Վահե Ստեփանյանի բոլոր հրապարակումները

vahe stepanyan

Ոսկե սկավառակի վրա

Գիտեք՝ երբ բան չկա անելու, NASA-ի կայքում ինչ-որ հետաքրքիր բան փնտրելը հաստատ վերջին բանը չի, որ կգա մտքիդ: Իսկ ես սովորաբար կիրակի առավոտները բան չունեմ անելու: Ես հանգիստ սրտով բացում եմ NASA-ի կայքն ու հանգիստ սրտով մտնում ուր ուզում եմ: Մեկ-մեկ մեզ զգում ենք մարդկությունից հեռու ու կտրված: Մեկ-մեկ մեզ զգում ենք ամեն ինչից ամենահեռուն գտնվողը: Բայց NASA-ում ձեր սրտաճմլիկ պահերը ոչ մեկին չեն հետաքրքրում: Որովհետև մարդկությունից ամենահեռուն գտնվողը իրականում Վոյաջեր-1 ավտոմատ միջմոլորակային կայանն ա: Ինքը էնքան հեռու ա երկրից, որ նույնիսկ դուք ձեր ամենադեպրեսված վիճակում դժվար էդքան հեռանաք: Համենայնդեպս, դուք շատ-շատ մտածեք. «Երանի Մարսի վրա լինեի ու սատկեի մենակության մեջ», իսկ Վոյաջերը արդեն վաղուց էլ արեգակնային համակարգում չի: Ուրեմն սրանից հետո կարող եք ասել. «Երանի Վոյաջերի տեղը լինեի»: Բայց, իհարկե, էդտեղ ոչ մի երանի տալու բան էլ չկա: Էս վերջերս արդեն ստացվեց, որ խեղճ կայանը մեն-մենակ արդեն 40 տարի ա՝ գնում ա, ինքն էլ չգիտի՝ ուր: Բայց էդ կարևոր չի: Դե նենց չի, որ հիմա կարևոր բան կասեմ: Բայց, դե հիմա… Մոռացեք: Դե, քանի որ Վոյաջերը հիմա մարդկության ոչ ամենահեռանկարային, բայց գոնե ամենաարագ ընթացող ներկայացուցիչն է միջաստղային տարածությունում, NASA-ն բռնել ու մտածել է էսպես բան անել: Վոյաջերի վրա կա մի ոսկե սկավառակ, որի մի երեսին մարդկության մասին առաջնահերթ ինֆորմացիա է, իսկ մյուսը ձայնապնակ է մարդկության մասին ձայներով: Մի շտապեք մտածել, որ մեր ինֆորմացիան ու պնակը միևնույնն է՝ չեն հասկանա, որովհետև դրանց հետ կապված ամեն ինչը մենք ենք հորինել: Նույն վայրկյանները, տառեր-թվերն ու ամեն ինչը: Դրա համար հատուկ հաշվարկման համակարգ են ստեղծել ու փորագրել սկավառակի վրա: Իսկ ինչ վերաբերվում ա պնակին. ըհ, թերևս հույս ենք դնում այլմոլորակայինների ստեղծագործ մտքի վրա: Իհարկե, հնարավոր ա՝ մի օր Վոյաջերը հասնի մի բանական էակներով լցված մոլորակի, բայց մեր սկավառակը ընդունեն ուրիշ բանի տեղ ու գցեն աղբը: Ամեն ինչ էլ հնարավոր ա: Ոնց ասում են. «Երբեք չգիտես՝ ինչ կմտածի այլմոլորակայինը ձեր մոլորակի մասին»: Հա լավ, էդպես ոչ մեկը չի ասում: Ես եմ ասում: Կարող եք դուք էլ ասել, դեմ չեմ լինի:

Անցած դարի սկզբին Տեխասի անապատներում կորած քաղաքներից մեկում մի տղա էր ապրում: Անունը՝ Վիլի: Երբ Վիլին 5 տարեկան էր, հայրը նրան սիգարի տուփից սարքած կիթառ ա նվիրում: Դե, նույն կիթառն ա, ուղղակի ռեզոնատորը դատարկ սիգրարի տուփից սարքած: Հա: Ու 7 տարեկանում խորթ մոր պատճառով կուրանում ա Վիլին: Դրա համար իրեն բոլորը գիտեն որպես Blind Վիլի Ջոնսոն, որտեղ «blind»-ը էնքան էլ կեղծանուն չի, որովհետև իրոք կույր էր էդ տղան: Հետո Վիլին դարձավ փողոցային երաժիշտ: Շատ հայտնի: Նստում էր փողոցի անկյունում, նվագում ու երգում էր: Ու ձայնն էնքան բարձր էր, որ փողոցի աղմուկը չէր լսվում: Էդպես նստած երգում ու փող էր աշխատում: Ու էդպես էլ մահացավ, երբ 48 տարեկան էր: Վոյաջերի ոսկե սկավառակի վրա Կույր Վիլին էլ ունի իր մասը: «Dark Was the Night». Վիլիի կտորն ա Վոյաջերի սկավառակի ձայների մեջ:
Ու երբ առաջին անգամ այլմոլորակայինները կարողանան միացնել սկավառակը, նրանք չեն տեսնելու, թե ինչ ռումբեր կամ ինչ տանկեր է ստեղծել մարդկությունը: Չեն տեսնելու՝ ոնց են միլիոնավոր մարդիկ սովից մեռնում: Չեն տեսնելու ոչ Էյֆելյան աշտարակը, ոչ Ազատության արձանը, ոչ էլ Բիգ Բենը: Ոչ էլ ձեզ են տեսնելու: Բոլոր այլմոլորակայինները էդ մոլորակի վրա շուչները պահած լսելու են. լսելու են 30 տարեկան մի կույր մարդու, որը Տեխասի ամայի քաղաքների փողոցներում նստած՝ սիգարի դատարկ տուփից սարքած կիթառ է նվագում ու երգում…

vahe stepanyan

Լսելու մասին

Մի րոպե: The Damned – Neat, Neat, Neat: Միացրեք, նոր կարդացեք: Ես միացրել՝ նոր եմ գրում: Ռոքի տակ կյանքը դինամիկ ա: Մարդիկ անընդհատ վազում են, իրենք էլ չգիտեն՝ ուր: Ու երբ էդ մարդկանցից մեկը դու ես, կյանքի դինամիկան չես էլ նկատում: Նորմալ ա: Էդպես ա առավոտյան միշտ: Երբ քթիդ տակ ինչ-որ երաժշտություն մզմզալով տնից դուրս ես գալիս: Երբ արագ-արագ քալում ես դեպի մետրո: Մտնում կայարան ու նայում կիսամեռ դեմքերի: Դնում ականջակալներդ ու հենվում սյանը՝ սպասելով գնացքին: Ձեռքի հետ էլ ոտքով ռիթմի հետ գետնին ես թփթփացնում: Նստում ու միանգամից տեղդ ես զիջում: Հետո նույն ձևով հենվում ես դռանը՝ վագոնում: Ու աստիճանաբար լցվելով՝ վագոնը հասնում ա էնտեղ, որտեղ պիտի դու իջնես: Ու էդպես ա, երբ քեզ կողքից հրում ու արագ-արագ առաջ են անցնում: Հա, էդպես ա կյանքը:

Գուցե շարժասանդուղքին կանգնած ես ու շուրթերով մրմնջում ես երգի հետ հավասար, որը ականջներումդ է հնչում: Ձեռքի հետ էլ նայում ես դիմացից իջնող միանման դեմքերին: Հնարավոր ա՝ մի սիրուն դեմք ես տեսնում ու քեզնից անկախ ժպտում: Բայց դժվար թե: Ու երբ վերջապես իջնում ես ու դուրս գալիս կայարանից, կանգնում ես դիմացի խանութների ցուցափեղկերից մեկի մոտ: Ու նայում ես քո արտացոլանքին: Ու մարդկանց: Ու ընդհանրապես, ամբողջ ճանապարհին դու մենակ լսել ես:

Կխնդրեմ՝ անջատեք երգը: Հա, գիտեմ, որ լավն ա, հետո կլսեք: Անջատեք երգը, որովհետև մեկ-մեկ ուրիշ բաներ էլ ա լսել պետք: Սյանը հենված՝ լսեք կայարանին մոտեցող մետրոյի վագոնների ձայնը: Լսեք շնորհակալությունը, երբ ձեր տեղը զիջում եք: Լսեք, թե ինչ ռիթմիկ են վագոնները գնում ռելսերով: Լսեք «կներեք»-ը, երբ ձեզ կողքից հրելով անցան: Լսեք քայլերի ձայները: Ու լսեք՝ ոնց ա դիմացից իջնողը քթի տակ թեթև փնչացնում, երբ նայում ես իրեն ու ժպտում քեզնից անկախ: Լսեք՝ ոնց են գրպանում մետաղադրամները բանալիների ու ժետոնների հետ չխկչխկում: Եկեք, կանգնեք նույն ցուցափեղկի դիմաց: Մի քիչ քաղաքի ձայնը լսեք: Ու գնացեք: Մեկ-մեկ էլ մարդկանց լսեք: Ոմանք դրա կարիքն ունեն: Ոմանք շատ ունեն:

Մի րոպե: Golden Earring – Radar Love: Միացրի՞ք: Դե, միացրեք: Որովետև ես միացրեցի: Իսկ դա երևի կարևոր ա: Կարող եք դնել ձեր ականջակալները: Ու քայլել ձեր գործերով:

vahe stepanyan

Դու պատմություն ես կերտում

Գիտե՞ք դպրոցում իմ սիրելի առարկան որն էր: Պատմությունը: Հա: Էն, որ ոչ մեկը չէր ուզում էդ անիծված օրերը հասնեին, ես սպասում էի: Սիրում էի դասերը, երևի էն պատճառով, որ հեշտ եմ միշտ սովորել պատմությունը: Դե, բոլորն էլ էդպես են. ինչը հեշտ է տրվում, միշտ էլ սիրում են: Ես էլ բացառություն չեմ: Հա, հնարավոր ա՝ էդ դասագրքերը ինձ համար միշտ էլ գեղարվեստական գրականության նման բաներ են եղել: Բայց դրա մեջ հեչ էլ վատ բան չկա: Ախր, էնքան հետաքրքիր բաներ կան: Ես միգուցե չեմ հիշում, թե ո՞վ էր Հայոց արքան մեր թվարկության 160 թվականին, բայց փոխարենը գիտեմ, որ Էդվին Հաբլը ծնվել ա նույն թվին, ինչ Հիտլերը ու մահացել նույնին, ինչ Ստալինը:

Ասածս ի՞նչ ա: Առաջին հայացքից էնքան անպետք ինֆորմացիա է կրում իր մեջ էդ պատմություն կոչվածը: Ինչիս ա պետք իմանալ՝ ինչ ա եղել 200 տարի առաջ: Սխալվում եք: Պետք ա: Համ էլ՝ հետաքրքիր ա: Էդ տհաճ վերաբերմունքը պատմության հանդեպ դպրոցական ուսուցումից ա գալիս: Դասերը հաճախ անհետաքրքիր են (իմ բախտը բերել ա էդ հարցում), ու բացի էդ էլ մի մոտեցում կա մեր դասագրքերում: Ես գիտեմ հաստատ, որ սովորելու համար ճիշտ ա սիստեմատիկ դասերը, բաժին առ բաժին: Տենց էլ գրված են մեր դասագրքերում: Հա, էլի եմ ասում. տենց հեշտ ա: Բայց անհետաքրքիր: Դրա համար էլ դասագրքերը մեզ հաճախ մոլորեցնում են: Իրականում պատմությունը շատ ավելի բազմաշերտ ա: Այսինքն կան իրադարձություններ , որոնք շատ  ավելի մոտ են իրար, քան ձեզ թվում է: Այ, էդտեղ գալիս ա «պատմության ընկալում» հասկացությունը: Պատմության ընկալումը երևի ամեն մեկի դեպքում տարբեր ա լինում: Հիմնականում մարդկանց մեծ մասի համար պատմությունը մի երկար գիծ ա, որի վրա շարված են իրադարձությունները հերթով: Բայց…

1960-ականների վերջին, երբ մարդկությունն սկսվեց համարվել «տիեզերական հասարակության անդամ»՝ ուղարկելով մարդ տիեզերք, կամ տասնյակ զոնդեր դեպի Լուսին, Մարս, Վեներա. այդ նույն ժամանակ ԱՄՆ-ի 16 նահանգներում (Ֆլորիդա, Տեխաս և էլի ուրիշներ) սևամորթների ու սպիտակամորթների միջև միջռասայական ամուսնությունները օրենքով արգելված էին: Կամ օրինակ, գիտեք, չէ՞, ինչ է գիլիոտինը: Եթե չգիտեք, իմացեք արագ: Ըհը: Վերջին անգամ  մահապատիժ իրագործելու համար օգտագործվել  ա Ֆրանսիայում նույն թվականին, որին  լույս ա տեսել Ջորջ Լուկասի «Star Wars» ֆանտաստիկ սագայի առաջին մասը: Հայրս արդեն 6 տարեկան էր, հեհ… Զարմանալի ա:

Չէ, իրոք: Պատմությունն էսպես տարօրինակ բան ա: Մեկ էլ տեսար՝ էնպիսի բան եղավ ու էն ժամանակ, երբ ոչ մեկը դրան չէր սպասում: Ո՞նց ա հիմա. մարդկության հաշվարկներով Մարսը լրիվ գաղութացնելը 1000 տարվա պատմություն կլինի սկսած մեր օրերից: Բայց հնարավոր ա 100 տարի հետո պատկերը լրիվ ուրիշ լինի: Ի՞նչ 100 տարի: Քանի որ պատմության մասին ենք խոսում, պատմական ակնարկներով ասեմ, էլի: Համ էլ հետաքրքիր ա: Հա, ի՞նչ էի ասում: 100 տարվա պահով: Հա: 1903 թվականին աշխարհահռչակ New York Times-ը մի հոդված հրապարակեց, որի մեջ նշվում էր, որ մարդկությունը չի կարող ստեղծել թռչող մեքենաներ մոտակա 1-10… միլիոն տարիների ընթացքում: Իսկ նույն թվականի դեկտեմբերին Ռայթ եղբայրները (Օրվիլն ու Ուիլբուրը) վերցնում  ու Հյուսիսային Կարոլինայում  մարդկության պատմության մեջ առաջին թռչող մեխանիզմով թռիչք են կատարում: 1908-ին էլ պնդվում էր, որ ոչ մի թռչող մեխանիզմ երբևէ չի կարողանա Նյու Յորքից հասնել Փարիզ: Ո՞վ էր ասում էդ կատարյալ ապուշությունը: Օրվիլ Ռայթը:  Հիմա ի՞նչ՝ երևի կասեք դուք: Ոչ մի բան: Ուղղակի օրինակ եմ բերում, թե ինչքան անկանխատեսելի ա պատմության ընթացքը: Ամեն ինչ շատ ավելի խառն ա պատմության մեջ, քան դպրոցում ենք սովորել:

Ես միշտ էլ էն կարծիքին եմ եղել, որ ոչ թե պատմությունն ա կերտում կերպարներ, այլ կան էնպիսի կերպարներ, որոնք կերտում են պատմությունը իրենց գոյությամբ ու գործերով: Սենց: Էլի չեմ հիշում ով ա ասել (ոնց-որ նկարիչ էր), բայց մի միտք ա ասել, որ հարյուրավորների հետ հաճախ պտտվում ա ուղեղումս: Ասում ա՝ մարդը կարող է մահանալ 2 անգամ. առաջինը՝ ֆիզիկապես, երբ դադարում ա շնչել, իսկ երկրորդը, երբ իր անունը տալիս են վերջին անգամ: Լավ ա չէ՞ ասել: Ասելուց տենց են ասում, էլի:

Սենց բաներ:  Ամեն պահի քո արարքը հնարավոր ա փոխում ա պատմության ընթացքը, ասենք, 2500 թվականին ապրողների համար: Ուրեմն, զգույշ: Դու պատմություն ես կերտում:

Հ.Գ. Ոգեշնչեց Ջարեդ Դայմոնդը:

vahe stepanyan

Նամակներ Մալիշկայից

Նամակ 1

Բարև: Երկար ժամանակ չենք խոսել: Շատ երկար: Ինձ թվում է մի 5 կամ 6 տարի: Չնայած մենք էդ ժամանակ էլ չէինք խոսում տենց: Դիմագծերդ վաղուց մոռացել եմ: Կներես, բայց անունդ էլ չեմ հիշում: Լավ կլինես, էլի: Մենակ հիշում էի, որ քո բոլոր վաֆլիները ես էի ուտում: Չեմ ասի՝ որտեղ: Մարդ ես, մեկ էլ էս թուղթը հասավ քեզ, ու հիշեցիր: Դու ինձ համար ասեմ՝ ով էիր: Երևի ոչ մեկը: Ուղղակի էն կողքի սեղանի աղջիկը, ով իր վաֆլիները ինձ էր տալիս: Էն էլ երևի տալիս էիր, որովհետև վաֆլի չես սիրում: Թե ինչի քեզ հանկարծ հիշեցի, չգիտեմ: Հենց նենց: Նենց էլ սիրուն անուն էր անունդ, ափսոս չեմ հիշում…

Նամակ 2

Բարլուս: Քեզ էլ եմ հիշել չզարմանաս: Իսկի կհիշե՞ս, որ ժամանակին լավ ընկերներ էինք: Դժվար: Ախր, էնքան վաղուցվա բան ա: Քեզ մեկ-մեկ տեսնում եմ: Փոխվել ես: Լավ չի: Առաջ ավելի լավն էիր: Ափսոս: Վատ ընկերներ չէինք:

Նամակ 3

Բարև: Դու լավ մարդ չես դառնա: Երևի քո հանդեպ իմ միակ զգացմունքը էդ հեգնական խիղճն ա: Ինձ մի վստահիր: Չեմ հիշում, թե որ գրքում եմ կարդացել, ասում էր՝ ամեն փայլուն մետաղ ոսկի չի: Քո մասին ա: Մի օր կմնաս մենակ ու կդառնաս մարդ, ում ոչ ոք չի հարգում: Գործերիդ արժանի ես: Առայժմ: Լավ մնա:

