21-րդ դարում յուրաքանչյուր երկրի պետբյուջեի ձևավորման հիմանական աղբյուր են հանդիսանում տարատեսակ հարկերը և պարտադիր վճարումները: Սույն հոդվածում ներկայացնում ենք Իսրայելի հարկային համակարգը:
Իսրայելը 70 տարեկան պետություն է՝ տեղաբաշխված Միջերկրական ծովի հարավարևելյան ափին: Իսրայելը հրեական պետություն է, որը ստեղծվել է ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայի որոշմամբ շուրջ 2000 տարվա պետականության բացակայությունից հետո:
Պետականության ստեղծումից հետո տեղի ունեցավ կապիտալի և հատկապես անգլիական կապիտալի մեծ ներհոսք դեպի իսրայելական տնտեսություն, որը հնարավորություն տվեց կարճ ժամանակահատվածում ապահովել տնտեսական աճի բարձր ցուցանիշներ: Խոշոր միջոցներ են հոսում նաև ԱՄՆ-ից, Գերմանիայից, Բելգիայից, Նիդեռլանդներից, ինչպես նաև սիոնիստական կազմակերպություններից՝ որպես հանգանակություն:
Սակայն որքան էլ մեծ ֆինանսական հոսքեր կատարվեն դեպի երկրի պետբյուջե, առանց խելամիտ տնտեսական և հարկային քաղաքականության վարման շատ կարճ ժամանակում այդ միջոցները կարող են հօդս ցնդել և չծառայել իրենց նպատակին:
Իսրայելի հարկային համակարգի ձևավորման համար հիմք է ծառայել հարկային քաղաքականության վարման հենց բրիտանական մոդելը, որից հետո այն շարունակաբար կատարելագործվում է: Հիմնական հարկային օրենքը համարվում է «Հարկերի սահմանման մասին օրենքը»: Ամբողջ հարկային համակարգը հիմնված է ռեզիդենտության սկզբունքի վրա: Ամեն հինգ տարին մեկ Իսրայելում անց է կացվում սպառողական զամբյուղի ուսումնասիրություն: Ելնելով դրանից ամբողջ Իսրայելի բնակչությունը (8.08 միլիոն բնակիչ 2013թ.) բաժանված է 10 սոցիալական խմբերի, որի հիմքում դրված է յուրաքանչյուր խմբի սպառողական հնարավորությունները: Անհրաժեշտության դեպքում պետությունը վճարում է հաստատագրված լրացուցիչ գումարներ սպառողական հնարավորությունների մակարդակը մինչև նվազագույն շեմը հասցնելու համար: Հարկ է նշել, որ Իսրայելում նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը կազմում է 450 ԱՄՆ դոլար, ինչը համարժեք է 1800 շեկելի, ընդ որում նվազագույն աշխատավարձը կազմում է 900 դոլար կամ 3600 շեկել:
Իսրայելի հարկային համակարգը առանձնացնում է երկու տեսակի հարկատուների՝ կազմակերպություններ և պայմանագրային հիմունքով աշխատողներ: Ամենամյա հրապարակվող հարկային հայտարարությունն ամեն տարի ըստ հերթականության հրապարակում է այն քաղաքացիների ցուցակը, որոնց տարեկան եկամուտը գերազանցում է 590 հազար շեկելը, ինչը դոլարային արտահայտությամբ կազմում է 147.5 հազար դոլար: Հարկային այս հայտարարության մեջ ընգրկվում են նաև նրանք, ովքեր աշխատում են մի քանի վայրերում: Բոլոր հարկերով զբաղվում է Իսրայելի պետական եկամուտների կառավարման հանձնաժողովը՝ պետական եկամուտների նախարարության գլխավորությամբ:
Կառավարման հանձնաժողովն իրականացնում է հետևյալ գործառույթները.
1.Հարկային ծառայություն
2.Մաքսային ծառայություն, որը զբաղվում է նաև ԱԱՀ-ով
3.Դատական բաժնի ծառայություններ
4.Տնտեսական ստորաբաժանում, որն իր մեջ ընդգրկում է մանր վերլուծական բաժինները և մակրոէկոնոմիկայի բաժինները
Այսօր Իսրայելի հարկային համակարգում աշխատում է ուրջ 5800 աշխատակից, իսկ մաքսային բաժնում շուրջ 3000:
Իսրայելի ամբողջ տարածքը բաժանված 43 վարչական շրջանների և յուրաքանչյուր շրջանում գործում է հարկային մեկ մարմին, ընդ որում հաշվի է առնված շրջանի հատկանիշները:
Կարևորագույն հարկատեսակներից մեկը Իսրայելում համարվում է եկամտահարկը, որը հաշվարկվում է ըստ աճման կարգի: Մաքսային հարկերը իրենց հերթին կազմված են երկու բաղադրիչներից՝ առանձին մաքսային հարկից 7%ի չափով և Իսրայելի տարածքում կատարված գնման համար` 9%-ի չափով: Իսրայելում գործում է նաև ԱԱՀ-ի նմանատիպ հարկատեսակ, որի դրույքը սահմնաված է 17%, գործում են նաև այլ վճարներ ևս: Նշենք, հասարակական ապահովագրությունը ևս հարկվում է 9% հարկաչափով:
Եկամտահարկի հարկումը Իսրայելում
Գոյություն ունի հատուկ սկզբունք, որի համաձայն եկամտահարկի տոկոսադրույքի չափը ուղղակի կախվածության մեջ է դրվում եկամուտների մեծությունից: Սանդղակը ստորև.
| Եկամուտների մեծություն | Եկամտահարկի տոկոսադրույք % |
| մինչև 1952 շեկել | 10 |
| 1950-3890 շեկել | 20 |
| 3890-10250շեկել | 30 |
| 10250-18590 | 45 |
| 18590 և ավելի | 50 |
16 տարեկանը լրացած յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է վճարել եկամտահարկ վերոնշյալ դրույքաչափերով: Նշեմ նաև, որ եկամտահարկ պետք է վճարի յուրաքանչյուր քաղաքացի, ով վաստակել, արտադրել կամ աշխատել է Իսրայել պետության սահմաններում կամ նրա արաբական հատվածներում: Բացի այդ, ձեռնարկատերերը նույնպես վճարում են լրացուցիչ հարկեր վարձու աշխատողների համար: Այսպիսով. աշխատողները իրենց կողմից արտադրված արտադրանքների, իսկ ձեռնարկատերերը սեփականության համար:
Այս ամենին հակադարձ մեխանիզմն է գործում գյուղատնտեսության պարագայում: Այն ամբողջությամբ ազատված է հարկերից, ինչը խթանում է ֆերմերներին և գյուղմթերք արտադրողներին զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, չնայած նրան, որ գյուղատնտեսությունը ենթակա է լուրջ ռիսկերի:
Խոսելով գյուղատնտեսության մասին ներկայացնենք Իսրայելի գյուղատնտեսության ամբողջական պատկերը տվող մի քանի տվյալ.
Ոչ կոմերցիոն կազմակերպությունների համար վճարվելիք հարկաչափը 17% է, և որպեսզի նմանատիպ կազմակերպությունները չբազմանան սունկի պես, նրանց հարկման հիմքը համարվում է աշխատավարձը: Կենսաթոշակային ֆոնդի գործատուները վճարում են 7.5%, իսկ աշխատունակ տարիքի անձանց գործատուները` 5.5%: Կապիտալի համար հարկաչափը կազմում է 45%: Իսրայելում գործում են նաև երկակի հարկեր, օրինակ, կազմակերպության հարկումը բաժանվում է երկու մասերի.
1.ինքնին հարկը արդյունքի դիմաց-36%.
2.հարկերը շահաբաժինների համար, որոնք կազմում են 25%:
ԱԱՀ-ավելացված արժեքի հարկ, որը գործում է թե ներկրվող և թե հայրենական արտադրության ապրանքատեսակների համար, և դրույքաչափը սահմանված է 17%: Հետաքրքրական է Իսրայելի վարած քաղաքականությունը նորույթ ապրանքատեսակների համար: Այսպես. Նոու Հաուի վաճառքի դեպքում ԱԱՀ-ի դրույքաչափը կազմում է 45%, որից 35%-ը վճարվում է սեփականությունից ստացված եկամուտների համար:
Եթե խոսենք հարկերի հավաքման մասին, ապա 2010 թվականի տվյալներով հարկային մարմինը տարատեսակ հարկատեսակներով հավաքել է շուրջ 50 միլիոն դոլարի հարկ:
Իսրայելում գործում է նաև հարկ անշարժ գույքի համար, ընդ որում այն վճարում են բոլոր նրանք, ովքեր գնել են բնակարան կամ որևէ այլ անշարժ գույք: Այս մեխանիզմի առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ եթե գնորդը գնում է մեկից ավելի բնակարաններ, ապա դրանք չորս տարվա ընթացքում կարելի է վաճառել միայն մեկ անգամ: Դա արված է նրա համար, որպեսզի բացառվեն մեքենայությունները: Եթե անձը վաճառում է բնակարանը, ապա նա վճարում է առանձին հարկ հողի բարելավման համար: Ընդ որում, Իսրայելում բոլոր հողերը պատկանում են պետությանը:
Իսրայելում գործում են նաև որոշակի հարկային զիջումներ, քանի որ պետությունը միտված է տնտեսության զարգացմանը և ամեն կերպ խթանում է ներդրումային ակտիվությունը և գործունեությունը: Այն կազմակերպությունները, որոնք ներգրավում են խոշոր ներդրողներ, կարող են պետությունից ստանալ լրացուցիչ ֆինանսական միջոցներ, իսկ հենց ներդրողները ազատվել հարկերից ընդհուպ 20 տարի:
Կա իսրայելական հարկային համակարգի վերաբերյալ հետաքրքիր մի վիճակագրություն: Այն հաշվարկվել է 2011 թվականին մեկ միջին խավի իսրայելցու հաշվով: Այսպես. 2011 թվականին միջին խավին պատկանող Իսրայելի քաղաքացին տարվա մեջ 182 օր աշխատում է միմիայն պետության հանդեպ պարտավորությունները կատարելու համար՝ այսինքն, ուղղակի և լրացուցիչ հարկերի վճարման համար: Առավել մանրամասն. տարվա մեջ 40 օր իսրայելցին աշխատում է ԱԱՀ-ն վճարելու, 22 օր մաքսային վճարները վճարելու, 10 օր վառելիքի ակցիզային հարկը վճարելու, 15 օր տեղական հարկերը վճարելու, 38` եկամտահարկը վճարելու համար: Բացի նշված վճարումները իսրայելցին պարտավոր է նաև գումար վճարել ապահովագրության ազգային ինստիտուտին, որը վճարելու համար նրանից կպահանջվի աշխատել ուղիղ մեկ ամիս, և ևս լրացուցիչ 15 օր` առողջության ապահովագրության համար: Սակայն այս ամենը դեռ ավարտը չէ, ևս 15-օրյա աշխատանք` կազմակերպությունից ստացված եկամուտների համար:
Իսկ մնացած 183 աշխատանքային օրերից ստացված եկամուտները միջին իսրայելցու հաշվով հետևյալն է.
52 օր կենսագոյատևելու համար,
33 օր կապի և տրանսպորտի համար,
28 օր սպառողական զամբյուղի համար,
21 օր կրթության, ժամանցի և մշակութային միջոցառումներ համար,
12 օր կահույքի գնման համար,
9 օր էլ առողջացման և այլ նպատակներով:
«Հրայր Մարուխեան» հիմնադրամի Քաղաքական դասընթացների Ազատ լսարան ծրագիրը իր մեկնարկը տվեց Վանաձոր քաղաքում: Դասընթացներին մասնակցում էին Լոռու մարզի տարբեր բնակավայրերից, թվով 40 երիտասարդներ՝ անկախ տարիքից և սոցիալական կարգավիճակից: Ծրագիրը տևեց մոտ երկու շաբաթ՝ սեպտեմբերի 15-ից մինչև հոկտեմբերի 28-ը: Ծրագիրը մինչ այս ևս երկու շրջափուլ կյանքի է կոչվել Երևանում, և հիմա արդեն երրորդ շրջափուլով Վանաձոր քաղաքում է: Առաջին հանդիպումը սեպտեմբերի 15-ին էր: Բացումն արեց ծրագրի հանձնախմբի պատասխանատու Կարին Հովսեփյանը: Դասախոսություններով հանդես եկան ՀՅԴ Բյուրոյի անդամ, «Հրայր Մարուխեան» հիմնադրամի տնօրեն Կիրո Մանոյանը, ՀՊՏՀ դասախոս, ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի ծրագրերի համակարգող Թադևոս Ավետիսյանը, Տ.Գ.Թ., և ՀՅԴ Հանրային կապերի գրասենյակի պատասխանատու Արտակ Սարգսյանը:
Ծրագրի նպատակն է՝ տեղի երիտասարդության՝ Հայաստանին ու հայությանն առնչվող հիմնախնդիրների վերաբերյալ գիտելիքների խորացումը՝ նպաստելով ազգային քաղաքական օրակարգերի ձևավորման գործընթացներում նոր սերնդի ներգրավմանը, խորացնելով նրա քաղաքական գիտելիքները: Դասընթացի թեմաներն են.
Հայաստանն արդի աշխարհում,
Պետականաշինության արդի խնդիրներն ու անելիքները,
Հայ քաղաքական միտքը հայության ապագայի շուրջ. հիմնահարցեր:
Ծրագրի մասնակից Նարեկ Փիլոյանի կարծիքով. «Դասընթացները տվեցին մեծ գիտելիքներ, փորձ, շատ հարցերի պատասխաններ, որոնց մենք չէինք տիրապետում, կամ ինչ-որ չափով տեղեկացված չէինք, ձեռք բերեցինք նոր ընկերներ, ամենակարևորը` հնարավորություն տվեց ազատ արտահայտվելու»: Իսկ ըստ Վահե Դարբինյանի, ամենահետաքրքիր թեման` «Հայաստանի Հանրապետության փոխհարաբերությունները Եվրոպայի կառույցների հետ, եվրոպական համակարգի հետ թե՛ արժեքային, թե՛ քաղաքական կտրվածքով և ընդհանրապես մեր դերը, մեր հարաբերությունները հարևանների հետ»:
Դասընթացները անց էին կացվում շատ ակտիվ, հարց ու պատասխան քննարկումներով:
Ծրագրի ավարտին առավելագույնս մեծ ակտիվություն ցուցաբերած 26 մասնակիցները, որոնցից 5-ը Սպիտակից, մյուսները` Վանաձորից և շրջակա համայնքներից, «Հրայր Մարուխեան» հիմնադրամի կողմից ստացան հավաստագրեր:
ՀՅԴ Բյուրոյի անդամ, «Հրայր Մարուխեան» հիմնադրամի տնօրեն Կիրո Մանոյանի խոսքով.
-Տվյալ դասընթացի գաղափարը առաջ է եկել ընդհանուր քննարկումների արդյունքում, և պարզ էր, որ երկրում կար նման քաղաքական դասընթացների կարիքը, որովհետև հատկապես Երևանում արդեն մի քանի նման դասընթացներ, դպրոցներ եղան, դա նշանակում է, որ երիտասարդությունը շատ հետաքրքրված է, և « Հրայր Մարուխեան» հիմնադրամը հարմար համարեց, որ իր ծրագրերից մեկը լինի նմանատիպ, և փորձի երիտասարդությանը տրամադրել այնպիսի տեղեկություններ, որոնք մեր հիմնադրամի տեսակետից կարևոր են, որպեսզի Հայաստանում երիտասարդությունը իմանա, տեղյակ լինի և որպես պատրաստված քաղաքացի ավելի ակտիվ լինի իր առօրյայում, քաղաքական իրականության մեջ անկախ նրանից, որ կուսակցությանը կհամակրի:
-Բացի այս գործունեությունը, հիմնադրամն այլ ի՞նչ գործունեություն է ծավալում:
-«Հրայր Մարուխեան» հիմնադրամը եկող տարի կնշի իր տասնամյակը և ծրագրերը հիմանականում եղել են ուսումնասիրություններ՝ երկրի սոցիալ-տնտեսական հարցերի մասին, արտաքին քաղաքականության հարցերով շատ չի զբաղվել,-պատասխանեց Կիրո Մանոյանը,- կազմակերպությունը սկզբից կազմակերպել է երիտասարդների թրեյնինգի պատրաստության ծրագրեր, հաճախ դա արել է տարբեր արտասահմանյան հիմնադրամների հետ համագործակցաբար, բայց այս մեկը լրիվ «Հրայր Մարուխեան» հիմնադրամի ծրագիրն է, որը իր միջոցներով է իրականացնում, և հուսով եմ, կկարողանանք շարունակել:
Հիմնադրամի տնօրենի, «Ազատ լսարան» ծրագրի ղեկավարի՝ Իվան Աղազարյանի, և ծրագրի հանձնախմբի պատասխանատու Կարին Հովսեփյանի խոսքերով, Վանաձորի երիտասարդությունը շատ ակտիվ էին, տեղեկացված էին և պահանջատեր էին: Համեմատած Երևանի մասնակիցների, անընդհատ իրենց առաջարկներով ու գնահատականներով ստիպում էին, որ մենք բարեփոխենք ծրագիրը ընթացքում: Ըստ ծրագրի ղեկավար Իվան Աղազարյանի.
-Ծրագիրը կլինի շարունակական, չորրորդ շրջափուլը կլինի հաջորդ տարի, թե, ո՞ր ամսին, դա դեռ չենք կարող ասել, իսկ թեմաները կլինեն երևի թե նույնը, բայց կավելացնենք արդեն նոր բանախոսների, նոր դասախոսություններ: Հիմնադրամը այս ամենից զատ բացել է աշխատանքի իրավունքի պաշտպանության գրասենյակ, նաև աշխատանքի իրավունքի ոլորտում իրավաբանական խորհրդատվություն է մատուցում ազգաբնակչությանը:
Եվ վերջում կցանկանամ եզրափակել ծրագրի հանձնախմբի պատասխանատու Կարին Հովսեփյանի խոսքով.
-Մշտապես լինել տեղեկացված և երբեք չբավարարվել տրվածով, այլ ուսումնասիրել, խորանալ և կատարել ուսումնասիրություններ: Հետևեք ձեր երկրի քաղաքականության աշխատանքներին, քանի որ դա ձեր ներկայի և ապագայի որոշիչն է: Լինենք զինված, ոչ թե զենքով, այլ գիտելիքներով:
Լուսանկարը` Նարե Շարմազանովայի
Դալայ Լաման ասում է՝ տարվա մեջ գոնե մեկ անգամ գնա այն տեղը, որտեղ երբևէ չես եղել: Երևի ինքդ քեզ նորովի բացահայտելու համար: Մեկ ուրիշն էլ ասել է՝ գնացեք այն վայրը, որտեղ եղել եք վաղուց, որտեղ ամեն ինչ նույնն է, և կզգաք, թե որքանով եք փոխվել: Այստեղ մարտահրավեր է նետում հույն փիլիսոփան, թե` նույն գետը երկու անգամ չես մտնի:
Այդպես է. մենք անընդհատ և շարունակաբար փոխվում ենք, քիչ թե շատ՝ 0,01 տոկոսով, թե հիմնովին, էական չէ: Ընդունենք այս աքսիոման ու անցնենք հետևանքին: Իսկ հետևանքը փնտրտուքն է, երբ փորձում ենք տարիներ անց գտնել անցյալը, հարազատ վայրում թողած մանկությունը, հուշերն ու ապրումները, դեմքերն ու «ես»-ը, որ վաղուց արդեն նախկինը չէ: Մի տեսակ գունափոխված, կուզեք՝ հասունացած կամ ճախրանքի բարձրությունից ցած ընկած: Հիմա դրան ասում են՝ մեծացել ես: Իսկ ես խճճվում եմ այն խաղաղության մեջ, որտեղ եկել եմ փնտրելու՝ ուր եմ ի վերջո հասել:
Գյուղական անդորր, իշխանական, հինավուրց գերեզմանատուն, անբացատրելի խաղաղություն, միջնադարի ու նորագույնի խաչմերուկում կանգնած Սանահին:
Լուսանկարը` Նարե Շարմազանովայի
Տարիներ առաջ ամեն ամառ գնում էի տատիկիս տուն, հավաքում բակի փոքրերին ու արշավ կազմակերպում դեպի Սանահին: Հաց ու պանրի բրդուճներով, տատիս տնից բեռնավորված «կահ կարասիով», աղմուկ աղաղակով քայլում էինք գյուղի նեղ ճամփեքով: Մինչև հիմա էլ չեմ հասկանում ՝ ոնց էին գյուղի տատիկները հասկանում, որ իրենցից չեմ:
-Այ բալամ, քաղաքի՞ց ես: Ումոնցի՞ց ես:
Ես էլ գերագույն հաճույքով, որ հնարավորություն կա ներկայանալու, տեղը տեղին պատմում էի: Այս անգամ այլ էր. փոքրիկ Նարեն չկար, ոչ էլ նրա ընկերներն ու աղմուկ աղաղակը, որով լցվում էին գյուղի խաղաղ ճամփեքը: Փոխարենը կար սուր կարոտ. այ այստեղ էր նստում տատը, որ ամեն անգամ կանչում էր, իր գործած գուլպաներից նվիրում, որ Երևանում ձմռանը հագնեմ ու չմրսեմ: Նա էլ չկա, յոթ տարի է անցել, մի տեսակ վախենում եմ թակել դարպասն ու ներս մտնել, գուցե չգտնեմ նրան: Հակառակ սրան, մի սպասում կար, որ համոզմունք էր. պետք է հնարավորինս արագ հասնել վանք, այնտեղ է Նա, որ հավատարիմ է, երբեք չի լքում և արձագանքում է Իրեն կանչողին:
Լուսանկարը` Նարե Շարմազանովայի
Այս անգամ արշավ չէր, արդեն գիտեմ՝ ինչ է ուխտը, շիրիմների հետ զրուցելը, վանքում միայնակ շարական երգելը՝ «Տեր ողորմեա…»:
Շըշշշ…
Սանահինը ինձ պես դատարկ էր, մարդկային որևէ շունչ չկար: Հավանաբար դա էր պատճառը, որը օգնեց մեզ իրարով լցվել, վայելում էի մենությունը: Ուզում էի միայն ես հաղորդակցվել աստվածային հրաշքին, ժամերով մտածել սյունին հենված, լսել լռության ձայնը: Լռությունը ապրեցնող էր, լռությունը ըմբոստ չէր: Այնքան հեշտ է նրա հետ ընկերանալը, երբեք չի հակաճառում, ինչ էլ ասես` կհամաձայնվի: Եվ ամառային քամու հետ ականջիս են հասնում սաղմոսները: Այստեղ` աշխարհից ու աշխարհիկից հեռու, քաղաքի թոհուբոհից ու վազքից պոկված զգում ես քեզ զորավոր ու պաշտպանված՝ անսահման ազատության մեջ: Ազատություն, որ քաղաքում պարիսպներ է կառուցում, շատ դեպքերում վնասում դիմացինին: Սովոր ենք, չէ՞, անընդհատ լսել՝ իմ իրավունքը, իմ տարածքը, ես, չփորձես խոչընդոտել, ազատ արտահայտվելու, տեղաշարժվելու, կրթության, աշխատանքի, հանգստի իրավունքներին: Այսպես հարյուրավոր իրավունքների պատեր, որ կարծես ազատություն պիտի բերեն, բայց ճաղեր են շարում, անգամ երկու մարդու միջև: Ո՞ւմ են պետք դրանք, եթե չկա իրականը՝ ազատությունը: Ուրեմն ի՞նչ, ազատությունն այնտեղ է, որտեղ մարդիկ չկա՞ն: Ազատությունն այստե՞ղ է՝ վանքո՞ւմ, ուր շիրիմների մի ամբողջ քաղաք է: Նրանք լուռ են, չեն պահանջում իրենց իրավունքները, չեն սահմանում իրենց տարածքը, անհաղորդ են: Բայց շատ ազդեցիկ ուղերձով՝ «Սա էլ կանցնի», ինչպես մի ժամանակ իրենք են անցել՝ նշանավոր մարդիկ, պատերազմներ հաղթած իշխաններ, վանքեր ու քաղաքներ կառուցած թագավորներ, բարեգործ և ողորմած թագուհիներ: Այո, նրանք անցյալ են, հետաքրքիրն այն է, որ որքան էլ բանականորեն հասկանում ես, որ մի օր դու էլ ես նրանց պես անցյալ դառնալու, միևնույն է, ժամանակից դուրս չես կարողանա ինքդ քեզ պատկերացնել: Որքան հրաշալի է այն ազատությունը, որ ժամանակից դուրս է: Այստեղ որևէ մեկին ապացուցելու բան չկա, այստեղ կա երկու «ես»՝ դու և Նա, որ հավիտենության մեջ եք: Նա չի դատում, չի ցավեցնում, համբերատար է: Եվ որքան էլ աշխարհի աղմուկը փորձի բաժանել մեզ, լռությունը աղաղակում է՝ դուք լավն եք, մարդիկ, ես սիրում եմ ձեզ:
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Ախթունգ, ախթունգ… Նորից գրում եմ Բեռլինից, բայց այս անգամ որոշել եմ չբողոքել, թե որքան ենք քայլում, որքան են ոտքերս ցավում, որ դրսում «վայ-ֆայ» գտնել չենք կարողանում. հաստատ չեմ գրելու դրանց մասին։
Չեմ գրելու, որովհետև չգիտեմ՝ հաջորդ անգամ երբ կտեսնեմ Բեռլինը, երբ նորից կքայլեմ խառը փողոցներով, որովհետև, ի վերջո, ամեն օր չէ, որ ճանապարհորդելու հնարավորություն ունեմ։
Ուրեմն, սկսվեց մեր կյանքի տարբերվող ուրբաթներից մեկը։ Ինչպես միշտ նախորդ օրվա հոգնածությունը Մարտինը իր ժպիտով ու դրական տրամադրությամբ վերածում է մոտիվացիայի:
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Մարտինի հետ խոսում էինք հանրային ու մասնավոր ԶԼՄ-ների մասին։ Բոլոր մասնակիցները ներկայացնում էին իրենց երկրների օրինակները, ու պարզվեց, որ միայն Հայաստանում չէ, որ անգամ Հանրային հեռուստաընկերությունը որոշակի իշխանամետ դիրքորոշում է արտահայտում. գրեթե բոլոր երկրներում կա նույն խնդիրը։ Բայց, օրինակ, Չեխիայում հանրային հեռուստաընկերությունն իրոք ազատ է ու կախված չէ ոչ մի քաղաքական կամ ոչ քաղաքական ուժից։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Բոլոր երկրներում մարդիկ առանձին հարկ են վճարում հանրային հեռուստաընկերությանը, իսկ Հայաստանում և Մոնտենեգրոյում հանրային հեռուստաընկերությունները ֆինանսավորվում են պետական բյուջեից։
Մարտինի փոխանցած ուրախ տրամադրությանը գումարվեց ճաշը, ու վերադարձանք Վայսի դասընթացին՝ տվյալների վրա հիմնված լրագրություն։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Ասել է, թե որոշ կայքերի միջոցով կարող ենք շատ տվյալներ ու տեղեկություններ ստանալ ինչ-որ մարդկանց մասին, ու այդ ամենը օրենքի սահմաններում։ Օրինակ, կան նաև կայքեր, որտեղ կարող ենք նշել, ասենք, ինչ-որ ռեստորանի անուն ու տեսնել, թե վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ինչ դեպքեր են եղել տվյալ վայրում։
Օրինականը` օրինական, բայց որոշ դեպքերում մեր անձնական նամակները կարող են չմնալ միայն մեր ու մեր զրուցակցի միջև. մասնակիցներից մեկը պատմեց, որ ընկերուհու հետ ֆեյսբուքում մի համալսարան է քննարկել ու միանգամից ինստագրամում տվյալ համալսարանի գովազդն է ներկայացվել։ Հաջորդ անգամ, երբ կորոշեք բողոքել ձեր դասախոսներից, ուղղակի ընկերուհիներով գնացեք մի որևէ հանգիստ ու ոչ մարդաշատ այգի։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Դուք որոշում եք՝ ո՞ր այգին գնալ, իսկ մենք սկսում ենք հանգիստ տեղ փնտրել մեր աշխատանքային խմբերով քննարկումներ անելու համար։ Մեր խմբի թեման մեդիայի լեզուն է. որոշել ենք ներկայացնել, թե նույն իրադարձությունը տարբեր լրատվամիջոցներ ինչպես կարող են ներկայացնել՝ ավելացնելով դրական կամ բացասական երանգներ։ Քննարկումից հետո, ինչպես միշտ, որոշում ենք դուրս գալ քայլելու, բայց օրը մոլորվելու օր է ստացվում. նախ՝ Մարիամը, Անին ու ես դուրս ենք գալիս հյուրանոցին մոտ խանութը գտնելու. միայն մոտ մեկ ժամ քայլելուց ու փնտրելուց հետո ենք հասկանում, որ ընդամենը 10 րոպե էր ճանապարհը։ Ես հետ եմ վերադառնում, Մարիամն ու Անին շարունակում են ճանապարհը, որ էլի մոլորեցնելու էր նրանց։
Ինչևէ, ուրախ եմ, որ նախաճաշին բոլորս տեղում էինք՝ Անիները, Հոնը, Սիրանը, Մարիամն ու Մարտինի ժպիտը։
Երեկո էր:
Անձրև էր մաղում:
Անձրևը երևում էր լապտերի լույսի տակ: Փողոցի միանման լապտերները իրար հետևից շարված վառվում էին իրենց սովորական լույսով, որովհետև իրենք միշտ նույնն են, իրենք մարդիկ չեն, որ ամեն օր ուրիշ տրամադրություն ունենան: Նրանց վրա էլ էր մելանխոլիա իջել, իջել էր աշնան թեթև, անձրևոտ, թաց երեկոն:
Թաց էին մայթերը, աստիճանները, ցուցափեղկերը, շենքերը, կտուրները, մարդկանց վերարկուները, ավտոմեքենաները, փողոցի մութ անկյունում անձրևից պատսպարված կատուն… Գորշագույն տերևների փշուրները լողում էին փոքրիկ ջրափոսերի մեջ:
Ես էլ բոլորի նման վազում եմ տուն, դե որովհետև արդեն երեկո է ու անձրև է, բայց տարբերությունը այն է, որ նրանք աշխատանքից են տուն վազում, ես էլ իմ պարապմունքից ու չեմ շտապում, որովհետև անձրևը դուրս գալիս է, աշունը առանց անձրևի չի լինում, դա աշնան սիմվոլն է: Տերյանական շունչն էլ ես զգում աշնան խոնավ օդի մեջ, զգում ես, որ արևն էլ է հիվանդանում: Թաց մայթերով վերև եմ բարձրանում թափանցիկ հովանոցիս տակ կծկված, ասես Ենգիբարյանի հովանոցը լինի՝ մի աղջիկ, որը ունի հովանոց ու թռչում է դրանով: Կաթիլները սահում են հովանոցի մակերևույթով, քսվում են նրան, կախվում դրա ծայրից ու ընկնելով մայթին` միախառնվում ջրափոսի ջրերին:
Հարևան փողոցում շրխկաց քաղցրավենիք վաճառողի խանութի դուռը, փեղկը շուռ եկավ, բանալին պտտվեց փականում ու կամաց-կամաց ջրերի մեջ չփչփացող ոտնաձայները մարեցին՝ ընկղմվելով գիշերվա հեռացող ձայների մեջ, ու խանութը մնաց մենակ իր լուսավորվող սրահով, թափանցիկ ապակիներով, որի վրա կար ցուցանակ՝ «Փակ է», մյուս կողմում՝ «Միայն լավ քաղցրավենիք մեզ մոտ», մյուսում՝ «Երեխաները սիրում են շաքարաքլորներ, ուրեմն՝ շաքարաքլորներ միայն երեխաների համար»…
Հովանոցը գլխավերևումս պտտելով ապակուց ներս էի նայում ու աջ գրպանումս պտտեցնում երկու հարյուր դրամանոցը: «Ափսոս փակ է, դեհ ինչ, պարոն, գուդ նայթ»: Դե նոյեմբեր ամսին ի՞նչ երեկո ու գիշեր, իրարից չեն էլ տարբերվում: Շարունակեցի բարձրանալ վերև, բայց … «Շաքարաքլորներ միայն երեխաների համար», ը~մ, ուզում եմ հասկանալ, դա դեռ ինձ կարելի° է գնել, թե° այդ տարիքից դուրս եմ եկել:
Հիմա զգում եմ քեզ շորերիս մակերևույթով սահելիս, հովանոցն էլ չի օգնում, դու կաթիլների ամբողջությունն ես, որ քայլում ես հետս, դա քո ստվերն է, որը էսքան թաց է… Քայլում ես ինձ հետ, հետևում թողնելով լայն ու նեղլիկ թաց փողոցները, թափանցիկ ապակիները, որոնց վրա լավ գովազդներ կան, որոնց վրա գրված չի եղել ու չի լինի՝ «Քայլիր թաց ու առողջ անձրևի ստվերով ինձ հետ, դա հաջորդ գարնան համար շատ կարևոր է, սիրելիս»:
Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի
Այստեղ` Բրանդենբուրգյան դարպասների մոտ, արդեն զգում եմ ինձ ինչպես Օպերայի բակում, կամ ասենք, Երիտասարդական մետրոյի մոտ (դե, որ կողմ էլ շարժվենք քաղաքում, վերջիվերջո հայտնվում ենք նույն տեղում): Ես, ընդհանուր առմամբ, դեմ չեմ. օրվա տարբեր ժամերին նույն կառույցը լրիվ տարբեր տեսք է ունենում լուսանկարներում։ Ինչևէ։
Բեռլինյան օրերից չորրորդը պաշտոնապես բացվեց հենց այս դարպասների մոտ, ուղղությունը` գերմանական ZDF հանրային հեռարձակում իրականացնող հեռուստաընկերություն։ Սակայն մինչ այդ մասնակիցները հնարավորություն ունեին շրջել Բեռլինի կենտրոնական փողոցներում, ծանոթանալ մի քանի տեսարժան վայրերի, մինչդեռ մենք հասցրել էինք լինել այդ վայրերում արդեն և’ երեկոյան, և կեսօրին, ուստի մեզ համար ընտրեցինք ոչ այնքան կենտրոնական թաղամաս, մտքով, որ Երևան էլ Երևան չէր լինի առանց Մասիվի։ Իսկ իրականում այդպես է որ կա։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Եղանք նաև Բեռլինյան պատի մոտ։ Էստեղ էլ տպավորությունները մի քիչ հակասական էին։ Սիրանն ասում էր` ահավոր է պատկերացնել, որ ընդամենը մի պատ կարող է քեզ արգելել տեսնել հարազատներիդ, ովքեր մնացել են հակառակ կողմում։ Իսկ այսօր պատից մնացած հատվածների վրա հնարավոր բոլոր ու ամենավառ գույներով գրաֆիտիներ են, գրառումներ ու էլի ինչ կանցնի մտքովդ։
Գնանք հեռուստաընկերություն։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Առաջին պահին մտածում էի` ամեն ինչ սովորական է, այնպիսի մի հեռուստաընկերություն է, ինչպիսին ես պատկերացնում եմ, ինչպիսին պետք է լինի եվրոպական զարգացած երկրի հեռուստաընկերությունը։
ZDF հեռուստաընկերությունը հիմնադրվել է 1961 թվականին, 1967-ից իրականացնում է գունավոր հեռարձակումներ (հենց այդ թվականին է Գերմանիայում տարածվել գունավոր հեռուստատեսությունը)։ Շրջայցը հեռուստատեսություն մասնակիցներիս հնարավորություն տվեց մեկ հեռուստաընկերության օրինակով պատկերացնել գերմանական հեռուստատեսությունների աշխատանքը։ Ի դեպ, եվրոպական շատ երկրներում հանրային հեռուստա և ռադիոընկերությունների հեռարձակումները դիտելու համար բնակիչները պարտավոր են վճարել, քաղաքական ու տնտեսական կախվածությունից խուսափելու համար ZDF-ը բաժանորդների վճարներին գումարում է նաև գովազդներից ստացած հասույթը։ Սակայն գովազդային հոլովակների հեռարձակումը ևս ունի որոշակի սահմաններ։ Օրեկան առավելագույնը 12 րոպե գովազդ, շաբաթվա մեջ հատուկ օրեր, երբ գովազդներ չեն հեռարձակվում ընդհանրապես։ Իդեալական է։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Այցից հետո ողջ խումբը կրկին ազատ էր շրջելու քաղաքում։
Իսկ մենք վերև-ներքև էինք անում առևտրի կենտրոններից մեկի շարժասանդուղքներով, բնակիչների համար տարօրինակ աշխուժությամբ ծիծաղում փողոցում ու ապրում երեկոն։ Հետո էլի ու էլի։
Լուսանկարը` Անի Ավետիսյանի
Իսկ երեկոներն էստեղ գոնե ինձ համար յուրահատուկ են, ուղղակի մի քիչ ցուրտ։
Կեսգիշերին արդեն հոսթելում էինք։ Հա, մի բան էլ. բարձրահարկ, լուսավոր ու սիրուն շենքերով քաղաքում հիմա` նոյեմբեր ամսին, մութն ընկնում է մինչև երեկոյան հինգը։
-Մա՛մ, ա՛յ մամ, ախր ասում էի, չէ՞, էս վարորդի դեմքը շատ ծանոթ է, հաստատ մեր շենքի բակում եմ տեսել,- հերթական անգամ մամայի նյարդային համակարգի վրա ազդելով բացականչեցի ես:
-Դե չգիտեմ, իսկ ընդհանրապես ինձ չի հետաքրքրում, թե նա ով է, միայն գիտեմ, որ շատ դանդաղ է վարում մեքենան:
Երևի հասկացաք, որ մաման կողմ է միայն գրական հայերենին ու դա է օգտագործում:
Ուֆ, էս մեծերին էլ ոչ մի բան չի հետաքրքրում: Հիմա, որ պարզվի` իրոք մեր շենքից ա, մամայի դուրը տեսնես կգա՞… Դեհ, չգիտեմ, էլ բարձր չեմ խոսի, մեկ է, ոչ ոք «բանի տեղ» չի դնում: Ավելի լավ կլինի, որ հարմար տեղավորվեմ նստարանիս ու «պատուհանից դուրս գամ` երևակայեմ»:
Սկզբում մտքերս սովորական էին, ասենք, գուցե էս մարդը երկու կերպարանք ունի (դա դեռ սովորական էր): Ըըը, իսկ ի՞նչ, եթե բանդիտ… Չէ, ուֆ…
Երևի Գոգոլի «Մեռած հոգիներից է»: Ա~, լավ հասկացա, հա, հաստատ Չիչիկովն է:
Հըմ, բայց էդ դեպքում ովքե՞ր են մեռած հոգիները, մե՞նք: Սկսեցի անհանգստանալ: Չեղավ, չեղավ, դիմեմ էս անզգույշ քայլին.
-Մամ, կարո՞ղ է մենք մեռած ենք, էդ էլ քիչ է` հոգի…
-Անիմաստ խոսելու համար մի հատ ես, գիտե՞ս:
Դե իրականում գիտեի, բայց հո չէի՞ խոստովանելու, գաղտնիք է… Լավ, «մեգաբայթեր» ունեմ հեռախոսիս մեջ, սպասեք` գուգլեմ: Մի րոպե, բայց ի՞նչը գուգլեմ, գրեմ. «Արդյո՞ք մենք մեռած հոգինե՞ր ենք», հա՞ որ:
Ընդհանրապես, էդ դասը վատ էր ազդել վրաս, անընդհատ անկապ խոսում էի, չնայած մաման ասում էր, որ մինչև կարդալն էլ էի էդպես: Ես չեմ հավատում նրան:
Մի վարկած էլ կա, հենց նոր եմ, է, վերջացրել «Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար» գիրքը, դեռ գրքի ազդեցության տակ եմ, ասում եմ` գուցե գրքի հերոս Չարլին է… Քանի դեռ չգիտեք, պատմեմ:
Ուրեմն Չարլին մտավոր հետամնաց տղա էր, սակայն բժիշկները որոշում են նրա IQ-ն եռապատկել: Ասեմ՝ ստացվում է, տղան դառնում է հանճար: Բայց միայն մի քանի օր: Հետո նրա IQ-ն վերադառնում է նախկինին: Նա հուսահատ ու ամոթով գնում է մի քաղաք, որտեղ իրեն չեն ճանաչում… Հիմա հասկացաք, չէ՞, ասում եմ` գուցե հենց այդ տղան է, եկել էստեղ վարորդ է դարձել…
Մեկ էլ հա, կանգառում կկանգնեք, Չիչիկով, Չարլի, մեր շենքի բնակիչ, ուղղակի վարորդ կամ իմ երևակայության զոհ…
Արմանը ԵՊՀ-ի արևելագիտության ֆակուլտետի 2-րդ կուրսի ուսանող է, բռնցքամարտի Եվրոպայի արծաթե և բրոնզե մեդալակիր։ 18-ամյա Արմանը 8 տարեկանից սկսել է զբաղվել բռնցքամարտով. «Հայրս բռնցքամարտիկ է եղել, մանկուց սիրել եմ բռնցքամարտը և միշտ իմացել եմ, որ հենց այս մարզաձևով եմ զբաղվելու»։
Սակայն նրա առաջին սպորտաձևը եղել է լողը։ 2 տարի զբաղվել է լողով. «Լողով կամ ֆուտբոլով զբաղվելը, իմ կարծիքով, անհրաժեշտ պայման է բոլոր բռնցքամարտիկների համար»։
Առաջին անգամ Արմանը հանդես է եկել Հայաստանի առաջնությունում, սակայն մինչ այդ նրան ոչ ոք այդ ասպարեզում չի տեսել. «Ես կարելի է ասել նորություն էի բոլորի համար, որովհետև կողմնակի մրցումներ չեմ ունեցել. առաջինը հանդես եմ եկել Հայաստանի առաջնությունում, իսկ երկրորդը՝ Եվրոպայի»։
Հիշում է՝ 12 տարեկան էր, Եվրոպայի առաջնության կիսաեզրափակիչն էր, պետք է մենամարտեր թուրք մարզիկի հետ. «Այդ առաջնությունում մեր մարզիկներից 3-ը թուրքի հետ էին մրցում. «Ընկերս պարտվեց՝ զոհ գնալով անարդարությանը, տեսնելով դա և զսպելով հուզմունքս կարողացա սթափվել և մտնել ռինգ։ Շատ մեծ դժվարությամբ և վնասվածքներով հաղթեցի մրցակցիս։ Դա մեծ ուրախություն էր թե՛ իմ, թե՛ ամբողջ թիմի համար»։
Արմանի կարծիքով բռնցքամարտում ամենաբարդը հոգեբանորեն տրամադրվելն է, բայց ոչ թե ամեն մենամարտից առաջ, այլ ընդհանրապես. «Ոչ մի սպորտսմեն չի մտնում կռվելու և մտածում, որ հիմա քիթս կջարդեն կամ ուղեղի ցնցում կստանամ. ոչ ոք բռնցքամարտիկի չափ մարտից առաջ անհանգստանալու պատճառ չունի։ Պետք է կարողանաս կտրվել աշխարհից և քեզ համար ստեղծես բռնցքամարտիկի հոգեբանություն. դու բռնցքամարտիկ ես ու վերջ»։
Ինչպես գրեթե բոլորի, այնպես էլ մեր հերոսի մոտ առավոտյան, երեկոյան, մարզումներից առաջ և հետո լինում է ցանկություն՝ ավարտելու սպորտում սկսածը. «Հիասթափություն բոլորի մոտ է լինում՝ հատկապես հայ բռնցքամարտիկների, որովհետև դրսում խտրականությունը շատ մեծ է հայերի նկատմամբ. մենք կամ պետք է առավելագույն միավորներով հաղթենք, կամ մեր ձեռքը ռինգում չեն բարձրացնի. այլ տարբերակ լինել չի կարող՝ համենայնդեպս, բռնցքամարտում։ Դրա համար մենք հույսներս դնում ենք միայն ու միայն մեր ուժերի վրա»։
Իսկ թե ո՞րն է ամենաարժեքավորը ինչ տվել է իրեն բռնցքամարտը՝ դժվարանում է ասել, որովհետև և՛ տվել է, և՛ վերցրել. «Կարծում եմ ավելի շատ տվել է։ Եթե չզբաղվեի սպորտով, պետք է անիմաստ ժամանակ վատնեի, ծխեի, խմեի (ինչպես երիտասարդության մեծամասնությունը), դրա փոխարեն բոլոր ասպարեզներում ձեռք բերեցի պայքարելու ունակություն»։
Արմանն այլ նախասիրություններ էլ ունի. սիրում է ընթերցել, երաժշտություն, արվեստ՝ ամեն ինչից էլ գաղափար ունի։ Ապագայի վերաբերյալ աշխատում է պլաններ չկազմել, որովհետև հանգամանքները միշտ խանգարում են, սակայն ունի մեկ նպատակ. մի քանի ամիս է, ինչ չի մարզվում ձեռքի կոտրվածքի պատճառով. «Պետք է գնայինք Թուրքիա՝ Եվրոպայի առաջնությանը մասնակցելու, բայց վնասվածք ստացա։ Վիրահատությունից հետո պետք է վերսկսեմ մարզումներս»։
Բռնցքամարտը Արմանի համար չի կարող ապրուստի միջոց լինել, որովհետև միայն գումարի համար կռվելը իր համար չէ, միշտ չի ընդունել դա. «Եթե գա մի օր, երբ ես զգամ, որ այլևս չեմ սիրում իմ աշխատանքը և սպորտով զբաղվում եմ միայն գումար վաստակելու համար՝ առանց վարանելու կթողնեմ այն»։
Իսկ նրանց, ովքեր նոր են սկսում զբաղվել բռնցքամարտով, Արմանը խորհուրդ է տալիս ուսումնասիրել և օրինակ վերցնել նախկին բռնցքամարտիկներից, քանի որ մերօրյա բռնցքամարտը ավելի շատ դարձել է գումար աշխատելու միջոց, քան սպորտաձև։ Ներկայիս բռնցքամարտիկներից առանձնացնում է Վասիլի Լոմաչենկոյին. «Նա, իմ կարծիքով, կատարյալ բռնցքամարտիկ է թե՛ մարտաոճի, թե՛ հոգեբանության առումով։ Հիմա նույնիսկ վատաբանում են իրար շոու անելու և գումար վաստակելու համար։ Մուհամեդ Ալին էլ էր այդպես վարվում, բայց նա դա անում էր իր հակառակորդներին հոգեբանորեն ճնշելու համար։ Նախկինում բռնցքամարտի մեջ հոգի կար, իսկ որտեղ գերակշռում է գումարը, այնտեղ ստեղծվում է շոու, իսկ շոուն արհեստական երևույթ է, որտեղ բացակայում է հոգին»։
Վերջում Արմանը հավելեց, որ միշտ էլ կլինեն մարզիկներ, ովքեր անվերապահորեն կնվիրվեն այս լեգենդար մարզաձևին, որն, իր կարծիքով, ավելի շատ գիտություն է։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Երբ նոր բացված արևի ճառագայթների տակ քայլում ես լճի ափին՝ վայելելով շողերի տաքությունը, լճի կապույտն ու սառը օդը, հասկանում ես, որ օրն ավելի լավ չէր կարող սկսվել։
Հոսթելը, որտեղ մնում ենք, գտնվում է լճի ափին ու մինչ նախաճաշը ժամանակ ունեցանք մի քիչ զբոսնելու՝ վայելելով մեզ շրջապատող բնությունը։ Թարմ ու սառը օդից հետո լավ ուտելուց լավ բան չկա։ Նոր օրն իրականում ավելի ակտիվ ու հետաքրքիր էր, քան անցած երկու օրերը։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Դասախոսություններ լսեցինք մի քանի թեմաների շուրջ ու սովորածը ամրապնդելու համար տարբեր ազգերից կազմված խմբերով հետաքրքիր աշխատանք արեցինք: Դասախոսության թեման մեդիայի ոլորտում ինֆորմացիայի ճիշտ ընկալմանն ու հետազոտմանն էր վերաբերվում։ Այս դասախոսությունը ավելի շատ ոչ թե տեսություն էր, այլ հիմնված էր գործնական օրինակների վրա։ Ամեն օրինակից հետո բուռն քննարկում էր սկսվում, ու յուրաքանչյուրը ցանկանում էր ներկայացնել իր տեսանկյունը, հիշում նման օրրնակներ իր կարդացած նյութերից ու գրքերից։ Այս ամենը նախ հնարավորություն տվեց մեկս մյուսին ավելի լավ ճանաչելու, փորձի փոխանակում անելու և ներկայացնելու մեր համատեղ աշխատանքը։ Մարտինը, ով վարում էր դասախոսությունը, պատմում ու ցույց էր տալիս քաղաքական թեմաներով կատարված մի քանի մեդիա արշավներ, որոնք իրականում իրենց մեջ թաքնված ուղերձներ էին պարունակում։ Հենց այդ օրինակների վրա էլ բացատրում էր, թե ինչպես են ենթագիտակցորեն դրանք հասնում մեզ։ Աշխատանքը, որը պետք է կատարեինք նախապես բաժանված խմբերով, հենց այս թեմային էր վերաբերվում, և իմաստը կայանում էր հետևյալում՝ գտնել և ներկայացնել մեդիայի և գովազդի ոլորտում արդեն կատարված տարբեր արշավներից մեկը, որի գաղափարը միայն վիզուալ տեսնելով հասկանալի լինել չի կարող, քանի որ այն իր մեջ թաքնված ուղերձ էր պարունակում։ Քանի որ աշխատանքը կատարելու համար շատ ժամանակ չունեինք, սկսեցինք ինտերնետում հետաքրքիր նյութեր որոնել ու հիշել այն ամենը, ինչ սովորել էինք։ Ճիշտ է, կարճ ժամանակում, բայց համատեղ աշխատանքի արդյունքում հասցրեցինք ունենալ հետաքրքիր աշխատանքներ։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Կարևորն այն է, որ ցանկացած պահի նոր բան ես սովորում յուրաքանչյուրից, ուղղակի լսելով, զրուցելով ու քննարկելով տարբեր հարցեր, քանի որ ամեն մեկը ներկայացնում է իր երկրի մշակույթը ու ձեռք բերած փորձը։
Օրն ավարտեցինք արդեն կազմված խմբերով համատեղ աշխատանքի արդյունքներն ամփոփելով, խորհուրդներ ստանալով ու նոր գաղափարների զարգացմամբ։
Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի
Չնայած օրվա վերջում զգում էի, որ հոգնել եմ, բայց երեկոն Գերմանիայի հին քաղաքներից մեկում` Պոտսդամում անցկացնելու հնարավորությունը բաց չէի թողնի։
Շատ քայլեցինք։
Հին շինությունները, քաղաքի լույսերը, դատարկ, լուռ փողոցները, անվերջ զրույցներ ու մի բաժակ գերմանական գարեջուրը մոռացնել տվեցին բուռն, ակտիվ օրը, և ուղղակի թուլացանք ու վայելեցինք երեկոն։