Աստղիկ Ղազարյանի բոլոր հրապարակումները

Astghik Ghazaryan

Միայն թե տանը լինեն

-Աստղի’կ, էս գրքերդ թախտի վրիցը վեր կալ, կարող ա՝ մինն ուզըմ ա նստի:

-Ամայ, մթամ տանը մարդ կա…

-Է~, դյուզ ա, չարդ տանեմ…

Իհարկե «դյուզ ա». յոթհոգանոց ընտանիքը սովորական մեծ ընտանիք է, բայց մեր տասնհինգը… Մերն իսկական գերդաստան էր: Էր…

Իմ ապրած տասնութ տարիների ընթացքում մենք ամբողջ ընտանիքով մի սեղանի շուրջ նստել ենք Նոր տարուց Նոր տարի, Զատիկից Զատիկ ու Վարդավառից Վարդավառ: Բայց մի սեղանի շուրջ ասելն էլ սխալ է, որովհետև իրականում երկու սեղան էր իրար միացրած: Իսկ այսօր լավ է, մի սեղանը բավական է յոթիս:

Նախկինում երբեք չէի տեսել, որ մերոնք փոքր կաթսայով բորշչ եփեն, իսկ այսօրվանից երևի չեմ տեսնի մեր մեծ կաթսաները: Չնայած լավ է. սոված երկար չեմ սպասի եփվելուն:

Առաջ չէի էլ պատկերացնի, որ երբևէ համակարգիչը գոնե հինգ րոպե կհանգստանա: Ամբողջ օրը հորեղբայրս` Վովա պապան, նորություններ էր կարդում, պատմական ֆիլմեր նայում: Համակարգչին նույնիսկ «կախվելը» չէր փրկում, մեկ է, եղբայրս սարքում էր, ծրագիրը փոխում, բայց էլի դիմացն էր հայտնվում Վովա պապան: Չեմ էլ խոսում, թե ինչ տանջանքով էի համոզում, որ վեր կենա, նյութերս ուղարկեմ կամ դաս անեմ: Հիմա լավ է. օրերով համակարգչին մոտեցող չի լինում: Չգիտեմ` Վովա պապան ինչ է անում Ռուսաստանում առանց համակարգչի, բայց հաստատ գիտեմ, որ մեր արհամարհված համակարգիչը կարոտում է իրեն:

Այլևս չեմ լսի Անո մամայի` «Ժամը վեցի դեղը տար տու Վովա պապային» հրամանը: Ախր, ես դեղերը ոչ թե ժամերով, այլ անուններով գիտեի: Մեղավորը երևի ես էի. երեք-չորս տարվա մեջ չկարողացա սովորել, թե ժամը մեկի, վեցի ու իննի դեղերը որոնք են:

-Նա~նո, Նու~շո, Մա~միկ, Ա~ստղիկ…

Այսպես էր լինում, երբ յոթ թոռնատեր ամայս (տատիկ) ուզում էր մեկիս կանչել, բայց անունը չհիշելով` միանգամից բոլորիս անունն էր տալիս: Մենք էլ «ծլլաշար» գալիս, կանգնում էինք առաջին: Հիմա տանը երկու թոռս ենք, ամայն էլ միայն «Մամիկ, Աստղիկ» է կանչում:

Երևի հեշտ չէ յոթ թոռ պահելը, յոթին էլ հավասար սեր տալը: Բայց ամայը միշտ էլ աշխատել է հավասարությունը պահել: Երբ տանը մի կոնֆետ էր լինում, թոռներից մեկը դանակ ու տախտակ էր բերում, դնում ամայի գոգին, ամայն էլ յոթ հավասար մասի էր բաժանում, ու թեև ամենքիս մի փոքր կտոր էր բաժին հասնում, սակայն բոլորս էլ ուտում էինք: Հիմա ամայի գործը հեշտացել է. երկու մասի է բաժանում, մեր փայն էլ շատ է լինում: Լավ է:

Առաջ եղբայրներս բռնցքամարտի էին գնում, տանն էլ ինձ վրա էին պարապում: Հիմա, երբ բանակում են, էլ վնասվածքներ չեմ ստանում: Լավ է, չէ՞:

Ի՞նչն է լավ: Ոչ մի բանն էլ լավ չէ: Թո’ղ որ Նոր տարուց Նոր տարի սեղան նստենք, թո’ղ որ ճաշը մեծ կաթսայով ու ուշ եփվի, թող որ Վովա պապան ամբողջ օրը համակարգչի առաջ լինի, ու ես հիմա համոզեմ, որ վեր կենա, նյութս ուղարկեմ, թող կոնֆետից քիչ բաժին ունենամ, թող եղբայրներս ինձ վրա պարապեն, թող… Միայն թե բոլորը տանը լինեն, ու ամեն ինչ առաջվանը լինի: Այդ ժամանակ իրոք կասեմ` լավ է:

Astghik Ghazaryan

Առած-ասացվածքներ

Այսօր ներկայացնում եմ տատիկիցս գրի առած առած-ասացվածքները հենց իր մեկնաբանություններով:

Րեխեն ազիզ ա, թարբիաթը րեխիցը ազիզ ա:

Րեխեն ծնողի ջիգյարն ա, բայց ընտանիքի պատիվը, դաստիարակությունը, նիստուկացը ավելի թանկ են:

***

Աբրուշումա տիկինը պրթատիկնի ղաքին ղրավաշ ա:

Մարդ կա, վեր լավ ծնողի ժառանգ ա, անող-տնող, բայց Աստված նրան տվել չի, վեր լավ ապրի, ու մի փնթիի ղաքին նոքարություն ա անըմ իրա ընտանիքի գոյությունը պահիլու հըմար:

***

Իշին պոզեր չի տյուս էկավ, ասեց՝ տյառ կոդուխ եմ:

Ամեն մինը պետք ա իրա տարիքին սազական խոսք ու արարք ունենա:

***

Շունը շանիցն ա, կաշին կղանիցն ա:

Եթե մարդը վատն ա, իրանից ծնվածը իրա նման վատը դի լիլ:

***

Թուքը` թքողին, մուրը` մրողին, ո՞վ կթքի իրա ծնողին:

Մի ջահել հարսն ա լըմ: Էդ հարսը վատն ա լըմ. փռնըմ են, մրըմ, կապըմ, ճըմփի կես տեղը նստցնըմ, կեղին էլ ասըմ, վեր քյացող-էկողը վրին թքի: Իրա տղա րեխեն դետնն անց կենալիս ա լըմ: Ասըմ են` վիրին թքի: Տղեն կաղնըմ ա ու ասըմ.

- Թուքը` թքողին, մուրը` մրողին, ո՞վ կթքի իրա ծնողին:

***

Սևին սապունն ինչ կանի, խևին` խրատը:

***

Օրեն զարդանք ա, տարեն մխկիթ:

Տեսքը լավն ա, սիրուն ա, բայց պիտանի չի, անորակ ա:

***

Աստվածը խառատ չի, իրար քցող ա:

***

Ճումբն ըլել ա սարի կլյուխ, լյաց ա լըմ:

***

-Տնա’զ, տնա’զ, ո՞ւր ես քյըմ:

 -Տնազ անիլ…

Ինքը մի պյան չի, դիմացինին էլ հլա տնազ ա անըմ:

***

Քարի պյուճուրը չի մեծանըմ, իսանի պյուճուրը մեծանըմ ա:

***

Ինքը մարդանման չի, խոսքը մարդասպան ա:

***

Պերանի տյուս էկածը իրանից մեծ ա:

***

Հաթամը խաբվըմ ա, պտուղը ուտըմ ա:

***

Ծյուածի հավը կչկչան ա:

Ղոչաղ օքմին լյաչառ ա ըլըմ:

***

Չուտողի մալը ուտողին հալալ ա:

***

Կակող խաչին տևերը տրոր են տալիս:

Համեստ, խելոք մարդուն հաշվի չեն առնըմ:

***

Անճարն ա կերել թանն ու պյանջարը:

Եթե մարդ հնար չունի, հարմարվիլ դի, էլի:

***

Թյուլեն դյամակըմ են խրատըմ:

Րեխին օրորոցից պետք ա դաստիարակեն:

 

Ասացող` Սիրանուշ Ղազարյան (Ամայ)
Գրի առնող` Աստղիկ Ղազարյան
Տավուշի մարզ, գ. Գետահովիտ

Astghik Ghazaryan

Բանահյուսական երգեր Գետահովիտ գյուղից

Առավոտյան շուտ արթնացա,
Տեղս հավքի, տունը մաքրի,
Դեռ հարս չելեր:
Ասի գնամ, կովը կթեմ:
Կովը կթի, կաթ բերեցի,
Դեռ հարս չելեր:
Մտա սենյակ, էլ ի՞նչ տեսնեմ.
Երկու գլուխ, չորս հատ ոտքեր:
Սուրը հանի, սիրտը խոցի:
Հարսն արթնացավ:
-Տու’նդ քանդվի, դաժա’ն կեսոր,
Ծոցիս քնած քո բալիկն է,
Յոթը տարվա քո ղարիբն է:

Ասացող` Սիրանուշ Ղազարյան (Ամայ)
Գրի առնող`Աստղիկ Ղազարյան
06.02.2017թ., Տավուշի մարզ, գ. Գետահովիտ

***

Ես մի մարալ, ես մի ջեյրան, ա’յ նանա,
Ինձ տվել ես մի չիրքինի, վա’յ նանա,
Վեչխար չի, թե սյուրվին խառնեմ, ա’յ նանա,
Կյոմոշ չի, թե բազար տանեմ, ա’յ նանա:

Ես մի մարալ, ես մի ջեյրան, ա’յ նանա,
Ինձ տվել ես մի չիրքինի, վա’յ նանա,
Ես ուզում եմ իմ չոբանին, ա’յ նանա,
Մոտը նստեմ, դարդս պատմեմ, ա’յ նանա:

Ինչ եմ անում կվիրկոթի կաստյումն, ա՜յ, ա՜յ,
Կամ թե նրա խրոմակի սապոկը:
Ես ուզում եմ իմ չոբանին, ա’յ նանա,
Մոտը նստեմ, դարդս պատմեմ, ա’յ նանա:

Ասացող` Սիրանուշ Ղազարյան (Ամայ)
Գրի առնող`Աստղիկ Ղազարյան
23.04.2017 թ., Տավուշի մարզ, գ. Գետահովիտ

 

Astghik Ghazaryan

Բանահյուսական սիրո երգեր

I տարբերակ

-Օրը մութն է, ես չեմ հասնիլ քյարվանին,
Օրը մութն է, ես չեմ հասնիլ քյարվանին,
Սյուրու’ն տիկին, հյուր ընդունիր այս գիշեր:
-Օրը ճաշ է, դու կհասնես քյարվանին,
Օրը ճաշ է, դու կհասնես քյարվանին,
Մատաղ լինիմ քո ման էկած տեղերին,
Ո՜վ այ հյուր, գիշերելու տեղ չունեմ…
-Յոթը տարի ես թողել եմ մի ծաղիկ,
Սյուրու’ն տիկին, հյուր ընդունիր այս գիշեր:
Ես Սայադն եմ յոթը տարի կորած եմ,
Սյուրու’ն տիկին, հյուր ընդունիր այս գիշեր:
-Որ Սայադն ես, ի՞նչ ես էլ ինձ չարչարում,
Արի’, ա’յ հյուր, աչքիս վրա տեղ ունես:

Ասացող` Մաստեր Սարգսյան (Փչան Մաստեր)
Գրի առնող` Աստղիկ Ղազարյան
24.11.2016թ., Տավուշի մարզ, գ. Գետահովիտ

II տարբերակ

-Տանջվող սերը ես հանձնում եմ տանջողին,
Մատաղ լինեմ ման էկածըդ տեղերին:
Օրը մութն ա, ես չեմ հասնիլ քյարվանիս,
Սիրու’ն տիկին, հյուր ընդունիր այս գիշեր:

-Տանջված սերը ես հանձնում եմ տանջողին,
Մատաղ լինեմ ման էկածըդ տեղերին:
Օր դեռ շատ կա, դու կհասնես քյարվանիդ,
Անցի’ր, ո’վ հյուր, գիշերելու տեղ չունեմ:

-Ման էկածըդ տեղըմ այգի լինեի,
Այգում բուսնած վարդ, մանիշակ լինեի,
Օրը մութն ա, ես չեմ հասնիլ քյարվանիս,
Սիրու’ն տիկին, հյուր ընդունիր այս գիշեր:

-Ման էկածըդ տեղըմ այգի լինեի,
Այգում բուսնած վարդ, մանիշակ լինեի,
Օր դեռ շատ կա, դու կհասնես քյարվանիդ,
Անցի’ր, ո’վ հյուր, գիշերելու տեղ չունեմ:

Հայրենիքում դուն իմ թողած ծաղիկն ես,
Վաղուց է, որ վերադարձիս կսպասես:
Օրը մութն ա, ես չեմ հասնիլ քյարվանիս,
Սիրու’ն տիկին, հյուր ընդունիր այս գիշեր:

-Ման էկածըդ տեղըմ այգի լինեի,
Այգում բուսնած վարդ, մանիշակ լինեի,
Եթե իմն ես, էլ ինչ ես իզուր տանջում,
Արի’, ո’վ հյուր, գլխիս վրա տեղ ունես…

Ասացող` Սիրանուշ Ղազարյան (Ամայ)
Գրի առնող`Աստղիկ Ղազարյան
24.11.2016թ., Տավուշի մարզ, գ. Գետահովիտ

Astghik Ghazaryan

Փրկենք մոռացությունից

Բանահյուսությունը ժողովրդի բանավոր ստեղծագործությունն է, նրա իմաստությունը: Այն մեր տներում է, մեր տատիկ-պապիկների շուրթերին կամ էլ մտքի մի անկյունում մոռացված ընկած:

Երբ փոքր էինք, ֆուտբոլ էինք խաղում հարևանի դարպասի վրա, Աքազ տատն էլ դուրս էր գալիս ու անիծում.

-Բեմուրազ լեք տյուք…

Տատիկս ամեն օր մեր «չարն է տանում», իսկ երբ քրոջս երեխաներն են գալիս ու ավերում տունը, ասում է.

-Իմ բալա, րեխեն ազիզ ա, թարբիաթը րեխիցը ազիզ ա:

Հետո նստեցնում է ծնկանը ու «Չոբանի երգը» երգում:

Անեծքները, օրհնանքները, ասացվածքները, երգերը և այլն, բանահյուսական ստեղծագործություններ են, որոնց կատարողները կոչվում են ասացողներ, իսկ նրանք, ովքեր գրի են առնում և հավաքագրում, անվանում են բանահավաք:

Մեր օրերում բանահավաքչությամբ հաճախ զբաղվում են թոռները` գրի առնելով իրենց տատիկ-պապիկներից լսածը: Սա էլ շատ մեծ աշխատանք է: Նախ, մեր մեծերն իրենց ուշադրության կենտրոնում են զգում, ու թեև հաճախ դժվար են համոզվում երգել կամ մի բան պատմել, բայց, հավատացեք, դա նրանց դուր է գալիս: Մի անգամ նույնիսկ տատիկս նեղացավ ինձնից, որ գնացել էի Մաստեր պապից գրի առել:

-Խի ես գիդըմ չի՞ էդ երգը, չարդ տանեմ, վեր Մաստերից ես գրըմ… Նա սխալ ա երգել, հըմի ճիշտը լսի….

Ինչպես բացատրեի տատիկին, որ բանահյուսական ստեղծագործությունները, բանավոր կերպով ավանդված լինելով, ունենում են տարբերակներ:

Իսկ բանահավաքի ամենակարևոր դերն այն է, որ գրի առնելով, նա կորստից, մոռացությունից փրկում է դրանք: Ուրեմն` ինչի՞ ես սպասում, վերցրու թուղթ ու գրիչը կամ էլ ձայնագրիչ, նստիր տատիկիդ կամ պապիդ մոտ ու փրկիր գոնե մեկ երգ, ասացվածք, հանելուկ կամ էլ թեկուզ օրհնանք ու անեծք…

Հ.Գ. Այսօրվանից մենք ձեզ ենք ներկայացնելու մեր՝ Տավուշի բանահյուսությունից պատառիկներ:

Չոբանի ճամփեն քարոտ ա,
Չոբանը յարիցը կարոտ ա,
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…

Չոբանի յարը սանդրած ա,
Չոբանի կյառը ծանդրած ա,
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…

Չոբանի ճամփեն ղիճ ա,
Չոբանի կյառը պիճ ա,
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…

Չոբանի ճամփեն փուշ ա,
Չոբանի յարը ղուշ ա,
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՝, հո՜, հո՜…
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…

Չոբանի ճամփեն ղիճ ա,
Չոբանի յարը պիճ ա,
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…

Չոբանի ճամփեն քարոտ ա,
Չոբանը յարիցը կարոտ ա,
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…
Չո’բան ջան, չո’բան ջան, ո՜, հո՜, հո՜…

Ասացող` Սիրանուշ Ղազարյան (Ամայ)

Գրի առնող` Աստղիկ Ղազարյան

Astghik Ghazaryan

Այս տարի «պատերազմ» չի լինի

-Էս մինը գառ ա:

Երեկ, երբ ես ու ընկերուհիս շրջում էինք թաղերով, գրեթե ամեն տնից Վարդավառի մասին հիշեցնող մայուն էինք լսում և փորձում գուշակել` գառ է, թե ռչխար, մեծ է, թե փոքր:

Վարդավառից մեկ օր առաջ գյուղը զարթնում է մի քնից, որի պատճառը շոգն է, և սկսում անել այն, ինչ արել էր անցյալ տարի, դրան նախորդած տարին և ամեն տարի, բայց այս կրկնությունը չի նմանվում անգիր արած ու հարյուր մեկ անգամ ասված մանկական ոտանավորի:

Գյուղում միշտ էլ կլսես մեծ մեքենաների դռդռոց, բայց Վարդավառին այդ դռդռոցը դառնում է համանվագ, և գյուղի կեսը ընտանիքով բարձրանում է սար, մի մասն էլ մնում է գյուղում, ինչպես մեր ընտանիքը:

Վարդավառն ինձ համար սկսվում է ոչխարի մայունով: Ամեն տարի հայրս մեկ օր առաջ բերում է Վարդավառի ոչխարին, որը մի ամբողջ օր խաթարում է խեղճ հավերի հանգիստը` չիմանալով, որ իրականում բոլորից խեղճը ինքն է, և որ վաղը իրենից մնալու է միայն նրա` ականջներիս մեջ մեկ-մեկ հնչող ձայնը` իբրև հիշողություն կամ պատրանք:

Եթե անցած տարիները լինեին, քույրերիս ու եղբայրներիս հետ հաստատ անհանգիստ ջուր կհավաքեի` վախենալով, որ Վարդավառին ջուր չի լինի գյուղում, որ կարծես դարձել է գյուղի սովորույթը: Կյանքում առաջին անգամ ինձ չհուզեց ջրի խնդիրը, որովետև յոթ երեխաներից տանը այս տարի մնացել ենք երեքս, բայց այդ երեքից թերևս միայն ինձ կարող եմ երեխա կոչել, որովետև տան փոքրը ինչքան էլ մեծանա, երեխա է մնում, չնայած արդեն չափահաս եմ:

Եթե նախորդ տարիները լինեին, մայրս ժամեր շարունակ կչարչարվեր խոհանոցում. էլ ինչ Վարդավառ առանց նազուկի: Բայց այս տարի այդպես չի լինի, որովետև երկու եղբայրներս բանակում են, և եթե նրանք չեն կարող նազուկ ուտել, մենք էլ չենք ուտի և կսպասենք հաջորդ Վարդավառին, երբ բոլորս տանը կլինենք:

Երեկոյան ես հայտնվեցի խոհանոցում, բայց ոչ թե գործ անելու, այլ նայելու, թե ինչպես է մայրս կրկենի թխում: Շուտով դուրս եկա խոհանոցից և քիչ անց վերադարձա` ձեռքիս մեջ մետաղադրամ բռնած: Տալով մայրիկին` աննկատ շրջվեցի, որպեսզի չտեսնեմ, թե որ կրկենու որ հատվածում այն թաքցրեց: Ասում են` ում բաժին է ընկնում, այդ տարի բախտը նրան է ժպտում: Ես շրջվեցի, որ արդար լինի ամեն ինչ` իմանալով հանդերձ, որ մայրս, հիշելով տեղը, ոսկե բաժինը տալիս է նրան, ում հաջողությունն այդ տարի ավելի է պետք:

Չսպասելով բոլոր կրկենիների թխվելուն` գնացի քնելու, որովհետև շուտ պետք է արթնանայի: Պիտի գնայինք ուխտատեղի դարձած ծառի մոտ ոչխարին մատաղ անելու: Չէի էլ հիշում` վերջին անգամ երբ ենք այնտեղ եղել: Գիշերն անհանգիստ էի. գուցե չլսեմ զարթուցիչի ձայնը, քնած մնամ: Ու այդպես ինձ զրկեցի քնից ու ամբողջ գիշեր մտքումս պատկերացրի, թե ինչպես կանցնի օրս: Կարևորն այն էր, որ դարձյալ պիտի տեսնեի այն խաչը (ուխտատեղին այդպես ենք կոչում), որի հետ կապված քաղցր հուշեր ունեմ:

Կտեսնեմ այն քարը, որի վրա, որի վրա նստած նկար ունեմ, այն ծառը, որի տակ մոմ էին վառում: Միշտ կարծել եմ, թե հիշում եմ այդ ամենը, բայց երեկ մերոնք ասացին, որ վերջին անգամ այնտեղ ենք եղել, երբ ես ութ ամսական էի: Տեսականորեն հնարավոր չէ հիշել ռչինչ, բայց ես հիշում եմ, կամ էլ երևի նկարներն ու մերոնց հիշողությունները դարձել են իմ հիշողությունները:

Ժամը վեցից ոտքի վրա էի ու կենդանի զարթուցիչ դարձած` շրջում էի սեյակներով, որ ինչքան հնարավոր է, շուտ գնանք: Որտեղից իմանայի, որ ինչ պետք է տեսնեի այնտեղ, ինձ ցավ կպատճառի: ժամանակը գրեթե ամեն ինչ փոխել էր, սրբել-տարել իմ մտացածին հուշերը: Չկար կաղնին, դրա տեղը մի խաչքար էր կանգնած, իսկ քարը, որի վրա նստած նկարվել էի ութ ամսականում, թաղվել էր խոտերի մեջ:

Մի քիչ ուրախ, մի քիչ տխուր վերադարձանք տուն և անցանք հաջորդ արարողութայնը` կերուխումին: Հացից հետո եկավ ջրվելու ժամանակը, բայց առաջվա պես դուրս չթռա` մասնակցելու միջթաղային պատերազմին, որտեղ միակ զենքը դույլն է, իսկ փամփուշտը` ջուրը: Առաջին ճակատամարտը տեղի էր ունենում մեր թաղում, ուր իրար դեմ էինք ելնում ընտանիքներով, ապա բոլորով հարձակվում էինք հարևան թաղի վրա: Թաղի պատվի համար կարևոր էր, որ թշնամին չխլի զենքդ: Մենք միշտ հաղթում էինք, պարտված թաղը միանում էր մեզ, և բոլորով հարձակվում էինք հաջորդ թաղի վրա, այսպես, մինչև բոլորին հաղթեինք:

Այսօր մարտական ընկերներս ինձ մենակ են թողել. մի մասը սարում է, մյուսները իսկական զինվորներ են դարձել: Ահա թե ինչու դուրս չթռա ջրվելու. այս տարի պատերազմ չի լինի, ու Աստված տա, իրական կյանքում էլ երբեք պատերազմ չլինի…

Astghik Ghazaryan

Մաստերը

-Մաստե’ր, ա’յ Մաստեր, րեխին պատմի աքսորի մասին…

-Ի՞նչ:

-Է՜, բալա ջան, լավ չի էս մաղբուն չլածը…

-Դե տյու պատմի, Սեդիկ տատ:

-Էնքան պյան ա լել, էնքան եմ տանջվել սաղ կյանքս…

Իմ հերը Հայրենական պատերազմի վախտը գերի էր ընգել, մհանեն էդ էր: Մաստերանք էլ մթամ թե դաշնակի ընտանիք են լել, հլա ծերոնք էլ են սպասիլիս լել, վեր աքսորիլ դեն:

Քառասնինը թիվն էր: Երկու տավարնի վագոն իրար կողքի քյըմ ին, զուգարան էլ չի լել… Մեկ էլ վե՞ր քաղաքըմն էր, գիդըմ չեմ, վետն արին, քսան օր ոտով ճամփա քյացինք… Ալթայսկի կրայ, Զավեն Իլիչ գյուղն էր… Քյացել ենք, սրա-նրա տանը կցել, վերջը հայերը տներ են պատել: Բայց մեզ նեղցրել չեն, հարգըմ էլ ին: Իմ պյուճուր քիրն էլ ընդի…մահացավ… Քոռանամ ես… Անունն Ասյա էր… Թոքաբորբ ընգյավ, թույլ չին տալիս, վեր հիվանդանոց տանենք… Արդեն մտիցս էլ ա ընգել` ինչ ին ասըմ, հա´, կամանդիր: Եթե նա թույլ էր տալիս, նոր տանըմ ին հիվանդանոց:

Կոլխոզըմն ենք աշխատել: Տրակտրի վրա եմ աշխատել, բիցեպշչիկ եմ լել, կոմբայնի վրա եմ աշխատել, թոռն եմ հնձել, խոտ հվաքել, ստոկնի տրել, տասնիրեք տարեկանից աշխատել եմ…

Այ էս ձև ա լել, ցավդ տանեմ, շան քթիցը ճյուր եմ խմել… Իմ մերը քշերնին սպասիլիս ա լել, վեր կարող ա դագաղս պիրեն, տրակտրի տակն ընգյած լեմ… Մինչև լիսանըմ էր, խյաբար ին պիրըմ, վեր ցեպի տակը չեմ ընգել, սաղ եմ, նոր հանգստանըմ էր… Իմ հետի աքսորված կնանիքն էլ ինձ ծոցերնըմը պռկցնըն ին, վեր քշերը վախեմ վեչ: Տհե եմ լել, ցավդ տանեմ, տհե´ կյանք եմ քաշել…

Ընդեղ շեմք շեմքի հրևան ենք լել մենք ու Մաստերանք, իրա մերն ասել ա` էս րեխին ուզենք: Տասնվեց տարեկան ի, դպրոց ի քյըմ: Մի կյոշըցի աղջիկ կար, էս բեմուրազը մթամ նրան էր ուզըմ… Ինձ հըմար էլի են ուզողնի էկած լել, մերս ասել ա` պյուճյուր ա, տալիս չենք, հա´, բայց դե շեմքըմն էր, համաձայնվեցին, հրսանիք արին, տարան: Տհե աքսորատեղը ամուսնացա, Սլավիկն էլ մի տարեկան ա լել, Մարետն էլ` փորըմըս, վեր էկել ենք հիսունվեց թվին:

Յեդով Մաստերը քյացել ա իրա մոր վեսկրնին պիրել: Հիշըմ չեմ` վեր թվին էր, մի էրկու տարվա էկած ինք, իմ հերը փող տվուց, զապարոժեց առավ, Մաստերը թաքուն փող հվաքեց, րեխեքն էլ սոված-ծարավ, ես էլ հետերնուն… Ծյուկ-մուկ առավ, մաքրիլ տվեց, սևքարցի հնգերոջը վեր կալավ, քյացին, նա իրա ախպոր վեսկրնին պիրեց, սա` իրա մոր:

Մաստե´ր, հլա էն երգը երգի:

-Վե՞րը:

-Էն վեր ասըմ իր` մերս մեռավ չգիտեմ վեր թվին, հերս չգիտեմ ինչ ըլավ:

-«Հայեր, հայե՞ր»-ը…

-Հա´:

Ես պանդուխտ եմ, այս տեղերին ծանոթ չեմ,
Ասա´, քույրի´կ, որն է ճամփան Բինգյոլի:
Շրվեշարան եկան-անցան ուղտերը,
Ասա´, քույրի´կ, որն է ճամփան Բինգյոլի:

Մերս մեռավ էն սովերի տարումը,
Հերս զոհվեց էն թուրքական կռվումը:
Հայե´ր, հայե´ր, հայե´ր, հայե´ր, հայե´ր ջան,
Աղաչում եմ, ինձ էլ տարեք Հայաստան:

Astghik Ghazaryan

«Գյուղում առաջինը մենք ենք տելևիզր ունեցել»

Իմ վիճակագրական տվյալներով յուրաքանչյուր հինգերորդ գյուղացի իր կյանքում գոնե մեկ անգամ ասում է նման բան: Ես էլ բացառություն չեմ, բայց մերը ոչ թե առաջին հեռուստացույցն էր, այլ համակարգիչը: Մեծ հորեղբայրս` Վովա պապան էր Ռուսաստանից բերել, երբ ես նոր էի ծնվել: Կարելի է ասել` հպարտանալու տեղ ունեմ, որ ես ու գյուղի առաջին համակարգիչը իրար հետ ենք «մեծացել», կամ էլ, ով գիտի, միգուցե ինքը պիտի հպարտանա, ինչևէ:

Ասում եմ` առաջին, բայց ո՞ւմ է պետք ունենալ առաջինը ու տանջվել դրա ձեռքից կամ էլ տանջել խեղճին: Իրոք որ խեղճ. մեր տանը տասնհինգ հոգի ենք, որից տասներկուսը օգտվում են համակարգչից: Եթե օրն ունի քսանչորս ժամ, որից մարդը միջինում ութ ժամը քնած է, ապա մնում է տասնվեց ժամ: Այդ տասնվեց ժամից վեցը Վովա պապան էր համակարգչի առաջ, մյուսներս էլ` առնվազն մեկական ժամ: Փաստորեն օրական մեկ հոգի մնում էր առանց համակարգչի: Իսկ այդ մեկը հաճախ ես էի լինում. դե, տան փոքրն եմ, իսկ փոքրը միշտ պետք է հարգի ու զիջի մեծերին: Այս չգրված օրենքը ստեղծողը երևի չի իմացել, որ ես օրերից մի օր սկսելու եմ նյութեր գրել, և այդ անտեր համակարգիչը ինձ շատ է պետք գալու:

Ու այստեղ հարց է առաջանում. ե՞ս եմ խեղճը, թե՞ համակարգիչը:

Մեր ձեռքից նա շատ շուտ «ծերացավ»: Ամեն անգամ, երբ հոսանքի լարը դեպի վարդակն էի տանում, աղոթում էի, որ բարեհաջող միանա: Ասում են` եթե մանանեխի հատիկի չափ հավատ ունենաս, սարեր տեղահան կանես: Ինչ է, ես այդքան հավատ չունեի՞… Թեև մեկ-մեկ հավատս գործում էր, բայց միացնելուց հետո էլ պետք էր մեկ անգամ էլ աղոթել, որ չանջատվեր, ու ամբողջ գրածս ջուրը չընկներ: Սա դեռ մի կողմ. մեկ էլ կտեսնեի` Վովա պապան «վեր կաց» սարսափելի բառերը շուրթերին ու ոչ մի առարկություն չընդունող աչքերի արտահայտությամբ գլխիս վերևը կանգնած է: Ես դեռ հեչ, իմ նյութն էլ մի կողմ. թե Վովա պապան ինչ էր անում, չգիտեմ, բայց որ իրենից հետո համակարգիչը գործադուլ էր անում, դա փաստ է:

Այսպես դիմացավ տասնութ տարի ու… Ողորմի, մի օր էլ անջատվեց ու այլևս չմիացավ:

Բայց կյանքում անփոխարինելի ոչինչ չկա. մենք գնեցինք նորը` ավելի հզոր ու զարգացած: Իսկ ես կարոտում էի նրան. չէ որ նրա դիմաց եմ առաջին քայլերս արել, նրանով եմ գրել առաջին նյութերս: Այդպես է, միշտ էլ կարոտում ենք հինը, անցած-գնացածը, Սայաթ-Նովան էլ ասում էր. «Էրեգ լավ էր, քանց վուր էսօր…»:

Նոր համակարգիչը լուծեց բոլոր խնդիրները, բացի Վովա պապայի անսպասելի այցերից: Սակայն անլուծելի խնդիր չկա. մի գեղեցիկ օր` Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի մրցանակաբաշխության ժամանակ, ես ստացա իմ անձնական թաբլեթը, անձնական (կրկնում եմ հատուկ Վովա պապայի համար): Հիմա դրանով առաջին նյութս եմ գրում, ու թվում է, թե ուր որ է՝ կլսեմ.

-Վեր կաց…

Մոռացիր, Աստղիկ, այդ ամենն անցյալում է, ժամանակն է, որ առաջ նայես: Գուցե մի օր էլ դու թոռներիդ մոտ գլուխ գովես, թե իրենց տատն է գյուղի առաջին թաբլեթ ունեցողը…

Astghik Ghazaryan

«Գեղարվեստական վավերագրության համար»

«Գեղարվեստական վավերագրության համար»Երեկ տեսա՞ր` ինչպես էր խախտվել աշխարհի քարտեզը: Չե՞ս տեսել… Երևի դու Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի մրցանակաբաշխությանը ներկա չէիր… Տեսնե՜լ էր պետք…

Ժամը երկուսն անց էր. մեկ էլ տեսնեմ` աշխարհի քարտեզի վրա մի կերպ նշմարվող Հայաստանում գաճաճ, աննշան (բնականաբար չափերով) Գետահովիտը, Դարբասը, Մալիշկան…. մեծանում են, մեծանում, և դրա հետ Հայաստանը ձգվում է, ձգվում ու… Ու ի՞նչ… Ու ամբողջ երկրագունդը դառնում է Հայաստան:

Ցավոք, տիեզերքում ոչ մի սարք էլ չկարողացավ արձանագրել: Դե, որովհետև դա ամենևին էլ հսկա տիեզերքում չէր, այլ իմ փոքր սրտում, կամ էլ Սոնայի, կամ էլ Վահեի, կամ էլ… Չգիտեմ՝ ում…

Բայց սա մի օրում չեղավ, պարզապես հենց մրցանակաբաշխության օրը հասկացա, որ մենք մեր փոքր ուղեղով Գետահովիտը, Դարբասը կամ էլ Մալիշկան դարձրել ենք աշխարհի կենտրոնը. չէ՞ որ երկիրը կլոր է, և քո գյուղի կենտրոն լինելը կամ չլինելը կախված է նրանից, թե ինչ կետից ես նայում աշխարհին: Եվ ամեն ինչն էլ հենց այդ կետից է կախված:

Ցավոք, պայմանականորեն այդ կետ անվանվածը, որը մեր մտածողությունն է, աշխարհայացքը, ոչ խանութում են վաճառում, ոչ էլ մեկ այլ տեղ: Այն ունենալու համար պետք է անցնել «Մանանայի» «դպրոցը», որտեղ պատանիները սովորում կամ էլ սովորեցնում են ոչ թե աշխարհի կամ Հայաստանի պատմություն, այլ Գետահովիտի պատմություն, Դարբասի կամ էլ Մալիշկայի…

Astghik Ghazaryan

Պահապանը

-Անո մամ, ֆերմեն ե՞ս քյըմ… Ինձ էլ կտանե՞ս հետդ…

Գոմը մեր տնից հեռու էր, ու թեև ես փոքր էի, թեև երկար ճանապարհը ինձ շատ էր հոգնեցնում, թեև երբ տուն էի գալիս, ոտքերս ցավում էին, ես գնում էի, չէի’ն տանում, գնում էի. ինչպե՞ս կարող էի մենակ թողնել իմ Անո մամային…

Անո մաման օրական երկու անգամ գնում էր գոմ` առավոտյան և երեկոյան: Առավոտյան քնած էի լինում, դրա համար էլ միայն երեկոներն էի ուղեկցում նրան. տունդարձին երևի մութ կլիներ, ու Անո մաման կվախենար մթից, բայց եթե ես նրա հետ լինեի, ոչնչից էլ չէր վախենա, չնայած ինքս ահավոր վախենում էի մթից և ամեն ինչից:

Ճանապարհին համոզում էի, որ դույլն ինձ տար. հանկարծ կհոգնեին ձեռքերը: Փոքր, ավելի ճիշտ միայն փոքր ժամանակ էի հավեսով գործ անում, ու հենց հավեսս բավարարելու պահանջով էլ խլում դույլը ու թափահարելով, մեկ-մեկ էլ գետնին քսելով` գնում էի: Բայց այդ մեկ-մեկն այնքան հաճախակի էր դառնում, որ դույլը հայտնվում էր Անո մամայի ձեռքին:

Դեպի գոմ տանող ճանապարհի վրա գտնվող թաղերը լիքն էին շներով, ու ամեն անգամ դրանք, չգիտեմ որտեղից իմանալով, որ վախենում եմ իրենցից, հայտնվում էին ճանապարհիս ու իրենց ներկայությամբ սարսափահար անում ինձ: Ես հայտնվում էի Անո մամայի հետևում` նրա փեշից բռնած:

Այսպես, ադրենալինի պակաս չզգալով, տեղ էինք հասնում, ու ես, հաղթահարելով ու թաքցնելով կովերից ունեցած վախս, մտնում էի գոմ` Անո մամային մենակ չթողնելով մի խումբ «հրեշների» հետ: Բայց գոմում «հրեշներից» բացի կային ինձ նման փոքրիկ հորթուկներ, ուլիկներ, որոնք, վախենալով ինձնից, հեռու էին քաշվում` չիմանալով անգամ, որ ես էլ իրենցից էի վախենում: Նրանց ինձ էի նմանեցնում ու միայն վերջերս պատահաբար իմացա, որ տանը ինձ տրված մականուններց մեկը` «չափիչը», նշանակում է՝ ուլ, ու այդ ժամանակ հասկացա, որ մերոնք համը հանել են, և որ իմ բոլոր մականունները` «չափիչ, մկծեռ, մկռոշ, մուկ», կենդանիների անվանումներ են:

Առանձնապես ոչ մի գործ չէի անում գոմում: Իմ` վախկոտիս փոքրիկ ուղեղին թվում էր, որ պաշտպանելու եմ Անո մամային, իսկ դա մե՜ծ գործ էր:

Ի վերջո վերցնելով բաղձալի կաթը, ճանապարհվում էինք տուն: Հիշում եմ` մի անգամ` տուն վերադառնալիս, անձրև սկսեց, դա էլ հերիք չէր, գումարվեց կայծակը… Ու թեև ես հորեղբայրներիս կանանց` Անո մամային ու Սաթիկ մամային, մորս պես եմ սիրել ու երբեք տարբերություն չեմ դրել, այդ պահին բնազդաբար, ինչպես հորթուկը կամ քուռակը վտանգի դեպքում, մայր կովի կամ ձիու մոտ է վազում, ես էլ էի ուզում վազել, գրկել մորս ու փրկվել վտանգից:

Շուտով հասանք տուն: Ես ուզում էի գրկել մայրիկին, բայց չգրկեցի, որովհետև գրկախառնությունը ինձ համար միշտ էլ տոնական մի արարողություն է եղել, որն արել եմ ծննդից ծնունդ` երբեք էլ չսիրելով իմ փակ բնավորությունը, որն ինձ միշտ էլ խանգարել է արտահայտել ու ցույց տալ զգացմունքներս…

Բայց երանի թե այսօր էլ ունենայի մանկական նույն բարի սիրտը, որը ժամանակը, անկախ իմ կամքից, խլում է ինձնից…