Նամակ 4

Կներես: Ես քեզ մոտ չեմ գալիս: Հիշում եմ քեզ: Ամեն օր չէ, բայց միշտ հիշում եմ: Ես դեռ շատ էի փոքր: Բան չեմ հիշում: Բացի դրանից, թե ոնց էիր ամեն ստից բանից նեղանում: Գիտեմ, որ ինձ շատ-շատ ես սիրում: Ես էլ քեզ: Վերջում թերևս կհանդիպենք:

Նամակ 5

Գրողը քեզ տանի: Քո պատճառով ես ինձ աշխարհի ամենավերջին մարդն եմ զգում: Ու ոչ մեկն էլ չիմացավ, որ իմ ամենամոտ բարեկամը դու էիր: Ներել ես, չէ՞ ինձ: Քո տեղը ես հոգացել եմ: Հարմա՞ր ա:

Նամակ 6

Ըմ: Երևի դու սա չես տեսնի կյանքում: Բայց եթե տեսար, դու հնարավոր է՝ հիմա քեզ ես փնտրում էստեղ: Գտար, էլի: Հա քո մասին ա, քո: Բարև: Լա՞վ ես: Դժվար թե: Լա՞վ եմ: Չէ հա: Ես ամեն ինչ ասել եմ: Ոչ մի բան չկա ուրիշ: Մենակ թե, միևնույն է, ամեն ինչ վատ է: Լավ մնա: Չնայած դու դժվար լավ լինես, որ մնաս…

Նամակ 7

Ահագին փոխվել ես: Շատերի համար՝ երևի դեպի լավը: Իսկ շատերի համար լավը դա բոլորին նմանն ա: Բայց դա հեչ էլ լավ չի:

Նամակ 8

Քե՞զ ինչի հիշեցի: Հա, վայ, հարց ունեմ: Ո՞նց ես էդ աղմուկի մեջ հեռախոսով խոսացածը լսում՝ հերիք չի, մի հատ էլ  ինչ-որ բան պայմանավորվում: Զարմանում եմ:

Նամակ 9

Հա, է: Մեկ-մեկ հիշում եմ: Հիշում եմ, որ հասկանամ՝ հասունանում եմ, էլի: Քեզ բան չասելը էդ իմ ամենալավ որոշումներից ա: Շնորհակալ եմ: Կասես՝ ինչի՞, ու էն քո տխմար հայացքով կնայես թղթին: Հեչ: Խելքիդ բանը չի:

Նամակ 10

Մենք իրար չգիտենք: Գաղափար չունեմ անունդ ինչ ա: Դեմքդ էլ նորմալ չեմ տեսել: Չեմ էլ ուզում իմանալ: Բայց եթե քո մեջ մի գրամ մարդկություն կա, էդ անտեր օձիքդ դզի, էլի: Թե չէ հաջորդ անգամ տեսա՝ ասելու եմ քեզ արդեն: Կարո՞ղ ա դիտմամբ ես անում: Հը՞:

***
Էս թերթերը գտա, մորս ասած, «խոզանոց» դարակից: Մի տեսակ չեմ հիշում, որ նման բաներ եմ գրել: Բայց իմ ձեռագիրն ա ոնց որ: Տեսնես՝ ինչի՞ ժամանակին տերերին չեմ տվել: Հիմա որ ընդհանրապես գաղափար չունեմ, թե որն ումն է: Դե լավ, էն վաֆլի տվող աղջկան հիշեցի: Ու էլի մի երկու հոգու:

vahe stepanyan

Թե ինչու սիրել կամ չսիրել հայերին

Ես հայ ազգին շատ եմ սիրում: Բայց ոչ դրա համար, որ բոլոր հայերը ընդհանրապես շատ լավ մարդիկ են: Ուղղակի իմ շրջապատում՝ իմ գյուղում, վատ մարդիկ շատ քիչ են: Այսինքն, վատ մարդը ընդհանուր է ասված: Եկեք ասենք՝ էն մարդիկ, ում արարքները  մնացածին դուր չեն գալիս: Օրինակ, ինձ դուր չի գալիս անտարբեր մարդը: Ուրեմն…
Ուրեմն, ամսի 6-ն էր: Առավոտյան ինձ մի կերպ արթնացրի, իջա կանգառ, նստեցի մեր ավտոբուսը ու գնացի Եղեգնաձոր, որ էդտեղ էլ իջնեմ, նստեմ մի ուրիշ ավտոբուս ու գնամ Երևան: Դե, այդ մասը հետաքրքիր էլ չի: Մենակ ասեմ, որ հետևիս նստած աղջիկը, որ ինձնից երևի մի երկու տարի մեծ էր, ամբողջ ճամփին էդ սփինեռը էնքան ֆռռացրեց, որ արդեն կարող էի վայրկյանով ասել, երբ կֆռռացնի ու երբ կկանգնի: Ինչևէ: Պիտի գնայի համալսարան՝ ատեստատս տալու համար: Ու քանի որ ես գիտեի, որ հաստատ մի բան էն չի լինի, մի տեսակ նույնիսկ հաճույք ստացա, երբ ասացին, որ ինչ-որ ստացական է պետք, որը ես թողել եմ մի 120 կմ-ի վրա: Իհարկե, ես գտա ճարը: Ինձ ասացին, որ նկարն էլ է բավական: Ես էլ դուրս եկա, զանգեցի ընկերոջս ու ասացի, որ գա համալսարանի մոտ: Որովհետև իմ հեռախոսով դժվար նկարը ցույց կարողանայի տալ (ինչ հիանալի է, երբ առանց սմարթֆոնի ես ապրում, հետ ես վարժվում նորմալ կյանքին): Վերջը: Նստել եմ համալսարանի դիմացի նստարաններից մեկի վրա ու նայում եմ գնացող-եկող մարդկանց: Ուրեմն, ամեն ինչ այնպես կատարվեց, որ ես չհասցրեցի էլ տեսնել՝ որտեղից եկան: Մի տատ ու մի իմ տարիքին աղջիկ, իրար թև մտած քայլում էին: Մի կին, 35 տարեկան կլիներ, քայլում էր դեպի համալսարան, էլի ինձնից մի երկու մետրի վրա: Ամեն ձեռքում էլ մի վեց լիքը լցված տոպրակ: Ուրեմն, իրար ընդառաջ էին քայլում: Հասան իրար: Կինը նայեց աղջկան ու ասաց:
-Excuse me.
Մյուս կինն ու աղջիկն իրենց ուղղությունը փոխեցին՝ «на одиннадцать часов»:
-Excuse me?
Կինն ու աղջիկը բանի տեղ չդնելով նրա ասածին, արագ հեռանում էին:
-Hey. I’m not a beggar. I’m a professor at this university.
Էս բառերը ասաց էնքան նեղացած տոնով, որ ես ծիծաղից փորս բռնեցի: Հետո իհարկե, հասա նրան, ու պարզվեց, որ իրեն ուղղակի պետք էր էսինչ շենքը: Նոր էր եկել Հայաստան: Ինչ ափսոս էր: Հայերի մասին առաջին հիշողություններից մեկը վատը եղավ նրա համար: Այ, սրա համար արժի չսիրել հայերին: Իսկ այ, ինչի սիրել…
Ուրեմն նույն օրը գալիս եմ կանգառ, որ նստեմ մեր «գազելը» ու վերադառնամ տուն: Երևանից, էլի: Իմ սովորության համաձայն եկա ու նստեցի էն վերջին անկյունի նստարանին: Տեղ համարյա չէր մնացել. կողքիս երկու տեղ  ու առջևի մի ծալովի նստարան: Մի կին երկու տղայի հետ եկավ ու անդորրս խախտելով հարցրեց.
-Ստեղ ազատ ա՞:
-Չէ, ոնց որ:
Մի 10 վայրկյան երեքի ձայնը ցածրացավ, ոնց որ իրար մեջ խորհրդակցեին, ու տղաներից մեկը ասաց.
-Ախպերս, որ խնդրեմ՝ չես հելնի դեմը նստես, մենք նստենք ստեղ:
-Հա,- ասացի,- ինչի՞ չէ որ:
-Ապրես, ցավդ տանեմ:
Հա, ուրեմն դուրս եկա գնացի, նստեցի էն ծալովի նստարանին: Չէի հասցրել պայուսակս նստարանի տակ տեղավորել, մի չաղլիկ կին եկավ ու ցանկություն հայտնեց իմ տեղը նստելու: Ես արդեն ուզում էի ասել, որ էլ տեղեր չկան, իսկ ես ուզում եմ էսօր տուն գնալ, էն էլ մեր վարորդը ինձ առաջարկեց իր կողքին նստել: Ես էլ զարմացած, որ էդտեղ զբաղված չէր, ուրախ դուրս եկա ու նստեցի մի մե՜ծ ու սիրուն աչքերով աղջկա ու վարորդի արանքը:
Շարժվեցինք: Վարորդը «բարդաչոկից» վերցրեց ծամոնը, մի հատիկ վերցրեց, հետո տուփը տվեց ինձ ու ասաց, որ աղջկան էլ տամ: Մենք էլ շնորհակալություն հայտնելով վերցրինք: Էս մեր վարորդը կարգին մուժիկ էր, ու մենք ուրախ ասել-խոսելով եկանք:
Հետևի նստարաններից մեկին մի չաղ մորքուր էր նստել: Էն տիպիկ քծիպ հայերից: Ուրեմն, մեկ էլ չհասկացա՝ ոնց, տեսնեմ՝ վարորդի հետ վիճում է, թե ինչու են ուղևորները տոմսի գումարը սկզբից տալիս: Մեր հոպարն էլ, առանց հեգնանքը թաքցնելու, ձեռ էր առնում մորքուրին: Մորքուրը, թե.
-Բա էս ո՞ր երկրում ես տեսել տրանսպորտ նստելիս փողը սկզբից տաս: Ամբողջ աշխարհում ֆռռաս, տենց բան չկա, մենակ մեր մոտ ա: Որովհետև անտեր երկիր ա:
-Չէ, այ ցավդ տանեմ: Թարսի պես, օրենքով՝ մարդը իրա տոմսը պիտի առնի ու նոր նստի տրանսպորտ,- հոպարը վառեց ծխախոտը:
-Չկա տենց բան: Հիմա ինձ մի արի բան սովորացրա, էլի: Ոչ մի քաղաքակրթված երկրում տենց բան չկա:
-Բայց չէ, է: Օրենքով առնում՝ նոր են նստում,- կիսաձայն ասացի ես՝ ցույց տալով օգնությունս հոպարին:
-Հա, տղա ջան, ես էլ տենց գիտեմ: Այ, ցավդ տանեմ, օրինակ, որ նստում ես սամալյոտ, էթում-հասնում ես, նո՞ր ես փողը տալի, կամ պոեզ:
-Հա, բայց սամալյոտների պասաժիրներին որ բան ըլնի, էդ ապահովագրման փողերը տալիս են, չէ՞, ընտանիքներին:
Նայեցի հոպարի դեմքին: Քմծիծաղելով գլուխը տարուբերում ու ծտծտացնում էր:
-Է, մորքուր ջան: Հըմի որ Աստված չանի, մի բան ձեզ լինի, կարո՞ղ ա ես փող չտամ: Մի տեղից կճարեմ, կտամ, էլի:
-Նենց էլ խեղճ-խեղճ ես խոսում, ոնց որ փող չես ստանում: Հեսա, էս ռեսը տարար, 20 000-ը կդնես ջեբդ, քեզ ի՞նչ կա:
-Է՜, մորքուր ջան: Բանից բեխաբար ես: Որ իմանաս՝ ցելի օրը 2 անգամ գնում-գալիս եմ Երևան, 5000 փող եմ ստանում:
-Պահ-պահ-պահ…
Էստեղ իրականում մտքիս մեջ ասացի՝ ցավ-ցավ-ցավ…

Իսկ հոպարը ընդհանրապես ոչ իրեն վատ էր զգում, ոչ էլ նյարդայնանում: Մենակ դեմքի հեգնանքով լի ժպիտը ավելի էր լայնանում:
-Է, մորքուր, է՜…
-Հա, ի՞նչ: Ի՞նչ գործ ա, որ: Սաղ օրը քո համար նստած ավտոյի մեջ քշում ես, էլի:
Մեկ էլ հետևից մորքուրի կողքից մի հոպար էլ խառնվեց:
-Խի՞ ես, է, տենց ասում: Էս գործն էլ իրա դժվարությունն ունի: Սրա վեշը տար, դրա վեշը հասցրա, սրան տեղ գտի, էն մեկի մուննաթը տար:
-Հա, դե լավ,- մեղմանալով ասեց մորքուրը,- ես տենց տեղյակ չեմ:
-Բա որ տեղյակ չես՝ ի՞նչ ես մարդու ականջին նստե: Հիմա էս ա էսօրվա դրությունը:
-Է՜, չգիտեմ, է,- մորքուրը մեղմացավ ու արդեն սկսեց խոսքը փոխել,- ախր, էս ի՞նչ անօրեն երկիր ա: Մարդ պետք ա թողնի գնա ստեղից, գլուխը փախցնի: Երկիր չի էլի, հո զոռով չի՞: Ո՞վ ա սենց բան տեսել:
-Դե հիմա՝ էս ա: Պիտի յոլա գնանք,- եզրափակեց հետևիս հոպարը:
-Ժողովրդի ձեռը մի կոպեկ փող չկա, էն վերևներն էլ չգիտեն՝ փողը ոնց ծախսեն:
Ոչ ոք ձայն չհանեց: Նայեցի կողքիս նստող մե՜ծ ու սիրուն աչքերով աղջկան: Իր դեմքին էլ էր հեգնանքը սառել: Հոպարը կողքիցս արմունկով բզեց.
-Երևի երկիրը երկիր չի,- աչքով տվեց, մի թեթև քմծիծաղ ու գլուխը թեքեց ճանապարհին:

Այ հիմա ասեք՝ մենք մարդ չենք, որ ապրում ենք նման մորքուրներով, տատիկներով ու աղջնակներով լիքը Հայաստանում: Մարդ ենք: Հիմա «յոլա» ենք գնում, էլի: Իսկ իրենց համար Հայաստանը…  Է… Երկիրը երկիր չի, էլի:

vahe stepanyan

Դիոգենեսի տակառի միջից

Եթե դուք սովորական մարդ եք ու սովորում եք սովորական հայկական դպրոցում, ձեզ համար հիմա տարօրիանակ կհնչի այն, որ երկրի կլորության մասին փաստը ընդունված էր ֆիզիկոսների շրջանակում ու հիմնական կրոններում՝ մինիմում հին հույների ժամանակաշրջանից: Իսկ այդ շրջանը ահագին շուտ է եղել: Չգիտես ինչու, մարդկանց մեծ մասին թվում է, որ իրենք հաստատ գիտեն, որ այդ փաստը ընդունվել է մի 600 տարի առաջ միայն: Վիրավորական է հնչում: Դե, մի վեց դար առաջ ապրողների հասցեին: Գուցե նրանք նույն բանն են մտածել նաև իրենցից վեց դար առաջ ապրողների մասին: Բայց մենք հո՞ արդեն գիտենք, որ դա էլ է սխալ կարծիք: Ու նույնը՝ հիմա: Մտածում ես, թե ինչ կաներ 1980 թվականին ապրողը հիմա քո համակարգչի հետ, մտածում ու ծիծաղում: Իսկ այդ պահին ժամանակի ինչ-որ մի պահին, դե, 2040 թվականին ապրողը օրինակ, մտածում է, թե դու ինչ կարող էիր անել հիմա իր համակարգչի հետ ու ծիծաղում: Էլի անարդար է:

Ուրեմն մենք միշտ անցյալում ենք ապրում: Գիտենք, որ մեր ապրածը արդեն անցյալ է ուրիշ ժամանակում ապրողների համար: Հասկանում եք, չէ՞: Կա ներկա, անցյալ ու ապագա: Ու ապագայում մնացած բոլոր ժամանակները անցյալ են, նույնիսկ քո ներկան: Մի քիչ մտածեք: Ասում են, չէ՞, անցյալով մի ապրիր, այլ ներկայով: Իսկ եթե ներկան է՞լ է անցյալ: Կգա մի պահ, որ քեզ համար հիմա էս տողերը կարդալը կդառնա անցյալ: Հըմ: Արդեն եկավ: Մի՞թե անարդար չի, որ մարդ չի կարողանում ժամանակով ճանապարհորդել: Դե, գոնե առաջ: Հետ չարժի: Համ էլ չես կարող: Ֆիզիկան թույլ չի տա: Իսկ եթե դու ֆանտաստիկայի ես հավատում, էս օրինակը թույլ չի տա: Ենթադրենք ունես ժամանակի մեքենա: Վերադառնում ես անցյալ ու սպանում պապիկիդ: Ի՞նչ կլինի: Նա կմահանա, հետևաբար քո ծնողներից մեկը չի ծնվի, ու դու էլ չես լինի: Բայց եթե դու, ասենք թե, վերացար, այդ դեպքում ոչ ոք արդեն հետ չի եկել անցյալ, որ պապիդ սպանի, որովհետև դու գոյություն չունես: Փակ շղթա:

Հա, իզուր խորացա: Ուզում էի խոսել դեպի ապագա ճանապարհորդելու մասին: Դա հնարավոր է: Դե, լույսի արագության մոտիկ արագությամբ, որ շարժվես, ավտոմատ կհայտնվես ապագայում: Դա շատ ձանձրալի թեմա է, դրա համար էլ չեմ ուզում բացատրել մանրամասն: Հիշո՞ւմ եք, հարցնում էի՝ մի՞թե անարդար չի, որ ժամանակով չի կարելի ճանապարհորդել: Լավ էլ արդար է: Դե, օրինակ, ճանապարհորդություն դեպի ապագա: Ո՞ւմ է պետք այն: Ի՞նչ իմաստ է կրում: Ինձ թվում է՝ ոչ մի: Անցյալի մասին արդեն խոսեցի, դրա համար էլ չկրկնեմ, որ անհնար է:
Ի՞նչ եմ ուզում ասել: Երեկվա ապրողը քեզ համար արդեն անցյալ է, իսկ վաղվա ապրողի համար դու ես արդեն անցյալ. հիմա: Պետք չի ապրել անցյալով: Երևի թե ներկայի վրա էլ չարժի կենտրոնանալ: Իսկ այ, ապագան… Ապագան մտածելու տեղիք է տալիս…

Եվրոպայի օրը Երևանում

Մայիսի 27-ին Երևանը տոնում էր Եվրոպայի օրը: Եվրոպայի օրվան նվիրված միջոցառումների շրջանակում Երևանի Հյուսիսայն պողոտայում անցկացվում էր տեղեկատվական ցուցահանդես, որին մասնակցում էին ԵՄ ֆինանսավորմամբ իրականացվող ավելի քան 50 ծրագիր:

Եվրամիության աջակցությամբ իրականացվող ծրագրերի կողքին իր տեղն էր գտել նաև մեր՝ «Մանանա» կենտրոնի տաղավարը, քանի որ մենք էլ իրագործում ենք «Երիտասարդների արտահայտման ազատության խթանումը քաղաքացիական լրագրության միջոցով» ծրագիրը՝ Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ: Ծրագրի նպատակը՝ Հայաստանում երիտասարդական քաղաքացիական լրագրության զարգացումն է, և լրագրության, լուսանկարչության, կինոնկարահանման գործնական դասընթացներ, սեմինարներ և մեդիա ճամբարներ են կազմակերպվել բոլոր մարզերի 14-ից 24 տարեկան պատանիների ու երիտասարդների համար:

Ու քանի որ մենք պատանի թղթակիցներ ենք, ուրեմն հանդես եկանք իբրև թղթակիցներ. փորձեցինք այդ օրը շրջել տաղավարներում, հարցազրույցներ անել, լուսանկարել և տեսանկարահանել Եվրոպայի օրը: Բոլոր ծրագրերին չենք անդրադառնա, քանի որ մեր գործընկերները Գյումրիում, Վանաձորում, Գորիսում, Կապանում և Եղեգնաձորում արդեն գրել են շատ ծրագրերի մասին:

***

«Դասարան» կրթական ծրագիր

Դասարան կրթական ծրագրի հիմնադիր նախագահ Սուրեն Ալոյան:

-Դասարան կրթական ծրագիրը դա դպրոցների էլեկտրոնային կառավարման համակարգ է, որը կրճատում է Երևան և հանրապետության տասը մարզեր հեռավորությունը աշակերտների միջև և բոլորին տալիս հավասար կրթվելու հնարավորություն:
Dasaran.am-ի հիմնական ծրագրերից է նաև կոտրել սովետական կարծրատիպը գիտելիք ձեռք բերելու վերաբերյալ: Մենք իրականացնում ենք կրթության խաղայնացում, այսինքն, խաղերի միջոցով կրթելու տարբերակ, այդ իսկ պատճառով հենց հիմա այստեղ իրականացնում ենք խաղ, որով ցանկանում ենք հասարակությանը ցույց տալ, որ խաղերի միջոցով կրթություն ստանալը ավելի հետաքրքիր է:

Իսկ մեր գլխավոր ծրագրերից մեկը՝ էլեկտրոնային մատյանը, թույլ է տալիս ծնողներին ամենօրյա ռեժիմով տեսնել իրենց երեխայի դպրոցական առաջադիմությունը:

***

Erasmus+

IMG_3887-62Հայաստանում « Erasmus+» ծրագրի ազգային գրասենյակ, ծրագրի պատասխանատու Անի Թորոսյան:

-«Erasmus+» ծրագիրը եվրամիության նոր ծրագիր է: Կրթության վերապատրաստման, սպորտի և երիտասարդության հարցերով է զբաղվում: Մեր գրասենյակի մանդատը ներառում է միայն ծրագրի բարձրագույն կրթության ուղղությունը: Երեք գործողությունների շրջանակներում մի շարք հնարավորություններ է ընձեռում՝ կրթաթոշակների տրամադրում անհատներին և ուսանողներին փոխանակվելու հնարավորություն երեքից տասներկու ամսով և անհատներին, ովքեր արդեն իսկ ունեն բակալավրի դիպլոմ, կրթաթոշակի տրամադրում, որպեսզի ստանան մագիստրոսական կրթություն: erazmusplusՀամագործակցությունը ծրագրային երկրների և գործընկեր երկրների միջև է: Հայաստանը հանդիսանում է գործընկեր երկիր: Կա երեսուներեք ծրագրային երկիր: Դրանք եվրամիության անդամ քսանութ երկրներն են, ինչպես նաև Իսլանդիան, Լիխտեյնշտեյնը, Նորվեգիան, Մակեդոնիան և Թուրքիան:
Հայ ուսանողն ունի հնարավորություն սովորելու վերոնշյալ երեսուներեք երկրների բուհերում, եթե իր համալսարանն ունի փոխանակման ծրագիր, եթե ոչ, ապա կարող է մասնակցել մագիստրոսական կրթություն ստանալու ծրագրերին:
Մեր դերը իրազեկելն է հայ երիտասարդներին, իրազեկել նրանց այս հնարավորության մասին, իսկ եթե ուսանողը ընտրվում է, մենք կատարում ենք մոնիթորինգ:IMG_3890-65

***

Հայաստանում Ֆրանսիական Համալսարան (UFAR)

IMG_3930-105Հայաստանում Ֆրանսիկան համալսարանի ռեկտոր պրն. Ժան-Մարկ Լավեստ:

IMG_3933-108-Արդեն տասնհինգ տարի է, ինչ հիմնադրվել է Ֆրանսիական համալսարանը: Համալսարանը այժմ ունի չորս ֆակուլտետ՝ կառավարում, մարկետինգ, ֆինանսներ և իրավաբանություն, իսկ եկող տարի ֆակուլտետներին է ավելանում նաև ինֆորմատիկայի և կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետը: Այսօր ներկայացնում ենք այն, ինչ կարևոր է համալսարանի պարագայում: Այսինքն՝ ինչ դիպլոմավորում են ստանում և հետագայում ինչ աշխատանք կունենան մեր շրջանավարտները: Կարևոր չէ միայն դիպլոմ ունենալը, հարկավոր է իմանալ, թե հետագայում որտեղ կարող ես աշխատել: Այսօր ներկայացնում ենք, թե մեր շրջանավարտները այսօր ի՞նչ աշխատանք են իրականացնում և որտե՞ղ են աշխատում, ի՞նչ պաշտոններ են զբաղեցնում, ինչքա՞ն աշխատավարձ են ստանում:
Ֆրանսիական Համալսարանը սիրով սպասում է իր բոլոր դիմորդներին:

***

«Ուրբան» հիմնադրամ

-Ես Արմինե Թուխիկյանն եմ, ներկայացնում եմ «Ուրբան» կայուն զարգացման հիմնադրամը։

-Ի՞նչ ծրագրերով է հանդես գալիս «Ուրբան» հիմնադրամը։

-Եվրոպայի օրը մենք ներկայացնում ենք մեր մի քանի ծրագրերը, որոնք բոլորն էլ առնչվում են կենցաղային աղբի տարանջատմանը, վերամշակմանն ու վերաօգտագործմանը։ Մենք 3 ծրագիր ենք ներկայացրել, որոնք իրականացվում և իրականացվելու են հանրապետության տարբեր մասերում, մեկը՝ Իջևանում, մեկը՝ Գորիսում, մյուսը՝ Կապանում։ Մենք ձգտում ենք այնպես անել, որ թափոններն իրարից տարանջատվեն և վերաօգտագործվեն։

Ծրագրերից մեկը վերաբերվում է շինարարական ոլորտին․պլաստիկ թափոններն օգտագործում ենք ցեմենտի փոխարեն։ Այսինքն, մենք արտադրելու ենք սալիկներ, որոնք նախատեսված են հանրային տարածքների բարեկարգման համար։ Սկզբնական շրջանում մենք համագործակցելու ենք մի շարք քաղաքների հետ, այսինքն՝ այն քաղաքները, որոնք մեզ պլաստիկ թափոն կտրամադրեն, մենք նրանց անվճար կտրամադրենք այսպիսի սալիկներ, որոնք կարելի է ներկել և տարբեր ձևեր տալ, սա ուղղակի նմուշ է։

-Իսկ ինչպե՞ս համայնքապետարանները կարող են ստանալ այսպիսի սալիկներ։

-Առաջին հերթին այդ համայնքի բնակչության հետ պետք է շատ մանրակրկիտ աշխատանք տարվի, որպեսզի գիտակցեն, որ աղբը պետք է տարանջատել․պլաստիկը պետք չի խառնել կենցաղային աղբի հետ։ Նույնիսկ ավելի վատ դեպքեր էլ են լինում, որ մարդիկ այրում են պլաստիկը վառարաններում, կամ այրում են, որպեսզի հաց թխեն և այլն, որն ընդհանրապես չի կարելի, որովհետև դա շատ-շատ մեծ թույն է արտադրում։ Կարճ ասած, մարդկանց որոշակի բնապահպանական գիտելիքներ է պետք հաղորդել։ Դրանից հետո պիտի մեխանիզմներ ստեղծվեն, որպեսզի տարանջատվի աղբը։ Օրինակ, ես Երևանում եմ ապրում, գիտակցում եմ, բայց ես պլաստիկը թափում եմ ընդհանուր աղբի հետ, որովհետև չկա հնարավորություն տարանջատելու։

Հանդիպում ենք համայնքապետարանի աշխատակիցներին, զրուցում, եթե թիմը պատրաստ է որոշակի քայլեր ձեռնարկել, մենք պատրաստ ենք համագործակցել։

-Իսկ այսպիսի սալիկներ արդեն արտադրվո՞ւմ են։

-Այս սալիկները դեռ նմուշի կարգավիճակում են, բայց շուտով սպասվում է մասսայական արտադրություն։ Արտադրվելու են Կապանում, այժմ այնտեղ արտադրամաս է հիմնվում։

-Իսկ ի՞նչ արժե այսպիսի սալիկը։

-Բավականին էժան արժե՝ շուկայական գնից մոտավորապես 40%-ով էժան, որովհետև սրա 25%-ը աղբ է, այն աղբը, որը մենք թափում ենք։ Բայց սկզբնական շրջանում մենք պատրաստ ենք այսպիսի սալիկներ տրամադրել բոլոր այն համայնքներին, որոնք մեզ կմատակարարեն պլաստիկ աղբ, բայց հետո հնարավոր է նաև վաճառք լինի, որպեսզի բնապահպանական այս միտքը տարածվի։

-Սկզբնական շրջանում ո՞ր համայնքների հետ եք աշխատելու։

-Մենք արդեն իսկ աշխատում ենք Սյունիքի և Վայոց Ձորի մարզերի շուրջ 16 համայնքների հետ, պլանավորում ենք աշխատել ևս 10 համայնքի հետ։

***

Եվրոպական երիտասարդական պառլամենտ

-Ես Արմինե Այվազյանն եմ: Ներկայացնում եմ Եվրոպական երիտասարդական պառլամենտը, մասնավորապես Understanding Europe արագ դասնընթացները: Եվրոպական երիտասարդական պառլամենտը կրթական ծրագիր է, որը գործում է 40-ից ավելի երկրներում ու հիմնականում հնարավորություն է՝ երեխաների և երիտասարդների համար արտահայտելու իրենց մտքերը, քննարկումներ կազմակերպել տարբեր թեմաներով: Մեր կողմից տարեկան մոտավորապես 600 իրադարձություն է կազմակերպվում: Այս պահին մենք ներկայացնում ենք Understanding Europe արագ դասընթացները, որոնք նախնական պատրաստական ծրագիր են հայ երիտասարդների համար, որպեսզի նրանք հետագայում մասնակցեն տարատեսակ քննարկումների ու ֆորումների:

-Երբվանի՞ց է ձեր ծրագիրը գործում Հայաստանում:

-Ծրագիրը Հայաստանում գործում է 2012 թվականից:

-Ի՞նչ գործեր եք հասցրել անել այս ընթացքում:

-Իրականում այդ շղթան բավականին երկար է: Առանձին չեմ կարող ներկայացնել, բայց թերևս ամենակարևորներից մեկը միջազգային ֆորումն է՝ IEFA-ն , որը տարին մեկ անգամ անցկացվում է Հայաստանում: Աշխարհի տարբեր երկրներից մասնակիցներ են գալիս, որը նախ նպաստում է Հայաստանը դարձնել ճանաչելի և երիտասարդներին օգնում է ինքնահաստատվել:
-Իսկ ի՞նչ է կատարվում Ֆորումի ժամանակ, ինչե՞ր եք քննարկում:
-Ֆորումը իրենից ներկայացնում է պառլամենտի իմիտացիա: Յուրաքանչյուր անձ, որը իրեն հարազատ է գտնում որոշակի ոլորտ, դա կլինի՝ տուրիզմ, մարդու իրավունքներ, միջազգային հարաբերություններ և այսպես շարունակ, կարող է հանդես գալ որպես դելեգատ և քննարկում ծավալել ինչ-որ մի խնդրի մասին, որը տվյալ պահին «թեժ» է: Բնականաբար այնտեղ կա կարծիքների բախում ,քննարկումներ, և երիտասարդները բավականին շատ գիտելիքներ են ստանում այդ ամենից:

***

«Քաղաքացի դիտորդ»

-Ես Արման Ղարիբյանն եմ՝ «Քաղաքացի դիտորդ» կազմակերպության հանրային կապեր թիմի անդամ:

-Ի՞նչ ծրագրեր եք իրականացնում:

-Մենք իրականացնում ենք դիտորդական առաքելություն՝ բոլոր ընտրությունների ժամանակ: Այս տարի խորհրդարանական ընտրություններին 3200-ից ավելի դիտորդներ իրականացրել են դիտորդական առաքելություն 1600 ընտրատեղամասերում, որը կազմում է Հայաստանի ընտրողների 90%-ը: Ունեցել ենք նաև Սփյուռքից դիտորդներ, ինչպիսիք են՝ Սերժ Թանկյանը, Արփինե Խանջյանը և այլք:

Երևանի ավագանու ընտրություններին նույնպես իրականացրել ենք դիտորդական առաքելություն: Նշեմ, որ մեր իրավաբանների թիմը նաև բողոքներ է ներկայացնում դատարանին: Օրինակ 2015թ. Ընտրությունները դիտարկելուց հետո 56 անձ դատապարտվեց ընտրախախտումների պատճառով, որը Հայաստանի համար մեծ թիվ էր կազմում: Այս տարվա ընտրություններից հետո նույնպես բողոքներ ներկայացնելու ենք:

-Ի՞նչ ծրագրեր ունեք առաջիկայում:

-Ասեմ, որ մեր պլանները միշտ նույնն են՝ դիտարկել ընտրությունները: Աշնանը կլինեն ՏԻՄ ընտրություններ, որի ժամանակ նույնպես կիրականացնենք մեր առաքելությունը:

Բացի տեղեկատվական հանդիպումներից մինչ ուշ երեկո Հյուսիսային պողոտայում տիրում էր ուրախ մթնոլորտ, հանդես էին գալիս տարբեր երաժշտական խմբեր, անց էին կացվում վիկտորինաներ, խաղեր, մրցույթներ, փոքրիկները նկարում էին:

***

«Ճանաչել, պաշտպանել, իրագործել»

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

-Ես այս ծրագրի կոորդինատրն եմ ՝ Նունե Գրիգորյանը: ԵՄ-ի ֆինանսավորման ծրագիր է, իրականացնում են Լիբանանի և Հայաստանի «Կարիտաս» կազմակերպությունները համատեղ: Ծրագրի թիրախ խումբը համարվում են սիրիահայերը: Սա սոցիալական աջակցության ծրագիր չէ, այլ ավելի շատ իրավական և շահերի պաշտպանության ծրագիր է: Սիրիահայերի համար մենք ունենք տարբեր տեսակի մասնագիտական դասընթացներ: Օրինակ, վարսահարդարում, դիմահարդարում, մատնահարդարում և այլն: Ունենք նաև բիզնես դասընթացներ: Եթե սիրիահայերը ուզում են ստեղծել բիզնես, նախ պետք է մասնակցեն մեր թրեյնինգներին, այնուհետև բիզնես պլան կմշակվի, և այն կֆինանսավորվի: Իսկ Լիբանանում ավելի շատ իրավական հարցերով ենք զբաղվում, քանի որ Լիբանանում կա այդ խնդիրը:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

-Իսկ ի՞նչ հետագա պլաններ ունեք:
-
Ծրագրի պաշտոնական բացումը տեղի է ունեցել Լիբանանում, Բեյրութում՝ մայիսի 4-ին: Ծրագրի բացումը Հայաստանում տեղի կունենա հունիսի 30-ին: Սա երեք տարվա ծրագիր է, սկսվել է 2017 հունվարի 1-ին, ավարտվելու է 2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին : Եվ քանի որ ծրագրի պաշտոնական բացումը ըստ էության Հայստանում դեռ չի եղել, մենք սկսել ենք մեր քայլերը թրեյնինգներ անելով, բայց իրավական և շահերի պաշտպանության հետ կապված աշխատանքները դեռևս ընթացքի մեջ են, ապա կարելի է ասել, հիմա հետագա պլանների մասին ենք խոսում:

***

«Աջակցություն Եվրամիության մասին դասավանդմանը Հայաստանի դպրոցներում և բուհերում»

-Իմ անունն է՝ Արտաշես Թորոսյան: Ես Երևանի 198 ավագ դպրոցի տնօրենն եմ: Ծրագիրը, որը մենք ներկայացնում ենք, նախաձեռնված է Կրթության և գիտության նախարության և ԵՄ-ի կողմից: Նպատակն է՝ ավագ դպրոցների աշակերտներին ծանոթացնել Եվրոպական միության պատմությանը, կառուցվածքին, ավանդույթներին, արժեքային համակարգին և բոլոր այն հնարավորություններին, որոնք աշակերտները կունենան, եթե այցելեն Եվրոպա. սովորել այնտեղ կամ աշխատել, օգտվել ԵՄ-ի տված հնարավորություններից: Դասընթացը տևում է մեկ տարի, մասնակցում են 11-12-րդ դասարանների աշակերտները: Դասընթացը, իհարկե, շարունակվում է նաև բուհ-ում. այն ունի նաև բուհական բաղադրիչ: Աշակերտները մասնակցում են տարբեր միջոցառումների, ստեղծում են տարբեր ներկայացումներ, հիմնականում ներկայացվում է ուսումնական նախագծում և, հետևաբար, աշխատանքներն էլ որոշակի արդյունք են ունենում՝ որևէ պաստառի տեսքով և էլեկտրոնային տարբերակով: Ծրագրի արդյունքում այս տարվա վերջում, ԵՄ-ի դեսպանատների հետ համատեղ որոշում կայացվեց, որ ծրագրին մասնակցող դպրոցներից յուրաքանչյուրը կկցվի որևէ երկրի դեսպանատանը, և այդ դեսպանատունը կօժանդակի դպրոցին՝ կապեր հաստատել իր երկրի դպրոցների հետ, կիրականացնեն աշակերտների և մանկավարժների փոխանակում, ճանաչողական, մասնագիտական կողմնորոշման և զարգացմանն ուղղված համատեղ ծրագրեր:

***

«Վերականգնվող էներգիայի և էներգիայի արդյունավետ օգտագործման հնարավորությունը Վայք և Սպիտակ քաղաքներում»

-Habitat for Humanity Armenia հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Լուիզա Վարդանյանն եմ: Հիմնադրամն այսօր ներկայանում է «Վերականգնվող էներգիայի և էներգիայի արդյունավետ օգտագործման հնարավորությունը Վայք և Սպիտակ քաղաքներում» ծրագրով: Ծրագիրը 4 տարվա է, նախատեսված է երկու քաղաքների 45 բազմաբնակարան շենքերում կատարել էներգաարդյունավետության միջոցառումներ, ինչպես նաև 2 հասարակական շենքերում, Վայքում՝ մանկապարտեզ, Սպիտակում՝ Մշակույթի տունը։

-Իսկ ծրագրի շրջանակներում ի՞նչ քայլեր եք իրականացնում։

- 4 շենքում կատարվելու է լրիվ ջերմամեկուսացում՝ արտաքին պատերի, դռների լուսամուտների փոխում, տանիքի վերանորոգում, իսկ 41 շենքում՝ մասնակի։ Մենք նաև պլանավորում ենք արևային ֆոտովոլտային համակարգեր տեղադրել մի շարք շենքերում: Ֆինանսավորման 80%-ը կատարում է ԵՄ-ն, իսկ 20%-ը՝ համայնքապետարանը։

***

Իսկապես եվրոպական օր Հյուսիսային պողոտայում:

Հարցազրույցները վարեցին՝
Արման Արշակ-Շահբազյանը, Սարգիս Մելքոնյանը, Վահե Ստեփանյանը, Հովիկ Վանյանը, Կարինե Նահապետյանը
Վիդեոն՝ Նարեկ Բաբայանի

vahe stepanyan

Երկուսուկես միլիարդ ճտտոց

Չեմ հասկանում` ինչ պատճառով, բայց վերջերս մտքումս միշտ երկար մտածում եմ ժամանակի մասին: Երևի սկսել եմ արժևորել ժամանակը: Էն 3-րդ դասարանի գրքի մեջ, որ ասում էր` ժամանակը ոսկի է, հո անկապ չէ՞ր ասում: Ոսկի է: Բայց ես ոսկի չեմ սիրում… Լավ անցանք: 

Մի բան ասեմ՝ չծիծաղեք: Էսպես մի հատ գրող կա, է, Ալբեր Քամյու: Հա, ես նրա գրքերից ոչ մեկը չեմ կարդացել, բայց քանի որ ամբողջ օրը համացանցում նրա մեջբերումներն են աչքովս անցնում, ստիպված նրա մտքերից շատ-շատերը անգիր գիտեմ: Այ, մի օր կարդացի այս տողերը, տակն էլ մակագրված Ալբեր Քամյու. «Ժամանակը կանգ է առնում, երբ մենք հետևում ենք նրան, բայց հենց մեր ուշադրությունը շեղվում է ուրիշ բանի վրա, այն սկսում է թռչել»: Գուցե ճիշտ չցիտեցի: Քամյուի սիրահարները թող ներող լինեն: Ինչևէ:

Դե լավ, ինչ-որ նոր բան չիմացաք Քամյուի ասածներից: Մենք դա բոլորս էլ նկատել ենք: Ուղղակի մեջբերումներով խոսելը ավելի հետաքրքիր է: Ֆիզիկոսներն էլ ասում են (ցավոք սրտի, կոնկրետ ֆիզիկոս չգիտեմ, ով նման բան է ասել), որ ժամանակը գոյություն չունի: Հա: Դա մարդկանց հորինած միավորներն են` իրենց հեռացող կյանքը չափելու համար: Երևի ֆիզիկոսներն էլ են ճիշտ ասում:

Հա, մենք հիշում ենք ժամանակի մասին միայն, երբ ինչ-որ տեղից ուշանում ենք: Դե կամ անհամբեր սպասում ինչ-որ բանի: Իսկ մնացած պահերի՞ն: Երբ չես մտածում ժամանակի մասին: Եսիմ: Կյանքը ուղղակի հոսում է իր հունով: Ի՞նչ ժամանակ, ի՞նչ բան: Խառը թեմաներ են, չգիտեմ:
Մինչ դու սա էիր կարդում, որոշակի ժամանակ անցավ, երևի մի րոպե: Գուցե՝ կես: Վայրկյաններ են, էլի: Ի՞նչ մեծ ժամանակ է: Ըմ… Մատներով ճտացնել գիտե՞ս: Դե, էն, որ պարելուց ճտտացնում ես: Երևի հա: Իսկ եթե չէ, ուրեմն, էս մի կտորը կարդալուց էն հաճույքը չես ստանա:

Իսկ հիմա: Ուղղակի ճտտացրեք՝ հենց ասեմ: Ուշադրություն: Ճըտ: Հենց նոր 4 մարդ առաջին անգամ իրենց կյանքում շնչեցին: Ճըտ: Իրականում այս ճտտոցի հետ 3 հոգի վերջին շունչը քաշեց իր կյանքում: Ճըտ: Բիլլ Գեյթսը նույնիսկ չճտտացրեց, բայց հերթական 100 դոլարը աշխատեց: Ճըտ: Մեծ Պայթյունից հետո տիեզերքը ընդարձակվեց ու լայնացավ ևս 75 կմ-ով:

Գիտեք, չէ՞, այդ ճտտոցների հետ ինչքան բաներ են տեղի ունենում: Ես ահագին գիտեմ, եթե հետաքրքիր է, հետո կհարցնեք: Դուք էլ ահագին վայրկյաններ ծախսեցիք գրածս կարդալով: Ահագին ժամանակ: Ո՞նց օգտագործենք վայրկյանները, որ հետո չափսոսենք: Մի՞թե վայրկյանը ձեզ կարճ է թվում: Մի ճտտոց չի՞: Միջին վիճակագրական մարդու կյանքի տևողությունը մոտ երկուսուկես միլիարդ վայրկյան է: Մի տեսակ շատ խղճուկ չի՞ հնչում: Ընդամենը երկուսուկես միլիարդ ճտտոց: Գիտե՞ք՝ ինչ կա: Դուք կարող եք վայրկյանն օգտագործել ամեն, նույնիսկ, ամենադատարկ բանի վրա: Բայց: Բայց խորհուրդ չեմ տա նստել ու հաշվել մինչև երկուսուկես միլիարդը…

vahe stepanyan

«Լավագույն ակնարկագիր»

Մի աչքս բացեցի: Ձեռքս տարա մահճակալիս կողքին դրված դարակի գլխին՝ հեռախոսս շոշափելու հույսով: Մի բան վերցրեցի դարակի վրայից ու բերեցի դեմքիս մոտ: Ժամացույցներիցս մեկն էր: Ժամն էլ 1անց կես էր: Ո՞նց մեկ անց: Հը՞: Ես պիտի 11-ին «Մանանայում» լինեի: Պանիկայի մեջ թռա նստեցի: Մի անգամ էլ նայեցի ժամին: Ֆուհ: Թարս էի բռնել: Ժամը յոթն է: Վրայիցս հանում եմ շալվարիս մի փողքը, որը հագել էի միլիվայրկյանների ընթացքում ու նորից հետ ընկնում մահճակալիս: Հետո, ինչպես միշտ, համարյա ուշանում եմ: Մի բաժակ սուրճը քաշում եմ գլուխս, նստում վերելակը, իջնում: Հետո նստում ու վերադառնում ականջակալներիս հետևից: Վազելով հասնում եմ մետրո: Բոլորին հրմշտելով իջնում եմ շարժասանդուղքներով՝ դե, «յանիմ, վռազ եմ», հետո այդ նույն մարդիկ գալիս են ու իրար հետ նստում ենք նույն վագոնը: Իջնում եմ հրապարակ, վերցնում Նարեկին ու դեպի «Մանանա»: Չգիտեմ՝ օգնում էինք, թե խանգարում: Է, այսինքն, ո՞նց չգիտեմ: «Մանանայից» հանեցին, ասացին՝ զբոսնելով գնացեք Կամերային տուն: Դե իրոք, արդեն խանգարում էինք: Դե, ես երեկ այդպես էլ ոչ մի պահի իսկապես չէի հասկանում, թե ինչ կարևոր բանի եմ մասնակից: Հայաստանի պատանի թղթակիցների առաջին մրցանակաբաշխություն: Ոնց նկատեցիք, ես չեմ կարողանում նորմալ խոսել ինչ-որ բանի մասին՝ ներկայացնելով այդ բանի գաղափարը: Դրա համար էլ ես ոնց սկսեցի պատմել՝ ուղղակի ներկայացնելով իմ օրը ժամանակագրական հաջորդականությամբ դասավորված, էդպես էլ կշարունակեմ: Դե «Մանանա» կենտրոնի ու Կամերային տան ճանապարհին ես տեսա այն վաղուց սպասված դեմքերից մի քանիսին, ունեցա նոր անսպասելի ընկերներ ու շատ գոհ եմ դրա համար:

Կամերային տան դիմաց հին ընկերներս էին հավաքվել: Ու ամենակարևորը: Ծյոմը: Շատ էի, է, կարոտել: Ծյոմը մեր թղթակից Արտյոմ Սաֆարյանն է ու իմ լավ ընկերը: Մի օրով «փախել էր» հոսպիտալից ու եկել մեզ տեսնելու: Ու էսպես մի կերպ ժամանակը սպանեցինք, մինչև եկավ բաղձալի «սկսում ենք»-ի պահը: Ինչ-ինչ, բայց հաղորդավարները շատ ճիշտ էին ընտրված. շլացուցիչ, տիեզերական գեղեցկությամբ օժտված, սլացիկ ու վայելչակազմ Նարեկը ու Սիրանը: Հա, լավ, ես ուղղակի Սիրանին չեմ ճանաչում: Ինչևէ շատ լավ վարեցին: Ժյուրին էլ «Մանանայի» ընկերներից էր կազմված: Ես շատ գոհ մնացի նրանց որոշումներից: Չէ , չէ: Դրա համար չէ, որ ես արժանացա դիպլոմի (ու մեկ էլ նոթբուքի)՝ լավագույն ակնարկների համար: Ուղղակի իմ 17-ի ամենասիրելի համարյա բոլոր թղթակիցները ստացան այն մրցանակները, որոնց արժանի էին: Չեմ ասի՝ ովքեր:

Հետո եկավ ինձ համար այդ օրվա ամենահիշարժան պահը: Ծյոմը երկու խոսք ուներ ասելու: Անկեղծ, շատ հուզվեցի: Թող նրա մնացած ասածները մնան այնտեղ, որովհետև ես դա խիստ անձնական եմ համարում: Բայց էս մի կտորը պիտի ասեմ:
Ասաց. «Որ էնտեղ՝ դիրքերում կանգնած եմ լինում ու մտածում եմ, թե ում համար եմ էստեղ կանգնած, ես իմ ընտանիքից ու հարազատներից զատ, նաև ձեր մասին եմ մտածում»: Էհ: Էլ ի՞նչ ասեմ էսքանից հետո: Ու էսպես էլ անցավ երևի կյանքիս ամենալավ օրերից մեկը: Ի՞նչ ասեմ: Շնորհակալ եմ բոլորիցդ: Ամեն կարդացողից: Ձեզ շատ սիրող ՝ Վահե:

Հ.Գ. Իմ այս հաղթանակի համար վերջին երկու տարվա ընթացքում առաջին անգամ մայրս ասաց՝ ապրես:

vahe stepanyan

Ես էլ չգիտեմ

Չգիտեմ՝ ինչու եմ ուզում սրա մասին պատմել: Չնայած՝ չէ: Էս դեպքից մի քիչ հետո ուզում էի տղերքին պատմել, բայց մտածեցի՝ խոսելով չեմ կարող բացատրել այնպես, ինչպես ես տեսա: Հիմա կպատմեմ: Երևի մի շաբաթ էլ չի անցել: Դպրոցում էինք՝ վերջին զանգի փորձի: Դե, ի՞նչ փորձ: Ինչպես միշտ, ոչ մի բան չարեցինք ու ցրվեցինք: Դե, դպրոցից դուրս եկանք, տղերքով նստեցինք մեքենան: Չեմ հիշում՝ ուր պիտի գնայինք: Մի 50 մետր գնացինք, հետո մեքենայից իջա՝ մեր դասարանի աղջիկներից մի երկուսին ճանապարհելու, տղերքին էլ ասացի, որ գնան իրենց գործին ու արագ հետ գան: Դուռը բացեցի, իջա: Հետները քայլեցի մինչև խաչմերուկ: Մեկը քայլեց ուղիղ, մյուսն իջավ ներքև: Չեմ ասի՝ որ խաչմերուկն էր, որովհետև երևի պետք չի: Նստեցի խաչմերուկի անկյուններից մեկի պատի վրա՝ ծառի տակ: Այդ պատին շատ ենք նստել ու դեռ շատ էլ կնստենք:

Մութն արդեն ընկնում էր ու երկնքում մի քանի կտոր կարմիր ամպ էր թողել: Դրա համար էլ նա ինձ չտեսավ: Քայլում էր ինչպես միշտ՝ գլուխը կախ, արագ-արագ: Ես նրան տեսա, երբ նա փողոցի ծայրին էր: Երևի տնից էր գալիս: Քայլում էր արագ-արագ, ձեռքը մի քանի մետրը մեկ հետ տանելով: Շոյում էր գլուխը՝ կարծես մազերն ուղղելով: Ես չեմ ասի նրա անունը, որովհետև հաստատ պետք չի: Եկավ կանգնեց խաչմերուկի մեջտեղում: Հետո չորս կողմը նայեց: Ինձ թվաց, թե կտեսնի, բայց չտեսավ: Մի անգամ էլ խաչմերուկի բոլոր կողմերով նայեց: Նայեց ներքև գնացող ճամփին, հետո՝ վերև: Հետո կտրուկ շրջվեց ու քայլեց խաչմերուկի մոտի խանութի կողմը: Խանութը փակ էր: Քաշքշեց դուռը: Հետո նորից նայեց չորս կողմը: Հետո մոտեցավ խանութի դիմացի սյունից կախված մեծ տոպրակին, որը աղբաման էր ծառայում: Քրքրեց աղբամանը: Դես ու դեն գցեց մեջի տուփերն ու տոպրակները:
Փողոցի ծայրից մեքենայի ձայն լսվեց: Լույսերը տեսավ: Վազեց աղբամանից հեռու ու կանգնեց փողոցի մեջտեղում: Կանգնեց ու սկսեց արագ-արագ գլուխը շոյել: Մեքենան եկավ, խաչմերուկից թեքվեց ցած ու գնաց: Իսկ նա ամբողջ ժամանակ նայում էր գետնին ու գլուխը շոյում: Հենց փողոցի ծայրին մեքենան կորավ, արագ քայլեց աղբամանի կողմը: Ես խոսելու ունակությունս կորցրած նայում էի նրան: Նրա շարժումներին: Ձեռքս ինքն իրեն գնաց գրպանս: Մի քանի մետաղադրամ շոշափեցի: Ուզեցի մտնել խանութ, մի բանով օգնել գոնե: Վեր կացա: Նա շարժումս զգաց: Չտեսավ: Նորից հեռու քաշվեց աղբամանից ու կանգնեց փողոցի մեջտեղում: Գլուխը կախ: Ձեռքով արագ-արագ սկսեց գլուխը շոյել: Անունով կանչեցի: Ուզում էի ասել, որ սպասի՝ մտնեմ խանութ: Բայց չկարողացա: Մի անգամ էլ կանչեցի: Ձայն չհանեց: Փողոցով նայեց ցած, հետո վեր: Այնպես, որ միանգամից զգացվեց, որ աննպատակ է քայլում: Մեկ էլ կանչեցի: Նա արագ-արագ քայլում էր փողոցով վեր՝ անընդհատ գլուխը շոյելով: Նա նույնիսկ չպտտվեց: Մտքով երևի ուրիշ տեղ էր, ուղղակի ասաց.
-Հը՞:

Ասաց այնքան աննպատակ, որքան իր քայլելն էր: Չգիտեմ՝ քանի րոպե քարացած կանգնեցի մինչև տղերքն եկան: Մեքենայի դուռը բացեցին, քաշեցին ներս: Աշոտն ասաց.
-Հա, լավ, ի՞նչ ես ջիր արե: Կյնացիյ Ռաֆենց, եկայ:
Ես մտքիս մեջ որոշում էի՝ պատմեմ, թե չէ: Մեքենայում բարձր երաժշտություն էր միացված: Որոշեցի, որ չասեմ:
-Այ մարդ, ռադդ քյաշ է: Քշի դպրոց, շկայ ինչ կը:
Միգուցե սա ինձ չի էլ հուզում: Չգիտեմ՝ ուզում եմ ինքս ինձ հետ արդար լինել: Լավ կլիներ՝ չտեսնեի:

Մենք մեքենայում երգ լսելով գնում ենք: Իսկ նա գլուխը կախ քայլում է փողոցով վերև: Մեկ-մեկ էլ մազերն է շոյում: