Մայրս պատմում է, որ երբ փոքր եմ եղել, տատս ինձ գրկել ու ցույց է տվել, թե ինչ է կատարվում շուրջս, որ շուտ ճանաչեմ աշխարհը։ Էդ ամենը հասել է այն աստիճանի, որ բացել է գազօջախի վրա դրված կաթսայի կափարիչը ու ցույց տվել, որ էնտեղ ջուր է եռում։ Մայրս էլ մտածել է՝ ջուր է էլի, եռում է էլի։ Դե, մեծերին հատուկ են նման ավանդույթները, դրա նման արտահայտությունները, որոնք կենաց են թվում, որոնք սովորել են ինչ-որ անհայտ տեղից, փոխանցում են իրար ու երբեմն իմաստը չեն հասկանում կամ չկա էլ, որ հասկանան։

Արդեն տարիք է գալիս, որ գրկից իջնում ես, լինում ես փնթի, անփույթ, վնասվում ես, եթե խորն են վերքերդ, հետո էլ ես հիշում, եթե ոչ այդքան, մենակ մեծերն են հիշում։ Էս տարիքից արդեն սկսում ենք հեքիաթ կարդալ, բայց դե իմաստը չենք հասկանում։ Հեքիաթ պատմողին ուղղակի մեր կողքին գիշերվա մեջ նստած մեծահասակ ենք ընկալում ու չենք հասկանում, որ էդ պատմածի մեջ հերոսներ կան, գործ են անում, կռվում են, պարտվում են։ Կեսից քնում ենք ու չենք ափսոսում, որովհետև չգիտենք, որ վերջում ընկնող խնձորներ կան, որոնց գոնե կարելի է սպասել։ Էդ մի քիչ ավելի հետո ենք հասկանում ու էլ կեսից չենք քնում, քնելուց էլ գոնե ափսոսում ենք։ Սա արդեն այն տարիքն է, որ բոլորիս կյանքում հայտնվում են փոքր, երեք ակ ունեցող հեծանիվները, որոնք միշտ անհետաքրքիր տեսք ունեն երևի անգամ էդ տարիքում։ Պապս ինձ գնեց էդ հեծանիվից ու սկսվեց մի ներկայացում, որի գլխավոր հերոսը դարձա ես, գործողության զգալի մասը լացն էր, բայց դե նպատակային էր։ Ուզում էի իմ հեծանիվով տուն գնալ։ Եթե ունեմ սեփական փոխադրամիջոց, տիրապետում եմ դրան, գիտեմ ճանապարհը, եթե չգիտեմ էլ, մեքենայի հետևից կգնամ, ինչի համար նստեմ ուրիշի մեքենան, նայեմ՝ ոնց է էդ ուրիշը վարում ու հասցնում էն տեղը, որտեղ ես էլ կարող էի հասնել։ Նույն ներկայացումը սպասվում էր սպորտային կոշիկներ գնելու ժամանակ։ Էլի գլխավոր հերոսն էի, էլի լաց կար ու էլի նպատակ՝ գնալ ինքնուրույն։ Էլի չէի հասկանում՝ եթե ունեմ ոտքեր, որոնք ամուր են, որոնք ունեն հատուկ վազքի համար կոշիկներ, եթե գիտեմ ճանապարհը, եթե չգիտեմ էլ, մեքենայի հետ հետևից կգնամ, ինչի համար նստեմ ուրիշի մեքենան, նայեմ՝ ոնց է էդ ուրիշը վարում ու հասցնում էն տեղը, որտեղ ես էլ կարող էի հասնել։

Էս լացուկոծը մի կողմ ենք դնում ու գնում դպրոց։

Սև, սպիտակ, սպիտակ. սա շարքի կանոնն էր, բայց քանի որ երրորդ կանոնը պարտադիրներից չէր, ես էլ սիրողներից չէի, ինձ մոտ բացակայում էր: Առաջին սևն ու սպիտակը դպրոցական համազգեստն էր, իսկ վերջին սպիտակը մեծ, աչք ծակող մազակալներն էին, որոնցից մի անգամ եմ ունեցել` դա էլ մորս ցանկությամբ: Նույն մազակալի կտորից կարված նասկիներին միշտ մկրատով էի դիմավորում, դարձնում էի կարգին նասկի ու մեծավարի հագնում, մեծավարի գնում դպրոց ու դրա բացակայությունը նկատող էլ չկար, դրա համար ցածր գնահատող էլ: Կիսամեծավարի հագնված գնացի դպրոց ու ստացանք միջոցառման համար խոսքեր, որում տղաներից մեկը պետք է ասեր՝ ամենադժվարը լավ մարդ լինելն է: Ախր էդ շրջանում սովորելուց ու գերազանցիկ լինելուց դժվար բան չկա, լավ մարդ լինելը դրա դիմաց ինչ է, որ։ Հիմա լավ մարդ լինելը իրենց հանդեպ չարությամբ լցված մարդկանց քանակով են որոշում, էդ քանակը կարևորվածության զգացում է տալիս, բայց ես հո գիտեմ, որ դա էդպես չի։

Լավ մարդ լինելու թեմայից էլ ավելի տարածված էր երբեք մի ասա երբեք-ը: Մենք էդ տարիքում երբեքը կամ առհասարակ չէինք օգտագործում, բայց ոչ կանոնին հետևելու նպատակով, կամ ամեն ինչ կարելի էր ասել երբեքից հետո ու շրջանցել կանոնը: Անհասկանալին դարձել էր բոլոր նման արտահայտությունների հարմար որոշիչ։ Մեզ երբեք կարգին չեն բացատրում, երբեք վտանգի մեջ չեն մտցնում, որ ավելի շուտ հասկանանք կարելիի ու չի կարելիի սահմանը, մենք ամեն ինչ շատ ուշ ենք հասկանում, երբեմն այնքան ուշ, որ ինքնուրույն կամ հանկարծակի է լինում։ Մայրս էլ տատիս չհասկացավ, ես ու դու էլ մեծերին ճիշտ ժամանակին չենք հասկանում, որովհետև մեզ շատ են խնայում, անկարելի շատ։

Փոքրանայի, տատս գրկեր, տաներ եռացող կաթսայի մոտ, թույլ տար ձեռք տամ ու վառվեմ, հետո ստիպեր հեքիաթը կիսատ թողնելու համար ափսոսամ ու հաջորդ օրը չշարունակեր, թույլ տար հեծանիվով գամ ու ընկնեմ ու ճանապարհի մյուս մասը ինքնակամ նստեմ մեքենան, նույն սցենարն օգտագործեր նաև մարզակոշիկի դեպքում, հետո մի անգամ էլ չթողներ էդ մազակալից ու նասկուց ունենամ, որ լիաթոք կարողանայի ասել, թե դրանցից երբեք չեմ ունեցել, հետո ներքին ուժ տար՝ուսուցչուհուն ասելու, որ ես չեմ հասկանում լավ մարդ լինելու դժվարը որտեղ է ու ինչ մոգական բան կա էդ երբեք-ի մեջ ու գուցե այդ ժամանակ ամեն ինչ ինքնուրույն, բայց ոչ ուշացած հասկանանք ու չօգտագործենք ըղձական եղանակը:

Երբ հայրս մեքենայից իջեցրեց, միանգամից հասկացա, որ մյուս հեծանիվներիցս շատ է տարբերվում: Նախ, միանգամից կարելի էր վարել՝ անիվներն արդեն պինդ էին: Կանաչ էր, հետո էլ մեծ էր, հետո էլ ես էի մեծ ու առանց էն փոքր ակների էլ ինձ հասանելի էր: Ես` մեծ, ինքը` մեծ, սազում էինք: Համ էլ մի քանի մետր հեռու գնալն էլ էր սազում, մանավանդ, որ ընկերներս  տարածքում էին, ես էլ ցույց տալու բան ունեի:

Բակի երեխեքը, որ նստում էին ու ոտքերը հասնում էր ոտնակներին, ուրեմն մեծ էին, որ վարում էին: Էլ իրենց հասնող չկար: Ինձ դուր էր գալիս, որ հեծանիվիս հասնելու համար օժանդակ միջոցներ էին օգտագործում` քար ոտքի տակ, ընկեր, ծնող, լաց: Ինձ համարյա վարելու ժամանակ չէր մնում, բայց ես գոհ էի, ինձ հո վարե՞լը չէր պետք: Տեր լինելն էլ մեծ բան էր:

Բայց ինչպես ամեն բան, հեծանիվ վարելն էլ իր ժամանակն ունի, ու ձմեռը բերեց այդ ժամանակի վերջը: Փառքիս հովանավորին սպասում էր ավտոտնակը: Բայց ինչպես ամեն բան, ձմեռն էլ իր վերջն  ունեցավ:

«Ես, որ էսքան մեծացել եմ, բա կանաչս ի՞նչ չափսերի կլինի: Անցած տարվա փոքրերը, ում չէր հետաքրքրում, հիմա մեծացած կլինեն, ու կանաչիս երկրպագուները կշատանան»,- մտածում էի ու մի հսկայի պատկերացնում, որի հետ միասին ավտոտնակն էլ էր աչքիս մեծանում: Հայրս բացեց ավտոտնակի դուռը, դուրս բերեց: Չճանաչեցի, չհավատացի:

Չէի հաշվարկել, որ ինքն իմ նման բոյովանալու հատկություն չունի, բայց իմ համեմատ փոքր դառնալ կարող է: Բայց մի բան էլ կա, որ էլ չունի` զարմացնելու կարողություն: Հասարակացել էր:

Մի պահ ինձ թվաց, որ ձմռան ամբողջ ցուրտն իր վրա է եղել, կուչ է եկել, բակի երեխեքն էլ մի֊մի բան թռցրել են վրայից ու ակներից էլ կտրել:

Չէ, բայց ես մեծացել էի. լաց չեղա:

Երբ սկսեցի տարբերել ձեռքերիս աջ ու ձախ լինելը, անգիտակցաբար հատուկ համակրանք սկսվեց ձախ ձեռքիս հանդեպ։

Աջով միշտ գրում եմ քո մասին ու պատմում, աջս շատախոս է, քո դեպքում ու քո մասին՝ առանձնահատուկ շատախոս, ու հենց գրիչ է տեսնում՝ անկախ թանաքի գույնից, գրում է քո մասին՝ առանց հեգնանքի։ Նույն գրիչով ձախս խզբզում է ու կեղտոտում թուղթը, ձախս լռում է քո մասին․ համենայնդեպս, ինձ մոտ լռում է։

Երբ ուշ է արդեն, ու ես դրսում եմ, ու հեռախոսս զանգում է, աջս վազում ու պատասխանում է զանգին՝ երևի մտածելով, որ դու կլինես, բայց սխալմամբ ուղարկված զանգ է լինում։ Այդ ընթացքում ձախս մրսած ու կծկված գրպանումս սպասում է։ Ձախս եսասեր չէ, ձախս գիտակցում է, ձախս հասկանում է, որ չես զանգելու ու հասկանում է, որ սխալմամբ ուղարկված զանգեր չեն լինում։

Երբ քեզ ուղարկելու ակնկալիքով նամակներ եմ գրում, աջս ագահաբար սոսնձում է դրանք ու հավատում, որ ուղարկելու եմ։ Ձախս անգամ սոսինձը բացել չի փորձում, ախր, հասկանում է, ախր, ժամանակավոր բաներ ու անհուսություններ տանել չի կարողանում։

Երբ տան զանգն է հնչում, աջս անկառավարելիորեն փախչում է ինձնից, կուլ է տալիս բռնակն ու ողջ ուժով հրում դուռը, ձախս լռում է, որովհետև գիտի, որ մեր աստիճանները շատ են, դու՝ ալարկոտ։

Երբ անձրև է գալիս ու ավտոբուսի պատուհանները վատ տեսանելի են դառնում, աջս մաքրում է ապակին, որ նայեմ դուրս։ Ձախս անգործ է մնում, որովհետև գիտի՝ ինչքան մեծ է լինում տեսադաշտս, այնքան երկար եմ քեզ փնտրում։

Աջով եմ գրում, բռնում, խզբզում ու մեկ-մեկ էլ մաքրում, բայց մտածողությամբ ձախլիկ եմ: Ես լուռ եմ քո մասին, ես ձախիս պես լուռ եմ քո մասին․ համենայնդեպս, ինձ մոտ լուռ եմ։