ շադ է գսիրիր, մեգ լը բերեր իմ, ել, ե՛լ տես գհավնի՞ս…
Նստեց ինձ մոտիկ, ձեռքն ուսիս գցեց ու խոր հայացքը մտքերի հետ շիրմաքարերի վրայով տարավ հասցրեց արևից ոսկեզօծված լեռների կողմը… Հետո որոշեցինք անցնել մեր ննջեցյալ համագյուղացիների շիրիմների մոտով ու մի-մի ողորմի շշնջալ ամենքի շիրմաթմբին։ Մի փոքր էինք հեռացել, երբ նկատեցինք, որ մեր ազգականների շիրմաքարերին էին մոտեցել մի պատկառելի տարիքով կին ու երկու տղամարդ։ Օհան պապը կկոցեց աչքերը՝ տեսնելու համար, թե ովքեր են։
-Օհօ՜, էն Սիմոնի Հասմիգն է, էն էլ կա-չկա ուր տղերկ։
Լարեցի հիշողությունս հիշելու համար այդ մարդկանց, բայց ապարդյուն։
-Չիմացա, պապ,- մեղավոր ասացի ես։
-Շուդուց գեղ չըն աբրի, լաո, ես լե հազիվ ճանճծա։ Սիմոն զիս հողպոր թոռ գիկեր, Հասմիգ լե, Հայկուշի դասհընգերն է էղի, ընոնք օր կարկվան, Հասմիգ իրենց առաջնեգով ծոցվործավ ու գեղեն քոճին, հեդո հիմացվավ, օր Ամերիկա կաբռին։ Կերեվե նոր ին գեղ էգի։
Կինն ու երկու որդիներն անցնում էին շիրիմների մոտով, կինը երբեմն համբուրում էր այս կամ այն շիրմաքարի քարաքանդակ պատկերը, ինչ-որ բան բացատրում որդիներին և վերջիններս նույնպես հետևում էին նրա օրինակին։ Եվ ահա նրանք հասան Հայկանուշ տատի շիրմաքարին, կինը կռացավ և համբուրեց Հայկանուշ տատի, ապա նաև դրա կողքին փորագրված Օհան պապի նկարն ու գլուխը կախած ինչ-որ բան շշնջալով առաջ անցավ, նույն կերպ վարվեցին նաև երկու որդիները։
Ես շփոթված տեսածիցս մի փոքր առաջ քայլ արեցի, ցանկանալով (չգիտեմ էլ՝ ինչպես) կանխել թյուրիմացությունը՝ մտածելով, որ Օհան պապն իրեն վատ կզգա տեսածից։ Բայց հենց այդ պահին, կարծես կռահելով մտքերս, Օհան պապը բռնեց ձեռքիցս։ Ինչ-որ չարաճճի դիմախաղ էր հայտնվել խիտ բեղերի տակ, Օհան պապը ժպտում էր…
-Լաո, համեն մեգի բախտ չի բանա որ տեսնա, թե ուր մեռնելուց հեդո իմալ է ուրին գհարգին, գպադվին, ընոնց ըրաձի մեջ վադ բան չկա։ Մե կես բերան օղորմիեն ի՞նճ վնաս, կսեն՝ օղորմի սաղ մարտուն լե կիդան,- երբ մի փոքր հեռացանք, առանց սպասելու ինձ տանջող հարցերին, պատասխանեց Օհան պապը։
-Ես գիտեմ, որ դու միշտ սիրով ես եղել Հայկանուշ տատի հետ, բայց արժե՞ր, որ դու դեռ ողջ -առողջ, նկարդ շիրմաքարին փորագրել տայիր։
-Իմալ սիրով չեղնենք, լաո, կնիգ մե օրվա համար չէ, կնիգ սրպուտյուն է, ընոր հաչկի լսի պես բդի պահիս, թե չէ գխավրի, լաո, օջախիդ ճրագ գմարի… Պառավ ծռություն ըրավ։ Էս ծուռ հաշխարկ թողեց զիս ու ինք մեռավ, ելը չուրի հսօր խռով ենք, որ ընձմե հառեջ հնգավ էդ անիրավ ու մեռավ։ Բայց ելը ճամփորդ իմ, զիմ մե ոդ հուդա ի, մե ոդ հունա՝ ուր մոդ, էն աշխարհ… Գեծի, լաո, գտեսնա՞ս,- Օհան պապը կանգնեց ու մատնացույց արեց մի շիրմաքար,- էդ քարու վրի գրուգ գտեսնա՞ս։
Իսկ քարի վրա փոքր տառերով փորագրված էր. «Խոնարհիր գլուխդ, անցորդ. այստեղ հանգչում է մի ողջ պատմություն…»։
-Գհասկնա՞ս, լաո, իդա է կյանկ՝ մարտ կաբրի-կաբրի ու գդառնա մե բուռ հող, մե շիրմաքար ու էդ կյանկի պադմուտյուն գդառնա էդ քարի վրա՝ էրգու թվերու հարենք հնգուգ մե պզդիգ գիձ… Զիմ ու պառավիս կյանք լը մեգ էր, լաո, Աստվաձ էրգուսիս լե մե օր կյանկ տվեց, հըմը առնելուց սխալվավ՝ ուրինն առավ, զիմ՝ չէ։ Ելը քարի վրա զիմ նգար լե հանել տվի, որ Աստվաձ լե վերից իշե ու ուր սխալ հասկնա, տեսնա, որ Օհան էս հաշխարկի հեդ ուր հաշիվներ փագե, պռձեր ի ու զիմ հոկին լէ առնի, տանի Հայկուշի մոդ… Էն լէ չէ՜, լաո, իմալ գտեսնաս էս օղորմաձ Օհան հլը կա ու կա…
Այս օրը պիտի դաջվեր հիշողությանս մեջ ու տարիներ հետո Օհան պապի հուղարկավորության ժամանակ, երբ հարազատները հերթով մոտենալով համբուրեին Օհան պապի շիրմաքարը, մտապատկերումս պիտի հայտնվեր այս օրը, ու ես, վերհիշելով եղածը, պիտի տխուր ժպտայի, և կարծես ի պատասխան դրան, Օհան պապն էլ իր քարակերտ պատկերից պիտի ժպտար իր մեղմ, անխռով ժպիտով… «Իդա է կյանք, լաո…»։