Նրանք հպարտ են, նրանք ուժեղ են, նրանց համար վախ բառը հավասարազոր է ստորացման: Նրանք պայքարում են, քանի որ թշնամին համարձակվել է քայլ անել դեպի նրանց սրբությունը:

Կա մի բառ, որն արտասանելիս աչքերիդ առջև մի դաժան ու սարսուռ առաջացնող տեսարան է հայտնվում: Գույների բոլոր երանգները խառնվում են՝ ստեղծելով մի նոր կարմիր: Հայ զինվորի կարմիրը…

Ինչպե՞ս շարունակել ժպտալ, երբ ամեն պահի մտովի հայտնվում ես սահմանին, երբ ամեն անգամ աչքերդ փակելիս՝ որդուն կորցրած մոր պատկերն է հայտնվում տեսիլքի նման: Փորձում ես զգալ այն ցավը, որը զգում է որդուն կորցրած մայրը, ամուսնուն կորցրած կինը, սիրեցյալին կորցրած աղջիկը: Ցավը նույնը չէ, բայց պատճառն ընդհանուր է: Իսկ այն ցավը, որը զգում է զինվորը՝ տեսնելով, թե ինչպես է իր զինակիցը արնաքամ լինում ու վաjրկյաններ անց` անշնչանում: Ինչպե՞ս խոսենք այդ ցավի մասին: Արցունքների միջոցով, մի քանի տոկոսով կարողանում ենք մեղմել հոգու մղկտացող վերքի ցավը, իսկ ինչպե՞ս մեղմի զինվորը:

Ասում են՝ տղան իրավունք չունի լաց լինելու: Իսկ ի՞նչ անի նա, եթե ներսը այրվում է, եթե հոգին հանգստացնել է փորձում, ի՞նչ անի, երբ ցավը խեղդում է ներսից: Թե՞, եթե նա տղա է, ապա իրավունք չունի ցավ զգալու: Ի՞նչ անի նա, երբ ներսը քանդվում է անզորությունից, քանդվում է խոսել չկարողանալուց: Նա ուղղակի կլռի, կհավաքի բոլոր մնացած ուժերն ու կշարունակի կռվել, ուրիշ ճանապարհ չկա: Կամ եթե լինի էլ, բոլորի վերջը նույնն է լինելու:

Ներելու ուժը կվերածվի պայքարի, պայքար հանուն գոյատևման, հանուն ապագայի:

-Մա՛ն, դու պատկերացնո՞ւմ ես, ես անգամ հավ չէի կարողանում մորթել, իսկ էստեղ…

Տապակած կարտոֆիլ: Ամենահեշտ պատրաստվող ճաշատեսակներից է: Վերցնում ես թավան, մեջը լցնում ձեթ, կարտոֆիլը մաքրում, լվանում, կտրատում և լցնում ես թավայի մեջ ու սպասում մինչև տապակվի: Երկար ժամանակ հարկավոր չէ տապակվելու համար: Այս ամբողջ գործընթացը ձեր ժամանակից խլում է ընդամենը 15-20 րոպե, եթե ոչ ավելի քիչ: Սակայն, երբ մտքերդ անցնում են հարձակման, ճաշը պատրաստ է լինում ավելի ուշ, քան կմտածեիր. 15-20 րոպեն կարող է դառնալ 30, կամ էլ մեկ ժամ:

Սեփական փորձով համոզվել եմ, ուղիղ հինգ ժամ առաջ ընդամենը վերցրեցի մաքրած կարտոֆիլը և սկսեցի կտրատել: Մեկն ավելի հեշտ էր կիսվում, մյուսն ավելի դժվար: Մարդկանց են նման, գիտե՞ք: Կան մարդկանց տեսակներ, որոնց կարող ես շատ հեշտ վիրավորել, «դանակով անցնել նրա միջով», կոտրել սիրտը, խառնել ներսը և դժբախտացնել: Կան մարդիկ, որոնք արդեն կոփվել են և պատրաստ են «դանակի» հարվածին, բայց միևնույն է, այս դեպքում միայն մտնելու սկիզբն է դժվար: Մտնելուց հետո արագ «բաժանվում է» երկու մասի, և կրկին կրկնում նախկին ապրածը:

Ուղղակի մի նմանվեք կարտոֆիլի կիսվելուն: Պաշտպանվեք: Մարդիկ կարող են, կարտոֆիլն է անպաշտպան:

Հ.Գ. Մանեն արդեն ուսանող է: Ապրում է Երևանում: Ինքներդ կռահեցիք. ստիպված է ճաշն ինքնուրույն եփել:

Վախենում եմ… Չեմ քնել գիշերը… Անհանգիստ եմ… Տարօրինակ է, հանգիստ եմ… Լացս գալիս է… Լավ է լինելու…

Իմ լսողական ընկալիչը արդեն սովորել էր համարյա ամեն պահի այս նախադասությունները լսելուն:

Սովորական դարձած այս բառերի խումբը, որը անհանգիստ իմաստ էր արտահայտում, շատերի համար անսովոր էր:

-Ինչքան են անհանգիստ: Հլա տեսեք` ոնց են նիհարել:

-Նիհարե՞լ,- մտածում էի ես,- ի՞նչ եմ արել, որ նիհարեմ: Հա, ճիշտ է, պարապում եմ, բայց հա հետո ի՞նչ: Չնայած երևի ամենածանր գործը հենց այդ պարապելն է, եթե իրոք պարապում ես, ոչ թե զբաղվում մտավոր մարզանքով, իբր ֆիզիկականն ավարտել ես:

-Քիմիան և կենսաբանությունը ուղեծրից դուրս առարկաներ են: Չփորձեք համեմատվել մյուս պարապողների հետ: Քիմիան իր մեջ ներառում է և ֆիզիկա, և մաթեմատիկա, և հայոց լեզու, և կենսաբանություն,- ասում էր մեր ուսուցչուհին:

Առաջին քննությանը կարող ենք ասել ցտեսություն: Վերցնել նրա հետ կապված բոլոր հիշողությունները և պահել մեծ կիսագնդերի մի անկյունում, իսկ նյութականը` նկուղի խուլ անկյունում, կամ էլ օգտագործել որպես թուղթ` այրելու համար:

Բացումն արված էր: Կարծում եք հաջորդին արդեն վախ, անհանգստություն չկա՞ր: Գիտեք, եթե այսպես մտածեք, շատ կսխալվեք, քանզի անհանգստությունը եռապատկվել, քառապատկվել էր, և առանց դեղահաբի այդ վիճակից հեշտորեն չէինք կարող դուրս գալ:

-Արդեն փորձ ունեք, ավելի հեշտ կլինի:

Իսկ ոչի՞նչ, որ պատասխանատվությունը ավելի է մեծանում և բարձր ստանալու գաղափարը սկսում է զբոսնել մտքում: «Պատվի հարց է»,- այսպես են ասում մեծերը:  Մենք պատվով հաղթահարեցինք: Եվ հիմա էլ պատվով վայելում ենք մեզ հասանելիք արձակուրդը: Հաջողություն բոլոր նրանց, ովքեր ընդունվեցին այս տարի:

«Կռվում» հաղթեցինք, մնում է «պատերազմը»:

Կանաչ ճանապարհ…

Հիշողությունները դրանք կյանքի ամենահիանալի երևույթներն են: Երբ կրկին վերապրում ես այն, ինչի միջով անցել ես ժամանակին: Նրանք քեզ համար դառնում  են կյանքի մի շրջան ձևավորող և գեղեցկացնող մասնիկներ:  Ապրել ներկայում և երջանկանալ հիշողություններով…

Իմ կյանքում հիմա այնպիսի շրջան է, երբ ես կապրեմ ամենաքաղցր պահերը` վերջին զանգ, ընդունելություն, նոր ընկերներ, միջավայր: Կհայտնվեմ լիովին անծանոթ մի շրջապատում, սակայն իմ հիշողությունների և նրանց բաղկացուցիչ մասը կազմող իմ քույր և եղբայրների հետ միասին:

Իմ դասընկերների հետ ունցել եմ անսահման հիանալի պահեր: Այս երեք տարին յուրաքանչյուրիս համար լի է անմոռանալի ապրումներով, որոնք մենք շատ ապահով «թաքցրել» ենք  մի «արկղի մեջ», որտեղ հերթով դասավորված են բոլոր հիշողությունները:  Ցանկության դեպքում կարող ես բացել  և նորից վերապրել:

Իմ համառ բնավորությանը ընկերներս շատ  լավ ծանոթ են, և որպեսզի ինձ չնեղացնեն, պատասխանեցին իմ տրված հարցին:

Հարց, որն առիթ հանդիսացավ բացելու «արկղիկը», ուր արդեն խնամքով պահ էին տրված հիշողությունները:

Եվ այսպես, ասեք`

Ամենավառ տպավորությունը դպրոցական տարիներից, որ երբեք չեք մոռանա:

«Մեր «ջրոցին» չեմ մոռանա: Այնքան  լավ եմ հիշում, կարծես երեկ լիներ: Երբ  որոշեցինք և բոլորս մեկ մարդու նման ուղևորվեցինք Թթուջուր: Ամեն ինչ հիանալի անցավ»,- պատասխանեց Ֆելիքսը`ապագա ռազմական բժիշկը:

«Ձեզ տեսնենք աղջիկներ» միջոցառումը: Մեր հիշողությունների ամեն մի դրվագը ասես քիմիական հավասարումներ լինեն` մեկը մյուսից կախված: Մի նյութ բաց թողնես, ռեակցիան սխալ կընթանա»,- պատասխանեց Սվետան` ապագա դեղագործը:

«Մեր փախուստի օրը: Չնայած նրան, որ շատ խոսեցին մեզ վրա, բայց միևնույն է, հիանալի պահեր ապրեցինք միասին»,- իր հիշողություններով կիսվեց նաև Սաթինեն:

«Էքսկուրսիաները: Բայց ինձ համար ավելի տպավորիչ էին հատկապես տունդարձի ճանապարհին ավտոբուսի մեջ միասին երգելը: Երբ երգում էինք և հաշվի չէինք էլ առնում ճիշտ ենք երգում, ձայն ունենք, թե ոչ: Ուղղակի վայելում էինք այդ պահերը»,- իր պատասխանով կրկին մի հիշողություն հանեց արկղիկից  Արգիշտին:

Իսկ իմ հիշողություններն անսահման են. մեր առաջին հանդիպումը դասարանի «նորեկների» հետ (ի՞նչ նորեկ, եթե այդ դասարանում բոլորս էլ նորեկ էինք),  առաջին էքսկուրսիան, առաջին համատեղ խնջույքը, առաջին մրցույթները, հաղթանակները, պարտությունները:

Ամեն բան ժամանակին վերջանում է… Մի երկու օրից դպրոցական հիշողություններով արկղիկը այլևս չի լցվի նոր հիշողություններով, խնամքով կփակվի, և երբ տխուր լինենք, հուսահատված ու տխուր, կբացենք այն, կհանենք հիշողությունները, կուրախանանք, կջերմանանք ու կշարունակենք ապրել ու պայքարել: