Մարատ Սիրունյանի բոլոր հրապարակումները

marat sirunyan

Յա՜, Աստվա՜ծ…

Առավոտը նոր-նոր էր ուզում աչքերը բացել, երբ լուս ու մութի մեջ գյուղացին արդեն իրենց սառն աղբյուրի ջրով շտապ-շտապ երեսն էր ցողում: Հետո դժվարությամբ մեջքն ուղղեց, դուրս եկավ դարպասներից, մի պահ կանգ առավ ու նայեց աշխարհին, ուր ամենաչքնաղը էլի ու էլի Մասիսն էր` ամենավեհ ու ամենահամեստ լեռը, որն ամեն պահ աչքի առաջ էր ու իր արած-չարածի լուռ վկան էր միշտ: Քայլերն ուղղեց հին օրերի ընկերոջ կողմ, ով քիչ հեռվում լուռ ու մունջ իրեն էր սպասում .

-Հը՞, մտքիդ ի՞նչ կա,- հասավ թե չէ՝ խոսեց  գյուղացին,- տես հա՜, ամոթով չթողնես:
Սկսեց աչքերով մանրամասն զննել արդեն վաղուց հալից ընկած իր երկաթե ընկերոջը, որը թեև իր վիճակին իր գործը  դեռ պատվով էր անում ու օգնում վաստակել ապրելու միջոց:
Միայն թե այս ծերուկի հետ լեզու գտնելը մի քիչ դժվար էր, դե երևի ծերունական բնավորություն է, չնայած ամենաբարդը շարժի գցելն էր, որն արարողակարգի էր նման, ու ամեն մեկի խելքի բանը չէր:

Օրը դանդաղ լուսանում էր, Մասիսի դեմքը` հետզհետե պարզվում:
Գյուղացին անցավ ամենօրյա «արարողակարգի» կատարմանը: Հատուկ պարանի մի ծայրը հարմարեցրեց շարժի գցող մեխանիզմի մի հատվածից, մյուս ծայրը ձեռքում պահելով հայացքն ուղղեց երկինք՝ ողջ հավատով Աստծու բարեհաճությունն ու օգնությունը ակնկալելով:
-Յա՜, Աստվա՜ծ,- կանչեց գյուղացին ու ողջ ուժով քաշեց ձեռքում պահած պարանի ծայրից:

Տրակտորը հոգոցի նման մեկ-երկու հռնդյուն արձակեց ու նորից խոր քնի մեջ ընկավ: Գյուղացու հուսահատ հայացքը տրակտորի արձակած սև ծխի բարակ քուլաների հետ մեկտեղ կրկին երկինք ուղղվեց, ու շուրթերն ակամայից շարժվեցին.

-Յա՜, Աստվա՞ծ,- հուսախաբ շշնջաց գյուղացին, ու բազում հոգսերի բեռի ծանրությունը կարծես նորովի զգալով, խոր հոգոց հանեց ու ամեն ինչ սկսեց նորից: Մի քանի փորձից հետո տրակտորի ահեղ հռնդյունը կոտրեց արշալույսի անուշ լռությունն այնպես, որ աշխարհում ամեն ինչ կարծես այդ ձայնից արթնացավ: Արևի առաջին շողերը շնչակտուր  դուրս պրծան բլուրի հետևից, թռչունները գլուխները բներից դեռ չհանած սկսեցին դայլայլել, հետո թռան դեպի լուսատուի պայծառ շողերի կողմը, ու երկինքը նորից իր լազուրի մեջ կյանք գտավ:

Տրակտորը, որ արդեն ճամփա էր ելել ու պարբերաբար իր սև ու թանձր ծխի քուլաներն էր նետում երկնքի կողմը, իբր, թե ինչքա՞ն պիտի սև տանջանքով մի կտոր հացի ճար անենք: «Հը՞, լավ չի, չէ՞»,- երևի էսպես էր գոչում իր գոռ ձայնով ու ավելի ուժգին մրոտում երկնքի թավշե երեսը:

Արտը վարելու ժամանակն էր, գործի անցան: Տրակտորի մոտենալուն պես հողե փոշեհատիկները դողդղում էին, հետո` գութանի իրենց հասնելուն պես անհետ կորում խորքերում: Հերթը նորերինն էր` աշխարհը տեսնելու, բայց և նրանց էլ երկար ժամանակով չէր վիճակված դա…
Հողի հարթ երեսը քիչ-քիչ խորդուբորդ էր դառնում, ինչպես մարդու դեմքը` տարիքի հետ կնճիռներով պատվում: Միայն թե հողի հետ աշխատելով ամենը կարելի է նույն տեսքի բերել, մարդունը` չնայած իր հողածին լինելուն, այլևս երբեք:
Ու այս հողածին գյուղացին մունջ ու անտրտունջ իր գործն էր անում, հույսը մեկ իր, մեկ Աստծո, մեկ էլ իր երկաթե ծեր ընկերոջ վրա դնելով: Ամեն օր հողի հետ կռիվ էր անում, հողի հետ ընկերություն: Ու թե տրակտորի հետ լեզու գտնել չէր լինում, էլի Աստծուն էր օգնության կանչում.
-Յա՜, Աստվա՜ծ…

Ու թե դրանից էլ բան դուրս չէր գալիս, հողից դուրս եկող գոլորշու հետ իր խռովքն էլ էր խառնում ու տանջված հայացքով  ճանապարհում երկինք: Ու էդպես էլ պիտի շարունակվի, մինչև որ ինքն էլ նորից հող դառնա, ձուլվի արտին, հետո մի օր ցողը սրբի իր գոյությունն ու տաք գոլորշու հետ երկինք ելնի ու էնտեղ միայն մի բան կասի`
-Է՜, Աստվա՜ծ…

 

Մարտ, 2018

 

marat sirunyan

Մշեցոնց գյուղի լեգենդը՝ Գեթոն

Ճամփի կեսին իր տեսածն ու հոր պատմածները հիշեց Գեթոն, աչքերը պեծկլտացին, սիրտը կատաղությունից ճզմվեց, արյունը եռաց երակներում, ու դրանք փքվեցին պայթելու աստիճան, ինչից նրա տեսքն ավելի ահարկու դարձավ, ատամները կրճտացնելով մի կերպ զսպեց իրեն։

-Սարիբեկ, դո՞ւ լը զիմ մտկին իս։

-Երևի,- նույն մտահոգությամբ մռայլ պատասխանեց Գեթոյի առջևից գնացող միջահասակ երիտասարդը։

-Ըսոնց միտք ծուռ ի, զիմ սիրդ լավ բան չի վգայե․․․

Որդնավից Ղարալ տանող լեռնային արահետի վրա էին, ճանապարհին սկիզբ կար, վերջը՝ չէր երևում։
1918 թվականն էր՝ ռուս-թուրքական պատերազմի առաջին տարին։ Թուրք երկու- երեք ասկյար եկան Որդնավ ու պահանջեցին, որ գյուղի երիտասարդները խմբվեն ու գնան իրենց հետ՝ իբր ինչ-որ աշխատանք կատարելու։ Նույնը կրկնվեց երկրորդ անգամ, ու հենց այդ խմբի մեջ էլ հայտնվեցին Սարիբեկ ու Գեթևան Այվազյանները՝ երկու հորեղբորորդիները։

-Սարիբե՜կ, քիշի՞ս 15 թվին իմա՞լ․․․
-Քիշի՜մ,- Գեթոյի հարցը բերանում թողած պատասխանեց Սարիբեկը։
-Թուրք ուր կաշին հազար տագ լը փոխե, էլի նույն թուրքն է․․․ Էն վախտ սաղ թողին, հմգը՝ գուզին տեղ հանին․․․ ,- ատամների կրճտոցից օդը խեղճացավ։
-Մդկինըդ ըսե,- Գեթոյին լավ ճանաչելով առանց ավելորդ ժամանակ կորցնելու հարցրեց Սարիբեկը։
-Սարիբեկ, քու ձեն խորոդ է, քու երգով հառաջուծ էրտծողներուն խաբար ղրգե, թե Գեթոն կսե՝ հենց նշան իդանք, հասնին ու դեմուծ էրտծող ասկյարին գեդնին զարգին, ես լը եդնուց էրտծողին, որ փրգվինկ․ թե չէ՝ մըր շապատն ուրպատից լը շուդ գիկա։

Սարիբեկը մի պահ լռեց, ապա որքան ձայնալարերում ուժ կար երգեց․

-Մեզի տանին «վար ու ցանի»,
Խոպը զարնվավ ժեռ քարի։
Գեթոն կսե՝ Էս ի՞նչ զուլում,
էգավ, դիբավ, մըր ջանին։

Հառճի շարկեն էրտծող դղեք,
Հենծ որ նշան ձզի տանք,
Հասեկ, բռնեկ հառճի շանը,
Մենկ՝ եդինի հախեն գանք․․․

Առաջին շարքից պատասխան եկավ․

-Թե որ Գեթոն մզի հեդ է,
Մենք վախնալու բան չունինք:
Էնոր ուժին ժեռ քար, թե լեռ,
Դիմանալու ճար չունին․․․

Մոտ 22-ամյա մշեցի Գեթոն ամենքին էր հայտնի իր ուժով․ եզան լուծը, որ եզը հազիվ էր քարշ տալիս, նա ձեռքում ճիպոտի պես էր շարժում։ Նրա մասին լեգենդներ էին հյուսվում․․․

Մի փոքր էլ գնացին ու մի հարմար տեղում Գեթոն նշան տվեց, թե ժամանակն է։ Նույն պահին առջևից գնացող երկու տղամարդիկ հարձակվեցին իրենց առաջնորդող ասկյարի վրա, նրան խեղդեցին, զենքը վերցրին ձեռքից ու գլորեցին սարն ի վար, իսկ այդ նույն պահին Գեթոն վերջից եկող երկու ասկյարին տապալեց ու մի հսկա քար տեղից պոկելով գլորեց նրանց վրա։ Հետո փոխարեն փախչելու, շարունակեցին ճամփան՝ դեպի Ղարալ, ուր էլ տանելու էին իրենց։ Իրենք փրկվեցին, բայց դեռ գործն ավարտված չէր․ չէ՞ որ իրենցից առաջ մի խումբ տղամարդկանց էլ էին տարել։ Նախ պետք էր հասկանալ՝ նրանք ո՞ղջ են արդյոք, թե ոչ, ապա մտածել՝ ինչպես ազատել նրանց։ Դրա միակ տարբերակը՝ գնալ այնտեղ, ուր կարող էին նրանց տարած լինել, իսկ այդ տեղի մասին նրանք իմացել էին թուրք ասկյարների խոսակցությունը լսելով։

Գնացին-գնացին ու հասան լեռան գագաթին՝ «Ղարալվա գլուխ» կոչված տեղին, որտեղից ամբողջ գյուղը երևում էր։ Թաքնվեցին ու սկսեցին հետևել գյուղի շարժին։ Սպասեցին մինչև երեկո, ու արդեն պարզ էր, թե որտեղ էին մյուսները։ Մնում էր միայն հասկանալ, թե ինչպես պետք է ազատեին նրանց․ զենք կար, բայց ախր, դա դեռ պետք է կարողանային գործածել․․․ Մինչև թեժ քննարկում էր գնում՝ ինչ անել ու ամենքն իր հերթին, թե դրանից դուրս մի բան էր ասում, նկատեցին, որ Սարիբեկը լուռ է, իսկ Գեթոն չկա․․․

Գեթոն միայնակ իջել էր այն ախոռը, որտեղ թուրքերը պահում էին հայերին։
Ախոռը երկու հոգով էին հսկում՝ մեկը մուտքի մոտ էր, մյուսը՝ հակառակ կողմում։ Վերջինս մութն ընկնելուն պես մեջքը դեմ էր տվել ախոռի պատին ու երազներով էր տարվել, դրա համար էլ Գեթոն նրա կողմից մոտեցավ ախոռին, ու այդ պահին ասկյարի արթնանալն ու հավետ քուն մտնելը մեկ եղավ։ Հետո բարձրացավ կտուր, այնտեղից էլ մի ցատկով գետնին փռեց մուտքը հսկողին։ Դուռը կոտրեց ու ներս մտավ։ Գյուղացիները տեսնելով նրան, սկսեցին ուրախ բացականչել, սակայն Գեթոյի սաստող հայացքը բոլորին զգաստացրեց: Ախոռում փակված գյուղացիներն էլ հաստատեցին թուրքերի ոչ բարի մտադրությունների մասին։ Ու շտապ, բայց անաղմուկ դուրս եկան բոլորն ու շարժվեցին դեպի սարը։ Երբ հասան մյուսներին, ուրախության կանչերին զուգահեռ Գեթոյի հրահանգով սկսեցին բացականչել․

- Ռուս գյա՜լ դի, ռուս գյա՜լ դի․․․,- զուգահեռ օդ կրակելով՝ ասկյարներից խլած զենքերից։

Քիչ անց մթի մեջ լսվեց թուրքերի սարսափած աղաղակները, որ մի-մի ճրագ առած այս ու այն կողմ էին փախչում՝ լսելով, թե ռուսը գալիս է․․․

Այսպիսով Գեթոյի շնորհիվ փրկվածներն ու նրանց սերունդները հաստատ համոզվեցին, որ թուրքի խոսքին թեկուզ դարեր անցնեն, չի կարելի հավատալ։ Իսկ Գեթոյի ուժն ու քաջությունը սերնդեսերունդ անցնելով չմոռացվեց։

Հ․Գ․

Սա իրական պատմություն է, որն ինձ է հասել պապիս՝ Սարիբեկ Այվազյանի որդի Գրիշա Այվազյանի միջոցով, ում էլ պատմել է իր հորեղբայր Ավագը։

Երգը, որով Սարիբեկը նշան էր տալիս, իրականում եղել է այլ, սակայն, ցավոք այն չի պահպանվել, այդ պատճառով իրապատման մեջ եղածը հորինեց նրա ծոռը՝ ես․․․

Որդնավ գյուղն այժմ Լոռու մարզի Ջրաշեն գյուղն է, Ղարալը՝ Կաթնաջուրը։

Մայիս, 2017թ

marat sirunyan

ԷԴ Ո՞ՆՑ ԵԿԱՎ-ԱՆՑԱՎ

Իրական զրույցների հիման վրա

-Իմացա՞ր՝ Սամոն մեռավ։
-Ո՞նց։
-Ո՞նց են մեռնում։
-Հենց էնպես վեր կացավ ու մեռա՞վ։
-Դե՜, հա, էլի։
-Բա խի՞։
-Ապրելը չէր գալիս, մեռավ։
-Գոնե կարգի՞ն մեռավ։
-Դե մեռավ, էլի…
-Է՜, գլխներումդ խելք չկա էլի։
-Էդ խի՞ որ։
-Բա խելքը գլխին մարդը կմեռնի՞։
-Իյա, բա դու չե՞ս մեռնելու։
-Ես հո շաշ չեմ՝ մեռնեմ։
-Բա ի՞նչ ես անելու։
-Ապրելու եմ։
-Էդ ինչքա՞նի հույս ունես, ա՜յ Ապո բիձա։
-Է՜, էս էնքան խոսցրիր, եկար-անցար, հա՞, թո՜ւ․․․
-Տնաշե՜ն, դու զրո էիր, ես՝ իրեք, դառա չորս, դրա անցնելն էլ ո՞րն ա։
-Է՜, որ ասում եմ՝ գլխումդ խելք չկա․ դու նարդուց ի՞նչ ես հասկանում։
-Է՜․․․
-Տո զխկո՜ւն, էդ խելքով էլ ուզում ես քելեխս ուտես, հա՞․․․ Հազար տարի կապրե՞ս։
-Պա՜հ-պա՜հ, հազա՜ր, չէ մի չէ․․․ Գոնե ասեիր՝ հարուր, տնաշե՜ն։
-Հարուրն ի՞նչ ա․․․ Հարուր եմ էլի, հա՜-զա՜ր․․․
-Դու կապրես, կապրե՜ս․․․
-Բա աչքի թայն էլ չե՞մ հանի․․․ Է՜, որ ասում եմ՝ նարդի խաղալ չգիտես․ աչքս թարթեցի, թե չէ՝ կրիր, է, հետո՞․․․
-Դե լա՜վ, դարդ մի արա․․․ Կաղնու չափ ապրելու ես, հետո, ո՞վ գիտի, մի էդքան էլ կաղնու պես պառկած կապրես, ոնց էլ չլինի էդ ընթացքում մեկին կհասցնես հաղթես։
-Բերանդ խեր բաց արա, օղո՜ւլ, ի՞նչ պառկել, կարգին պիտի մեռնեմ՝ քնեմ ու չզարթնեմ․․․
-Բախտավորությու՜ն․․․
-Գնացի․․․

***
-Բարի օ՜ր, տղե՜ք, էս ի՞նչ լավ գործի եք։
-Աստծու բարին, ոնց որ միշտ՝ զառ ենք գլորում։
-Բա էս Ապո բիձեն ո՞ւ րա, երեկ կրեցի, էլ սիրտ չի՞ անում գա։
-Ո՜նց, չե՞ս իմացել, ա՛յ տա։
-Ի՞նչը։
-Մեռա՜վ․․․
-Ո՞նց` մեռավ։
-Ո՞նց են մեռնում։
-Բայց ուզում էր ապրեր, խի՞ մեռավ։
-Է՜հ, ո՞վ չի ուզում․․․
-Գոնե կարգի՞ն մեռավ։
-Դե հա էլի՝ մեռավ․․․

2017/06/04

marat sirunyan

ԱՆՎԵՐՆԱԳԻՐ

Կյանքն անիրավ, այնպե՜ս, մեզ կապում է իրար,

Որ այդ անխիղճ կապի ձեռքից պրծում չկա,

Հետո ինքն իր արած անմտության համար,

Քմծիծաղ է տալիս ու հեգնում է՝ չկա՜…

 

Հետո չար կատակով բաժանում է նա մեզ,

Հույս տալով, թե մի օր խլածը հետ կտա,

Ու երբ որ ուշացած հասկանում ենք՝ խաբեց,

Ծիծաղում է ուժգին ու կանչում է՝ չե՜մ տա…

 

Ու մենք կրկին անճար, սպասում ենք հույսով,

Թե գոնե նա ինքը ինչ-որ կերպ ետ կգա,

Բայց կյանքի չար խաղով, անիրական կապով,

Մեզ կապվածն այդպես էլ, ա՜խ, չկա ու չկա…

 

Մարատ Սիրունց

marat sirunyan

Գեղջկական խաղիկ

Հագեր իս կարմիր սոլերդ,
Յարո՜ ջան,
Կերթաս սարը՝ սինձ ժողվելու,
Ջանե՜ ջան,
Սարե՜ր, ծաղգնե՜ր, յարիս բույրը
առեք,
Որ գամ ձեզ մոտ, կարոտ սիրդս զով
անեք։
Ա՜խ, էրվել եմ, յա՜ր, քո սիրուց,
Սիրդս արուն-արցունք՝ կուց-կուց,
Թող արա, որ քեզի մոտ գամ,
Վառ երեսիդ մեկ համբույր տամ։
Ա՜խ, էդ ի՞նչ սար ես դու ելել,
Յարո՜ ջան,
Ծաղկի տեղաք ցավ ես բերել,
Ա՜խ, յա՜ր ջան,
Սիրդկոտրուկ է, ա՜խր, սիրտս
կվառե,
Ինձի խղճա, իմ սիրդը դու մի հանե։
Աղջի՜կ, էդ քո սիրդը քար է,
Իմ արցունքը քեզ համար է,
Ինչո՞ւ սիրուս սազ չես անում,
Ա՜խ, ինձ հալ ու մաշ ես անում։
marat sirunyan

Անթառամ

Արյունը եռում էր երակներում, սեր էին տալիս ու առնում… Քանի՜ տարի էր. դեռ մայլում ցեխերով խաղալու ժամանակներից միասին էին: Էն ժամանակներից սիրեցին իրար, ու սերն աշխարհից թաքուն պահած՝ եկան հասան էս օրվան…

Տղեն էր աղջկան էդ գիշերով կանչել էն պզտիկ ձորակը, որ իրենց հանդիպավայրն էր դարձել… Էլ ի՞նչ Շամիրամի կախովի այգի, էլ ի՞նչ Շիրազի ծաղկաստան… Էդ անտառի ծառերը թե իմանային իրենց գյուղի հող ու ջրի մասին, իրենց հողից խռոված ոչ թե գլուխները կախ կգցեին, այլ ճյուղերից մի-մի թոկ կսարքեին ու ճտերին գցելով՝ կկախվեին ու կչորանային… Ի՞նչ ծաղիկի բույր կհասներ իրիկվա շաղից թրջված անթառամի ու գեղանի կույսի բուրմունքին և կամ նոր հնձած չոր խոտի տաք ու անուշ բույրին… Չէ՜, դրանցից Սաադին էլ իր ծաղկաստանը կուրանար… Բայց էս օրն ուրիշ էր. էսօր մի տեսակ վերացել էին աշխարհն էլ, մարդիկ էլ, էսօր սիրուց չէին ամաչում, էսօր բարքաձևերն էին վերացել… Իրենք մեկ էին դառնում… Աշխարհից թաքուն՝ իրենց աշխարհում. մինչև այդ արգելվածն արդեն իրենց սիրտն էր ջերմացնում, մերկ մարմիններն իրար էին ձուլվում ու համբույրների առատությունից հալվում էր գեղանին, ու իր կուսությունն էր արդեն խառնվում գիշերվա անթառամ բույրին ու հառնում վեր, դիպչում աստղերին, որ աղջկական ամաչկոտությամբ էին նայում երկնքից…

Գիշերն անցավ, հնձվորները, որ ձորակի մոտով էին անցնում, նայում էին տրորված խոտին ու ափսոսանքով անցնում… Ամբողջ օրն անցավ, իրար չտեսան: Ճար չեղավ գիշերը նորից ժամադրվելու… Աղջկա հոր սիրտը կասկած էր ընկել, ու էդ զգաց նաև տղեն: Հաջորդ օրը ծնողներին առավ ու աղջկա տուն էկան խնամախոս… Աղջկա հոր սիրտը, որը մինչև այդ էլ կասկածի կայծ էր ընկել, կատաղությունից բոցկլտաց… Չէ՜ ասավ ու չտվեց… Զարմացած ու վիրավորված տղի ընտանիքն էլ ելավ ու գնաց՝ խոսք դնելով, թե իրենց կողմից, թե էլ էդ տուն ոտ դնող լինի, իրենց պատիվը գետնին էղնի… Աղջիկը, որ մինչև այդ յոթ երկնքով անցել ու երջանկության մեջ էր ապրում, մեկից կտոր-կտոր էղավ, ու յոթ երկնքով, որ անցել էր, մեկեն ցած ընկավ, եղած մի իրական երկինքն էլ գլխին փուլ էկավ…

Ջահել սիրածների ընտանիքները թուր ու թվանք դառան, թշնամացան… Աստղերի չափ երազանքները մեկեն փշուր-փշուր եղան…

Ինչ լացեց ու աղաչեց, հոր սիրտը փափկեցնել չեղավ, տեղը ծեծն ու ջարդն ավելացավ, էդ ոչինչ… Օրեր ու ամիսներ անցան… Ոչ տղի հետ էղնելու ճար գտան, ոչ վերքերին դեղ… Դեկտեմբերի կեսն էր, ձունը քիչ թե շատ էկել էր, նորից էր գալիս… Աղջիկը հոր աչքից մի կերպ փախավ ու ճամփա ելավ, գնաց, ձորակին հասավ: Աչքը գցեց էդ կողմ, ու սիրտը հազար կտոր էղավ. ձուն էր ձորի մեջ, անմեղ, ճերմակ ձուն:

Իրեն հիշեց, իր անմեղ աղջկությունը… Դառնացավ, նորից մեռավ ու հետ եկավ, էլի գնաց… Գնաց-գնաց, լեռնոտ մուժի մեջ կորավ… Շատ էր անցել, թե քիչ, մի ճիչ լսվեց, ու երկու բարձր ժայռերի արանքում, ուր սառնորակ ջրի ակ կար, ձյան անարատ ճերմակը կարմիր դառավ… Մեռած տեղից գոզալն իրեն հիշեց, որ աղջկությունն էլ չկար… Ձուն էկավ, ուժեղ ձուն ու ծածկեց գյուղը… Օրեր անցան, աղջիկը չկար, շաբաթներ՝ չկար… Ոչ ինքը կար, ոչ՝ մի լուր… Տղեն էլ իմացավ, որ աղջիկը չկա, սիրտը լավ բան չվկայեց, բայց վախեցավ չար բան մտածել… Չնայած՝ էլ մտածելու ուրիշ բան չկար…

* * *

Գարնան հետ ոչխարի հոտը սարերը տանելու ժամանակն էլ եկավ: Հովիվը տարավ հոտն ու դեմ արեց սեգ ժայռերին, ինքը գնաց՝ տեսնի՝ պաղ ախպուրներ զուլա՞լ են, թե՞ հելե՝ չէ… Գնաց ու զարմանքն ու վախը մեկտեղ կդրավ… Աղջկա հոտած մարմինն էր աղբրի ակի մոտ ընկած… Հա՜յ, հարա՜յ… Էլ ի՞նչ օգուտ… Տարան թաղեցին, լաց եղա՜ն, թե՞ չէ ու… Մոռացան…

Է, տղին ի՞նչ… Էրիկմարդուն ի՞նչ կա. հարըրի հետ կպտտի, հարուր մեկերորդին կառնի… Առաջին էրիկ Ադամն իսկի չեղած տեղից երկու կնիկ ունեցավ…

Էն տղեն էլ կարգվավ… Մի օր էլ հունձի օրեր էին… Տղեն իր կնկա հետ արտի ճամփեն բռնին… Գնացին, հասան, քիչ ու շատ գործ արին, ծարավան: Կնիկն ուրիշ տեղից էր, պաղ աղպուրի տեղը չգիտեր, ու մարդը գնաց ջրի… Գնաց ու ժայռերի արանքը մտնելով՝ մոռացավ, թե գալն ինչի՞ էր… Նստավ աղբրի մոտ լացեց ու մղկտաց: Տարիները հիշեց, էն գիշերը, մեղավոր ըզգաց, լվացվելն էլ չմաքրեց: Արցունքներով հարմեց ջուրն էլ ու խռոված գնաց…

- Աղպուրը ցամքել էր…,- մռմռաց առանց կնկան նայելու, ու գերանդին անխղճորեն գլխատեց խոտերի մեջ թաքնված անթառամները…

marat sirunyan

Ձնծաղիկները տուն տարեք, մեղք են…

-Անոնք ինձի շատ կնմանին…

Դեմքս հայացքի կողմը դարձրի.

- Վաճառողնե՞րը։

- Վաճառվողները…

Փողոցի մյուս կողմում վաճառականներ էին, բայց ընկերոջս հայացքը մի ծերունու վրա էր կենտրոնացած, որի դիմաց՝ փայտյա արկղի վրա, շարված էին փունջ-փունջ ձնծաղիկներ։ Ընկերս քայլերն այդ կողմ ուղղեց, ես էլ լուռ հետևեցի նրան։

- Ի՞նչ կարժեն,- ծերունուն մոտենալուն պես հարցրեց ընկերս։

- Ինչ տաս,- ցրտից սառած ձեռքերը հնամաշ վերարկուի գրպաններում տեղավորելով, խռպոտ ձայնով խոսեց ծերունին։

- Ամբողջը կառնիմ, ի՞նչ կարժեն, – կրկին հարցրեց ընկերս։

-Ինչ տաս,-պնդեց ծերունին։

- Քիչ է խեղճերուն հողեն կտրել եք, բերել հոս, կծախեք, գին ալ չե՞ք հաճե ըսել,- բարկությամբ նետեց ընկերս։

- Ձենդ տաք տեղեն գուկա,- խոժոռ դեմքի վրա հազիվ նշմարվող, խոր ընկած տխուր աչքերը մեր կողմն ուղղեց ծերունին,- առնո՞ղ ես, ա՛ռ, թե՝ չէ, թո՛ղ գնա։

Ընկերս շիկնեց՝ ամոթի՞ց, թե՞ բարկությունից, չեմ կարող ասել, բայց լռեց, գրպանից հանեց դրամապանակն ու այնտեղից հանելով երկու թղթադրամ, մեկնեց ծերունուն։

Ծերունին դժվարով վեր կացավ, վերցրեց կողքին դրված ստվարաթղթե արկղն ու հերթով սկսեց դրա մեջ փոխադրել ձնծաղիկները։ Ես ու ընկերս լուռ հետևում էինք նրան, ասես վերջինս մի ինչ-որ կարևոր ծես էր կատարում։ Հանկարծ հերթական փունջը վերցնելով կանգ առավ ու հայացքն ընկերոջս կողմն ուղղեց.

- Էս մեգ փունջը ես հեդ գվերում, փողիցդ հեդ կուդամ։

- Ինչո՞ւ,- զարմացավ ընկերս։

- Պետկ է,- շշնջաց ծերունին ու շարունակեց իր գործը։

Վերջացնելուց հետո ձեռքը տաբատի գրպանը տարավ, ապա ընկերոջս կողմն ուղղեց մի քանի մետաղադրամ։

- Հարկավոր չէ, ատ մեկ փունջը ձեզի կնվիրեմ,- ժպտաց ընկերս։

Ժպիտի պես ինչ-որ դիմախաղ հայտնվեց նաև ծերունու դեմքին։ Ասես այդպես անծանոթները հաշտություն կնքեցին։ Ես ընկերոջս փոխարեն վերցրի արկղն ու առաջ շարժվեցինք։

-Ինչի՞դ են պետք այսքան ձնծաղիկներ,- քիչ հեռանալով հարցրի ես, չնայած ընկերս կարծես թե ամենևին էլ ինձ չէր լսում։

- Նայե՜,- կանգ առավ ու ձեռքով դիմացի մայթը ցույց տվեց ընկերս։ Այնտեղ ծաղկավաճառ ծերունին էր՝ ձնծաղիկի փունջը մեջքի ետևում պահած, զրուցում էր այնտեղ էլ ինչ-որ բան վաճառող մի կնոջ հետ։

Ընկերս կարծես այլևս քիչ առաջվա մտահոգը չէր, դեմքին չարաճճի ժպիտ էր հայտնվել։ Ծերունին մեջքի հետևից հանեց թաքցրածն ու մեկնեց վաճառական կնոջը, փողոցը զնգաց կնոջ ծիծաղից, քիչ անց ծերունին ժպիտը դեմքին հեռացավ։

- Ասա՜նգ բաներ,- ուսիս կամացուկ հարվածեց ընկերս, որի դեմքից չէր հեռանում լայն ժպիտը։

Շարունակեցինք քայլել։

- Չասեցի՛ր, ինչի՞դ է պետք այսքան ձնծաղիկ։

-Ըսեցի՛… Անոնք ինձի շա՜տ կնմանին։

- Էդ ո՞նց,- առանց զարմանքս թաքցնելու հարցրի ես։

- Կյանքիդ մեջ հող ու ջրեդ զատված ապրա՞ծ ես։

- Դե՜, չէ…

- Ես ամբողջ կյանքիս մեջ ատանկ եմ ապրած՝ օտարության մեջ, զատված հող ու ջրես։ Մրսած ու անքուն քանի՜ օրեր եմ անցուցած անծանոթ քաղաքներուն մեջ, և ինծի իր տան մեջ ոչ մեկ փոքրիկ անկյուն մը տվող չի եղած։ Աս մատղաշներուն ալ պոկած են իրենց հող ու ջրեն. լավ օրից չէ, որ ըրած են, ատ ալ կհասկնամ, բայց ասոնք ալ մեղք են, գոնե տուն տանենք…

Տարիներ անց էլ ահա հիշում եմ, ինչպես՝ երեկը, նրա գոհունակ ու երջանիկ ժպիտը։ Ձմռան այդ ցուրտ օրը, որը նաև հայրենիքում իր վերջին օրն էր, այլևս չէր վերաբերվում նրան, նա կտրվել էր աշխարհից ու առանձնացել, մի ամբողջ արկղից միայն իր ձեռքում մնացած մի փունջ ձնծաղիկի հետ, որին ինքն իր տուն պիտի տաներ…

marat sirunyan

Աշխարհն երկու երես ունի

Անցյալից պոկված մի բեկոր էր, եկա՜վ-եկավ ու միջնեկ թոռան խոսքերի հետ սրտին դիպավ…

-Հեպոյի Նունոն է մեռի…

«Հեպոյի՜, Հեպոյի՜ … Նունո՜, Նունո՜… Էդ ե՞պ, Նունո՜, ե՞պ հարսնըցար, էդ ե՞պ Հեպոյի՜ դառար… Էդ ե՞պ, Նունո՜, էդ ե՜պ…»,- անցյալի ձայնն էսպես արձագանքեց Եղոյի մաշված սրտում: Հոգին մղկտաց, աչքերը բոցկլտացին, պեծեր թռան ու ընկան իր պառավի շյուղաթելերի մեջ: Պառավի ձեռքերից շյուղերը վայր ընկան…

Նունո՜ն… Ո՞վ չգիտեր, թե Կարապետի տղա ծուռ Եղոն, Նունոյին ի՜նչ սիրով էր սիրե… Գյուղում էնպես տղա չէր մնացե, որ հետը Նունոյի համար կռիվ արած չեղներ… Ամենքի հետ կռվավ, ամենքին դեմ ելավ… Է, հո՞ բախտի ու կյանքի դեմ էլ կռիվ չէր տալու… Հերը մեջքը կոտրեց. մեռավ… Ինքն էլ թափառական դառավ ու քա՜նի տարի պանդխտության մեջ մնաց… Էլ Նունոյի հոր ու մոր ինչի՞ն էր պետք, թե իրենց աղջկան պահեն կճուճի մեջ, թե Եղոն գա. ի՞նչ է, Նունոն ուզո՞ղ չկար… Հեպոյին տվին.. Խեղճ, անճար Նունո, դառավ՝ Հեպո՜յի…

Պառավը մարդու միտքը հասկացավ, ջահելությունը հիշեց, խանդը բռնեց, նեղացավ, երեսը թեքեց.

-Քու Նունո, հառանց քըզի՞ գնաց, բիձա՜, հբա էդմալ իմա՞լ կեղնի…,- հեգնեց մարդուն. խռոված սիրտն ուզեց հանգստացնել:

Եղոն թարս աչքով նայեց կնկան ու դժվարով պոկվեց նստած տեղից: Գնաց, ընկած շյուղերը վերցրեց ու տվեց կնկան.

- Դու քու գորձ ըրա, Նունոն գնաց լե, քըզմե չպրձա՞վ… Գեղամեջ կէրթամ,- խռովքն ու հուզմունքը թաքցնելու համար ավելացրեց Եղոն ու դուրս ելավ:

Փոշմանեց պառավն իր չար խոսքի համար, բայց արդեն ուշ էր…

Ի՞նչ գեղամեջ, ոտքերը Հեպոյի տան կողմը քարշ տվին: Մի երկու անգամ շեմքին առաջ ու ետ արեց, վերջը՝ չմտավ…  Գերեզմանների կողմը գնաց, գնաց ու գլուխը հոր շիրմաքարին դրած լաց եղավ…

Խռոված էր՝ աշխարհից, կյանքից, հորից, Նունոյից… Լուս ու մութ էր, որ ուշքը վրեն եկավ, վեր ելավ, համբուրեց հոր քարաքանդակ պատկերն ու լուռ գնաց…

Նունոյի թաղումից մի քանի օր հետո Եղոյի պառավը երևաց գերեզմաններում… Մարդուց խռով, մեկ է, ծաղիկ էր բերել.

- Հէ՜, Եղո՜, առանց Նունո չդիմծար, ուր մո՞դ գածիր, հա՜… Է՜, բիձա՜, հբա զիս ո՞ւմ թողիր, ես վի՞ր մոդ էրթամ…