Կրակ, ծուխ, խարույկի մեջ եփված կարտոֆիլ, կիթառի մեղմ հնչյուններ, ցուրտ, ջերմություն  և գիշերային երկար  ու անվերջանալի զրույցներ, քննարկումներ, պատմություններ: Զրույցներ ազգային ինքնագիտակցության, ինքնաճանաչման, երգ ու պարի, բանահյուսության, մշակույթի, արվեստի, ավանդույթների մասին…

Գյումրու ՄԷԿ ՀԿ-ն ` ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ և Քանդակագործության ազգային պարկ թանգարանի մասնակցությամբ սեպտեմբերի 24-26-ը կազմակերպել էր «Ես եմ Սասնա ծուռը» հանրապետական մրցույթ-փառատոնը:            Փառատոնի նպատակն էր` պրոպագանդել ազգային մշակույթն ու արվեստը, նպաստել «Սասնա ծռեր» Էպոսի ավելի լայն ճանաչմանը: Փառատոնին մասնակցում էին շուրջ 40 երիտասարդներ Հայաստանի բոլոր մարզերից՝ բացառությամբ Սյունիքի և Արցախի: Նրանք եկել էին ներկայացնելու իրենց աշխատանքները՝ նվիրված էպոսի այս կամ այն ճյուղին կամ դիպվածին: Մասնակիցները յուրովի փորձել էին ներկայացնել  իրենց «Սասնա ծռին» արվեստի տարբեր ոլորտներում. երգ, պար, ասմունք, արձակ, չափածո, քանդակ, նկարչություն և այլն: Մասնակիցներից շատերը էպոսին տվել էին ժամանակակից շեշտեր՝ իրենց աշխատանքներում արտացոլելով արդի միտումները: Դա են վկայում աբստրակտ նկարչական աշխատանքներն ու քանդակները, ռեփ կատարումը, էսսեները և այլն: Մասնակիցներին հանձնարարված էր իրենց հետ բերել իրենց մանկության՝ Դավթի թուրը: Քանի որ ես էլ էի մասնակցում ծրագրին, հետս տարել էի իմ Դավթի թուրը: Ու չնայած եղածներից ամենապարզն էր, բայց, ըստ իս, ամենազորավորն էր, քանի որ հզոր թրերով բոլորը կարող են հաղթել, իսկ պարզ թրերով` միայն Դավիթները: Մրցույթի նպատակներից էր նաև մասնակիցներին հասցնել այն գիտակցությանը, որ էպոսում և ազգային-մշակութային կյանքում ձևերի մեջ չպետք է փնտրել արժեքները, այլ բովանդակության ու գծերի: Մենք՝ մասնակիցներս, Գյումրու Հաղթանականի զբոսայգու քանդակների պուրակում՝ ծառի վրա, ամրացրեցինք մեր թրերը՝ այն հավատով, որ ամեն տարի այդտեղ պիտի նոր թրեր ավելանան՝ Դավիթների ու Խանդութների թրեր:

Միջոցառման ընթացքում ծրագրի  կամավորների օգնությամբ ծանոթացանք և խաղացինք էպոսում տեղ գտած խաղերը: Այդ թվում՝  հոլախաղ, գոմշակռիվ, լախտախաղ, չլիկ-դաստա, գուրզ նետել և այլն:

Հանդիպում ունեցանք նաև նկարիչ Արարատ Սարգսյանի հետ, ով հավաքել էր Սասնա ծռերը Գյումրվա բարբառով, կավի վրա հետաքրքիր նկարազարդումներ էր արել իր՝ ձեռքով պատրաստված կաղապարների միջոցով, և հրատարակել էր Սասնա ծռերի ևս մեկ պատում: Մեզ այցելեց նաև սցենարիստ, դրամատուրգ Արթուր Էդարը, ով լսեց մեր էսսեները և խորհուրդներ տվեց:

Ներկայացրեցինք մեր աշխատանքները, լսվեցինք ու լսեցինք, ունեցանք տարբեր սեմինարներ, ֆլեշմոբ արեցինք Գյումրիում դեպի Մայր Հայաստան արձանի բարձունքը, մեծ խարույկ վառեցինք: Ահավոր քամի էր ու կրակի բոցերը տարածվում էին օդի մեջ՝ իրենց մեջ ամփոփելով մեր ամենանվիրական երազանքներն ու նպատակները: Դա պարզապես խարույկ չէր: Այդպիսի կրակ կար նաև մեր հոգում: Օդապարիկների վրա գրեցինք Հայաստանի բոլոր մարզերի և Արցախի անունները, երազանք պահեցինք ու բաց թողեցինք երկինք: Այդ օրը ես առաջին անգամ հորաքույր դարձա: Ու մի օդապարիկ էլ իմ Արևիկի համար բաց թողեցինք: Ու չնայած օրը ահավոր քամոտ էր, օդապարիկներից շատերն էլ պատռվել էին, բայց օդ բարձրացան: Հատկապես գեղեցիկ էր Արևիկի օդապարիկի վեր բարձրանալը: Այն մի մասից պատռվել էր, մի քիչ վառվել, հետո մի պահ կպել էր ծառի ճյուղին ու մնացել, բայց մենք բոլորս հավատում էինք, որ այն կբարձրանա: Այո՛, հատկապես այդ մեկը՝ Արևիկինը: Մենք հավատում էինք ու խնդրում և… եղավ: Ահավոր գիժ ու խելառ զգացողություններով պահեր էին: Կյանքում միշտ այդպես է, եթե անկեղծ հավատում ես, ապա երազանքդ իրականություն է դառնում: Այնուհետև վերադարձանք ճամբար ազգային երգ ու պարով, հայրենասիրական բացականչություններով:

Մեր բոլոր միջոցառումներին ակտիվ կերպով մասնակցում էին գյումրեցի երիտասարդները, իսկ գիշերներն անցկացնում էինք խարույկի շուրջը՝ տեղի բնակիչների ընկերակցությամբ, ովքեր անսահման հոգատարություն էին ցուցաբերում մեր նկատմամբ: Ճամբարային բանակումի ամբողջ ընթացքում մեզ հետ էին ՀՀ ոստիկանության, ԱԻՆ, շտապօգնության և հրշեջ ծառայության աշխատակիցները, ովքեր հավատարիմ կերպով հսկում էին ճամբարի անվտանգ ընթացքը: Այդպիսի պահերին իսկապես վստահություն ես զգում երկրիդ, պետականության հանդեպ: Իսկ դա շատ կարևոր և հաճելի զգացում է:

Միջոցառման ավարտին ծրագրի ղեկավար Արթուր Գևորգյանն ասաց, որ մենք գուցե այդքան էլ չգիտակցեցինք այն կարևորությունը, որ թողեցինք Գյումրի քաղաքի մշակութային կյանքում, բայց դա իրոք մեծ էր: Մշակութային մթնոլորտ քաղաքում ստեղծվում է հենց այսպիսի միջոցառումների շնորհիվ:

Գյումրին սիրեց մեզ, մենք էլ՝ Գյումրիին: Մեզնից յուրաքանչյուրը մի մասնիկ թողեց իրենից այնտեղ և մի մասնիկ էլ իր հետ վերցրեց: Ու այդ մասնիկը միշտ կկապի թե՛ մեզ՝ իրար, թե՛ մեզ՝ քաղաքին:

Հիմա՝ օրեր անց,  շորերի վրա միայն խարույկի ծխի հոտն ու օրերի, հիշողությունների, զրույցների վերհուշն է մնացել,  իսկ ներսում՝ բանականության և էության մեջ, մի շատ կարևոր բան, որ գուցե հիմա այդքան էլ լավ չենք գիտակցում, բայց իր հետքն իսկապես ունեցավ մեր մեջ: Տարիներ հետո այդ հետքը կխոսի մեր մեջ, ու այդ խոսքը շատ բան կասի վաղը:

Ինձ ամենից շատ հուզում է այն հարցը, որ Թալինում գտնվող հակակարկտային կայանքը կառուցվել է քաղաքի արևելքում՝ տների մոտ: Այդ շրջանում բնակվող բնակիչները դժգոհում են, որ կայանը կառուցվել է իրենց տներին շատ մոտ: Կայանն աշխատում է 24 ժամ: Այս կայանը օգնում է այն ժամանակ, երբ մռայլ կարկտաբեր ամպերը հավաքվում են, և բերքին վտանգ է սպառնում: Այդ ժամանակ կայանը սկսում է ավտոմատ ձևով կրակել և ամպերը ցրել: Սակայն շատ դեպքեր են եղել, երբ այդ կրակոցները չեն օգնել, և ամբողջ բերքը վնասվել է: Այդ կրակոցները լսվում են բարձր և երբեմն բնակիչներին թվում է, թե երկրաշարժ է կամ պատերազմ, և վախենում են: Երեխաները կրակոցների ժամանակ դուրս չեն գալիս իրենց տներից: Մի անգամ ես հարցրել եմ կայանի տնօրենին, թե ինչո՞ւ կայանը հենց քաղաքում են կառուցել, տներին այդքան մոտ: Չէ՞ր լինի ավելի հեռու կառուցեին, դաշտերին մոտ: Կարկուտւժի վնասը քաղաքին այդքան մեծ չի լինի, իսկ գյուղացիների դաշտերին ավելի օգուտ կլիներ: Նա խոստացել է, որ մի օր, որ ազատ ժամանակ ունենա, ինձ անպայման կբացատրի, թե ինչպես է աշխատում հակակարկտային կայանը:

-Վեներա, այ Վեներա, Վեներա ջան, արթնացի, ջան,- համարյա երգելով շշնջում էր քույրս իմ ականջին, իսկ ես ավելի եմ ամուր գրկում վերմակս ու աչքերս փակում:

-Վեն, հոգնեցի արդեն, դե արթնացի , վա՜յ,- առավոտյան 7-ն է,  և ես քրոջս  արդեն նվիրում եմ զայրանալու պատճառ:

- Հա, ըհը…հեսա… հաա, – քրոջս չարհամարհելու համար ասում եմ ամենաքիչ բերանի շարժում պահանջող բառերը:

-Լավ , Վեն ջան, դե ես գնամ թեյ պատրաստեմ, դու արդեն հագնվի, – ասաց քույրս  ու չիմանալով , որ տաս րոպե հետո արդեն շատ բարկացած ասելու է.

-Աաաա,Վեն , դե արդեն հոգնեցի է, էլի սփռոցին թափեցիր էս թեյը, հերիք ա, մտածված ե՞ս անում,-  չգիտեմ ինչու` վերջերս միշտ պատահմամբ շրջում եմ իմ թեյի բաժակը, և քույրս այդ այդ ամենը հավաքելով,  միշտ կիսատ է թողնում  նախաճաշը:

-Ես արդեն գնամ դասի, հա՞,- ինքս ինձ վրա շատ բարկացած ասացի քրոջս, ու մեղավորության արցունքներ էին հայտնվել աչքերիս:

Արագ դուրս եկա տնից, նստեցի երթուղային ու  այնտեղ գիրք էի կարդում, քրոջս նվիրած գիրքը:

Դպրոցում արդեն երրորդ ժամն էր, երբ ես մոռացած այդ ամենի մասին երգ էի լսում, երբ հանկարծ կարդացի քրոջս ուղարկած հաղորդագրությունը,- «Այ Վեն ջան, ինչի՞ ես լացում է, իմ առավոտները առանց սփռոց մաքրելու ու քո վրա ջղայնանալու անհնար ա, այ ջան, չտխրես հանկարծ, դու Վեներան ես, չէ՞»:

Խորվաթիայում հունիսին կայացած «Four River» միջազգային կինոփառատոնում  «Մի Սիրո Պատմություն» ֆիլմը արժանացել է «Լավագույն վավերագրական ֆիլմ» մրցանակին։

Շնորհավորում ենք ֆիլմի հեղինակներին` Վահե Սուքիասյանի գլխավորությամբ, եւ մաղթում նորանոր հաջողություններ։

Ի դեպ, նույն փառատոնում Մանանա կենտրոնի մեկ այլ ֆիլմ՝ «Անտեսանելի սահմանները» ճանաչվել է լավագույն անիմացիոն ֆիլմ։

Լուսանկարը՝ Թերեզա Հայրապետյանի

Կան խնդիրներ, որոնք պետք է լուծենք միասին, որոնք ավելի գլոբալ են։ Երբ պատմության ուսուցիչս պատմում է մեր թշնամիների մասին, իմ մեջ արթնանում է երկյուղ, երբ պատկերացնում եմ, որ հնարավոր է՝ մենք լինեինք ուրիշ երկրի տիրապետության տակ, հնարավոր է՝ աղոթեինք ուրիշ աստվածների, խոսեինք ուրիշ լեզվով, սովորեինք ուրիշ գրականություն։ Մենք ունենք հիանալի սովորույթներ, ավանդույթներ, որոնք չունեն ուրիշները, սակայն մենք մոռանում ենք մերը եւ ընդունում ուրիշների նորը։

Մեր երկրում տիրում է սոցիալական եւ մարդկային անհավասարություն։ Ոչ ոք չի պահպանում կարգուկանոն, բոլորն իրենց համարում են մյուսներից առավել եւ մտածում են՝ ինչպես մտնեն անհերթ, անցնեն կարմիր լույսի տակով։ Նրանք մտածում են որ դա հերոսություն է, մինչդեռ դա համարվում է տգիտություն…

Օգոստոսի 31-ին Տավուշի մարզի Ներքին Կարմիրաղբյուր սահմանամերձ գյուղում կայացել է «100-ը 100-ի համար` հանուն բարեկեցության» ծրագրի շրջանակներում «Փարոս» Հիմնադրամի (ԱՄՆ) աջակցությամբ վերանորոգված մանկապարտեզի բացումը: Բացի վերանորոգված և արդեն ջեռուցվող խաղասենյակներից, դահլիճից և հանգստի սենյակներից, երեխաները ունեն նաև ապահով խաղահրապարակ: Այժմ մանկապարտեզի բակն ունի 20 մետր երկարությամբ գունազարդ պատ, որը նախատեսված է բակում խաղացող երեխաներին թշնամու գնդակներից պաշտպանելու համար:
Բացման արարողությանը ներկա էին «Փարոս» Հիմնադրամի ներկայացուցիչներ, Ներքին Կարմիրաղբյուրի գյուղապետը, լրագրողներ և բազմաթիվ ծնողներ ու երեխաներ:

 Նորից ու նորից տխրությունն ու թախիծը թակեցին դուռս, և ես ինքնաբերաբար թուղթն ու գրիչը ձեռքս առնելով, սկսեցի գրել:

Պանդխտություն: Երևույթ, ինչը հոգով ու սրտով ատում եմ, բայց, ցավոք սրտի, այն դարձել է իմ կյանքի, իմ ընտանիքի մի մասը:

Տխուր է պանդուխտ հայր ունենալը և գիտակցելով՝ ծնողիցդ հեռու գտնվելը:

Ցավոք, հայրենիքում աշխատանք չգտնելու պատճառով շատ ու շատ հայրեր բռնում են արտագնա աշխատանքի ուղին: Այդպիսին է նաև իմ ընտանիքը: Տխուր է, բայց սա է իրականությունը:

Ես փոքր էի, դեռ նույնիսկ մեկ տարեկան չկայի, երբ հայրս, հայրենիքում աշխատանք չգտնելով, բռնեց արտագնա աշխատանքի ուղին: Այդ օրվանից շատ տարիներ են անցել, բայց………. բայց ոչինչ չի փոխվել, ամեն ինչ նույնն է, հայրս դեռ աշխատում է արտերկրում: Մինչև օրս կարոտն անբաժան է ինձնից: Ինձ տարիները չեն փոխել, ամեն տարի նույն զգացողությամբ վարկյան առ վարկյան սպասում եմ Նոր Տարուն որպեսզի տեսնեմ հայրիկիս, որպեսզի ամուր-ամուր գրկեմ նրան ու կարոտս առնեմ:

Գիտեմ, որ միայն ես և իմ ընտանիքը չենք այս գարշելի երևույթի զոհը, որ իմ ընտանիքի նման շաաաատ ու շաաաատ ընտանիքներ զոհն են պանդխտության: Բայց ես ուղղակիորեն չեմ կարողանում հավատալ, իսկ ավելի շուտ չեմ ցանկանում հավատալ, որ ես իմ հայրիկին կարող եմ տեսնել տարվա ընթացքում մեկ կամ երկու ամիս:

Եվ այսքանից հետո լուռ երազում եմ, որ իմ հայրենիքից կվերանա այդ տախտկալի երևույթը՝ պանդխտությունը և կջնջվի այդ բառը մեր մայրենի լեզվից: Հուսով եմ, որ իմ հայրենիքում կլինեն անթիվ ու անհամար աշխատատեղեր և ոչ մի հայր, ոչ մի ծնող իր ընտանիքը չի թողնի արտագնա աշխատանքի մեկնելու համար:

Ես չեմ մեղադրում ոչ մի ծնողի և իրավունք էլ չունեմ մեղադրելու, որովհետև ամեն մի ծնող իր պարտքն է համարում իր երեխայի, իր ընտանիքի համար հացի գումար վաստակելը:

Հուսով եմ, որ մի պայծառ և արևոտ օր, երբ աչքերս բացեմ՝ կտեսնեմ, որ պանդխտությունը վերացել է իմ հայրենի երկրից և իմ հայրն էլ իր հայրենիքում է՝ իմ կողքին: